Πανηγυρικός λόγος της 22-8-1998
Εκφωνηθείς υπό του Ιωάννη Φουρφουλάκη, δικηγόρου
(μπροστά στο ηρώον Άνω-Μέρους)
Σεβασμιότατε
Κύριε εκπρόσωπε της Κυβερνήσεως
Κε Βουλευτή
Κε Νομάρχη
Στρατηγέ
Κε Αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου
Κύριοι εκπρόσωποι των Δημοτικών, Στρατιωτικών και Αστυνομικών Αρχών
Κυρίες και Κύριοι
Ο πρόεδρος και τα μέλη του Κοινοτικού συμβουλίου της έχουσας την ευθύνη της οργανώσεως της σημερινής επετειακής τελετής κοινότητος Άνω Μέρους, μου ανέθεσε την εξαιρετική τιμή να σα υποδεχθώ στον περίβολο του ιερού τούτου βωμού της θυσίας και της ελευθερίας να εκφωνήσω τον καθιερωμένο πανηγυρικό της ημέρας και να εξιστορήσω εν συντομία τα φοβερά και απίστευτα που συνέβησαν στην χαραυγή της απελευθερώσεως μας από το φασιστικό ζυγό με θύτες τους φασιστογερμανούς και θύματα συγγενείς και φίλους, που μαζί με τόσους άλλους από τα άλλα ένδοξα χωριά του Κέδρους αναπαύονται στους ένδοξους και γαλήνιους τάφους των, κάτω από τη σκιά των ψηλών βουνών της Κρήτης εκατοντάπηγου Κέδρους και του όμορφου Ψηλορείτη.
ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ 22-8-1944
Για το χρονικό, τις αφορμές και τα αίτια της Κεντριανής τραγωδίας της
22-8-1944 έχουν ασχοληθεί αξιόλογοι ιστορικοί ερευνητές, κατά το πλείστον μάλιστα καταγόμενοι από τα ολοκαυτωθέντα χωριά, ώστε η ιδική μου καταγραφή να μην έχει να προσθέσει κάτι το αξιόλογο ή άγνωστο. Ούχ ήττον όμως, η ζωντανή προφορική παράδοση, που μπορεί και πρέπει να διατηρηθεί απαραχάρακτη για πολλούς αιώνες, συνεχώς μας δίδει νέα στοιχεία που κάνουν κάθε νέα προσπάθεια όπως τη δική μου να μην είναι αδιάφορη για τον ιστορικό μελετητή στην αέναη ιστορική έρευνα.
Όσα συνέβησαν την 22-8-1944 και το επακολούθησαν από 22 έως 30 Αυγούστου 8ήμερο, είναι πρωτόγνωρα, φοβερά, απίστευτα και παντελώς ακατανόητα σήμερα.
Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος είχε κριθεί υπέρ των συμμάχων. Οι Γερμανοί ηττώντο σε όλα τα μέτωπα, ήρχισαν δε να συμπτύσσονται από την ανατολική Κρήτη προς τα Χανιά. Η πλήρης αποχώρηση των από το νομό Ρεθύμνου ήτο θέμα ολίγων ημερών. Η τελική νίκη ευρίσκετο επί θύραις. Ο άνεμος της ελευθερίας έπνεε παγκοσμίως. Οι κάτοικοι των χωριών μας αλλά και οι αντιστασιακές οργανώσεις είχαν υποστείλει, αν όχι αναστείλει παντελώς την δράση των και είχαν παραδοθεί στην Αυγουστιάτικη ραστώνη.
Είχαν προηγηθεί βέβαια τα γεγονότα των Σακτουριών, της Λοχριάς, της Κοξαρές και των Ανωγείων, πλην ερμηνεύθηκαν σαν το ξεψύχισμα των κατακτητών. Ουδείς διενοείτο ότι θα συνέβαινε ό,τι εν συνεχεία επακολούθησε.
