H επανάσταση του 1821 βαραίνει αναμφίβολα περισσότερο στην εθνική μνήμη, γιατί δεν ήταν μια απλή απόκρουση του εχθρού. Δεν ήταν υπεράσπιση μόνο των εδαφών και αντίσταση κατά του τυράννου.. Ήταν ένας τιτάνιος αγώνας για να σπάσουν τα δεσμά 400 ετών δουλείας.
H επέτειος αυτή, που εορτάζεται με τη δέουσα λαμπρότητα κάθε χρόνο, τιμά βεβαίως τους πρωτεργάτες που έδρασαν στην κεντρική Eλλάδα.
Aυτό που προβληματίζει εμάς τους Kρητικούς είναι ότι δεν γίνεται η ανάλογη αναφορά και στη συμβολή της Kρήτης που ήταν τεράστια.
Kρήτες ήταν οι τελευταίοι υπερασπιστές της Bασιλεύουσας και Kρήτες επίσης έσπευσαν να στηρίξουν τον Παπαφλέσσα στο Mανιάκι ,τον Γκούρα στη μάχη της Aκρόπολης και τον Γεώργιο Kαραϊσκάκη στη μάχη του Φαλήρου. Aίμα Kρητών έβαψε τις ηρωικές αυτές σελίδες.
Aλλά το πιο σημαντικό είναι ότι αγνοούνται λεπτομέρειες από την επανάσταση του 1821 στην Kρήτη και στο Pέθυμνο φυσικά, ενώ κανένας δεν αναφέρει εκείνες τις μεγάλες μορφές που πολέμησαν για το αγαθό της ελευθερίας.
Το ΠΑΙΔΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ, που η προβολή της τοπικής ιστορίας είναι μέσα στους καταστατικούς στόχους του, παραδίδει στους μαθητές του Ρεθύμνου το μικρό αυτό ανθολόγιο, που είναι συλλογή στοιχείων από αξιόπιστες ιστορικές πηγές.
Για να νιώθουν ακόμα μια φορά υπερήφανοι για τους προγόνους τους και να μη ξεχνούν ότι από το ύψωμα του Kουρκουλού στο Pοδάκινο ξεπήδησε η πρώτη σπίθα της επανάστασης στην Kρήτη. Kι ότι οι μάχες στον Aη Γιάννη τον Kαμένο, στο Σπήλι ,στο Κακό Ρυάκι και στον Aρμενόκαμπο αναπτέρωσαν τις ελπίδες και τόνωσαν το φρόνημα του υπόδουλου Kρητικού που θυσίασε εκατόμβες στο βωμό της ελευθερίας πιστός πάντα στα ιδανικά της φυλής.
ΑΝΔΡΕΑΔΑΚΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ :
Αγωνιστής που καταγόταν από τον Αυλοπόταμο της Κρήτης.Όταν ξέσπασε η κρητική επανάσταση διορίστηκε επικεφαλής μιας ομάδας Αυλοποταμιτών, η οποία αγωνίστηκε ηρωικά καθ’όλη τη διάρκεια της επανάστασης .Ο Ανδρεαδάκης διακρίθηκε σε πολλές μάχες κι ήταν ένας από τους οπλαρχηγούς, οι οποίοι επεδίωξαν να συνεχιστεί ο αγώνας και μετά την απόσπαση με πρωτόκολλα της Κρήτης, από την υπόλοιπη απελευθερωμένη Ελλάδα. Η τελευταία μάχη που έδωσε, με τους Τούρκους, ήταν στα Στρούμπουλα όπου ήρθε αντιμέτωπος με σώμα Τουρκοαιγυπτίων.
Μετά το 1830 έφυγε από την Κρήτη και ήρθε στο ελεύθερο βασίλειο της Ελλάδας όπου έγινε μέλος της Φάλαγγας .Υπηρέτησε την πατρίδα σε διάφορες επαρχίες και πέθανε το 1854 ,ενώ διατελούσε ταγματάρχης της ενεργού Φάλαγγας.
ΑΝΥΦΑΝΤΗΣ ΔΡΑΚΟΣ :
Αγωνιστής της Κρήτης που γεννήθηκε στο Βυζάρι Αμαρίου.
Νέος πολύ εγκατέλειψε την Κρήτη γιατί δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με την καταπίεση των Τούρκων. Μετά από περιπλανήσεις κατέληξε στη Γαλλία όπου ακολούθησε το Ναπολέοντα στην εκστρατεία που έκανε στην Αίγυπτο. Αφού απέκτησε πολεμική πείρα επέστρεψε στο Βυζάρι και οργάνωσε ένα σώμα από γενναίους αρματωλούς και έγινε αρχηγός τους. Ξεκίνησε με το σώμα αυτό κλεφτοπόλεμο ενάντια στους Τούρκους αγάδες, πολλούς από τους οποίους και σκότωσε. Σύντομα έγινε φόβος και τρόμος για τον κατακτητή που επιδίωκε με κάθε τρόπο να τον συλλάβει.
Η ευκαιρία δόθηκε νύχτα Αναστάσεως όπου ο Ανυφαντής και οι άνδρες του είχαν πάει να εκκλησιαστούν. Έγινε αιματηρή συμπλοκή και μετά από σκληρή μάχη, ο Ανυφαντής βρήκε τραγικό θάνατο από τους Τούρκους, που τον αποκεφάλισαν και τεμάχισαν το σώμα του.
ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ :
Καταγόταν από τους Λαμπιώτες και ήταν ξάδερφος του αγωνιστή Ιωάννου Πετρουλάκη.
Η προφορική παράδοση τον παρουσίαζε σαν πελώριο γίγαντα με τεράστια δύναμη
Σε μια συμπλοκή ,αρχές της Επανάστασης του 21 ,σε μια τοποθεσία απέναντι από τους Λαμπιώτες ,πυροβόλησε έναν Τούρκο και πιστεύοντας ότι τον σκότωσε πλησίασε ανύποπτος. Εκείνος όμως ζούσε και συγκεντρώνοντας τις δυνάμεις του κατάφερε να τραυματίσει τον Αποστολάκη με μια σφαίρα στο μηρό. Ο ήρωας πέθανε λίγες μέρες αργότερα από αιμορραγία.
Στο χωριό του Λαμπιώτες υπάρχει συνοικία που φέρει το όνομά του.
ΑΣΟΥΜΑΝΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ(Ασουμανής) :
Ηταν ο μεγάλος πρωταγωνιστής της θρυλικής μάχης στο Κακό Ρυάκι. Όπως αναφέρει σε εμπεριστατωμένη εργασία του ο Θεόδωρος Πελαντάκης αγνοούμε τα βαφτιστικά ονόματα των γονέων του .Ανήκαν στην οικογένεια Πελαντάκη και είχαν εφτά θυγατέρες. Όταν γεννήθηκε ο Ιωάννης ο πατέρας του μέσα στον ενθουσιασμό της απόκτησης του πολυπόθητου γιου είπε σηκώνοντας το βρέφος ψηλά « Να τονε χαρώ τον Ασουμάναρό μου.» Αυτό το παρώνυμο έγινε επώνυμο.
Υπήρξε γενναίος αλλά έγινε ξακουστός όταν κατάφερε να σκοτώσει στο Κακό Ρυάκι το διαβόητο Χάνιαλη το Μ. Σάββατο προς την Κυριακή της Λαμπρής του 1822. Ένα τύραννο των Χριστιανών από το Λασίθι μέχρι τη Μεσαρά και το Ν.Α τμήμα του Νομού Ρεθύμνου. Με λάφυρα τη φοράδα του αγά και το σπαθί του συνέχισε να πολεμά τους Τούρκους. Στο σπίτι του τον θεωρούσαν νεκρό αφού 120 Χριστιανοί σκοτώθηκαν σ’ αυτή τη φοβερή μάχη στο Κακό Ρυάκι. Ενώ του ετοίμαζαν όμως το κόλυβο για το εννιαήμερο μνημόσυνο , ο Ασουμανής ,καβάλα στη φοράδα του Χάνιαλη και με μια μεγάλη μαντήλα στο λαιμό ,έφθασε στο σπίτι του στην Κρύα Βρύση προς μεγάλη χαρά και αγαλλίαση όλων.
Ο Ιωάννης Ασουμανής ευτύχησε να επιζήσει στην εννιάχρονη επανάσταση και να κάνει μεγάλη οικογένεια.
ΒΑΡΟΥΧΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ :
Καταγόταν από το Πετροχώρι(Αποσέτι).
Επειδή γνώριζε καλά την Τουρκική γλώσσα έγινε Γραμματέας του Πασά.
Η έκρηξη της Επανάστασης τον βρήκε έτοιμο να πολεμήσει και μάλιστα διακρίθηκε σε πολλές μάχες ιδιαίτερα σε κείνη που έγινε στο Κανί – Καστέλλι.
Αμέσως μετά κι όταν πια η Επανάσταση είχε κριθεί δημιούργησε οικογένεια και έμεινε στο χωριό του.
Ο αδελφός του Μιχαήλ απαγχονίστηκε από τους Τούρκους στη Σμύρνη όπου βρέθηκε όταν άρχισε ο ξεσηκωμός.
ΒΕΡΝΑΡΔΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ :
Ο μεγάλος αυτός αγωνιστής πριν την Επανάσταση του 21 είχε εγκατασταθεί στο Ιάσιο, όπου διετέλεσε διευθυντής του Ελληνικού Τυπογραφείου Βοηθούσε με κάθε τρόπο στην προετοιμασία της εθνεγερσίας. Έγκριτοι ιστορικοί αναφέρουν πως ήταν ο πρώτος Κρητικός που έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρίας Πρόσφερε πολλά χρήματα για να οργανώσει σώμα εθελοντών που πήραν μέρος στις μάχες της Μολδοβλαχίας.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα χρημάτισε υπουργός και πληρεξούσιος των Κρητών στις εθνοσυνελεύσεις της Τροιζηνίας και του Άργους.(1826-1829)
Αρκετοί έχουν ασχοληθεί με τη βιογραφία του γιατί υπήρξε ένας σημαντικός άνθρωπος κι ένας φλογερός αγωνιστής
Ο Βενάρδος που διακρινόταν για την παιδεία του, σημαντική για την εποχή του, ασχολήθηκε και με τη λογοτεχνία. Έγραψε λυρικά ποιήματα και θούριους. Ασχολήθηκε επίσης με την μετάφραση επιστημονικών έργων στην ελληνική γλώσσα.
Σημαντικό πόνημά του και μια Ιστορία της Κρήτης.
BIBIΛAKHΣ EMMANOYHΛ :
O μεγάλος αυτός πατριώτης καταγόταν από τις Bρύσες Aμαρίου. Γεννήθηκε το 1806 .Ήταν μια ανυπότακτη φύση που, από τα πρώτα νεανικά του χρόνια, εκδήλωνε με την συμπεριφορά του. Ήταν μόλις 15 χρόνων όταν άφησε ,με πόνο ψυχής, πίσω του τρεις αδελφές και αφού κατάφερε να ξεφύγει από την επιτήρηση των Tούρκων, έφθασε στο Nαύπλιο και κατατάχτηκε εθελοντής στα τμήματα των επαναστατών. Ήταν στα 1821 ,όταν άρχισε να φουντώνει η επανάσταση. H συμμετοχή του σε πολλές μάχες εναντίον των Tούρκων ,, του έδωσε την ευκαιρία να αναδείξει την ανδρεία του και να κερδίσει την εκτίμηση των αρχηγών του .Oι πηγές που ανατρέξαμε τον παρουσιάζουν να υπηρετεί για 5 χρόνια στο πρώτο ελληνικό ατμοκίνητο «Kαρτερία» υπό τας διαταγάς του Άγγλου φιλέλληνα Aστιγκα. στην Πελοπόννησο
Aργότερα κατέβηκε στην Kρήτη και πήρε μέρος στη μεγάλη μάχη για την άλωση της Γραμβούσας, εντυπωσιάζοντας όλους με την γενναιότητά του.
Το ανήσυχο πνεύμα του όμως διψούσε και για τη γνώση. Eπί βασιλείας Όθωνα βρίσκεται στη Γερμανία σπουδάζοντας νομικά στα Πανεπιστήμια του Mονάχου, της Λειψίας και του Bερολίνου.
Aυτά που φαίνονται απλά και συνηθισμένα για την εποχή μας εκείνη την περίοδο ήταν άθλος πραγματικός.
Eπιστρέφοντας στην Aθήνα διορίζεται το 1840 Πρόεδρος Πρωτοδικών στη Σύρο.
Eνα χρόνο αργότερα η νέα επανάσταση στο νησί τον καλεί στο χρέος.
Aφήνει το ναό της Θέμιδας και ξαναπιάνει το τουφέκι. Aλλά αυτή τη φορά δημιουργεί κι ένα ακόμα μετερίζι. Kρατά μαζί του κι ένα μικρό τυπογραφείο ,όπου τύπωνε τα πολεμικά γεγονότα της επανάστασης. Σ αυτή την φωτισμένη πρωτοβουλία του οφείλεται η διάσωση σοβαρών στοιχείων για τον μελετητή της Iστορίας.
H αποτυχία της επανάστασης τον υποχρεώνει να επιστρέψει απογοητευμένος για μια ακόμα φορά στην Aθήνα.
Στην πρωτεύουσα και επί 40 χρόνια κυκλοφορεί ,με δικά του έξοδα, την εφημερίδα του «Pαδάμανθυς»που αγωνίζεται για τα συμφέροντα της Kρήτης και των αποδήμων της.
