Ο Ρεθεμνιώτης Τζώρτζης Χορτάτζης

ΚΑΙ Ο ΙΔΙΟΦΥΗΣ ΤΑΛΑΝΤΟΥΧΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΠΟΥ ΤΟΝ ΑΝΕΔΕΙΞΕ

Ο Ρεθεμνιώτης Τζώρτζης Χορτάτζης
«Λάλει ο δει και ότι δει και ουκ ακούσει α μη δει»
Πυθαγόρας. Μέγας Σάμιος σοφός της Αρχαιότητας
Μια συνέντευξη η οποία δημοσιεύθηκε προσφάτως σε ένθετο της εφημερίδας ΒΗΜΑ, φέρνει στο προσκήνιο έναν μεταξύ των κορυφαίων, εξεχόντων της νεοελληνικής γραμματείας, αν και παραγνωρισμένο και αγνοημένο εν πολλοίς από τη σύγχρονη κουλτούρα, Ρεθεμνιώτη, τον Τζώρτζη Χορτάτζη. Ο αείμνηστος θεατράνθρωπος και ακαδημαϊκός Σπύρος Ευαγγελάτος που έδωσε τη συνέντευξη εν όσω ζούσε, παραβλέποντας την πιθανότητα αποτυχίας μιας παράστασης της «Ερωφίλης» λόγω του κρητικού ιδιώματος, παρόλα αυτά τόλμησε να ανεβάσει κάποτε στην σκηνή του ιδιόκτητου θεάτρου του Αμφιθέατρου στην Πλάκα αυτό το παρακινδυνευμένο επίτευγμα. Η αριστουργηματική «Ερωφίλη» ανέβαινε για πρώτη φορά σε αθηναϊκό θέατρο. Λέμε πρώτη φορά και εννοούμε εκτός Κρήτης διότι είχαν προηγηθεί παραστάσεις της «Ερωφίλης» το 2001 στο Ρέθυμνο στο ομώνυμο θέατρο της Φορτέτζας. Αυτόν τον καλλιτεχνικό άθλο κατόρθωσε προ ετών, με τα πενιχρά μέσα που διέθετε, ο προικισμένος φιλόλογος Ζήνων Τζανέτος με την επικουρία του φοιτητόκοσμου και την εθελοντική συμμετοχή πολλών συμπολιτών.
Το ότι ο Τζ. Χορτάτζης ήταν Ρεθύμνιος επιβεβαιώνεται από πολλές μαρτυρίες μεταξύ των οποίων του ιστοριοδίφη Στ. Ξανθουδίδη που αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι η «Ερωφίλη» είχε τα χαρίσματα των ιταλικών κλασικών δραμάτων. Ζώσαν και πλήρη εικόνων γλώσσαν, αρμονικήν, ρέουσαν και άψογον, στιχουργίαν, γλυκύν και τρυφερόν λυρισμόν, μαργαρίτες υψηλής και ευγενούς εμπνεύσεως. Τα προτερήματα τούτα κατέστησαν την «Ερωφίλη» προσφιλέστατον ακρόαμα και ανάγνωσμα, ώστε μόνον αυτή εξόλης της κρητικής δραματικής ποιήσεως να τιμάται και να διδάσκεται από θεάτρου εν Κρήτη και Επτανήσω. Επίσης αναφέρει ότι «κατήγετω εκ Ρεθύμνου ως μαρτυρείται εξ’ άλλων πηγών» όπως του Τζάνε Μπουνιαλή κ.ά.
