Η Ιδιαίτερη ματιά ενός καλλιτέχνη που δεν θυσιάζει τη μουσική του στο βωμό της κοινωνικής σκοπιμότητας
Αφετηρία του το Ρέθυμνο, όπου σε ηλικία 15 χρόνων άρχισε να δημιουργεί τις πρώτες του συνθέσεις. Στη συνέχεια ο Γιώργος Κουμεντάκης ταξίδεψε πολύ, μαθήτευσε δίπλα σε μεγάλους δασκάλους, όπως οι Μπουλέζ, Λίγκετι, Ξενάκης, Γκερ. Εγινε γνωστός ως συνθέτης λόγιας μουσικής της Δύσης έχοντας συνθέσει περισσότερα από 70 έργα για ορχήστρα, μουσική δωματίου, ορχήστρα δωματίου, καθώς και όπερες, ορατόρια αλλά και μουσική για αρχαίο δράμα, που έχουν παιχθεί σε περισσότερες από 300 συναυλίες ανά τον κόσμο.
Αυτή τη χρονιά δύο έργα του, «Αγάπη για τη μοίρα» και «Το ταξίδι στη νύχτα», θα παιχτούν στην Κίνα, στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, ενώ για τα επόμενα δύο χρόνια εκκρεμούν ακόμα έντεκα παραγγελίες από μουσικούς οργανισμούς και φεστιβάλ.
Στο μεταξύ, ο υπεύθυνος του σχεδιασμού των μουσικών συνθέσεων των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας και συνδημιουργός, μαζί με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, των τελετών έναρξης και λήξης, τα τελευταία τρία χρόνια έχει επιλέξει ως μόνιμο τόπο διαμονής την Τήνο. Συγκατοικεί με το γάτο του, τον «Καλέντουλα», που «έχει τις ίδιες ευεργετικές ιδιότητες πάνω μου όπως και το φυτό», όπως λέει ο ίδιος.
Μετά το θόρυβο των χειροκροτημάτων των τελετών έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων, αποσυρθήκατε στην ηρεμία του κυκλαδίτικου τοπίου της Τήνου. Πώς έτσι;
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν μια ενασχόληση τριών χρόνων σε καθημερινή βάση με πολλή και σκληρή δουλειά που μου έκλεψε το πιο σημαντικό μου κομμάτι. Την εσωτερική μου ηρεμία και ισορροπία. Γιατί το να γράφεις μουσική απαιτεί ηρεμία, νηφαλιότητα και μοναχικότητα. Κατά τη διάρκεια της εργασίας μου για τις τελετές των Ολυμπιακών Αγώνων έπρεπε να αναπτύξω ένα κοινωνικό προφίλ και να κρατήσω κάποιες ισορροπίες. Αυτό είχε ως επακόλουθο να περιοριστεί η πραγματική μου ιδιότητα, που είναι η σύνθεση μουσικής. Ήταν λοιπόν επιτακτική η ανάγκη για μένα να επιστρέψω στην προσωπική μου περιπέτεια με τους ήχους. Η επιλογή της Τήνου επομένως ήταν ιδανική.
Το νησιώτικο DNA σας σάς έδειξε το δρόμο.
Βέβαια. Έχω μεγαλώσει στη νησιωτική ύπαιθρο του Ρεθύμνου. Ο πατέρας μου ήταν φυσιολάτρης και μας έμαθε να αγαπάμε και να σεβόμαστε το περιβάλλον. Για μένα λοιπόν η φύση αποτελεί μεγάλη σταθερά και πολύτιμο καταφύγιο. Η Αθήνα, δεν λέω, τροφοδότησε με πολύ ωραίο τρόπο τους έρωτές μου κι επίσης μια πολύ μεγάλη και σημαντική περίοδο καλοπέρασης, έντονων συζητήσεων και μεγάλης πνευματικότητας. Δυστυχώς όμως κάποια στιγμή σταμάτησε να τροφοδοτεί τη φαντασία μου. Κι επειδή το κομμάτι της ανεξέλεγκτης φαντασίας με συντροφεύει από τα παιδικά μου χρόνια και δεν θέλω να το χάσω, έπρεπε να το εναποθέσω σε έναν τόπο διαφορετικό. Επέλεξα λοιπόν ένα μικρό χωριό στην Τήνο, τα Ιστέρνια, μάλλον συμπτωματικά.