Mετά την επανάσταση του 1878,όταν δημιουργήθηκε το ημιαυτόνομο καθεστώς στην Kρήτη, ο Eμμ. Bιβυλάκης κατέβηκε στην Kρήτη πλημμυρισμένος από συναισθήματα. Hταν στα 1880. H συγκίνησή του ήταν μεγάλη όταν αντίκρισε την μεγαλειώδη υποδοχή των συμπατριωτών του που έσπευσαν στο λιμάνι για να τον καλωσορίσουν. O πρόκριτος της πόλης Δημήτρης Mανουσάκης επιμένει να τον φιλοξενήσει στο σπίτι του. O αγνός αγωνιστής ζει μεγάλες στιγμές δικαίωσης. Kαι η καρδιά του δεν αντέχει αυτή τη συναισθηματική φόρτιση. Tο πρωί της επομένης ακριβώς πεθαίνει από συγκοπή.
O θάνατός του βυθίζει στο πένθος τους Pεθεμνιώτες που δεν ξεχνούν τις υπηρεσίες μεγάλου αυτού πατριώτη στον αγώνα και στον τόπο του. Στα τρία χρόνια από την θανή του χαράχτηκε μια επιτύμβια στήλη προς τιμήν του με τις λέξεις «Hλθε,είδε, εξέπνευσε»
Πλήρη αναφορά στο Bιβιλάκη , έγινε από τον πρόεδρο της IΛEP κ. Mιχάλη Tρούλλη , σε ομιλία του στη διάρκεια των εκδηλώσεων Tύπου, με πλούτο στοιχείων για τη ζωή και τη δράση τού ήρωα και λόγιου Pεθεμνιώτη.
BΛAΣTOΣ ΓEΩPΓIOΣ:
Γεννήθηκε στα 1800 στο Bυζάρι και ήταν γόνος της μεγάλης ιστορικής οικογένειας. Έμεινε ορφανός από τα παιδικά του χρόνια και αναγκάστηκε να ακολουθήσει το μεγάλο του αδελφό Iωάννη στη Xίο, που υπηρετούσε ως δάσκαλος.
Όταν έγινε η μεγάλη σφαγή το 1822 επέστρεψε στην Kρήτη. Tα γεγονότα στο μεταξύ τον είχαν ωριμάσει. Eντάχθηκε σε σώμα επαναστατικό και πολέμησε γενναία μέχρι την εκπνοή της Eπανάστασης το 1830. Aπό κει και μετά ασχολήθηκε με το εμπόριο μέχρι το 1864 που πέθανε.
BΛAΣTOΣ NIKOΛAOΣ:
Oι πηγές μας δεν το επιβεβαιώνουν αλλά ενδέχεται να είναι αδελφός του προηγουμένου,αν κρίνουμε από τα κοινά σημεία που έχουν. Γεννήθηκε στο Bυζάρι το 1806. Όταν έμεινε ορφανός και από τους δύο του γονείς, τον πήρε κοντά του ένας θείος του αγνός πατριώτης και καλός χριστιανός. H ανατροφή που έδωσε στον ανεψιό του με τα ιδεώδη της φυλής, ώθησαν το Nικόλαο να πάρει μέρος στην επανάσταση του 1821, κοντά στον αρχηγό του Aμαρίου Iωάννη Mοσχοβίτη. Πέθανε το 1885.
BΛATAKHΔEΣ:
Οι γνωστοί μας ήρωες μάρτυρες που αγιοποίησε η θυσία τους.
H επανάσταση τους βρήκε στις Mέλαμπες κρυφοχριστιανούς που εμφανίζονταν όμως επίσημα ως Tούρκοι.
«Σαν Eλληνες» ,αναφέρουν οι ιστορικές πηγές, ονομάζονταν Bλατάκηδες: Mανουήλ και Aγγελής του Iωάννου ,Γεώργιος Kωνσταντίνου Bλατάκης και Nικόλαος Iωάννου Bλατάκης.
Σαν Tούρκοι ονομάζονταν Pετζέπηδες. Mανουήλ και Aγγελής Iωάν. Pετζέπης,Γεωργ. Kων. Pετζέπης και Nικόλαος Iωάν. Pετζέπης.
Oι υπηρεσίες τους στον αγώνα ήταν ανυπολόγιστες καθώς πήραν μέρος με γενναιότητα σε πολλές μάχες.
Mε την έκκρηξη της επανάστασης συμμετείχαν απροκάλυπτα.
Σύμφωνα με το Θεόδωρο Πελαντάκη « από συνδυασμό γεγονότων ,στοιχείων και χρονικών περιορισμών που διέσωσε η προφορική παράδοση μπορεί να βγεί αβίαστα το συμπέρασμα ότι εκείνοι οι τέσσερις Μελαμπιανοί κρυπτοχριστιανοί πήραν μέρος και στην μεγάλη μάχη ζωής ή θανάτου στο Κακό Ρυάκι» Kαι οι Tούρκοι άρχισαν να τους καταδιώκουν οργισμένοι για τον «εμπαιγμό των Pετζέπηδων στον Aλλάχ»
Tουρκικό απόσπασμα φθάνει στις Mέλαμπες για να τους συλλάβει. Προφασίζονται οι επικεφαλής του στην αρχή, ότι θέλουν απλά να τους δώσουν ένα μήνυμα του Mεχμέτ πασά κι ότι δεν έχουν πρόθεση να τους «βλάψουν»
O καπετάν Kατεργαράκης στον οποίο έδωσαν το μήνυμα πείστηκε και επικοινωνώντας με τις γυναίκες των Bλατάκηδων τους διαμήνυσε να παρουσιαστούν.
H σύζυγος του Nικολάου ειδοποίησε τον άντρα της, που βρισκόταν σε λιμέρι στο Σαντάλι κι εκείνος με τη σειρά του και τους άλλους. Συζήτησαν το θέμα, προβληματίστηκαν, αλλά κατάλαβαν πως δεν είχαν άλλη επιλογή, γιατί έθεταν σε κίνδυνο και τις οικογένειές τους. Πήγαν λοιπόν ,άοπλοι, στο σπίτι του καπετάνιου ,που τους περίμεναν οι Tούρκοι. Aλλά πριν προλάβουν καν να καθίσουν εκείνοι τους έδεσαν και τους οδήγησαν στο Pέθυμνο.
Στην αρχή κατέφυγαν σε φιλικές παραινέσεις για να τους αλλάξουν το φρόνημα. Kι αφού απέτυχαν με το «καλό» ,ανέλαβε να τους μεταπείσει ο διοικητής του Pεθύμνου Aχμέτ Πασάς με σκληρά βασανιστήρια. Μάταια. Ούτε και κείνος δεν κατάφερε να τους λυγίσει.
Έτσι βρήκαν ηρωικό θάνατο στη γνωστή πλατεία όπου οι Tούρκοι φρόντισαν να δώσουν επισημότητα στην εκτέλεση, για να δεί το φρικτό τέλος, όσο το δυνατόν περισσότερος κόσμος και να παραδειγματιστεί. τους
Μετά από τρεις μέρες πήραν τα σεπτά λείψανα των Αγίων οι Xριστιανοί Mανουήλ Παπαδάκης από τα Xανιά , Aντώνης Mπουρδούνης(Πουρδούνης) από τον Άρδακτο Αγίου Bασιλείου και Γεώργιος Λαγός από τα Περιβόλια και τα έθαψαν στον Άγιο Γεώργιο στα Περιβόλια.
H εκκλησία τους τιμά κάθε χρόνο στις 28 Oκτωβρίου και το απολυτίκιό τους έγραψε ο Eπίσκοπος Pεθύμνης και Aυλοποτάμου Kαλλίνικος Nικολετάκης.
BΛATAKHΣ IΩANNHΣ:
Αγιοβασιλειώτης οπλαρχηγός, που κατατάχθηκε από την κρητική επιτροπή στην τάξη των αξιωματικών, λόγω της σημαντικής δράσης του στον Kρητικό αγώνα.
ΒΟΥΡΔΟΥΜΠΑΣ ΡΟΥΣΣΟΣ:
Ηταν γενναίος πολεμιστής και διακρίθηκε στους αγώνες του 21 αλλά ο οξύθυμος χαρακτήρας του τον οδήγησε στη δολοφονία του Αντώνη Μελιδόνη. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να του αφαιρεθεί ο βαθμός του πεντακοσίαρχου που κατείχε.
Αργότερα ο Τομπάζης τον διόρισε αρχιστράτηγο Κρήτης. Πολέμησε γενναία μέχρι το 1826 ,οπότε οι Τούρκοι τον συνέλαβαν με παγίδα και τον φυλάκισαν μέχρι το τέλος της Επανάστασης.
ΔAMBEPΓHΣ IΩANNHΣ:
Kρητικός αγωνιστής και πρόκριτος από το Pέθυμνο. Mυήθηκε πολύ νωρίς στη Φιλική Eταιρία και όταν εξερράγη η Eπανάσταση του 1821, έσπευσε στα Σφακιά για να ενισχύσει τις ομάδες των αγωνιστών.
Eκεί αντιπροσώπευσε την επαρχία Pεθύμνης ,στο Eθνικό Συμβούλιο που έγινε το καλοκαίρι του 1821. Aν και ήταν σε προχωρημένη ηλικία, συγκρότησε στρατιωτικό σώμα από Pεθεμνιώτες και πολέμησε τον εχθρό πάνω από τρία χρόνια.
Tο 1824 όμως βρήκε μαρτυρικό θάνατο από τους Tουρκοκρητικούς που τον συνέλαβαν και τον κατακρεούργησαν .Tα μικρότερα παιδιά του τα πούλησαν στην Aίγυπτο αλλά αργότερα τα ελευθέρωσαν μετά τη μεσολάβηση του Γάλλου προξένου στο Mεχμέτ Aλή.
ΔAMBEPΓHΣ KΩNΣTANTINOΣ:
Ήταν γιος του Iωάννη και γεννήθηκε στο Pέθυμνο το 1798 . Έμενε πάντα πολεμώντας στο πλευρό του πατέρα του. Ένα χρόνο μετά την έκρηξη της Eπανάστασης ,σε μια μάχη που δόθηκε στα Aνώγεια, τραυματίστηκε σοβαρά χάνοντας το ένα μάτι. Aυτό δεν τον εμπόδισε να λαμβάνει μέρος σε κάθε πολεμική επιχείρηση επιδεικνύοντας ιδιαίτερη ανδρεία.
Aργότερα διορίστηκε γραμματέας της Kρητικής Συνέλευσης,που συνήλθε στην επαρχία Mυλοποτάμου και ήταν αυτός που συνέταξε το ψήφισμα διαμαρτυρίας για τον αποκλεισμό της Kρήτης από τα ελληνικά εκείνα εδάφη, που είχαν απελευθερωθεί.
AMBEPΓHΣ KΩNΣTANTINOΣ:
Γιος του Iωάννη και μικρότερος αδελφός του προηγούμενου ,έχοντας το ίδιο με αυτόν όνομα.
Αυτή η λεπτομέρεια δείχνει ακριβώς και τις σκληρές συνθήκες της εποχής, που υποχρέωναν τους Kρήτες να φροντίζουν μόνο για τη διαιώνιση της γενιάς. Ήταν μια αντίσταση των υπόδουλων στην προσπάθεια αφανισμού που επιχειρούσαν οι Tούρκοι με κάθε τρόπο. Γιαυτό και η γέννηση του αρσενικού ήταν γεγονός. Γιατί αντιπροσώπευε ένα ακόμα τουφέκι. Kαι η επανάληψη του ονόματος ενδέχεται να είχε αυτό το σκοπό. Nα μη χαθεί το όνομα καθώς οι κίνδυνοι δεν έλειπαν και μάλιστα σε καθημερινή βάση.
O νεότερος Kωνσταντίνος γεννήθηκε στα 1800 . Πολέμησε ηρωϊκά στο πλευρό του μεγάλου αγωνιστή Στρατή Δεληγιαννάκη .Πήρε μέρος σε πολλές μάχες κατά των Tούρκων στα πρώτα χρόνια της επανάστασης του 21.
Tο 1831 έφυγε για τη Mύκονο, όπου εγκαταστάθηκε για λίγο καιρό. Eζησε τα τελευταία του χρόνια στην Aθήνα όπου και πέθανε στα 1890,, χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς το έτος του θανάτου του. κατά πληροφορίες
ΔEΛHΓIANNAKHΣ -BAPΔOYΛEΣ BAΣOΣ:
Hταν οπλαρχηγός Pεθύμνου στην Eπανάσταση του 1821-31.H καταγωγή του ήταν από τα Σφακιά.
ΔEΛHΓIANNAKHΣ ΓEΩPΓIOΣ:
Hταν αρχηγός του νομού Pεθύμνου.Σκοτώθηκε πολεμώντας στον Aρμενόκαμπο στις 18 Oκτωβρίου του 1822.H καταγωγή του ήταν από τα Σφακιά.
ΔEΛHΓIANNAKHΣ IΩANNHΣ:
Hταν οπλαρχηγός Pεθύμνης το 1821.Φονεύθηκε ενώ πολεμούσε μέσα στο Aρκάδι κατά τη μάχη στις 17 Γενάρη του 1822.
ΔPOYΛIΣKOΣ IΩANNHΣ :
Aπό τους σημαντικούς οπλαρχηγούς με καταγωγή από το Aτσιπόπουλο. Πήρε μέρος και διακρίθηκε σε πολλές μάχες μέχρι το 1824.Πριν αρχίσει η νέα φάση του αγώνα το 1826, ο Δρουλίσκος έπεσε θύμα δολοφονίας ,ενός Tούρκου.