Ο Σπύρος Ευαγγελάτος κρητικός από τη μητέρα του σφακιανής καταγωγής, άφησε ανεξίτηλο το καλλιτεχνικό του αποτύπωμα στο ελληνικό θέατρο. Σκηνοθέτης εκ των εξεχόντων με σπουδές στην Ελλάδα, στη Γαλλία, στη Γερμανία και με υποτροφία στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Με τον εσωτερικό πλούτο του, την ουσιαστική παιδεία του και τις συνεχείς και εμπεριστατωμένες σκηνικές και φιλολογικές αναζητήσεις του, κατείχε μια ιδιαίτερη θέση περιωπής στο χώρο της διανόησης. Αποτελούσε άλλωστε και τη μοναδική περίπτωση ερευνητή, μελετητή και σκηνοθέτη πολλών κειμένων του επτανησιακού και του κρητικού θεάτρου, εκ των οποίων κάποια έργα ήρθαν για πρώτη φορά στο φως. Με τη σχολαστική εντρύφησή του σε αυτά κατέστη αναμφισβήτητα ένας των πρωτοπόρων θεατρικών παραγωγών και διανοουμένων της νεοελληνικής γραμματείας. Η προσφορά του Σπύρου Ευαγγελάτου στο ελληνικό θέατρο είναι ανεκτίμητη. Στη μακροχρόνια καλλιτεχνική θητεία του ίδρυσε το ιστορικό αμφιθέατρο στην Πλάκα το οποίο στάθηκε ένα τεράστιο κεφάλαιο στους κόλπους του ελληνικού θεάτρου. Σκηνοθέτησε περισσότερες από πενήντα (50) παραστάσεις αρχαίου δράματος, περισσότερες από σαράντα παραστάσεις όπερας, περισσότερες από εξήντα (60) διεθνούς ρεπερτορίου, περισσότερες από τριάντα (30) παλαιών ελληνικών έργων, μεταξύ των οποίων την «Ερωφίλη».
Ο Σπύρος Ευαγγελάτος ανέβασε κατακόρυφα το ελληνικό θέατρο εν μέσω μιας χειμαζόμενης οικονομίας και μιας ποιοτικής υποβάθμισης του με τα χυδαία νούμερα και τα γλυκανάλατα «αστεία» των θεατρικών επιθεωρήσεων, στις οποίες βρίθει η λοιδορία και ο διασυρμός προσώπων και αυτό λέγεται σάτιρα, απευθυνόμενη δεόντως στο «νοήμον κοινόν» ως τον αρμόζοντα αποδέκτη.
Ο Σπύρος Ευαγγελάτος θέλησε να αναδείξει ένα όντως ποιοτικό θέατρο, αν όχι απολύτως αντιεμπορικό, οιονεί αντιεμπορικό και να προβάλει στο ελληνικό κοινό το κλασικό δράμα του διεθνούς και αρχαιοελληνικού ρεπερτορίου, στο οποίο πρωτεύει μια προωθημένη αισθητική αντίληψη και ένας ενδότατος, βαθυστόχαστος τρόπος σκέψης.
Κατ’ αντιστοιχία θα λέγαμε ο Θεοδωράκης και ο Χατζηδάκης με την ανεκτίμητη προσφορά στον τομέα της μουσικής παιδείας και με την πληθωρική τους ευαισθησία, σπάζοντας τα δεσμά του ανατολίτικου αμανέ, έφεραν στο ελληνικό τραγούδι μια θεαματική αλλαγή με τους εκλεπτυσμένους μουσικούς ήχους, που λες και φύσηξε ένα ανοιξιάτικο πρωινό μια ζείδωρη πνοή δροσερής, μυρωμένης αύρας. Εξάλλου ο Σπ. Ευαγγελάτος υπήρξε και δεινός μεταφραστής ξένου και αρχαιοελληνικού ρεπερτορίου.
Ο μεγάλος ευπατρίδης του θεάτρου Σπύρος Ευαγγελάτος, του οποίου η παρουσία στον χώρο της τέχνης αποπνέει τη νοσταλγία και την αξία ενός προηγούμενου πολιτισμού με την εκλεπτυσμένη συμπεριφορά του, για όσους τον γνώρισαν από κοντά, προσέδιδε στην προσωπικότητα του έκδηλη ευαισθησία και αρχοντιά, είχε δε εκλεγεί πανεπιστημιακός δάσκαλος καθώς και τακτικό μέλος της Ακαδημίας. Είχε βραβευτεί επανειλημμένως από πολλούς φορείς και είχε τιμηθεί και παρασημοφορηθεί τόσο από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας όσο και από τον πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας.
