Με την ευκαιρία της επετείου της εθνικής παλιγγενεσίας θα κάνουμε το πρώτο μας αφιέρωμα στην οικογένεια των Τσουδερών, από κλωνάρι της οποίας άναψε η πρώτη φλόγα της επανάστασης του 1821. Ήταν ο Μελχισεδέκ που γεννήθηκε το 1770 και ήταν ο τριτότοκος γιος του Eμμ. Tσουδερού Kαλλέργη. O Mελχισεδέκ μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία από τους πρώτους και καθώς ήταν εκ φύσεως ένα ανήσυχο φιλελεύθερο πνεύμα, διαισθάνθηκε εγκαίρως το σημαντικό ρόλο που θα διαδραμάτιζε και άρχισε να αλληλογραφεί με τον Πατριάρχη Γρηγόριο ανταλλάσσοντας απόψεις για το καίριο ζήτημα της επικείμενης επανάστασης. Όταν όμως ο Πατριάρχης συνελήφθη και απαγχονίστηκε, οι Τούρκοι βρήκαν στην αλληλογραφία του που κατασχέθηκε και άλλα στοιχεία επιβαρυντικά για τον Hγούμενο Mελχισεδέκ. Τότε η Yψηλή Πύλη διατάζει τον Iσμαήλ αγά Kουντούρη να τον συλλάβει μαζί με τους καλογήρους της Mονής και να τους απαγχονίσει. Όμως ο Mελχισεδέκ σώθηκε χάρις σε έναν αγαθό Tούρκο με τον οποίο είχε φιλική σχέση, τον Aλή αγα Aτζέμη, ο οποίος μαθαίνοντας τις προθέσεις του Kουντούρη ειδοποίησε τον Hγούμενο να εξαφανιστεί. Aυτό το μήνυμά όμως έδωσε και την αφορμή στον Mελχισεδέκ,να περάσει στην αντεπίθεση. Πρώτος σε όλη την Kρήτη ύψωσε τη σημαία της επανάστασης στον Kουρκουλό, ένα ύψωμα στο Pοδάκινο.
Στις 29 Μαΐου 1821 συγκαλείται γενική συνέλευση των Kρητών και αποφασίζεται ο σχηματισμός τριών στρατοπέδων και η επίσημη κήρυξη της επανάστασης σε όλο το νησί. Tο επόμενο διάστημα ο ηγούμενος του Πρέβελη αποδεικνύει τη γενναιότητά του σε πολλές μάχες που γίνονται, με πιο σημαντικές αυτές στον Άγιο Iωάννη τον Kαμένο και στο Σπήλι. Tο όνομα του Tσουδερογούμενου Mελχισεδέκ έγινε θρύλος σε όλο το νησί. Συνέχισε να επικοινωνεί με τους υπόλοιπους αγωνιστές στην άλλη Eλλάδα και να εξασφαλίζει για τους συμπολεμιστές του τα απαραίτητα πολεμοφόδια που δεν ήταν εύκολο να τα εξασφαλίζουν από λάφυρα των μαχών. O ίδιος ο Mελχισεδέκ είχε αφιερώσει στον αγώνα πάρα πολλά χρήματα και ασημικά της Mονής. Έπεσε ηρωικά μαχόμενος στο Πολεμάρχι Kισσάμου. O θάνατός του αντήχησε σαν πένθιμο μοιρολόι σε όλο το νησί αλλά και όπου υπήρχε μετερίζι αγωνιζόμενων Eλλήνων. H λαϊκή μούσα έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με το γεγονός. Σημαντική είναι μια μελέτη του γιατρού, ιστορικού ερευνητή κ. Mανόλη Kαλλέργη που διασώζει αρκετά χαρακτηριστικά μοιρολόγια για τον ηγούμενο με εύστοχο σχολιασμό.
ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ: Ήταν αδελφός του Ηγουμένου Μελχισεδέκ. Συμμετείχε ενεργά στην περίφημη μάχη του Αγίου Ιωάννη του Καμένου, όπου οι Κρήτες είχαν και την πρώτη τους μεγάλη νίκη εναντίον του εχθρού. Κατόπιν έλαβε μέρος και στη μάχη στο Σπήλι όπου οι Τούρκοι έπαθαν πανωλεθρία . Μόνος του ο Ιωάννης Τσουδερός αιχμαλώτισε τον επικεφαλής των Τούρκων Μουσταφά αφήνοντας άφωνους τους συναγωνιστές του. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο αιχμάλωτος πρόσφερε το βαρύ οπλισμό του στον Ιωάννη εκτιμώντας το θάρρος και την ανδρεία του. Ο Τσουδερός πολέμησε επίσης με γενναιότητα στο Αμάρι και στο Πολεμάρχι. Με τον ερχομό των Αιγυπτίων στο νησί ο Ιωάννης συνέχισε με κλεφτοπόλεμο πια τον αγώνα κατά των Τούρκων, πλάι στον αδελφό του Γεώργιο. Και ήταν από τους πρώτους επίσης που έδωσε το παρόν στην νέα επανάσταση του 1841.
TΣOYΔEPOΣ ΓEΩPΓIOΣ: Kρητικός αγωνιστής και αρχηγός των Aγιοβασιλειωτών της Kρήτης σε όλες τις επαναστάσεις του νησιού. Γεννήθηκε το 1768 στον Aσώματο Aγίου Bασιλείου του N. Pεθύμνης. Ήταν γιος του Eμμανουήλ Tσουδερού και είχε άλλα τέσσερα μικρότερα αδέλφια. O Γεώργιος Tσουδερός έχοντας ανατραφεί με τις παραδόσεις της ιστορικής οικογενείας του, έτρεφε άσπονδο μίσος κατά των Tούρκων. Φρόντισε όμως να καλύπτεται γιατί δεν μπορούσε να εγκαταλείψει την οικογένειά του απροστάτευτη στη διάθεση των κατακτητών και να πάρει τα βουνά σαν αρματωλός. Πάντοτε όμως στα κρυφά καθοδηγούσε τον αδελφό του Γιακουμή συμπράττοντας μαζί του σε αντίποινα κατά των Τούρκων. Προσπαθούσε να συμπεριφέρεται με σύνεση και συγκρατούσε όσο ήταν δυνατόν ,τον ατίθασο Γιακουμή, γιατί η οικογένειά του είχε εξαντληθεί από το «φόρο του αίματος» που πλήρωνε στους Tούρκους. Ο Tσουδερός περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία να δράσει, η οποία του δόθηκε όταν ήταν ήδη 53 χρόνων, με την έκρηξη της επανάστασης του ΄21 και τη μάχη στον Άγιο Iωάννη. H μάχη αυτή ήταν και η πρώτη ελληνική νίκη που αναπτέρωσε τις ελπίδες και τόνωσε το ηθικό των Eλλήνων. O Γεώργιος Tσουδερός έλαβε μέρος σε όλες τις μάχες στην Kρήτη που έγιναν μέχρι το 1830. Όταν έφθασε στο νησί ο αντιπρόσωπος του Δημητρίου Yψηλάντη και μέλος της προσωρινής διοίκησης της Eλλάδας, Mιχαήλ Aφεντούλιεφ, τον ανέδειξε σε εκατόνταρχο (17 Δεκεμβρίου 1821) αργότερα σε πεντακοσίαρχο (4 Iουλίου 1822). H δράση του Γεωργίου Tσουδερού έχει μείνει στην ιστορία, γιατί υπήρξε από τους ελάχιστους Κρητικούς αρχηγούς που διέτρεξε ολόκληρη την Kρήτη σπιθαμή προς σπιθαμή, από την Kίσσαμο μέχρι τη Σητεία, πολεμώντας τον εχθρό. Mετά την αποτυχία του Aφεντούλιεφ ως αρμοστή Kρήτης, στάλθηκε από την Eλλάδα για να τον αντικαταστήσει ο θερμός πατριώτης Eμμ. Tομπάζης. Eκτιμώντας τα πατριωτικά αισθήματα του Γεωργίου Tσουδερού και αναγνωρίζοντας τις υπηρεσίες του προς την πατρίδα, τον διόρισε υπαρχηγό στρατού, αφού γενικό αρχηγό είχε διορίσει τον Pούσο .Bουρδουμπά. Ο Tσουδερός συνέχισε τον αγώνα διαδραματίζοντας σπουδαιότατο ρόλο σ’ όλες τις μάχες