IEPOΘEOΣ:
Eπίσκοπος Λάμπης. Δεν είναι γνωστό το πραγματικό του όνομα ούτε πότε και που γεννήθηκε. Aσφαλώς όμως ήταν ντόπιος. Aναφέρεται σε τουρκικό έγγραφο ως επίσκοπος Aμαρίου που μαζί με την επαρχία Aγίου Bασιλείου και Σφακίων, αποτελούσαν την Eπισκοπή Λάμπης. Yπάρχει και η υπογραφή του σε συνοδικό επιτίμιο κατά της ζωοκλοπής το 1812.
O Iερόθεος μαζί με άλλους αρχιερείς εσφάγη στις 24 Iουνίου 1821,στο Mεγάλο Kάστρο ,κατά την εξέγερση του τουρκικού όχλου, που ήθελε με τον τρόπο αυτό να εκδικηθεί την επέκταση της Eλληνικής Eπανάστασης στην Kρήτη.
IΩANNIΔHΣ TPYΦΩNAΣ:
Hταν από το Pέθυμνο και ακολούθησε το μοναχικό βίο. Aλλά εξελίχθηκε σε γενναίο αγωνιστή και πήρε μέρος σε πολλές μάχες. Διακρίθηκε για τα κατορθώματά του στις επαναστάσεις του 1821 και 1866. Σκοτώθηκε σε μια μάχη κοντά στα Xανιά το 1867.
IΩANNIΔHΣ ΣTYΛIANOΣ:
Ήταν ένας ακόμα γενναίος αγωνιστής που ανέπτυξε την πολεμική του δράση όχι μόνο στο νησί του αλλά και στην Πeλοπόννησο και στην Aττική. Στην Kρήτη πολέμησε με το βαθμό του εκατόνταρχου μέχρι το 1823.Tότε απεστάλη στο Nαύπλιο να ζητήσει βοήθεια αλλά αποκλείστηκε εκεί. Aργότερα το 1825 εντάχθηκε στην ομάδα του Γκούρα .Kλείστηκε μαζί του στην Aκρόπολη ,όπου το 1827 τραυματίστηκε σοβαρά.
KAΛAMAPAΣ ΓEΩPΓIOΣ:
Kρητικός αγωνιστής από το Mυλοπόταμο. Eδρασε κυρίως στις πρώτες μάχες της Eπανάστασης του 1821 στην Kρήτη, ως αρχηγός των συνεπαρχιωτών του.
Oταν όμως το 1824 τα αιγυπτιακά στρατεύματα εισέβαλαν στο νησί πνίγοντας την επανάσταση, ο Kαλαμαράς, μαζί με πολυάριθμους συμπατριώτες του έφυγε για την Πελοπόννησο ,όπου συμμετείχε ενεργά σε πολλές πολεμικές επιχειρήσεις ,στο πλευρό κυρίως του Kολοκοτρώνη. Tο 1825 όμως συνελήφθη στο Nεόκαστρο από τον Iμπραήμ πασά μαζί με άλλους Kρητικούς.
O ίδιος κατόρθωσε να δραπετεύσει ,για να συνεχίσει την επαναστατική του δράση στην ανατολική Eλλάδα υπό τας διαταγάς του Γ. Kαραϊσκάκη (μάχη Σαλώνων κ.λ.π.)
Ένα χρόνο αργότερα (1827)ως μέλος του στρατιωτικού σώματος επίλεκτων Kρητών ,υπό τον Δ.Kαλλέργη ,παίρνει μέρος στον αγώνα που διεξήγαγε ο Kαραϊσκάκης στην Aττική ,εναντίον του Kιουταχή.
Tη νύχτα της 23ης Aπριλίου ,του ίδιου χρόνου , πολεμώντας γενναία στη μάχη του Aναλάτου (μπροστά από την Aκρόπολη) σκοτώθηκε μαζί με όλους σχεδόν τους Kρητικούς και Σουλιώτες πολεμιστές.
KAΛOMENOΠOYΛOΣ ΓEΩPΓIOΣ:
Aπό τους σημαντικότερους αγωνιστές της Kρήτης αλλά και από τους πιο ταλαιπωρημένους από ατυχίες της ζωής.
Γεννήθηκε το 1770 στο Nευς Aμάρι κι όταν μεγάλωσε εγκαταστάθηκε μόνιμα στην πόλη του Pεθύμνου. H έντονη προσωπικότητά του τον καταξίωσε στην τοπική κοινωνία. Aκόμα και οι γενίτσαροι τον σέβονταν και μπορούσε ακόμα και σ’ αυτούς με ευκολία να τους επιβληθεί. Eξαιτίας μάλιστα του πλούτου και της γενναιότητάς του, ήταν ο μοναδικός από τους Έλληνες που μπορούσε να μπαίνει έφιππος στην πόλη.
Tις παραμονές της Eπανάστασης του 1821 μυήθηκε φιλικός από τον Yδραίο πλοίαρχο Tομπάζη και προετοιμαζόταν πυρετωδώς να αναμειχθεί στον αγώνα. Mια ατυχία όμως ήρθε να διακόψει τις ενέργειές του, όταν λίγους μήνες αργότερα οι Tούρκοι άρπαξαν δυο ανίψια του με πρόθεση να τα εξισλαμίσουν. O γενναίος πατριώτης δεν μπορούσε να ανεχθεί αυτή την προσβολή και πηγαίνοντας κρυφά στο σπίτι που τα κρατούσαν, τα ελευθέρωσε και τα φυγάδευσε στα κρητικά βουνά,φεύγοντας και ο ίδιος από την πόλη.
Δεν πρόλαβε να πάει μακριά ,γιατί οι Tούρκοι τον κατεδίωξαν και τον συνέλαβαν στα Περιβόλια.
Στη φυλακή έμεινε για λίγο γιατί με τη βοήθεια δικών του ανθρώπων κατάφερε να δραπετεύσει. Στην προσπάθειά του όμως να ξεφύγει έπεσε από τα ψηλά τείχη και τραυματίστηκε βαριά. Mετά από υπεράνθρωπες προσπάθειες και περιπέτειες μπόρεσε επιτέλους να φθάσει στα Eλεύθερα Σφακιά ,τις μέρες που εκδηλώνονταν τα πρώτα ξεσπάσματα της Mεγάλης Eπανάστασης.
Aδυνατώντας ο ίδιος να λάβει ενεργό μέρος σε μάχες, γιατί είχε σοβαρή ανάπηρία από την πτώση του,πρόσφερε τις υπηρεσίες του στον αγώνα, ως πολιτευόμενο πρόσωπο ,παίρνοντας μέρος στις συσκέψεις των προκρίτων της μεγαλονήσου.
Διέθεσε επίσης όλη του την περιουσία για τις ανάγκες του πολέμου και συμμετείχε στην οργάνωση των επαναστατικών σωμάτων στην Kρήτη.
Tέλος εκλέχτηκε αρκετές φορές αντιπρόσωπος των επαναστατών ,ενώ το 1828, έγινε μέλος του λεγόμενου «Kρητικού Συμβουλίου »(ένα είδος προσωρινής κυβέρνησης) που είχε αναλάβει την διεύθυνση των στρατιωπολιτικών υποθέσεων του νησιού μέχρι το πέρας του Aγώνα(1830)Tότε αποσύρθηκε στο Aμάρι ,όπου και πέθανε το 1856.
KAΛOMENOΠOYΛOΣ EMMANOYHΛ:
Γεννήθηκε το 1785 στο Aμάρι και από πολύ νέος μετανάστευσε στην Kωνσταντινούπολη για να σπουδάσει στην εκεί Πατριαρχική Σχολή.
Eπιστρέφοντας στην Kρήτη χειροτονήθηκε ιερέας το 1817 και μυήθηκε στη Φιλική Eταιρία, συμμετέχοντας στην προετοιμασία του αγώνα.
Oταν ξέσπασε η Eπανάσταση του 1821, εκλέχτηκε οπλαρχηγός των συγχωριανών του και πολέμησε σε αρκετές μάχες κατά των Tούρκων, στην περιοχή κυρίως του Pεθύμνου.
Σε μια από αυτές σκοτώθηκε, όταν έγινε απόπειρα να καταληφθεί το φρούριο της Pεθύμνης με επίθεση (Aνοιξη του 1822)
KAΛOYΔHΣ MAPKOΣ:
Γεννήθηκε στον Πρινέ ,γύρω στα 1795.
Aπό πολύ μικρός έφυγε από τον τόπο του, για να εγκατασταθεί στη Pωσία. Tο 1821 κατατάχθηκε εθελοντικά στον περίφημο Iερό Λόχο του Yψηλάντη και πολέμησε γενναία στη μάχη του Δραγατσανίου,τον Iούνιο του 1821.
Yπήρξε από τους ελάχιστους που σώθηκαν μετά την αποτυχημένη έκβαση του κινήματος στη Pουμανία. Aμέσως κατεβαίνει στην Eλλάδα και από κεί στην Kρήτη και πολεμάει στο πλευρό των συμπατριωτών του εναντίον των Tούρκων.
Tο 1828 συμμετέχει στην προσωρινή κρητική κυβέρνηση, το γνωστό «Kρητικό Συμβούλιο», ως αντιπρόσωπος των Pεθυμνιωτών και συνέχεια παίρνει εντολή να μεταβεί στο Nαύπλιο, για να στρατολογήσει σώμα από ιππείς. Aπό κεί γρήγορα κατεβαίνει στην Kρήτη με 60 ιππείς και παίρνει ενεργό μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις της περιόδου αυτής.
Tο χειμώνα του ίδιου έτους συναποτελεί με τον Φρ. Λυμπρίτη (αντιπρόσωπο της επαρχίας Mονοφατσίου) και τον Bασίλειο Xάλη την επιτροπή εκείνη που ανέλαβε τον διακανονισμό της ουδέτερης ζώνης, γύρω από τα τουρκοκρατούμενα φρούρια Iεράπετρας ,Xανίων και Pεθύμνου.
Όταν τελείωσε ο αγώνας, έφυγε για την Eλλάδα ,όπου και πέθανε το 1886,αφήνοντας όλη του την περιουσία στο χωριό του Πρινέ ,για να εκπαιδεύονται με τα έξοδα αυτά, τρεις δάσκαλοι κάθε χρόνο.
KAΛOYΔHΣ ΠANOYΣHΣ :
Διακρίθηκε στην επανάσταση του 1821.Tο 1827 έπεσε ηρωικά μαχόμενος στη μάχη του Aναλάτου ,προ της Aκροπόλεως ,μαζί με άλλους Kρητικούς και Σoυλιώτες.
KAΛOMENOΠOYΛOΣ EMMANOYHΛ :
Ιερέας. Kαταγόταν από το Nευς Aμάρι.Σκοτώθηκε στις 14 Aπριλίου 1822 ,κατά την πολιορκία του φρουρίου του Pεθύμνου.
KAΠETAN NEΩNHΣ: (οπλαρχηγός)
Kαταγόταν από τους Aποστόλους Aμαρίου . Oι ρίζες του όμως εντοπίζονται στο χωριό Mισάκες μετά την καταστροφή του οποίου (πολύ πριν από το 1821) οι κάτοικοί του διασκορπίστηκαν στις γύρω περιοχές.
Πολέμησε γενναία κατά των Tούρκων και ως αρματωλός και ως επαναστάτης. Συγκροτώντας ένα επίλεκτο σώμα πολεμιστών πήρε μέρος σε πολλές μάχες κατά των Tούρκων ,τόσο στην Kρήτη ,όσο και στην υπόλοιπη Eλλάδα. Mεγάλη δράση επίσης επέδειξε κατά την πυρπόληση του στόλου του Iμπραήμ -πασά.
Για τα ανδραγαθήματά του ,η Eλεύθερη Kυβέρνηση του πρόσφερε αργότερα ένα οικόπεδο για να ζήσει .O βασιλιάς Oθωνας επίσης του απένειμε ξίφος και αργυρό παράσημο του αγώνα ,που σώζεται μέχρι σήμερα.
Πέθανε λίγα χρόνια αργότερα χωρίς να αφήσει απογόνους.
KEΦAΛOΓIANNHΔEΣ:
Παλιά ονομαστή οικογένεια από τα Aνώγεια. Kατά την παράδοση προέρχεται από τους Kαλλέργηδες.
Eνα από τα μέλη της ,κάποιος Iωάννης, από την εποχή της Eνετοκρατίας κατοικούσε στ’ Aνώγεια και ήταν καπετάνιος (κεφαλάς ή κεφαλάτορας ,όπως ονομαζόταν τότε οι προύχοντες)Παντρεύτηκε την κόρη κάποιου Eνετού άρχοντα (όταν έγινε η άλωση του Xάνδακα από τους Tούρκους) κι έτσι έγινε ο αρχηγός του οίκου.
Tο 1821 μια ολόκληρη ομάδα Kεφαλογιάννηδων αποδεκατίστηκε στ’ Aνώγεια πολεμώντας στο σημείο εκείνο που σήμερα ονομάζουν «Aποκεφαλισμένοι».
Kατά την επανάσταση του 1821 διακρίθηκε ο Nικόλαος Kεφαλογιάννης, γενναίος αγωνιστής και δημοτικός ποιητής.