Γιατί όμως επιλέξατε την Τήνο κι όχι την Κρήτη, για παράδειγμα, απ’ όπου κατάγεστε;
Παλιά είχα δώσει μια υπόσχεση στον εαυτό μου όταν επισκεπτόμουν διάφορα μέρη στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό και στενοχωριόμουν όταν έφευγα από αυτά κι ένιωθα ότι τα αποχωριζόμουν. Η υπόσχεσή μου ήταν ότι κάποτε θα έμενα σε ένα μέρος, που ακόμα κι αν έφευγα να μη στενοχωριόμουν που το αφήνω πίσω. Ενα από τα μέρη που είχα κατά νου ήταν και η Τήνος. Βρέθηκα λοιπόν εκεί συμπτωματικά ένα Σαββατοκύριακο, βρήκα ένα μικρό, παλιό σπίτι το οποίο έγινε η μόνιμη κατοικία μου.
Ένας άλλος λόγος είναι ότι δεν αντέχω το κοινωνικό ξόδεμα που απαιτεί η τέχνη μας στο βωμό της καριέρας. Προτιμώ να μην παιχτεί ποτέ η μουσική μου από το να αναλώνομαι σε κοινωνικές παρέες αμφιβόλου ποιότητας μόνο και μόνο για να αισθανθώ ότι κι εγώ κάπου ανήκω. Η απομόνωση είναι ομολογουμένως δύσκολη απόφαση. Αλλά για μένα το πιο σημαντικό πράγμα είναι η καλή λειτουργία του νευρικού μου συστήματος. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο -γιατί, κακά τα ψέματα, δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς την ανθρώπινη επαφή- ότι σε αυτά τα τρία χρόνια που ζω στην Τήνο έχω βρεθεί πολύ κοντά με κάποιους ανθρώπους κι έχουμε φτιάξει ένα «κοινόβιο» εξ αποστάσεως, καθώς δεν μένουμε όλοι στο ίδιο μέρος. Είμαστε ένας ιστός καμιά δεκαριά ανθρώπων που έχουμε όλοι επιλέξει για περίπου τους ίδιους λόγους αυτή την ηθελημένη αποχή από τον αστικό τρόπο διαβίωσης.
Θα λέγατε ότι οι μουσικές σας συνθέσεις απηχούν τις επιλογές σας στη ζωή;
Η μεγάλη κλίμακα των Ολυμπιακών Αγώνων δεν έχει να κάνει με τον τρόπο που σκέφτομαι τη μουσική μου. Ήταν λοιπόν επιτακτική η ανάγκη να επιστρέψω σε μια πιο μικρή, ανθρώπινη κλίμακα. Στα τρία χρόνια προετοιμασίας των ολυμπιακών τελετών είχα χάσει το πιο αυθεντικό μου κομμάτι. Αυτή την περίοδο της ζωής μου, όμως, κάνω ό,τι πραγματικά μου αρέσει και μέσα στην ηρεμία που νιώθω η μουσική μου πια προκύπτει αβίαστα και φυσικά, χωρίς να πιέζομαι για να δημιουργήσω.
Τι συνιστά την καθημερινότητά σας στην Τήνο;
Περνάω αρκετό χρόνο με τους γείτονές μου, επισκέπτομαι καθημερινά τη φύση για συλλογή βοτάνων απολαμβάνοντας ταυτόχρονα το φυσικό κάλλος του τοπίου, ασχολούμαι καθημερινά με τα λουλούδια μου, ακούω πάρα πολλή μουσική, συνθέτω μουσική, διαβάζω, βλέπω πολλές ταινίες στο DVD, μαγειρεύω και καλώ φίλους και συγχωριανούς στο σπίτι για να φάμε. Το ωραιότερο όλων όμως είναι τα ρεμβάσματα από τη βεράντα του σπιτιού ενός τοπίου μόνιμου που όμως συνεχώς αλλάζει αποζημιώνοντάς σε με τις τρομερές εκπλήξεις των αλλαγών του. Όταν πρωτοπήγα στην Τήνο, είχα φέρει μαζί μου και μια τουριστική αντίληψη για την ομορφιά του κυκλαδίτικου τοπίου. Τώρα, η ενατένισή του έχει αποκτήσει μια, θα τολμούσα να πω, πνευματικότητα.