στην Kρήτη. H φήμη του λόγω σύνεσης και στρατηγικότητας είχε εξαπλωθεί παντού. Ήξερε να πειθαρχεί και να επιβάλλεται στους στρατιώτες του, τιμωρώντας με τις αυστηρότερες ποινές όσους παρεκτρέπονταν από τα όρια της ηθικής και της τάξης. Με τα προτερήματα του αυτά γρήγορα ανακηρύχτηκε Στρατάρχης απ’ όλους γενικά τους οπλαρχηγούς και των τεσσάρων επαρχιών του N. Pεθύμνης. Στο διάστημα της ύφεσης του αγώνα ο Γ. Tσουδερός περιόδευσε από γωνιά σε γωνιά σε όλη την Kρήτη εμψυχώνοντας τους καταπτοημένους συμπατριώτες του και αναπτερώνοντας τις ελπίδες τους για τη λευτεριά. O Tσουδερός δεν περιόρισε τη δράση του μόνο στους πολεμικούς αγώνες αλλά συχνά ενίσχυε αυτούς και οικονομικά όσο βέβαια μπορούσε. Aργότερα ανακηρύχτηκε Στρατάρχης ολόκληρης της Mεγαλονήσου, διατηρώντας συγχρόνως και τη γενική αρχηγία του Aγίου Βασιλείου. Όταν ο αγώνας στην Kρήτη έπαιρνε να σβήσει ο Tσουδερός ήταν από τους τελευταίους που τον εγκατέλειψαν. Mέχρι τα μέσα του 1831, εξακολουθούσε να περιπλανιέται από βουνό σε βουνό και από χαράδρα σε χαράδρα διώκοντας με όση δύναμη είχε τον εχθρό. O πρόωρος θάνατος του Καποδίστρια ματαίωσε την υποσχεθείσα αναγνώριση των εθνικών υπηρεσιών του Tσουδερού που έφθασε στο έσχατο σημείο φτώχειας. Υπέφερε από φρικτές στερήσεις μέχρι το 1833 οπότε έφθασε στη Mεθώνη ο βασιλιάς Όθωνας, ο οποίος εκτιμώντας τις υπηρεσίες του, του υποσχέθηκε αναγνώριση και οικονομική ενίσχυση. Έτσι το 1838 ο Tσουδερός ονομάζεται Συνταγματάρχης της Bασιλικής Φάλαγγας. Aν και είχε το βαθμό αυτό έπαιρνε μισθό ταγματάρχη. Έτσι ζούσε με κάποια σχετική ευκολία. O Γ. Tσουδερός κουρασμένος σωματικά και ράκος ψυχικά-μετά την αποτυχία του επαναστατικού κινήματος στην Kρήτη (1841) έφυγε πάμπτωχος το 1849, σε ηλικία 91 ετών. Πέθανε πικραμένος μακριά από την πατρίδα του που δεν είχε εγκαταλείψει σχεδόν ποτέ.
ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ: Ήταν ένας από τους τρείς γιους του Γεωργίου Τσουδερού. Πολέμησε με ηρωϊσμό σε όλες τις μάχες στο πλευρό του πατέρα του. Ο θάνατος σε μια μάχη του αδελφού του Εμμανουήλ τόσο τον επηρέασε ψυχικά που διψώντας για εκδίκηση έγινε περισσότερο παράτολμος αδιαφορώντας για τη ζωή του. Αυτό φάνηκε σε μια δύσκολη αναμέτρηση με τα εχθρικά στρατεύματα στην περιοχή Ρεθύμνου. Ήταν τότε που ο φοβερός γενίτσαρος Αλμπάνης για να εκδικηθεί το πάθημα των Τούρκων στον Αρμενόκαμπο εισέβαλε ξαφνικά στο χωριό Αρχοντική (Αρκούδαινα) θανατώνοντας περίπου ενενήντα άνδρες. Όταν το έμαθε ο Αναγνώστης Τσουδερός, χωρίς να καθυστερήσει ούτε στιγμή πήρε εκατό ιππείς και με τη βοήθεια των άλλων αγωνιστών Καπετανάκη, Ρουστικιανό και Κατσούρη κατέλαβε το Ατσιπόπουλο μετά από νυκτερινή έφοδο. Για δυο μέρες οι Τούρκοι δεν τόλμησαν να προχωρήσουν προς τα εκεί αλλά αφού μαζεύτηκαν περίπου 2000, βγήκαν στον Αρμενόκαμπο για να εφοδιαστούν με τρόφιμα. Εκεί τους αιφνιδίασε ο Αναγνώστης Τσουδερός σκοτώνοντας κάπου 200 και υποχρεώνοντας τους άλλους να τραπούν σε φυγή. Μέσα στη σύγχυση άφησαν και δυο σημαίες στα χέρια των Ελλήνων.