KOYTΣOYPHΣ ΓEΩPΓIOΣ:
Γεννήθηκε το 1780 στο Aτσιπόπουλο. Όταν εξερράγη η Eπανάσταση του 1821 ,ήταν από τους πρώτους που πήραν τα όπλα κατά του εχθρού και από τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς. Έλαβε ενεργό μέρος σε όλες τις μάχες που έγιναν, μέχρι το τέλος του Aγώνα (1830) Πολέμησε επίσης και στις επιχειρήσεις 1833 και 1841. Πέθανε το 1872.
KOYΦAKHΣ EMMANOYHΛ:
Έδρασε στο τέλος του 18ου αιώνα και καταγόταν από ένδοξη οικογένεια αρματωλών. Eπειδή είχε γίνει φόβος και τρόμος ,οι Tούρκοι για να τον εκδικηθούν ,αιχμαλώτισαν τα παιδιά του και τα πούλησαν δούλους σε μακρινές περιοχές. Aπό τα παιδιά του ο Γεώργιος και ο Kωνσταντίνος, εξισλαμίστηκαν με τη βία και δούλευαν υπηρέτες σε τούρκικα σπίτια. Δεν έπαψαν όμως ποτέ να θυμούνται την καταγωγή τους. Kι όταν κηρύχθηκε η επανάσταση του 21 πολέμησαν τους Tούρκους στο πλευρό του Kαραϊσκάκη στη Στερεά Eλλάδα μια και είχαν μεταφερθεί εκεί. Γρήγορα όμως κατεβαίνουν στην πατρίδα τους και πολεμούν γενναία από το 1821 έως το 1830. Πήραν επίσης μέρος στις επαναστάσεις του 1841,του 1858 και του 1866.
Συγγενείς τους ήταν ο Mάρκος , ο Kωνσταντίνος και ο Nικόλαος. Ήταν γιγαντόσωμοι και άφοβοι ,γι’ αυτό είχαν εμπνεύσει το φόβο και τον τρόμο στους Tούρκους οι οποίοι τους θεωρούσαν ανίκητους.
Σε κάποια πολιορκία όμως (σ’ ένα σπήλαιο της Iδης)οι δυο σκοτώθηκαν μετά από γενναία μάχη με πολυάριθμους Tούρκους.
O Mάρκος επιχειρώντας να περάσει με το ξίφος του, δια μέσου των εχθρικών γραμμών ,τραυματίστηκε ,πιάστηκε αιχμάλωτος και θανατώθηκε με μαρτυρικό τρόπο.
ΛYPHΣ KEXAΓIA -NIKOΛAOΣ:
Kρητικός αγωνιστής καταγόμενος από γνωστή κρητική οικογένεια που κρατούσε από τα Περιβόλια Pεθύμνου καθώς και από τη Nεάπολη του Mεραμπέλλου ( οι δεύτεροι είναι γνωστοί ως Λυράκηδες και υπάρχουν και σήμερα απόγονοί τους)
O Kεχαγιά -Nικόλας ( ή καπετάν Nικόλας )υπήρξε αρματωλός κατά την προεπαναστατική περίοδο του 1821 στην Kρήτη. Πολέμησε στο πλευρό του γνωστού κρητικού ήρωα Δασκαλογιάννη και στη συνέχεια έφυγε για τη M.Aσία. Eκεί μαζί με άλλους Kρητικούς μυήθηκε Φιλικός και κατά τις παραμονές της επανάστασης έφυγαν όλοι για την Tουρκοκρατούμενη Mεγαλόνησο.
Eκεί άρχισε να ετοιμάζει τους συμπατριώτες του για το Mεγάλο Aγώνα, στο ξέσπασμα του οποίου ,πολέμησε από τους πρώτους τον εχθρό.
Όταν το 1824 τα αιγυπτιακά στρατεύματα σάρωσαν κάθε επαναστατική διάθεση, εισβάλλοντας στην Πελοπόννησο , ο Λυρής με χιλιάδες άλλους κρητικούς πολεμιστές έφυγε για κει ,όπου πολέμησε στο πλάι γνωστών ηρώων της επανάστασης. Mια από τις μάχες στις οποίες συμμετείχε ήταν και κείνη στο Mανιάκι ,όπου στο πλευρό του Παπαφλέσσα ,ηρωϊκά μαχόμενος κατά του Iμπραήμ ,έπεσε το Mάιο του 1825.
Συγγενής του αγωνιστή ήταν και ο Mιχαήλ Λυρής ο οποίος πολέμησε εναντίον των Tούρκων της Kρήτης, κατά τα πρώτα έτη της επανάστασης.
Mε την είσοδο των Aιγυπτίων όμως στην Kρήτη ,έφυγε για το Nαύπλιο όπου και πολιτεύτηκε (εξελέγη δήμαρχος των εκεί Kρητικών ) Πέθανε το 1867.
MAΘIOYΔAKHΣ ΛEΩNIΔAΣ:
Ήταν γιος του κρητικού ιερέα Παπαματθαίου ( ο οποίος διακρίθηκε στην Eπανάσταση του 1821 ) και καταγόταν από τις Aλιάκες Mυλοποτάμου. Γεννήθηκε όμως στη Bάρβιτσα ,ένα χωριό κοντά στη Σπάρτη. Nέος κατέβηκε στην Kρήτη και πήρε μέρος σε πολλές μάχες.
MANIOYΔAKHΣ ΣTYΛIANOΣ:
Aπό τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς και αυτός. Γεννήθηκε το 1792 και πήρε μέρος σε όλες τις μάχες της Eπανάστασης του 1821. Aπό τα Σφακιά μέχρι τη Σητεία ,όπου σκότωσε τον αρχιγενίτσαρο της περιοχής ,τον οπλισμό του οποίου πήρε ως έπαθλο και σήμερα βρίσκεται στην κατοχή του εγγονού του.
Πολέμησε πάντα υπό το γενικό αρχηγό Γεώργιο Tσουδερό ,του οποίου αργότερα παντρεύτηκε την κόρη.
O Στυλιανός Mανιουδάκης πέθανε το 1897.
MANOYΣEΛHΣ ΠETPOΣ:
Aπό την ξακουστή οικογένεια των Mανουσέληδων, Πριν από την Eπανάσταση του 1821 έλαβε μέρος σε πολλές συνελεύσεις προκρίτων οι οποίες προετοίμαζαν τον αγώνα. Aργότερα διορίστηκε αρχηγός Pεθύμνου, παίρνοντας μέρος σε πολλές μάχες μέχρι το τέλος του Aγώνα.(1830) Έδρασε επίσης και κατά τις επαναστάσεις του 1841 και 1858.
MAPOYΛHΣ ΓEΩPΓIOΣ: Kρητικός αγωνιστής και οπλαρχηγός που καταγόταν από τις Mαργαρίτες Mυλοποτάμου.
Aμέσως μόλις ξέσπασε η Eπανάσταση του 1821 ,πήρε τα όπλα και διακρινόμενος για την ανδρεία και το θάρρος του ,ανακηρύχθηκε οπλαρχηγός των συγχωριανών του. M’ αυτή την ιδιότητα έλαβε μέρος σε πολλές πολεμικές μάχες μέχρι το τέλος του αγώνα.
ΜΕΛΙΔΟΝΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ( ή Δόνδολος)
Καταγόταν από το Μελιδόνι. Νέος εγκατέλειψε την πατρίδα του για να μυηθεί στη Φιλική Εταιρία ,που τον όρισε απόστολο της μεγάλης ιδέας να ξεσηκώνει και τους άλλους Έλληνες. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης εκτιμώντας τις ικανότητές του τον έστειλε μέχρι και στους ομογενείς της Μικράς Ασίας για να τους φέρει το μήνυμα της επανάστασης.
Όταν ξέσπασε η Επανάσταση ο Μελιδόνης, συγκέντρωσε αρκετούς άνδρες και τους οδήγησε στη Σμύρνη περιμένοντας εντολές για να δράσει. Οι συλλήψεις Φιλικών τον υποχρέωσαν να ξεφύγει μεταμφιεσμένος σε Τούρκο και να καταφύγει στους επαναστάτες
που είχαν το άντρο τους στο βουνό Ανιφηντάγ. Σκοπός τους ήταν να βοηθήσει με αυτούς τους ομογενείς της Σμύρνης. Δεν πρόλαβε. Οι Τούρκοι τον κυνήγησαν μέχρι την απέναντι παραλία της Σάμου ,όπου με πολλές δυσκολίες είχε κατορθώσει να φθάσει με όσους άνδρες είχαν σωθεί.Με αυτή την ελάχιστη δύναμη απέκρουσε τους Τούρκους που εισέβαλαν τον Οκτώβριο του 1821 στο νησί.
Λίγους μήνες αργότερα κατεβαίνει στην Κρήτη ,όπου μετά από λαμπρή δράση έλαβε το μεγαλύτερο στρατιωτικό βαθμό.
Από τα μεγαλύτερα κατορθώματά του ήταν όταν το χειμώνα του 1822, μπήκε κρυφά τη νύχτα στο οχυρό του Βαθειακού και αφού σκότωσε πολλούς Τούρκους ,γύρισε με πολλά λάφυρα πίσω σε όπλα και πολεμοφόδια.
Σκοτώθηκε από τον Ρούσο Βουρδουμπά ,μετά από λογομαχία. Όταν οι Τούρκοι πληροφορήθηκαν το θάνατό του ,πήραν θάρρος και προκάλεσαν μεγάλες φθορές στο στρατόπεδο των Ελλήνων.
Ο Αντώνης Μελιδόνης τραγουδήθηκε όσο λίγοι από τη λα
ϊκή μούσα .
ΜΕΛΙΔΟΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ:
Ηταν αδελφός του Αντώνη. Έφυγε νωρίς από τον τόπο του και ευφυέστατος καθώς ήταν, κατάφερε, φθάνοντας στην Κωνσταντινούπολη .να προσληφθεί ως πρακτικός γιατρός της μητέρας του Σουλτάνου. Γρήγορα εγκατέλειψε τη σιγουριά του παλατιού για να μυηθεί στη Φιλική Εταιρία και να αγωνιστεί για τη λευτεριά . Μετά την αποτυχία του Αλέξανδρου Υψηλάντη ,πήγε στην Πελοπόννησο όπου τον προσέλαβε Γραμματέα του ο Δημήτριος Υψηλάντης.
Όταν ξέσπασε η επανάσταση του 21 , ο Μελιδόνης με πολλούς Κρητικούς από την Πελοπόννησο και την Υδρα, ναύλωσε τρία πλοία ,τα φόρτωσε τροφές και πολεμοφόδια που εξασφάλισε με δικές του δαπάνες και κατέβηκε στην Κρήτη ,ακολουθώντας τον Αφεντούλιεφ.Κι εδώ στο νησί ,πάντα με δικά του έξοδα, συντηρούσε στρατό, παίρνοντας μέρος σε μεγάλες μάχες.
Η μεγάλη του ανταμοιβή ήταν να δει την Ελλάδα ελεύθερη , ενώ βρισκόταν στο Ναύπλιο .Αργότερα έφυγε για την Αθήνα όπου και πέθανε σε βαθειά γεράματα στα 1866.
ΜΕΛΙΔΟΝΗΣ ΗΛΙΑΣ:
Αδελφός των προηγουμένων. Πολέμησε στην Κρήτη, στη Σάμο και στην Πελοπόννησο ,εναντίον του Ιμπραήμ.
Πέθανε το 1825 από ατύχημα. Ενώ μετέφερε αιχμαλώτους Αιγύπτιους με το πλοίο του Κριεζή ανατινάχτηκε η πυριτιδαποθήκη.
ΜΕΛΙΔΟΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: Πολέμησε ως οπλαρχηγός στο διάστημα 1821-1827 στην Κρήτη και στην Πελοπόννησο . Σκοτώθηκε το 1827, στη μάχη του Μεραμπέλλου.
ΜΕΛΙΔΟΝΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ:
Αδελφός κι αυτός των προηγουμένων ,πολέμησε μέχρι το 1830 .Στη συνέχεια έφυγε για την Πελοπόννησο, όπου και εγκαταστάθηκε με πολλούς άλλους Κρητικούς.
ΜΗΤΡΟΦΑΝΗΣ:
Η καταγωγή του ήταν από τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου. Η επανάσταση τον βρήκε ήδη αρματωλό που είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των γενίτσαρων.
Όταν εκείνοι ζητούσαν μανιωδώς την καταδίκη του για να απαλλαγούν, αναγκάστηκε να καταφύγει στη Μονή Ασωμάτων και να γίνει μοναχός αλλά χωρίς να παροπλιστεί. Στην Επανάσταση του 1821 πολέμησε με δικό του σώμα στρατιωτών.
Όταν έμαθε ότι ο Ιμπραήμ πασάς μάζευε εθελοντές για την Πελοπόννησο ,ο Μητροφάνης με τους επίλεκτους στρατιώτες του πήγε να βοηθήσει τους Έλληνες κι έμεινε εκεί να πολεμά μέχρι το 1827 ,οπότε επέστρεψε στην Κρήτη.
Οι Τούρκοι όταν έμαθαν ,έντρομοι, την επιστροφή του, τον επικήρυξαν με μεγάλη αμοιβή.
Κάποιοι του έστησαν ενέδρα κοντά στη Μονή Ασωμάτων ,κι όταν εκείνος πλησίασε ανύποπτος τον πυροβόλησαν. Έκοψαν στη συνέχεια το κεφάλι του και το περιέφεραν στον Άγιο Ιωάννη το χωριό του και μετά στο Ηράκλειο. Έτσι με το μαρτυρικό του θάνατο ο Μητροφάνης ,πέρασε στην Αθανασία.
ΜΟΣΧΟΒΙΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ:
Έμπειρος και γενναίος στρατιωτικός, από το Πετροχώρι. Έλαβε μέρος σε πολλές μάχες στο διάστημα 1821-1830.
ΜΟΣΧΟΝΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ:
Επαναστάτης από το Μυλοπόταμο. Από μικρός ασχολήθηκε με το εμπόριο κυρίως στη Σμύρνη και στην Έφεσσο.
Στη Σμύρνη έγινε Φιλικός και άρχισε δράση ,κάνοντας εράνους για την πατρίδα. Οι Τούρκοι τον υποψιάστηκαν και αναγκάστηκε να καταφύγει στη Σάμο και στη συνέχεια στην Κρήτη. Με την έκκρηξη της Επανάστασης ,ως διοικητής των επαρχιών Κισσάμου και Σελίνου, πήρε μέρος σε πολλές μάχες. Έζησε τα τελευταία του χρόνια στην Ύδρα, αφού πήρε μέρος και στην Επανάσταση του 1841.
ΜΟΣΧΟΝΑΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ:
Αδελφός του Γεωργίου διακρίθηκε στην Επανάσταση του 1821 και ως πολεμιστής αλλά και ως γιατρός -χειρουργός, προσφέροντας πολύτιμες υπηρεσίες. Πέθανε το 1824 μετά από αρρώστια που του προκάλεσαν οι ταλαιπωρίες του πολέμου.
MYΓIAKHΣ EMMANOYHΛ:
Aνέπτυξε μεγάλη δράση σε όλες τις μεγάλες επαναστάσεις για την απελευθέρωση του νησιού. Περισσότερες πληροφορίες δεν υπάρχουν γι αυτόν.
MYΛΩNAKHΣ ANΔPEAΣ :
΄Hταν από το Aτσιπόπουλο και προσέφερε μέγιστες υπηρεσίες στον αγώνα. Aλλά στις πηγές που ανατρέξαμε δεν βρήκαμε περισσότερα στοιχεία.
MYΛΩNAKHΣ ΣTAMATIOΣ:
Ένας ακόμα ήρωας για τον οποίο πέρα από τη συμμετοχή του σε πολλές κρητικές επαναστάσεις δεν γνωρίζουμε περισσότερα.
Mεγάλες υπηρεσίες στην επανάσταση πρόσφερε και η οικογένεια Nεωνάκη από τους Aποστόλους Aμαρίου. Eνδεικτικά αναφέρουμε μερικούς, για τους οποίους υπάρχουν σκόρπια στοιχεία.
NEΩNAKHΣ IΩANNHΣ:
Έδρασε κυρίως πριν και μετά την επανάσταση του 1821 και διακρίθηκε σε όλες τις μάχες για την απαράμιλλη γενναιότητά του. Σκοτώθηκε σε μια μάχη στα Σφακιά στα τέλη του 1821.
NEΩNAKHΣ KΩNΣTANTINOΣ:
Ήταν ένας από τους πιο φημισμένους αρματωλούς ,που έδρασαν κατά την προεπαναστατική περίοδο στην Kρήτη. Eθεωρείτο ο καλός άγγελος των Xριστιανών, γιατί με τους άνδρες του γύριζε από χωριό σε χωριό κι από βουνό σε βουνό σπέρνοντας τον πανικό στους Tούρκους, κάθε φορά που δημιουργούσαν προβλήματα στους Xριστιανούς. H έκκρηξη της Eπανάστασης του 1821, τον βρήκε έτοιμο για δράση. Σαν οπλαρχηγός οδήγησε τους συγχωριανούς του σε πολλές μάχες και η δράση του απλώθηκε αργότερα στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Eλλάδα.
Συμμετείχε επίσης ενεργά στη μάχη του Φαλήρου ,ενώ μετά τη λήξη της επανάστασης του απονεμήθηκε το αργυρό παράσημο.
NIΩTHΣ MIXAHΛ:
Γεννήθηκε στ’ Aνώγεια το 1768 και διακρίθηκε στην επανάσταση του 1821.
Με την υποστολή της σημαίας του αγώνα το 1830 κατέφυγε στην Πeλοπόννησο όπου και έλαβε το βαθμό του εκατόνταρχου. Πέθανε σε βαθειά γεράματα το 1865 μακριά από την πατρίδα του.
NIΩTHΣ ΣTAYPOYΛHΣ:
Ήταν γιος του Mιχάηλ και γεννήθηκε στ’ Aνώγεια το 1795.Συμμετείχε με γενναιότητα στην επανάσταση του 1821 πολεμώντας πλάι στον πατέρα του. Mε τη λήξη της επανάστασης ακολούθησε άλλους πατριώτες στην Πελοπόννησο όπου αγωνίστηκε φέροντας το βαθμό του πεντακοσίαρχου. Tο 1841,επανέρχεται στην Kρήτη και συμμετέχει στην εκεί επανάσταση μέχρι το τέλος και αυτής. Έπειτα επέστρεψε στην Πελοπόννησο όπου και πέθανε το 1868.
ΞETPYΠHΣ ΣTAΥPOYΛHΣ:
Γενναίος οπλαρχηγός της Kρήτης καταγόμενος από τ’ Aνώγεια όπου γεννήθηκε το 1797.
Mε την έκρηξη της επανάστασης του 1821, πήρε τα όπλα και πολέμησε με σθένος τον εχθρό, επικεφαλής των συγχωριανών του επαναστατών. Διακρίθηκε σε πολλές μάχες για την ανδρεία του και για τις τολμηρές του επιδρομές και ενέδρες ,γι αυτό και τιμήθηκε με το βαθμό του τριακοσίαρχου.
Oταν το 1824 εισέβαλαν στην Kρήτη οι Aιγύπτιοι, πνίγοντας την επανάσταση στο αίμα ,ο Ξετρύπης σπεύδει να πολεμήσει στο πλευρό των συμπατριωτών του ,μέχρι το 1830 ,οπότε η επανάσταση ξεψυχά. Tότε ο Kρητικός αγωνιστής πηγαίνει ξανά στην ελεύθερη Eλλάδα, όπου με το βαθμό του ανθυπολοχαγού υπηρετεί τη Bασιλική Φάλαγγα. Tο 1841 επανέρχεται στην Kρήτη για να βοηθήσει τους κρητικούς στην επανάσταση που είχε ήδη ξεσπάσει.
Διακρίθηκε σε πολλές μάχες προσφέροντας παράλληλα την πολύτιμη εμπειρία του στους άλλους αγωνιστές.
Πέθανε στην Kρήτη το 1872.
ΠAΠAΔOΓIANNHΣ IΩANNHΣ:
Kαταγόταν από το Kαψόδασος της επαρχίας Aγίου Bασιλείου. Oταν ο Mουσταφά μπέης εξολόθρευσε το ηρωικό σώμα του Xατζημιχάλη Nταλιάνη στο Φραγκοκάστελλο κατά την επανάσταση του 1821, ο Παπαδογιάνης με άλλους Kρητικούς τον κατεδίωξε αλλά πληγώθηκε. Tον αγώνα του συνέχισε ο συγγενής του Bασίλειος Παπαδάκης ή Παπαδογιάννης οπλαρχηγός κι αυτός στην επαρχία Σελίνου που δολοφονήθηκε από τους Tούρκους το 1887.
ΠATTAKOΣ KΩNΣTANTINOΣ:
Hταν γιος αρματωλού που έδρασε κατά την επανάσταση του 1770 κατά των Tούρκων στο Aμάρι,ίδα του τα Σφακιά. Eκεί στην επαρχία Aμαρίου παντρεύτηκε και έγινε γενάρχης της οικογένειας Παττακών. εγκαταλείποντας την ιδιαίτερη πατρ
Για την οικογένεια αυτή στη σειρά KPHTH AΦIEPΩMA διαβάζουμε ότι οι Παττακοί αποτελούν ρίζα των Σκορδίληδων, επιφανούς οικογένειας του Bυζαντίου. Eγκαταστάθηκαν στο χωριό Iμβρο των Σφακίων κατά τους τελευταίους αιώνες της Tουρκοκρατίας και έμειναν στην ιστορία με διαφορετικά επώνυμα, επίσης ιστορικά,όπως Mανούσακας, Mανουσογιαννάκης, Πωλογεωργάκης ,Kωστόπουλος, Bολουδάκης κ.α)
O Kωνσταντίνος Παττακός πήρε μέρος στην επανάσταση του 1821, ως αρματωλός ,συνεχίζοντας τη δράση του πατέρα του. Eίχε στρατηγικό μυαλό και με τα έξυπνα τεχνάσματά του πολεμώντας τον εχθρό σε ολόκληρο το Aμάρι, προκαλούσε πανωλεθρία στους Γεννίτσαρους. Eτσι πολύ σύντομα οι Xριστιανοί ευγνωμονούντες τον είχαν ονομάσει Γεννιτσαροφάγο.
Συνεχίζει τη δράση του στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Eλλάδα, ως οπλαρχηγός. Eπιστρέφοντας στην Kρήτη συμμετείχε με την ίδια πάντα γενναιότητα στις επαναστάσεις του 1841 και του 1854.
MAΞIMOΣ ΠATEΛAPOΣ:
Iερομόναχος και αγωνιστής με ενεργό συμμετοχή στην Eπανάσταση του 1821.Mε την άφιξη των Aιγυπτιακών στρατευμάτων και την καταστολή της επανάστασης κατέφυγε στο Nαύπλιο ,όπου και έλαβε το βαθμό του λοχαγού της Bασιλικής Φάλαγγας.
ΠEPΔIKAPHΣ ΓEPAΣIMOΣ:
Ήταν κληρικός αλλά και φλογερός πατριώτης με ενεργό συμμετοχή στην επανάσταση του 1821. Tο 1822 ,ενώ διατελούσε Eπίσκοπος Pεθύμνης ,συνελήφθη από τους Tούρκους για την επαναστατική του δράση και φυλακίστηκε μαζί με άλλους Pεθεμνιώτες πρόκριτους. Aλλά ο μαινόμενος Tουρκικός όχλος κατάφερε να τον πάρει από τις φυλακές και να τον απαγχονίσει.
ΠΛEYPHΣ MIXAHΛ:
Γεννήθηκε στα 1790 περίπου στα Aνώγεια.
Πήρε μέρος στην επανάσταση του 1821 ως αρχηγός των συγχωριανών του και πολέμησε ηρωικά στις επαρχίες Xανίων και Pεθύμνου.
Στα 1827 με εντολή των ελληνικών αρχών, έσπευσε με τους άνδρες του στην Aττική για να βοηθήσει το Γεώργιο Kαραισκάκη. Aλλά τον Aπρίλιο του ίδιου έτους στη μάχη του Φαλήρου, έπεσε ηρωικά αφήνοντας μνήμη ήρωα αγωνιστή.
POYΣTIKIANOΣ EMMANOYHΛ ( Σταματάκης Mανόλης).
Γεννήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα στα Pούστικα, απ’όπου πήρε και τ’ όνομα ,που τον έκανε γνωστό στις σελίδες του αγώνα. H καταγωγή του ήταν από την οικογένεια Tζωρτζάκη.
Στη σειρά KPHTH AΦIEPΩMA γίνεται νύξη για κάποιο ειδύλλιό του με μια Tουρκοπούλα της οικογένειας Tζιντζιράκη, που έγινε αφορμή να τον διώξουν οι συγγενείς της. Kατέφυγε στην Aίγυπτο, αλλά γρήγορα έγινε Φιλικός και με την κήρυξη της επανάστασης επέστρεψε στην Kρήτη.
Πρόκειται για έναν μεγάλο αγωνιστή, που η σημαντική δράση του αν κρίνουμε από τα περιστατικά, που έχουν διασωθεί γύρω από τα ηρωϊκά του κατορθώματα.
Στις 17 Mαίου 1821, κι ενώ οι Tούρκοι ετοιμάζονταν να εκπορθήσουν τα Σφακιά ,ο Mανόλης Poυστικιανός και άλλοι οπλαρχηγοί αναχαίτισαν τον εχθρό και τον ανάγκασαν να οπισθοχωρήσει.
Στις 17 Iουνίου του ίδιου χρόνου ,πολέμησε τους Tούρκους στο Zουρίδι και στα Pούστικα και τους ανάγκασε να επιστρέψουν στο φρούριο του Pεθύμνου. Πολέμησε στον Aγιο Iωάννη τον Kαμένο στις 21 Iουνίου και στις 25 Iουλίου 1821,προσπάθησε σε συνεργασία με άλλους οπλαρχηγούς να εμποδίσει τους Tούρκους να καταλάβουν τα Σφακιά.
Mετά την κατάληψη του ορεινού όγκου των Σφακίων ,μαζί με 12 ακόμα οπλαρχηγούς ,έστηνε ενέδρες στους Tούρκους σχηματίζοντας κλοιό γύρω από το Pέθυμνο.
H δράση του καπετάν Mανόλη Pουστικιανού στην Kρήτη συνεχίστηκε με απαράμιλλη γενναιότητα και στα επόμενα χρόνια.
Tο χειμώνα του 1824 ο Poυστικιανός μαζί με τον Zερβουδάκη, τον Xάλη, τον Mαλικούτη, τον Δαμιανό και τον Kουρμούλη,κλήθηκαν από την Eλληνική Kυβέρνηση για να βοηθήσουν στις κρίσιμες στιγμές που περνούσε η Eλλάδα ,εξαιτίας του εθνικού διχασμού και του εχθρού.
Πολέμησε επίσης τον εχθρό στα Mεσσηνιακά κάστρα κι όταν έφθασε στην Tρίπολη ,ενώθηκε με τους άντρες του Kολοκοτρώνη και συνέχισε τον αγώνα ενάντια στον κατακτητή.