Πώς είναι η ζωή στο νησί το χειμώνα;
Σαφώς πιο συναρπαστική γιατί έτσι είναι και οι εκφράσεις της φύσης. Ο αέρας, τα κύματα, οι κατακλυσμοί, οι κεραυνοί. Φαινόμενα που εξανθρωπίζουν τη μικρή μου φυσική κλίμακα μπροστά στο τεράστιο Σύμπαν. Εγωισμοί κι εγωπάθειες δεν έχουν θέση κάτω από αυτό τον τεράστιο ουρανό. Στη φύση αποκτάς συνείδηση του πόσο μικρός κι ασήμαντος είσαι μέσα στο Σύμπαν. Στην πόλη, όπου έχουν χαθεί τα φυσικά μεγέθη, αισθάνεσαι τεράστιος και δυνατός. Σε ένα φυσικό περιβάλλον όλα έχουν σχέση με το χρόνο. Υπερέχει ο ψυχολογικός χρόνος έναντι του πραγματικού. Γι’ αυτό στο νησί αισθάνομαι ότι ο χρόνος κυλά γρήγορα. Ίσως επειδή η καθημερινότητα επαναλαμβάνεται με τις ίδιες κινήσεις. Αυτό με ισορροπεί ψυχικά και με τροφοδοτεί πνευματικά γιατί μεγεθύνει τις λεπτομέρειες. Τις ασήμαντες λεπτομέρειες που στηρίζουν τη ζωή μας.
Τι θυμάστε έντονα από τα παιδικά σας χρόνια;
Το εξοχικό μας, που το λέγαμε «Αμπέλι», έξω από το Ρέθυμνο, στον Εβλιγιά, είναι ένα μέρος που μας αγκάλιασε και συνετέλεσε στο να εκφραστεί η φαντασία και η δημιουργικότητά μας. Θυμάμαι έντονα που μαζευόμασταν όλα τα παιδιά κι ανεβάζαμε πολύ συχνά θεατρικά έργα, κανονικές παραγωγές. Επίσης, τα πρώτα σκιρτήματα στο πιάνο σε ηλικία 12 ετών στο Ωδείο Ρεθύμνου.
Μεγαλώνοντας σε νησί, φαντάζομαι θα έχετε κι έντονες μνήμες από τη θάλασσα…
Μα, βέβαια. Θυμάμαι τα θεϊκά μπάνια με τα αδέρφια μου και τους γονείς μου στον Πλακιά, που τότε ήταν ένα ψαροχώρι. Τις ατέλειωτες ώρες ανεμελιάς και παιχνιδιού κάτω από τον ήλιο, δίπλα και μέσα στη θάλασσα.
Διατηρείτε τις ρίζες σας στο Ρέθυμνο;
Παλαιότερα είχαμε ένα σπίτι στην παλιά πόλη του Ρεθύμνου, το οποίο πλέον δεν μας ανήκει, πράγμα που με στενοχωρεί πολύ. Αυτό τον ιστό γειτονιάς, που μου έχει λείψει, θέλω να αναπλάσω και στην Τήνο, όπου τα σπίτια είναι τόσο κοντά όπως και οι άνθρωποι.
Πόσο τα γονεϊκά σας πρότυπα έχουν συντελέσει στη διαμόρφωση του ανθρώπου που είστε σήμερα;
Αυτό που είμαι σήμερα είναι συνισταμένη τριών προσώπων: του πατέρα μου, της μητέρας μου και της μητέρας της μητέρας μου. Αυτό, λοιπόν, που με δίδαξε η δική μου οικογενειακή κοινότητα είναι να προσφέρω χωρίς αντάλλαγμα. Η δοτικότητα της οικογένειάς μου έχει καθορίσει τον τρόπο με τον οποίο σχετίζομαι κι εγώ σήμερα με τους ανθρώπους γύρω μου.
Θεωρείτε ότι ο ρόλος που είχατε ως παιδί στην οικογένειά σας είναι ο ίδιος με αυτόν που υιοθετείτε σήμερα, στις ενήλικες σχέσεις σας;
Έχω δύο αδέρφια, μια μεγαλύτερη αδερφή κι έναν μικρότερο αδερφό, με τους οποίους έχω πολύ στενή σχέση. Μικρός, λοιπόν, ήμουν πολύ ανεξάρτητο παιδί και μεγάλο πειραχτήρι. Αναστάτωνα συνεχώς τους πάντες με απρόβλεπτες πράξεις. Παράλληλα είχα και μια έμφυτη μελαγχολία, μια εσωτερικότητα που επιζητούσε κάποιες ώρες μοναχικής περισυλλογής. Αυτοί οι δύο πόλοι διάθεσης ήταν συνεχώς συγκρουόμενοι και αυτή η σύγκρουση ήταν εμφανής και στις τότε σχέσεις μου και νομίζω υφίσταται μέχρι σήμερα.
Ποια συμβουλή των γονιών σας έχει διαχρονική αξία για σας;
«Να μην κάνεις στους άλλους ό,τι δεν θα ήθελες να σου κάνουν». Μεγάλη κουβέντα.
MΠΛΑΤΣΟΥ ΙΩΑΝΝΑ
Ελεύθερος Τύπος
Κυριακή 29 Ιουλίου2007