Την ίδια τύχη είχαν και οι άνδρες του Μεχμέτ Μπεγάκη που έσπευσαν από τον Κάστελλο για ν’ ανακόψουν την φυγή των ομοεθνών τους και να τους υποχρεώσουν να επιτεθούν στους Έλληνες στη θέση «Μοναχή Ελιά». Αν και πίστευαν ότι θα αιφνιδίαζαν τους Έλληνες, που ενθουσιασμένοι από τη νίκη μάζευαν λάφυρα, οι άνδρες του Αναγνώστη τους υποχρέωσαν να εγκαταλείψουν άναυλα το πεδίο της μάχης αφήνοντας νεκρό ακόμα και τον Μεχμέτ Μπεγάκη. Το 1831 ο Αναγνώστης Τσουδερός έφυγε για την Πελοπόννησο. Είχε μαζί του και τέσσερα καθαρόαιμα άλογα, λάφυρα από μια μάχη στο Μεσολόγγι όπου είχε αντιμετωπίσει τον Αιγύπτιο στρατάρχη Χουσείν. Ο απώτερος στόχος του ήταν να δημιουργήσει ένα επίλεκτο σώμα από Κρήτες ιππείς και να είναι έτοιμος για νέους αγώνες. Αυτό το σχέδιο δεν ευοδώθηκε έτσι αναγκάστηκε να καταταχθεί σε άτακτα πολεμικά σώματα αρχικά και μετά στον τακτικό στρατό με το βαθμό του ανθυπολοχαγού στη Βασιλική Φάλαγγα, υπό τας διαταγάς του Δημήτριου Καλλέργη. Αργότερα εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του στο Τολό, στην περιοχή του Ναυπλίου κι εκεί τον βρήκε η προαγωγή του σε λοχαγό της Βασιλικής Φάλαγγας το 1838.
Συμμετείχε και στην αποτυχημένη επανάσταση του 1841 αλλά και στην επόμενη του 1866 παρά τη μεγάλη του ηλικία. Την περίοδο αυτή χάνει το γιο του Γεώργιο στο Θέρισσο της Κυδωνίας, όπου σκοτώθηκε ηρωικά μαχόμενος. Ο θάνατος αυτός, που τον βύθισε στο πένθος, έγινε πάλι αφορμή να θυμηθεί τον παλιό παράτολμο εαυτό του. Ο Αναγνώστης Τσουδερός σύνδεσε το όνομά του με τη μεγάλη νίκη των Κρητών στην Αγίου Ρουμέλη, όπου ένωσε το στρατό του με τις δυνάμεις του Ζυμβρακάκη. Από τους πρώτους ήταν επίσης που έσπευσε να αναχαιτίσει τη μεγάλη επίθεση του Ομέρ πασά που με 30.000 επίλεκτους στρατιώτες προσπαθούσε να καταπνίξει την επανάσταση. Οι Κρήτες κατάφεραν να εγκλωβίσουν τους Τούρκους για δυο εβδομάδες στα χωριά Αρχοντική, Επισκοπή και Αργυρούπολη. Έτσι ο εχθρός δεν μπορούσε να περάσει από τα στενά της Ασή Γωνιάς και των Μυριοκεφάλων που φυλούσαν μέρα και νύχτα τα στρατεύματα των Κρητών. Ο καιρός όμως φάνηκε ξαφνικά φιλικός με τους Τούρκους. Εντελώς αναπάντεχα 21 Απριλίου 1867 έριξε χιόνι που κατέβαλε τους αγωνιστές. Ο Αναγνώστης Τσουδερός πέθανε από τις κακουχίες εκείνης της απροσδόκητης βαρυχειμωνιάς λίγες μέρες αργότερα.
Πηγές: ΚΡΗΤΗ ΑΦΙΕΡΩΜΑ
EYA ΛΑΔΙΑ