Στο Άνω Μέρος ειδικά είχε μεσολαβήσει και ένα άλλο γεγονός που συνετέλεσε στην αποκοίμηση των κατοίκων. Ο Παναγιώτης Ευθ. Αγγελιδάκης βάπτιζε την Κυριακή 20 Αυγούστου 1944 τον μοναχογιό του Μανώλη στην Καλόειδενα και είχεν οργανώσει μεγάλο γλέντι. Η συνέχιση του γλεντιού της βαπτίσεως στο χωριό διετηρείτο μέχρι των μεσονυκτίων ωρών της 21ης προς 22ας Αυγούστου. Περί την 4ην πρωινή ώρα τα γαυγίσματα των σκυλιών και ένας πυροβολισμός που ερρίφθη εναντίον του Εμμ. Ν. Καπαρού, που αντιληφθείς τους Γερμανούς απεπειράθη να διαφύγει, αφύπνισαν τους κατοίκους, οι οποίοι αντελήφθησαν ότι το χωριό ήτο περικυκλωμένο. Πολλοί, προκειμένου να αποφύγουν τις ταλαιπωρίες μιάς συλλήψεως ή του εγκλεισμού των σε φυλακές, όπως είχε συμβεί σε παλαιότερες κυκλώσεις του χωριού, κατάφεραν να διαφύγουν από χώρους που δεν είχαν προλάβει να καταλάβουν οι Γερμανοί, ή εφυλάσσοντο πλημμελώς. Πολλοί ωσαύτως εκρύφθησαν σε διάφορες κρυπτές των σπιτιών τους ‘όπως σε αχυρώνες, ταβάνια σπιτιών, κούμους χοίρων, δένδρα κλπ. Οι Γερμανοί εξηνάγκασαν τους κάτοικους να συγκεντρωθούν στον περίβολο του δημοτικού Σχολείου, διότι, αν παρέμεναν στα σπίτια των θα ετουφεκίζοντο. Στα υπόλοιπα χωριά, έδρασαν κατά τρόπον πανομοιότυπον.
Στο Άνω Μέρος η συγκέντρωση συνετελέσθη περί την 9 πρωινή ώρα. Κατά την προσέλευση εγίνετο έλεγχος και διαλογή, οι κάτοικοι δε εχωρίζοντο σε τρεις ανεξάρτητες ομάδες. Τα γυναικόπαιδα, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβανόμην και εγώ, οδηγηθήκαμε στην ανατολική αίθουσα του σχολείου.
Οι επιλεγέντες για εκτέλεση οδηγήθηκαν και εκλείσθησαν στην δυτική αίθουσα και οι λοιποί άνδρες στο γραφείο του Σχολείου. Οι τελευταίοι, ως εκ των υστέρων απεδείχθη, προορίζοντο για τις φυλακές. Σε μία στιγμή μετά την επιλογή, ευρέθησαν 20 άνδρες κλεισμένοι στην δυτικοί αίθουσα και 22 στο γραφείο του Σχολείου.
Ο Ελληνομαθής Γερμανός ονομαζόμενος Έρμαν που ήτο επιφορτισμένος με την διαλογή των υπό εκτέλεση και υπό κράτηση, διεχώρησε 10 άνδρες από το γραφείον, τους οποίους μετέφερε και ενέκλεισε στην δυτική αίθουσα μαζί με τους 20 και συνεπλήρωσε τον αριθμό 30 που επρόκειτο να στείλει πράγματι εκτελεστικό απόσπασμα. Τους υπόλοιπους 12 μετέφερε δυτικά και σε απόσταση 30 μέτρα από το Σχολείο , αφού προηγουμένως τους επέτρεψε να μεταβούν στα σπίτια τους με συνοδεία Γερμανού και να παραλάβουν τροφή για 3-όπως είπε- ημέρες. Μετά από τα παραπάνω ο Έρμαν με τρόπο ασυνήθως άγριο, βλοσυρό και βάρβαρο, ανακοίνωσε ότι θα κάψουν το χωριό, μας διέταξε να μεταβούμε στα σπίτια μας να παραλάβουμε όσα πράγματα νομίσομε χρήσιμα και να επιστρέψουμε σε 1 ώρα, γιατί όποιος συνελαμβάνετο εκτός της συγκεντρώσεως θα ετουφεκίζετο, απειλή την οποία επραγματοποίησαν , όπως θα εκθέσω παρακάτω. Εμείς που αφεθήκαμε προσωρινά ελεύθεροι, ανακοινώσαμε στους κρυμμένους συγγενείς μας τα διατρέξαντα, οι τελευταίοι βγήκαν από τις κρυπτές των και όλοι μαζί συγκεντρωθήκαμε στον περίβολο του Σχολείου. Για τους νεοπροσελθόντες, μέχρι τότε κρυμμένους, δεν γεννήθηκε θέμα γιατί οι ναζί είχαν κάμει ήδη τις επιλογές των. Εδώ πρέπει να σημειώσω ότι όσοι ανεκαλύφθησαν κρυβόμενοι προηγουμένως, συνελήφθησαν επροπηλακίσθησαν οδηγήθηκαν στην αίθουσα των υπό εκτέλεση και εκτελέσθησαν πράγματι.