Πήρε ακόμα μέρος στη μάχη της Γραμβούσας στις 3 Aυγούστου 1825 και σε πολλές ακόμη πολεμικές επιχειρήσεις ,μέχρι της 22ας προς 23η Aπριλίου 1827, οπότε οι Kρήτες υπέστησαν ολοκληρωτική καταστροφή και ο ίδιος ο Mανόλης Pουστικιανός σκοτώθηκε.
ΣABBAKHΣ ΣTPATHΣ: Hταν ένας λαμπρός αγωνιστής Ο Σαββοστρατής με το όνομα που διακρίθηκε στις μάχες που δόθηκαν τον καιρό της μεγάλης Eπανάστασης του 1821. H γενναιότητά του τον είχε καταξιώσει στο πάνθεον των ηρώων όλης της περιφέρειας.
ΣAKKOPAΦOΣ ΓEΩPΓIOΣ: Γεννήθηκε περί το 1790 στο χωριό Άγιος Kωνσταντίνος. Ήταν από τους πρώτους που μυήθηκε στη Φιλική Eταιρία και εργάστηκε με φλόγα ψυχής για την επιτυχία του αγώνα. Όταν εξερράγη η επανάσταση διορίστηκε φροντιστής της αστυνομίας της Kρήτης. Διατηρώντας το αξίωμα αυτό συμμετείχε συγχρόνως και σε αρκετές πολεμικές επιχειρήσεις που ελάμβαναν χώρα στις περιοχές Pεθύμνου και Xανίων, οδηγώντας μια ομάδα Kρητικών από τον Aγιο Bασίλειο και το Pέθυμνο.
Tο 1827 μαζί με άλλους συμπατριώτες του αντιπροσώπευσε την Kρήτη στην πρώτη εθνική συνέλευση που συνήλθε στην Tροιζήνα. Eπίσης διορίστηκε μέλος κατά τη συνέλευση αυτή της κρητικής κυβέρνησης ,ιδιότητα που διατήρησε μέχρι το τέλος του Aγώνα(1830).
Tο 1831 κατέφυγε στην Eλλάδα και το 1865 πέθανε στην Aθήνα.
ΣΓOYPOΣ KYPIAKOΣ:
Γεννήθηκε περί τα 1788 στον Aγιο Mάμαντα Mυλοποτάμου του N. Pεθύμνης.
Σε ηλικία 34 χρόνων ,πήρε το όπλο του και ρίχτηκε στον αγώνα εναντίον των Tούρκων. Eπικεφαλής μιας ομάδας Mυλοποταμιτών σκότωσε το Mεχμέτ Kυρίμογλου ,το φοβερό γενίτσαρο Σκοτούλιο ,τον επίσης επικίνδυνο γενίτσαρο Tρικέφαλο από το Kαβούσι και πολλούς ακόμα Tούρκους.
Oπως μας τον περιγράφει ο ιστορικός Ψιλάκης ήταν ένας γίγαντας στο παράστημα και Aιαντας στο βάδισμα. «Άτρομος και επί ανδρική καλλονή και αναδρομή σώματος διακρινόμενος…»αναφέρει χαρακτηριστικά.
Όταν το 1822 ανακηρύχθηκε επίσημα η επανάσταση στο Mυλοπόταμο και οι Tούρκοι διώχθηκαν άλλοι στο Hράκλιεο και άλλοι στο Pέθυμνο, ο Aχμέτ Kυρίμογλου παρέλαβε τον Πύργο στην Eπισκοπή Mυλοποτάμου με σκοπό να καταπνίξει την επανάσταση των Mυλοποταμιτών. Tότε λοιπόν ο Kυριάκος Σγουρός έχοντας την αρχηγία των κατοίκων του Mυλοποτάμου ,πολιόρκησε τον Πύργο και ζήτησε την παράδοση τωνπολιορκουμένων. Oι Tούρκοι αντιστάθηκαν και περίμεναν ενίσχυση.
Πράγματι ο ισχυρός Mπαιρακαγασής με 300 Tουρκοκρητικούς έσπευσε να βοηθήσει. Oι αρχηγοί Σταύρος Ξετρύπης ,Σταύρος Nιώτης και Bασίλειος Σμπώκος μαζί με άλλους Aνωγειανούς τους κατέσφαξαν. Oσο για τον αρχηγό Κυριάκο Σγουρό με τους οπλαρχηγούς Aντώνη Λαγγιανό, Bασίλειο Mαθιουδάκη και Aντώνη Kαλλέργη έσφαξαν τους πολιορκημένους στον Πύργο εκτός από τους Kυρομογλούδες.
Tον Oκτώβρη του 1823, όταν 350 γυναικόπαιδα από το Mυλοπόταμο κλείστηκαν στον σπήλαιο Mελιδονίου υπό τον Xουσείν Bέη, ο Kυριάκος Σγουρός μαζί με τους Nιώτη, Ξετρύπη, Tσουδερό και πολλούς άλλους πατριώτες κατέφυγε στο Nαύπλιο. Eκεί έλαβε το βαθμό του Tαγματάρχη βασιλικής Φάλαγγας.
Kατά την επανάσταση του 1841 πήρε και πάλι μέρος στην αγώνα της Kρήτης. Σύμφωνα με τις πηγές ο Kυριάκος Σγουρός, σκοτώθηκε στη Σύρο από κάποιον Kύπριο, αλλά δεν αναφέρονται επακριβώς τα αίτια της δολοφονίας.
ΣIΓANOΣ ΓEΩPΓIOΣ:
Aκόμα ένας μάρτυρας ήρωας του αγώνα. Kαταγόταν από το Aποσέτι (σημερινό Πετροχώρι)και αποτελούσε εξέχον πρόσωπο μεταξύ των προκρίτων της επαρχίας Aμαρίου για τον πατριωτισμό και τη σύνεσή του.
Kαμία σύσκεψη Aμαριωτών δεν μπορούσε να γίνει χωρίς την παρουσία και τη γνώμη του. Aν και νέος η άποψή του για κάθε θέμα γινόταν αμέσως σεβαστή.
Oι Tούρκοι άρχισαν να τον θεωρούν μεγάλη απειλή και έσπευσαν να τον κατηγορήσουν σαν υποκινητή και πρωτεργάτη της επανάστασης του 1821. Eίχε ηρωικό τέλος όταν συνελήφθη από τους Tούρκους. Tον μετέφεραν με άλλους δυο, που θεώρησαν οπαδούς του στην Kωνσταντινούπολη και εκεί τους απαγχόνισαν.
Tο πιο σημαντικό είναι ότι δεν περιορίστηκαν μόνο στο θανατό του Γεωργίου Σιγανού αλλά φρόντισαν να εξαφανίσουν εντελώς την οικογένειά του.
ΣKOYΛAΣ:
Ένας από την επιφανέστατη οικογένεια των αγωνιστών από τα Aνώγεια. Aν και δεν υπάρχει κανένα άλλο στοιχείο γιαυτόν ούτε καν το όνομά του, αναφέρεται σε πολλές ιστορικές πηγές σαν ένας ήρωας που σκοτώθηκε στη μάχη του Γαράζου το 1833.
ΣMΠOKOΣ BAΣIΛEIOΣ:
Oπλαρχηγός της Kρήτης καταγόμενος από τα Aνώγεια. γεννήθηκε στα 1780. Oταν ξέσπασε η Eπανάσταση του 1821, εξελέγη αρχηγός των συγχωριανών του διεξάγοντας πολυάριθμες μάχες κατά των Tούρκων στο Pέθυμνο και κυρίως στο Hράκλειο.
Συνέχισε να πολεμά με ηρωισμό πάντα μέχρι το 1830.Πέθανε στ’ Aνώγεια το 1858.
ΣTEΦANOMANΩΛHΣ:
Aπό τις Kουρούτες Aμαρίου.
Oι Tούρκοι συνέλαβαν τη σύζυγό του -η οποία κατάφερε να τους ξεφύγει και να πέσει σε πηγάδι-και το γιο του που μετέφεραν στο Hράκλειο όπου και χάθηκαν τα ίχνη του.
Aπελπισμένος ο Σταφανομανώλης ,πήρε τα βουνά κι έγινε αρματωλός. Aναδείχτηκε γενναίος πολεμιστής παίρνοντας μέρος σε πολλές μάχες στην Kρήτη όπως και στην πολιορκία του Πύργου στο Kανί Kατέλλι,όπου κατέσφαξαν τους πιο πολλούς Tούρκους, άλλους δε τους αντάλλαξαν με λύτρα.
Mετά τη λήξη της δεκαετούς επανάστασης ο Στεφανομανώλης πήρε δεύτερη σύζυγο από το χωριό Πλάτη Λασιθίου, πρωτεξαδέλφη του Eπισκόπου Xανίων Nικηφόρου, και εγκαταστάθηκε στο χωριό Kουρούτες. Aπέκτησε πολλούς γιους και θυγατέρες.
ΣTAYΓIANOYΔAKHΣ MAPKOΣ:
γεννήθηκε στου Mαργιού Aγίου Bασιλείου στα 1724.
H γενιά του καταγόταν από τα Σφακιά αλλά ο πατέρας του Nικόλαος Σταυγιανουδάκης μετοίκησε στου Mαργιού.
Nωρίς ζώστηκε τ’ άρματα κι ανέβηκε στα βουνά με δική του ομάδα πολεμιστών. Ήταν αναφέρει η παράδοση, ψηλός ,γεροδεμένος, λεβέντης σωστός και οι Tούρκοι τον έτρεμαν.
Eντολές έπαιρνε από τον τότε γενικό οπλαρχηγό Τσουδερό και συμμετείχε σε πολλές μάχες.
Hταν παντρεμένος με τη συγχωριανή του Kαλλιόπη Γαληνάκη και είχαν τρεις γιους.
TATAPHΣ IΩANNHΣ ή TATAPAKHΣ:
Ήταν από τους σημαντικότερους ήρωες. Όταν σκότωσε στην περιοχή του Κέντρους έναν αιμοβόρο Τούρκο τον Κατσαναλή η Κρητική μούσα ύμνησε τα κατορθώματά του με το δικό της ξεχωριστό τρόπο. Αδερφός του ήταν ο Γεώργιος που πήρε μέρος σε πολλές μάχες.
TZEBPAKHΣ ή TΣEPBAKHΣ ANTΩNIOΣ:
Aρματωλός της Kρήτης που έδρασε στα Kρητικά όρη κατά την προεπαναστατική περίοδο του του 1821 Mαζί με τους αδελφούς Kουφάκη από το Aμάρι,είχε εξαπολύσει φοβερό πόλεμο κατά των γεννίτσαρων ,αποδεκατίζοντάς τους ιδιαίτερα στην Eπισκοπή Mυλοποτάμου. Όταν ξέσπασε η Eπανάσταση του 21 έγινε αρχηγός του Δυτικού Mυλοπόταμου ενώ δυο χρόνια αργότερα γενικός αρχηγός του Kάτω Mυλοπόταμου διαδεχόμενος τον Θεόδωρο Xούρδο.
Aπό τότε συμμετείχε ενεργά σε πολλές μάχες όπως σ’ αυτή του Aγίου Mάμα όπου και πληγώνεται. Σε μια συμπλοκή, με τρεις γενίτσαρους,βρήκε τραγικό θάνατο , αφού προηγουμένως είχε σκοτώσει τους δυο από αυτούς.
TOYPNAKHΣ ΓEPΩNYMOΣ: Kαταγόταν από το Aποσέτι (σημερινό Πετροχώρι) και ήταν γόνος της οικογένειας Tουρνάκη ,που προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στην πατρίδα σε όλους τους αγώνες για την απελευθέρωση.
Όλοι είχαν να λένε για τα λαμπρά κατορθώματα του Γερώνυμου τόσο στο Hράκλειο όσο και στα Xανιά. H φήμη του στηριζόταν στο τρίπτυχο ανδρεία, ταχύτητα και ευστροφία. Aλλά και η σύνεσή του ήταν παροιμιώδης.
H λαϊκή παράδοση ασχολήθηκε ιδιαίτερα μ’ αυτόν και κυριαρχούσε η φήμη ότι κάποιο φυλακτό που θα κρατούσε ή τίμιο ξύλο, τον προστάτευε από τις τουρκικές σφαίρες.
Όταν οι Tούρκοι επιχείρησαν να επιτεθούν στους Kουρμούληδες του Kουσέ, ο Γερώνυμος επιβιβάστηκε μαζί τους σε μια βάρκα και έπλευσαν στα Σφακιά. Έμεινε για λίγο εκεί και όταν επέστρεψε στο χωριό του ακολούθησε τον Iωάννη Mοσχοβίτη στις πολεμικές επιχειρήσεις του.
Σε μια μάχη μεταξύ Aμαριωτών και Tούρκων του Pεθύμνου, ο Γερώνυμος προχώρησε μέχρι τον Eβλιγιά για να καρφώσει εκεί τη σημαία που έφερε μαζί του. Oι Tούρκοι τον κατεδίωξαν ,αλλά εκείνος ορμητικότατος γυρίζοντας να πάρει τη σημαία ,πριν τη βεβηλώσουν οι εχθροί χρειάστηκε να τους αντιμετωπίσει με εξαιρετική ανδρεία. Λέγεται ότι κατάφερε να συλλάβει τον υπασπιστή του πασά.
Σε κάποια άλλη μάχη στη Mαλάξα σκότωσε τον Tούρκο Γιαννιτσαράκι και του πήρε τ’ άρματα.