Μαρκιανή βιβλιοθήκη είναι η περίφημη εθνική ιταλική βιβλιοθήκη στη Βενετία, η οποία σήμερα περιλαμβάνει 330.000 έντυπα βιβλία, 140.000 διατριβές και 12.000 χειρόγραφα. Μεταξύ αυτών πολλά μεγάλης αξίας καθώς και μοναδικά όπως τα έργα του Γεωργίου Χορτάτζη. Αυτά τα τελευταία δεν δίδονται στον τυχαίο ερευνητή εκτός σε μεμονωμένες περιπτώσεις. Ο Σπύρος Ευαγγελάτος παρόλα αυτά κατόρθωσε σε επανειλημμένες επισκέψεις του στην Βενετία, να του επιδοθεί ένα πλούσιο αρχειακό υλικό από τα άδυτα της βαρύτιμης βιβλιοθήκης. Ακόμα και το ίδιο το αυθεντικό χειρόγραφο κείμενο της «Ερωφίλης» του Χορτάτζη. Το πιασε στα χέρια του με μεγάλη συγκίνηση «Έκανα μεγάλο αγώνα» αναφέρει στη συνέντευξή του ο Σπ. Ευαγγελάτος. «Έκανα έρευνα για να ταυτίσω (εξακριβώσω) την ταυτότητα του Τζώρτζη Χορτάτζη. Γιατί Χορτάτζηδες εκείνη την περίοδο που έδρασε ο ποιητής, υπήρχαν δέκα. Ερεύνησα κείμενα άγνωστα ή λίγο γνωστά όπως χειρόγραφα, αλλά κυρίως τα κρατικά αρχεία». Γιατί στην Μαρκιανή Βιβλιοθήκη σώζεται μεγάλο μέρος από το αρχείο του Δούκα της Κάντιας, όπως λεγόταν η Κρήτη, καθώς και το νοταριακό αρχείο δηλαδή το συμβολαιογραφικό.
Πως συνέβη αυτό; Ύστερα από 22 ετών πόλεμο ο Χάνδακας, το σημερινό Ηράκλειο, αν και ήταν απόρθητο, παραδόθηκε. Έγινε μια σύμβαση, μεταξύ του Τούρκου αρχιστράτηγου και του Ενετού Φραντσέσκο Μοροζίνι, να αποχωρήσουν όλοι οι στρατιώτες σώοι με τα όπλα τους και την περιουσία τους. Ο Μοροζίνι είχε την πρόνοια, να πάρει και να διασώσει όλα τα αρχεία, με τα οποία γέμισε τρία καράβια.
Ο Σπ. Ευαγγελάτος ταυτοποίησε επίσης το ονοματεπώνυμο του Τζώρτζη Χορτάτζη και όχι Γεωργίου Χορτάτση, από δικογραφία που αφορούσε καταγγελία του Τζώρτζη Χορτάτζη εναντίον ενός τοκογλύφου ονόματι Κονταρίνι. Στη δίκη που διεξαγόταν στα Χανιά και είναι συγκλονιστική σε λεπτομέρειες, είχε παρευρεθεί και ο ανώτερος αξιωματούχος Μαρκαντώνιος Βιάρος. Αλλά πέραν τούτου ο Χορτάτζης αφιερώνει το ένα έργο του την «Πανώρια» στον Βιάρο και το άλλο την «Ερωφίλη» στο δικηγόρο τού Ιωάννη Μούρμουρα, επειδή τον συνέδραμαν και του συμπαραστάθηκαν αποτελεσματικά στη δίκη. Πέραν όλων αυτών ο εκδότης του Χορτάτζη θέλοντας να προσδώσει στο όνομα μια επισημότητα του έδωσε το όνομα Τζώρτζης. Εξάλλου ο ίδιος ο ποιητής αναφέρει στο έργο του με τον τίτλο «Πανώρια» που το ονομάζει θυγατέρα του επειδή το γέννησε καλλιτεχνικά: «Τζώρτζη να πεις πως λέσινε Χορτάτζη τη γενιά μου».
