Κρητική Επιθεώρησις
Πέμπτης 4 Ιανουαρίου 1945
Το φαναράκι που με συντροφεύει απόψε, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο λαδόλυχνος, μοντερνοποιημένο σε ποικιλόμορφες σιλουέτες, που σχηματίζει με τις σκιές του, ολόκληρο το δωμάτιο, και το μονότονο σταλαϊτό της βροχής, τη μνήμη μου φέρνουν σε περασμένα χρόνια, που η έλλειψη του ηλεκτρικού, κι η μεγάλη σιγαλιά του δρόμου, δεν ήτο κάτι προσωρινό σαν σήμερα ήτο μόνιμο μοτίβο της ζωής μας.
Και μου θυμίζει το φαναράκι, και επιτρέπει η νυχτερινή σιγή, να ξυπνήσουν μέσα στη μνήμη μου αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας, στα περασμένα της Κρητικής Αυτονομίας χρόνια.
Από τη ζωή του Ρεθέμνους παρμένες η αναμνήσεις αυτές, θυμίζουν σε μένα την ανέφελη παιδική ζωή, σ’ άλλους ίσως να ενθυμίζουν τα πρώτα καρδιακά σκιρτήματα, ο άλλος θερμών ερώτων εποχής άλλους μεσουρανίσματα, και σ’ άλλους ξεθωριασμένα και σπασμένα κομμάτια, κάποιας ζωής σβησμένης σήμερα, και παραμερισμένης στη γωνιά του αραχνιασμένου γεροντικού.
Με ένα φαναράκι, σαν το αποψινό κάτω από μια σιγαλή βροχή, σαν την αποψινή, συνόδευα τη γιαγιά ως το γεροντικό της, τσ’ άμμος την πόρτα, πολλές φορές.
Το Ρέθεμνος, το φώτιζαν τότε μόνο τα φανάρια, με τις μικρές λάμπες πετρελαίου, που ήταν σαν κυριότερες γωνιές των δρόμων.
Ητο ο δημοτικός φωτισμός της εποχής εκείνης. Ούτε λέ ούτε ηλεκτρικά, λίγος αέρας χρειαζόταν, για να σβήσει η λάμπα του φαναριού, και τότε ολόκληρο τετράγωνο του δρόμου έμεινε θεοσκότεινο.
Αντί του σημερινού ηλεκτρικού διακόπτης που με ένα γύρισμά του, ανάβουν μονομιάς, από τα Μυσσίρια, εως τον Κουμπέ, τα μαγικά λαμπιόνια του ηλεκτρισμού, καιτη σκοτεινή πολιτεία μας, την πλημμυρίζουν αστραπιαίως, από φώς, στην εποχή εκείνη ο φαναρτζής- ένας Τούρκος ευσταλής- υπάλληλος του Δήμου μας κρατώντας στον ώμο μια ανεμόσκαλα, κι ένα μεγάλο λαδωτήρι, γεμάτο πετρέλαιο,γυρνούσε βιαστικός, κατά τα ηλιοβασιλέματα, το Ρεθεμνος, σκαρφάλωνε με τη σκάλα του, στα φανάρια του δρόμου, σκούπιζε τα τζάμια τους, έβαζε πετρέλαιο στη λάμπα, την άναβε και κατέβαινε κάτω, για να συνεχίσει το άναμμά των «φανεργιών» με την ηλεκτρική ταχύτητα της εποχής.
Τα ξημερώματα ο ίδιος με τη σκάλα στον ώμο, πάλι ξανασκαρφάλωνε στα φανάρια για να τα σβύσει ολόκληρος Τάνταλος, ο φενεριτζής χρόνια ολόκληρα, ήτο ο ηνίοχος του άρματος του νυχτερινού μας ήλιου.
Το Δημοτικό Συμβούλιο, δεν συζητούσε για βολτάζ, ηλεκτρικά τόξα, ηλεκτρικούς υποσταθμούς. Το πετρέλαιο ήτο άφθονο και φθηνό, για λαμπόγυαλα, και φυτίλι και τζάμπα οσα ήθελε.
Ένας λοιπόν «φενεριτζής»και μόνο ένας και …εγίνετοφώς.
Κάπου κάπου, μέσα στη νύχτα ένα μικρό φαναράκι φαινόταν στους δρόμους του Ρεθέμνου.
Ήταν η βεγκέρα- οι φίλοι- οι συγγενείς που πήγαιναν, στο φιλικό σπίτι, για να περάσουν την ώρα τους.
Κρατώντας το φαναράκι οι Βεγκερηστάδεςεβοηθούσαν το δημοτικό φανάρι στο υπερ αυτώ έργο του..
Συχνά, μια παρέα από γυναίκες, στα μαύρα ντυμένες, με ομπρέλες ανοικτές, σιωπηλές και μπροστάτους ένα παιδί δυο χρονώ με το φανάρι στο χέρι νυχτοπερπατούσε για τη βεγκέρα κι αυτή. Ητο το Τουρκικό χαρέμι με τον οδηγό τους, το χαρέμι ογλούόπως το λέγανε.
Τα φαναράκια, μέσα στα Ρεθεμνιώτικα στενά, δίδουν ένα χρώμα Βενετίας με τις φωτισμένες από φανάρια δρόμους της.
Κι όταν το ρολόι περνούσε τας 11 τα φαναράκια έσβυναν από τους δρόμους και τη νύχτα δεν ετάρασε πλέον παρά μόνον η κιθάρα του ρομαντικού τενόρου, ο οποίος σκεπασμένος εις το πέπλο της νύχτας, έψαλε το μινόρε και τις σερενάτες του, προς την Κοιμωμένηνεκλεκτήν του, μέχρις ότου ο λαιμός του εστέγνωνε και η κιθάρα του, απεσυνετίθετο εις τα εξ ων συνετέθη.
Αναμνήσεις που δεν μου κάνουν να νοσταλγώ τα φανάρια, αλλα που μεταβάλλουν την μικρή φλόγα του αποψινού φαναριού μου σε πολυδύναμο φακό της σοφαδης που από τα βάθη του χρόνου, φέρνει μπροστά μου, ίσως από καμμιά βεγκέρα, μια εικόνα ευχάριστη η από κάποια καντάδα μια ανάμνηση της αλησμόνητης νιότης, και τα μισοκιτρινισμένα σήμερα φύλλα μου ν’ ανατριχιάζουν και αναπετούν, προς της εικόνες που μου δίδει το φαναράκι μου νομίζοντας ίσως πως θα τους χαρίσουν οι εικόνες εκείνες το χαμένοι για πάντα στιλβωτό πράσινο χρώμα τους.
ΣΑΡΑΝΤΑΠΕΝΤΑΡΗΣ