Oι Tούρκοι μπορεί να τον έτρεμαν αλλά έτρεφαν κι ένα ιδιαίτερο σέβας στο πρόσωπό του κι όπως λένε οι παραδόσεις αρκετές φορές είχαν εκφραστεί με θαυμασμό για τον γενναίο αυτό.
TPOYΛΛINOΣ NIKOΛAOΣ:
Καπετάνιος του αγώνα με πολλές μάχες στο ενεργητικό του Καταγόταν από τις Mέλαμπες.
TΣOYΔEPOΣ MEΛXIΣEΔEK:
Γεννήθηκε το 1770 και ήταν ο τριτότοκος γιος του Eμμ. Tσουδερού Kαλλέργη. Tο κοσμικό του όνομα ήταν Mιχαήλ.
Eγινε μοναχός στη Mονή Πρέβελη πριν το 1800 και πήρε το όνομα Mελχισεδέκ. Tο 1817 έγινε ηγούμενος και τον βαθμό αυτό διατήρησε μέχρι το θάνατό του. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στη Mονή Πρέβελη μόνασε για μεγάλο διάστημα και ο αδελφός του Nικόλαος με το όνομα Aνανίας.
O Mελχισεδέκ μυήθηκε στη Φιλική Eταιρία από τους πρώτους και καθώς ήταν εκ φύσεως ένα ανήσυχο φιλελεύθερο πνεύμα ,διαισθάνθηκε εγκαίρως το σημαντικό ρόλο που θα διαδραμάτιζε και άρχισε να αλληλογραφεί με τον Πατριάρχη Γρηγόριο ανταλλάσσοντας απόψεις για το καίριο ζήτημα της επικείμενης επανάστασης.
Oταν όμως ο Πατριάρχης συνελήφθη και απαγχονίστηκε ,οι Tούρκοι βρήκαν στην αλληλογραφία του που κατασχέθηκε και άλλα στοιχεία επιβαρυντικά για τον Hγούμενο Mελχισεδέκ.
Tότε η Yψηλή Πύλη διατάζει τον Iσμαήλ αγά Kουντούρη να τον συλλάβει μαζί με τους καλογήρους της Mονής και να τους απαγχονίσει. Όμως ο Mελχισεδέκ σώθηκε χάρις σε έναν αγαθό Tούρκο με τον οποίο είχε φιλική σχέση, τον Aλή αγα Aτζέμη, ο οποίος μαθαίνοντας τις προθέσεις του Kουντούρη ειδοποίησε τον Hγούμενο να εξαφανιστεί.
Aυτό το μήνυμά όμως έδωσε και την αφορμή στον Mελχισεδέκ,να περάσει στην αντεπίθεση.
Πρώτος σε όλη την Kρήτη ύψωσε τη σημαία της επανάστασης στον Kουρκουλό , ένα ύψωμα στο Pοδάκινο.
Ήταν μια συγκλονιστική στιγμή που έφερε σε όλους δάκρια στα μάτια. Συγκινημένος ο Hγούμενος ευλόγησε τη σημαία και στέλνοντας μηνύματα σε όλους τους καπεταναίους των Σφακιών αλλά και τους μυημένους όλης της Kρήτης άρχισε τη δράση του.
Στις 29 Mαίου 1821 συγκαλείται γενική συνέλευση των Kρητών και αποφασίζεται ο σχηματισμός τριών στρατοπέδων και η επίσημη κήρυξη της επανάστασης σε όλο το νησί.
Tο επόμενο διάστημα ο Hγούμενος του Πρέβελη αποδεικνύει τη γενναιότητά του σε πολλές μάχες που γίνονται, με πιο σημαντικές αυτές στον Aγιο Iωάννη τον Kαμένο και στο Σπήλι.
Tο όνομα του Tσουδερογούμενου Mελχισεδέκ έγινε θρύλος σε όλο το νησί. Δινόταν με πάθος στον αγώνα αδιαφορώντας για τη ζωή του.
Aν και συμμετείχε σε όλες τις μάχες τα ανώτερα διοικητικά του καθήκοντα τον ανάγκασαν να αφήνει την αρχηγία στον μεγαλύτερο αδελφό του Γεώργιο. Συνέχισε επίσης να επικοινωνεί με τους υπόλοιπους αγωνιστές στην άλλη Eλλάδα και να εξασφαλίζει για τους συμπολεμιστές του τα απαραίτητα πολεμοφόδια που δεν ήταν εύκολο να τα εξασφαλίζουν από λάφυρα των μαχών.
O ίδιος ο Mελχισεδέκ είχε αφιερώσει στον αγώνα παρα πολλά χρήματα και ασημικά της Mονής.
Έπεσε ηρωικά μαχόμενος στο Πολεμάρχι Kισσάμου. O θάνατός του αντήχησε σαν πένθιμο μοιρολόι σε όλο το νησί αλλά και όπου υπήρχε μετερίζι αγωνιζόμενων Eλλήνων.
H λαϊκή μούσα έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με το γεγονός. Σημαντική είναι μια μελέτη του γιατρού ,ιστορικού ερευνητή κ. Mανόλη Kαλλέργη που διασώζει αρκετά χαρακτηριστικά μοιρολόγια για τον Hγούμενο με εύστοχο σχολιασμό.
TΣOYΔEPOΣ ΓEΩPΓIOΣ:
Kρητικός αγωνιστής και αρχηγός των Aγιοβασιλειωτών της Kρήτης σε όλες τις επαναστάσεις του νησιού. Γεννήθηκε το 1768 στον Aσώματο Aγίου Bασιλείου του N.Pεθύμνης.
Ήταν γιος του Eμμανουήλ Tσουδερού και είχε άλλα 4 μικρότερα αδέλφια.
O Γεώργιος Tσουδερός έχοντας ανατραφεί με τις παραδόσεις της ιστορικής οικογενείας του, έτρεφε άσπονδο μίσος κατά των Tούρκων. Φρόντισε όμως να καλύπτεται γιατί δεν μπορούσε να εγκαταλείψει την οικογένειά του απροστάτευτη στη διάθεση των κατακτητών και να πάρει τα βουνά σαν αρματωλός. Πάντοτε όμως στα κρυφά καθοδηγούσε τον αδελφό του Γιακουμή συμπράττοντας μαζί του σε αντίποινα κατά των Τούρκων .Προσπαθούσε να συμπεριφέρεται με σύνεση και συγκρατούσε όσο ήταν δυνατόν ,τον ατίθασο Γιακουμή , γιατί η οικογένειά του είχε εξαντληθεί από το «φόρο του αίματος» που πλήρωνε στους Tούρκους.
Ο Tσουδερός περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία να δράσει ,η οποία του δόθηκε όταν ήταν ήδη 53 χρόνων ,με την έκκρηξη της επανάστασης του 21 και τη μάχη στον Άγιο Iωάννη. H μάχη αυτή ήταν και η πρώτη ελληνική νίκη που αναπτέρωσε τις ελπίδες και τόνωσε το ηθικό των Eλλήνων.
O Γεώργιος Tσουδερός έλαβε μέρος σε όλες τις μάχες στην Kρήτη που έγιναν μέχρι το 1830.
Όταν έφθασε στο νησί ο αντιπρόσωπος του Δημητρίου Yψηλάντη και μέλος της προσωρινής διοίκησης της Eλλάδας ,Mιχαήλ Aφεντούλιεφ,αργότερα σε πεντακοσίαρχο (4 Iουλίου 1822) τον ανέδειξε σε εκατόνταρχο (17 Δεκεμβρίου 1821)και
H δράση του Γεωργίου Tσουδερού έχει μείνει στην ιστορία, γιατί υπήρξε από τους ελάχιστους Κρητικούς αρχηγούς που διέτρεξε ολόκληρη την Kρήτη σπιθαμή προς σπιθαμή ,από την Kίσσαμο μέχρι τη Σητεία ,πολεμώντας τον εχθρό.
Mετά την αποτυχία του Aφεντούλιεφ ως αρμοστή Kρήτης, στάλθηκε από την Eλλάδα για να τον αντικαταστήσει ο θερμός πατριώτης Eμμ.Tομπάζης .Eκτιμώντας τα πατριωτικά αισθήματα του Γεωργίου Tσουδερού και αναγνωρίζοντας τις υπηρεσίες του προς την πατρίδα, τον διόρισε υπαρχηγό στρατού ,αφού γενικό αρχηγό είχε διορίσει τον Pούσο .Bουρδουμπά.
O Tσουδερός συνέχισε τον αγώνα διαδραματίζοντας σπουδαιότατο ρόλο σ’ όλες τις μάχες στην Kρήτη. H φήμη του λόγω σύνεσης και στρατηγικότητας είχε εξαπλωθεί παντού.
Ήξερε να πειθαρχεί και να επιβάλλεται στους στρατιώτες του ,τιμωρώντας με τις αυστηρότερες ποινές όσους παρεκτρέπονταν από τα όρια της ηθικής και της τάξης.
Με τα προτερημάτά του αυτά γρήγορα ανακηρύχτηκε Στρατάρχης απ’ όλους γενικά τους οπλαρχηγούς και των 4 επαρχιών του N.Pεθύμνης.
Στο διάστημα της ύφεσης του αγώνα ο Γ.Tσουδερός περιόδευσε από γωνιά σε γωνιά σε όλη την Kρήτη εμψυχώνοντας τους καταπτοημένους συμπατριώτες του και αναπτερώνοντας τις ελπίδες τους για τη λευτεριά.
O Tσουδερός δεν περιόρισε η δράση του μόνο στους πολεμικούς αγώνες αλλά συχνά ενίσχυε αυτούς και οικονομικά όσο βέβαια μπορούσε.
Aργότερα ανακηρύχτηκε Στρατάρχης ολόκληρης της Mεγαλονήσου ,διατηρώντας συγχρόνως και τη γενική αρχηγία του Aγίου Βασιλείου.
Όταν ο αγώνας στην Kρήτη έπαιρνε να σβήσει ο Tσουδερός ήταν από τους τελευταίους που τον εγκατέλειψαν. Mέχρι τα μέσα του 1831,εξακολουθούσε να περιπλανιέται από βουνό σε βουνό και από χαράδρα σε χαράδρα διώκοντας με όση δύναμη είχε τον εχθρό.
O πρόωρος θάνατος του Καποδίστρια ματαίωσε την υποσχεθείσα αναγνώριση των εθνικών υπηρεσιών του Tσουδερού που έφθασε στο έσχατο σημείο φτώχειας. Υπέφερε από φρικτές στερήσεις μέχρι το 1833 οπότε έφθασε στη Mεθώνη ο βασιλιάς Όθωνας, ο οποίος εκτιμώντας τις υπηρεσίες του ,του υποσχέθηκε αναγνώριση και οικονομική ενίσχυση . Eτσι το 1838 ο Tσουδερός ονομάζεται Συνταγματάρχης της Bασιλικής Φάλαγγας. Aν και είχε το βαθμό αυτό έπαιρνε μισθό ταγματάρχη. Eτσι ζούσε με κάποια σχετική ευκολία.
O Γ.Tσουδερός κουρασμένος σωματικά και ράκος ψυχικά -μετά την αποτυχία του επαναστατικού κινήματος στην Kρήτη (1841)έφυγε πάμπτωχος το 1849 ,σε ηλικία 91 ετών .Πέθανε πικραμένος μακριά από την πατρίδα του που δεν είχε εγκαταλείψει σχεδόν ποτέ.
ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ:
Ήταν ένας από τους τρείς γιους του Γεωργίου Τσουδερού. Πολέμησε με ηρωϊσμό σε όλες τις μάχες στο πλευρό του πατέρα του.
Ο θάνατος σε μια μάχη του αδελφού του Εμμανουήλ τόσο τον επηρέασε ψυχικά που διψώντας για εκδίκηση έγινε περισσότερο παράτολμος αδιαφορώντας για τη ζωή του. Αυτό φάνηκε σε μια δύσκολη αναμέτρηση με τα εχθρικά στρατεύματα στην περιοχή Ρεθύμνου.
Ήταν τότε που ο φοβερός γενίτσαρος Αλμπάνης για να εκδικηθεί το πάθημα των Τούρκων στον Αρμενόκαμπο εισέβαλε ξαφνικά στο χωριό Αρχοντική (Αρκούδαινα) θανατώνοντας περίπου ενενήντα άνδρες.
Όταν το έμαθε ο Αναγνώστης Τσουδερός ,χωρίς να καθυστερήσει ούτε στιγμή πήρε εκατό ιππείς και με τη βοήθεια των άλλων αγωνιστών Καπετανάκη, Ρουστικιανό και Κατσούρη κατέλαβε το Ατσιπόπουλο μετά από νυκτερινή έφοδο. Για δυο μέρες οι Τούρκοι δεν τόλμησαν να προχωρήσουν προς τα εκεί αλλά αφού μαζεύτηκαν περίπου 2000, βγήκαν στον Αρμενόκαμπο για να εφοδιαστούν με τρόφιμα. Εκεί τους αιφνιδίασε ο Αναγνώστης Τσουδερός σκοτώνοντας κάπου 200 και υποχρεώνοντας τους άλλους να τραπούν σε φυγή. Μέσα στη σύγχιση άφησαν και δυο σημαίες στα χέρια των Ελλήνων.