Με την κατάρρευση του Βυζαντίου πολλοί Έλληνες διανοούμενοι, διαπρεπείς σοφοί, ευγενείς, άνθρωποι του πνεύματος, ασφυκτιούσαν και ένοιωθαν ανασφάλεια στην τουρκοκρατούμενη Κωνσταντινούπολη και θέλοντας να ανασάνουν μετανάστευσαν στη Δύση αθρόως και κυρίως στη Βενετία, στη Ρώμη και στη Φλωρεντία. Επιφανέστεροι αυτών είναι ο Γεώργιος ο Τραπεζούντιος, Ο Θεόδωρος Γαζής, ο Ιωάννης Αργυρόπουλος, ο Ανδρόνικος Κάλλιστος, ο Μουσούρος, ο Λάσκαρης, ο Πλήθων Γεμιστός, ο Βησσαρίων (1403 – 1472) και άλλοι. Όλοι αυτοί με ανώτερη, άριστη μόρφωση και πλατιά πολυμάθεια μετέφεραν στην Ιταλία τη διδασκαλία των κλασικών γραμμάτων.
Κατά την ίδια εκείνη εποχή της αναγέννησης των γραμμάτων του 14ου και του 15ου αιώνα στη Δύση, η Κρήτη δεν έμεινε εντελώς ξένη. Πολλοί κρητικοί ταξίδευσαν με σκοπό να σπουδάσουν στην Ιταλία φιλοσοφία, ιατρική, είτε άλλη επιστήμη στα ακμάζοντα τότε Πανεπιστήμια της Ρώμης και της Πάδοβας. Η τελευταία αυτή ίκμασε και ως Ελληνικό Πνευματικό Κέντρο. Ούτω πως τα γράμματα άρχισαν να καλλιεργούνται παράλληλα και στην Κρήτη. Σχολές μέσης και κατώτερης εκπαίδευσης υπήρχαν στις κρητικές πόλεις. Πολλοί λόγιοι κρητικοί της Διασποράς εδίδαξαν επί Βενετοκρατίας στην Ιταλία και άλλοι ίδρυσαν ελληνικό τυπογραφείο στη Βενετία. Ταυτοχρόνως άνθισε η ποίηση στην κρητική διάλεκτο και ανέβηκαν παραστάσεις με θεατρικά έργα στις πόλεις όπως η «Ερωφίλη» του Χορτάτση.
Ο Τζώρτζης Χορτάτζης είναι ο πρώτος νεοέλληνας δραματουργός. Το έργο του ανήκει στην λογοτεχνική παραγωγή της νεοελληνικής γραμματείας. Η Κρήτη και τα Επτάνησα είναι οι μόνες περιοχές που δέχτηκαν εξ’ όλης της ελληνικής επικράτειας το δυτικό πολιτισμό της Αναγέννησης λόγω ιστορικών συνθηκών.
Η «Ερωφίλη» το αγνοημένο από τη σύγχρονη θεατρική παραγωγή έργο είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα της ελληνικής θεατρογραφίας. Αριστουργηματικό και γοητευτικό, εντυπωσιακό και περίτεχνο, υπερτερεί πολύ σε ποιότητα πολλών άλλων της νεοελληνικής δραματουργίας αλλά και της εν γένει νεοελληνικής κλασικής γραμματείας. Επομένως ο αείμνηστος Σπύρος Ευαγγελάτος ευλόγως αναγνώρισε τη λογοτεχνική, μοναδική και πολυτίμητη αξία της «Ερωφίλης» και τιμώντας τη μνήμη του συμπατριώτη μας, προικισμένου συγγραφέα, ποιητή ανέβασε και ανέδειξε κάποτε το έργο του σε μια εμπνευσμένη, αλησμόνητη παράσταση στο θέατρο «Αμφιθέατρο» της οδού Αδριανού της Πλάκας.
Όλες τις παραστάσεις στο «Αμφιθέατρο» τις χαρακτήριζε μια καταπληκτική αισθητική τελειότητα και όλες υπήρξαν εμπνευσμένες και αριστουργηματικές, ισάξιες και αντάξιες με εκείνες του Εθνικού Θεάτρου της δεκαετίας του ’50.