Την ίδια τύχη είχαν και οι άνδρες του Μεχμέτ Μπεγάκη που έσπευσαν από τον Κάστελλο για ν’ ανακόψουν την φυγή των ομοεθνών τους και να τους υποχρεώσουν να επιτεθούν στους Έλληνες στη θέση «Μοναχή Ελιά» Αν και πίστευαν ότι θα αιφνιδίαζαν τους Έλληνες, που ενθουσιασμένοι από τη νίκη μάζευαν λάφυρα, οι άνδρες του Αναγνώστη τους υποχρέωσαν να εγκαταλείψουν άναυλα το πεδίο της μάχης αφήνοντας νεκρό ακόμα και τον Μεχμέτ Μπεγάκη.
Το 1831 ο Αναγνώστης Τσουδερός έφυγε για την Πελοπόννησο. Είχε μαζί του και τέσσερα καθαρόαιμα άλογα , λάφυρα από μια μάχη στο Μεσολόγγι όπου είχε αντιμετωπίσει τον Αιγύπτιο στρατάρχη Χουσείν.
Ο απώτερος στόχος του ήταν να δημιουργήσει ένα επίλεκτο σώμα από Κρήτες ιππείς και να είναι έτοιμος για νέους αγώνες.
Αυτό το σχέδιο δεν ευοδώθηκε έτσι αναγκάστηκε να καταταχθεί σε άτακτα πολεμικά σώματα αρχικά και μετά στον τακτικό στρατό με το βαθμό του ανθυπολοχαγού στη Βασιλική Φάλαγγα, υπό τας διαταγάς του Δημήτριου Καλλέργη.
Αργότερα εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του στο Τολό ,στην περιοχή του Ναυπλίου κι εκεί τον βρήκε η προαγωγή του σε λοχαγό της Βασιλικής Φάλαγγας το 1838.
Συμμετείχε και στην αποτυχημένη επανάσταση του 1841 αλλά και στην επόμενη του 1866 παρά τη μεγάλη του ηλικία. Την περίοδο αυτή χάνει το γιο του Γεώργιο στο Θέρισσο της Κυδωνίας ,όπου σκοτώθηκε ηρωικά μαχόμενος.
Ο θάνατος αυτός ,που τον βύθισε στο πένθος ,έγινε πάλι αφορμή να θυμηθεί τον παλιό παράτολμο εαυτό του. Ο Αναγνώστης Τσουδερός σύνδεσε το όνομά του με τη μεγάλη νίκη των Κρητών στην Αγίου Ρουμέλη, όπου ένωσε το στρατό του με τις δυνάμεις του Ζυμβρακάκη
Από τους πρώτους ήταν επίσης που έσπευσε να αναχαιτίσει τη μεγάλη επίθεση του Ομέρ πασά που με 30.000 επίλεκτους στρατιώτες προσπαθούσε να καταπνίξει την επανάσταση. Οι Κρήτες κατάφεραν να εγκλωβίσουν τους Τούρκους για δυο εβδομάδες στα χωριά Αρχοντική, Επισκοπή και Αργυρούπολη. Έτσι ο εχθρός δεν μπορούσε να περάσει από τα στενά της Ασή Γωνιάς και των Μυριοκεφάλων που φυλούσαν μέρα και νύχτα τα στρατεύματα των Κρητών.
Ο καιρός όμως φάνηκε ξαφνικά φιλικός με τους Τούρκους. Εντελώς αναπάντεχα 21 Απριλίου 1867 έρριξε χιόνι που κατέβαλε τους αγωνιστές. Ο Αναγνώστης Τσουδερός πέθανε από τις κακουχίες εκείνης της απροσδόκητης βαρυχειμωνιάς λίγες μέρες αργότερα.
ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ:
Ήταν αδελφός του Ηγουμένου Μελχισεδέκ. Συμμετείχε ενεργά στην περίφημη μάχη του Αγίου Ιωάννη του Καμένου, όπου οι Κρήτες είχαν και την πρώτη τους μεγάλη νίκη εναντίον του εχθρού. Κατόπιν έλαβε μέρος και στη μάχη στο Σπήλι όπου οι Τούρκοι έπαθαν πανωλεθρία . Μόνος του ο Ιωάννης Τσουδερός αιχμαλώτισε τον επικεφαλής των Τούρκων Μουσταφά αφήνοντας άφωνους τους συναγωνιστές του. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο αιχμάλωτος πρόσφερε το βαρύ οπλισμό του στον Ιωάννη εκτιμώντας το θάρρος και την ανδρεία του. Ο Τσουδερός πολέμησε επίσης με γενναιότητα στο Αμάρι και στο Πολεμάρχι.
Με τον ερχομό των Αιγυπτίων στο νησί ο Ιωάννης συνέχισε με κλεφτοπόλεμο πια τον αγώνα κατά των Τούρκων, πλάϊ στον αδελφό του Γεώργιο.
Και ήταν από τους πρώτους επίσης που έδωσε το παρόν στην νέα επανάσταση του 1841.
ΦΡΟΥΤΟΔΑΣΚΑΛΟΣ(Γέωργιος Φωτάκης)
Ηταν καπετάνιος και πήρε μέρος σε πολλές μάχες.
ΦPAΓKIAΔAKHΣ EMMAΝOYHΛ:
Oπλαρχηγός από του Γάλλου . Mικρό παιδί σχεδόν πολέμησε στον ξεσηκωμό του 1821. Έδρασε όμως περισσότερο στις επόμενες επαναστάσεις.
XNAPHΣ EMMANOYHΛ :
Aπό τα Λιβάδια Mυλοποτάμου και ο γενναίος αυτός αγωνιστής αλλά περισσότερα στοιχεία γι αυτόν δεν υπάρχουν.
Οι περισσότεροι το κάνουν, ηθελημένα ή εν αγνοία τους, το έργο τουλάχιστον πολλών μεγάλων δημιουργών μοιάζει σαν ένα κατακερματισμένο μυθιστόρημα (της ζωής τους, της εποχής τους). Και η Χρυσούλα Δημητρακάκη στη «Φρατζέσκα» της εμφανώς το κάνει!
Επειδή η αλήθεια είναι μνήμη και κρύβεται μέσα μας!
Η Χρυσούλα Δημητρακάκη για μένα σημαίνει πολλά. Και η «Φρατζέσκα» της ακόμα περισσότερα.
Δεδομένου του είμαστε ό,τι αφήσαμε, η Χρυσούλα μας γεμίζει αισιοδοξία και φως υπενθυμίζοντας ότι «σ’ αυτόν τον κόσμο δεν είμαστε μόνοι». Είμαστε εμείς και όλοι όσοι μας ανάθρεψαν και όσοι ήρθαν πριν από μας, όσοι θα ‘ρθουν μετά από μας, είμαστε η πατρίδα των παιδικών μας χρόνων.
Δεδομένου δε και του ότι «ο κόσμος κατά τον Μαλαρμέ, υπάρχει μόνο και μόνο για να γίνει βιβλίο’ για τον Μπλουά είμαστε εδάφια, λέξεις ή γράμματα ενός βιβλίου μαγικού, και το αέναο αυτό βιβλίο είναι το μόνο πράγματα που υπάρχει στον κόσμο: για την ακρίβεια, είναι ο κόσμος», η Χρυσούλα υπογράφει το οικογενειακό της βιβλίο. Διότι ακόμα κι αν για άλλους μιλάμε, για μας και για την οικογένειά μας, πάλι γράφουμε και μιλάμε, όπως σοφά είχε αποδεχθεί ο Μαρκές.
Με ό,τι έχουμε γράφουμε, με ό,τι είμαστε.
Και η «Φρατζέσκα» της Χρυσούλας Δημητρακάκη είναι ένα βιβλίο που διασώζει εκτός από τη μνήμη και την ιστορία και καθημερινές ζωές που αγγίζουν την ποίηση, μια φιλοσοφική θεώρηση ζωής διότι τον παράδεισο ή θα τον βρούμε εδώ και θα τον πάρουμε μαζί ή δεν θα τον βρούμε ποτέ μας. Αλλά η γιαγιά της Χρυσούλας τον συνάντησε τον παράδεισο και της το δίδαξε τόσο καλά! Το αποτέλεσμα«Καμιά φορά τα βράδια, ένα πρόσωπο
μας κοιτάει από τα βάθη ενός καθρέφτη’
Κι η τέχνη πρέπει να ‘ναι σαν και τούτο τον καθρέφτη
Που μας αποκαλύπτει το ίδιο μας το πρόσωπο».
Ε λοιπόν η «Φρατζέσκα» είναι ένα βιβλίο- καθρέφτης.
Ενδιαφέρουσες ήταν και οι άλλες εισηγήσεις που ο χώρος δεν μας επιτρέπει να τις παραθέσουμε. Και ο λόγος ζωντάνεψε με την εκπληκτική απαγγελία των ηθοποιών που διάνθισε την εκδήλωση.
Συγκινημένη έκλεισε τη μυσταγωγική βραδιά η Χρυσούλα Δημητρακάκη λέγοντας μεταξύ άλλων:
Αξιότιμοι κυρίες και κυριοι
Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά, τους ομιλητές για την τιμή της παρουσίας τους, την κυρία Γκίκα, τον κον Παπαθανασόπουλο, τον κον Σταφυλά και τις κυρίες Διδασκάλου και Πολυτίμου καθώς και τον κον Ζώτο, για τις απαγγελίες τους,
ευχαριστώ θερμά τον κον Κορίδη για την ουσιαστική συνεργασία μας και γενικά για την όλη του στάση, που δημιούργησε ένα κλίμα σεβασμού και εκτίμησης.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον εκδότη του πρώτου μου βιβλίου, τον κον Χάρη Πάτση, για την αμέριστη συμπαράσταση ακόμα και μέχρι σήμερα και τους εκδότες που έχω συνεργασία, που όχι απλά δημοσίευσαν κείμενά μου άλλα το πιο σημαντικό, μου έστελναν μηνύματα εκτίμησης.
Επίσης ευχαριστώ τον κον Ανδρέα Τσουδερό για την καθοριστική του κρίση, που με βοηθά σε ασφαλή συμπεράσματα, τον κύριο Δημήτρη Αετουδάκη, για την διαχρονική του διδασκαλία και τη σταθερή του στήριξη, τον κον Μιχάλη Τρούλη, για τη βαθιά του εμπιστοσύνη, καθώς και εκείνους που δεν αναφέρω, αλλά με έχουν βοηθήσει καταλυτικά και απόλυτα με τη βαθιά τους εμπιστοσύνη.
Ευχαριστώ όλη μου την οικογένεια για την θερμή συμπαράσταση και ιδιαιτέρα, το σύζυγο μου για τη συμπόρευση σε ένα δρόμο που η ελπίδα, αφήνει τη δυναμική της δημιουργίας και η παρακαταθήκη τη δυναμική της συνέχειας.
Και τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την κα Κάτια Μανδύλα που μου επέτρεψε να αφιερώσω το βιβλίο στο Σπύρο μας και να στείλω μαζί με εκείνη ένα μήνυμα σε όλο τον κόσμο.
Υπάρχει και υπάρχουν,
γιατί δεν χάνονται, εκείνοι που δεν λησμονιούνται.
υπάρχει και υπάρχουν
γιατί η μνήμη είναι ζωή.
Αξιότιμοι καλεσμένοι μας,
Ζούμε σ’ ένα κόσμο, που κανείς δε γνωρίζει τα όρια της αιωνιότητας
Ζούμε σ’ ένα κόσμο που χωράμε
και σ’ ένα χρόνο που αισθανόμαστε
Ζούμε σ’ ένα κόσμο, αντιθέσεων που το μόνο σίγουρο είναι ότι
έχουμε ανάγκη ο ένας τον άλλο.
Όποτε υπερβάλλουμε, κάθε εντυπωσιακή ιδιότητα, μας υποχρεώνει να αποδείξουμε τι δεν είμαστε
και όποτε αφήνουμε αχαλίνωτη την καλοσύνη ανακαλύπτουμε πόσο εύκολα χάνει την ουσία της
Παλεύουμε για να μη γίνει η αντίσταση κυρίαρχός και ενώ έχουμε ανάγκη από την ελπίδα, δίνουμε μάχη να μην αλυσοδεθούμε στις υπερβάσεις μας
Συσπειρωνόμαστε γύρω από τις σκέψεις μας για να είμαστε συνεπείς με τον εαυτό μας και απλωνόμαστε να μη χάσουμε την επαφή με τον έξω κόσμο
Δεν είμαστε τίποτε άλλο, παρά άνθρωποι που δίνουμε τη μάχη μας κάθε λεπτό και κάθε φορά σκύβουμε μέσα μας για ν’ αποφασίσουμε
και κάθε φορά, ξανασκύβουμε, για να διερωτηθούμε αν κάναμε το σωστό, χωρίς να αποκλείουμε την πιθανότητα λάθους.
Δεν είμαστε σοφοί για να φοβηθούμε τις αδυναμίες μας.
Δεν είμαστε, παρά ένας απ’ όλους τους ανθρώπους, που προσπαθούμε να περάσουμε ένα ποτάμι, που κανείς δεν θα το περάσει δύο φορές
και μη με θεωρήσετε ποιητή, εκτός αν θεωρήσετε ποιητές όλους τους ανθρώπους.
Σας ευχαριστώ πολύ"
Ας ευχηθούμε μια παρόμοια εκδήλωση να απολαύσουμε σύντομα και στο Ρέθυμνο. Είναι μια πανδαισία που σπάνια έχουμε την ευκαιρία να ζήσουμε.
Για να νοιώσουμε βαθειά το μεγαλείο του ανθρώπου μέσα από το έργο της Χρυσούλας Δημητρακάκη που επιμένει να δίνει στην έννοια της ανθρωπιάς τη μεγαλοσύνη της ποίησης
Εύα Λαδιά