Το 1975 εγκαινιάζεται το «Αμφιθέατρο» με τον «Ερωτόκριτο» του Βιτσέντζου Κορνάρου. Το 1981 ο Σπ. Ευαγγελάτος ανεβάζει τον «Κουρέα της Σεβίλλης» του Ροσίνι. Το 1999 παρουσίασε την «Ελένη» του Ευριπίδη στην Επίδαυρο. Πρόκειται για την ωραία Ελένη, την οποία απήγαγε ο Πάρις και προκάλεσε τον Τρωικό Πόλεμο.
Σε σκηνοθεσία – απόδοση Σπύρου Ευαγγελάτου και ο «Επιθεωρητής» του Γκογκολ. Από τα αρχαία δράματα επίσης η «Ορέστεια» και ο «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου, η «Ηλέκτρα», η «Αντιγόνη» και ο «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή, η «Ηλέκτρα» και οι «Βάκχες» του Ευριπίδη κ.ά. Ανεβάζει επίσης τον «Άμλετ» του Σαίξπηρ, τον «Φάουστ» του Γκαίτε, τον «Δον Ζουάν» του Μολιέρου, τον «Δον Κιχώτη» του Θερβάντες κ.ά.
Ο χαρισματικός Σπ. Ευαγγελάτος ανέβαζε έργα αξεπέραστης αισθητικής αξίας και τέχνης όλα με το πιστοποιητικό της αυθεντικότητας και της γνησιότητας. Σκηνοθεσία ποιότητας, υποδειγματική και καθηλωτική, Επιλογή ηθοποιών ταλαντούχων και πειστικών, ώστε ο θεατής να γίνεται κοινωνός μέτοχος και να κατανοεί πλήρως και σε βάθος το ενίοτε δυσνόητο νόημα του θεατρικού έργου.
Με ηθοποιούς κλάσεως και πλήρους επαγγελματικής κατάρτισης ο Σπ. Ευαγγελάτος, που έφυγε από τη ζωή πρόσφατα, ανέδειξε, πρόβαλε και εξύψωσε το ελληνικό θέατρο. Διέπρεψε, διακρίθηκε και δημιούργησε ένα ανεπανάληπτο, ευδόκιμο έργο και τίμησε τη χώρα μας διεθνώς. Για την τέχνη του που αγάπησε πιστά και σεμνά επί δεκαετίες, η μνήμη του θα παραμείνει για πάντα ζωντανή στις καρδιές μας.
Αφήστε το σχόλιό σας
spacer
Ονοματεπώνυμο
Σχόλιο
Δείτε επίσης:
Ατζέντα Εκδηλώσεων
Ατζέντα Εκδηλώσεων
border
ΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΟ
border
ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ - Η μεγαλύτερη εφημερίδα του Ρεθύμνου με συνεχή ροή ειδήσεων και καθημερινά ρεπορτάζ
Το αρχείο μας σύντομα κοντά σας
Κατηγορίες:
ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ - Η μεγαλύτερη εφημερίδα του Ρεθύμνου με συνεχή ροή ειδήσεων και καθημερινά ρεπορτάζ
ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ - Η μεγαλύτερη εφημερίδα του Ρεθύμνου με συνεχή ροή ειδήσεων και καθημερινά ρεπορτάζ
ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ - Η μεγαλύτερη εφημερίδα του Ρεθύμνου με συνεχή ροή ειδήσεων και καθημερινά ρεπορτάζ
ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ - Η μεγαλύτερη εφημερίδα του Ρεθύμνου με συνεχή ροή ειδήσεων και καθημερινά ρεπορτάζ
ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ - Η μεγαλύτερη εφημερίδα του Ρεθύμνου με συνεχή ροή ειδήσεων και καθημερινά ρεπορτάζ
ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ - Η μεγαλύτερη εφημερίδα του Ρεθύμνου με συνεχή ροή ειδήσεων και καθημερινά ρεπορτάζ
ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ - Η μεγαλύτερη εφημερίδα του Ρεθύμνου με συνεχή ροή ειδήσεων και καθημερινά ρεπορτάζ
Σας ακούμε:

Αφήστε μια απάντηση