Μεταξύ αυτών ήταν αποδεδειγμένος οι Εμμ. Θεοδ. Σταυρουλάκης ή Καμπουλογιώργης και ο Αλέξανδρος Αντ. Παπουτσάκης. Τους δύο πρώτους έβγαλαν οι Γερμανοί στον αχυρώνα της οικογένειας Εμμανουήλ Μαθιουδάκη, τους κτυπούσαν με όπλα τους έξω στο δρόμο και τους οδήγησαν βίαια στο σχολείο. Τη σκηνή αυτή αντελήφθησαν ο πατέρας μου και ο γείτονάς μας Παναγιώτης Καππαρός που εκρύβοντο μαζί στην ευρισκόμενη- στην άκρη της αυλής του σπιτιού μας πυκνόφυλη μουρνιά, η οποία απέχει δεκαπέντε περίπου μέτρα από τα σπίτια Μαθιουδάκη και Σταυρουλάκη και είχαν πλήρη οπτική και ακουστική επαφή. Τον Αλέξανδρο Παπουτσάκη συνέλαβαν στο σπίτι του όπου εκρύβετο και τον οδήγησαν με τους άλλους επιλεγέντες. Τον ανωτέρω αντελήφθη να τον οδηγούν ο Ευάγγελος Μπαγουράκης, ο οποίος εκρύβετο σε μία σκεπασμένη τάφρο και τον πέρασαν από μπροστά του.
Μετά την ολοκλήρωση της επανασυγκεντρώσεως, μας οδήγησαν, δίκην αγέλης προβάτων, μέσω Μέρωνα, σε ένα οικοπεδαγρό εντός του οποίου διαταραχθήκαμε να παραμείνομε και παραμείναμε πράγματι μέχρι το πρωί. Από το χώρο αυτό, βοηθούντων των Ελλήνων Αστυνομικών, που φρουρούσαν από ορισμένα σημεία εδραπέτευσαν σχεδόν όλοι οι άνδρες. Την επόμενη το πρωί, 23-8-1944, οδήγησαν τα γυναικόπαιδα μέχρι το αστυνομικό φυλάκιο Ποταμών όπου μας άφησαν ελεύθερους με την ρητή εντολή να μην επανέλθομε στο χωριό μας. Τους επιλεγέντες νέους και νέες οδήγησαν στα συρματοπλέγματα Φορτέτζας. Το αυτό έπραξαν και με τους κατοίκους των άλλων χωριών τους οποίους οδήγησαν μέχρι τους Αποστόλους και της Κρύας Βρύσης, που τους οδήγησαν προς το Σπήλι.
Τι επικαλούθησε μετά την απομάκρυνση των κατοικιών είναι απολύτως γνωστά και τεκμηριωμένα από τα ευρήματα μετά την καταστροφή, από μαρτυρίες ανθρώπων που είχαν διαφύγει της κυκλώσεως ή είχαν διανυκτερεύσει στα χωράφια και τα αλώνια και ευρίσκοντο σε, έστω και μακρινή οπτικοακουστική επαφή και από τους τυχαίως διασωθέντες των εκτελεστικών αποσπασμάτων Εμμ. Βλεπάκη στο Καρδάκι και Νικόλαον Τζωρτζάκη στο Γερακάρι.
Από την μία μεριά η βαρβαρότητα, η ωμότητα, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η συμπεριφορά των αιμοβόρων θηρίων της ζούγκλας ωχριά μπροστά στην επιδειχθείσα συμπεριφορά των κακούργων ναζί. Η αριστοτεχνική και ανεπανάληπτη περιγραφή της φρίκης της κολάσεως από το μεγάλο Δάντη στην τριλογία του ΄΄Θεία Κωμωδία΄΄, σ’ όλη της την μεγαλοπρέπεια. Ας ελπίσομε πως θα βρεθεί ένας νέος Δάντης στο μέλλον που θα εμφανίσει την πραγματική αυτή και όχι φανταστική φρίκη της κολάσεως, που ΄΄πολιτισμένοι΄΄ δήθεν άνθρωποι επέβαλαν και διεδραμάτισαν.
Τις απογευματινές ώρες της ίδιας ημέρας οι ναζί στο Άνω Μέρος οδηγούν ανά δύο στα προκαθορισμένα σπίτια των κληρ. Νικ. Καπαρού και Γεωργίου Τριχάκη τους 30 επιλεγέντες και κρατηθέντες στο Σχολείο και τιυς εκτελούν. Ο Ζαχαρίας Φραγκουδάκης που εκρύβετο στον αχυρώνα του απέναντι και σε απόσταση 20 μ. από την δυτική πόρτα της οικίας κληρ. Ν. Καπαρού, άκουε τις σποραδικά επαναλαμβανόμενες ομοβροντίες. Τις ομοβροντίες αυτές άκουαν και οι Γεώργιος Κυριακάκης ή Χαρκιάς και ο παράλυτος- με πλήρη όμως πνευματική διαύγεια- γιος του Γιάννης Κυριακάκης, που ευρίσκοντο στην θέση ΄΄Μαθεδίνα΄΄ και εξετελέσθησαν, τούτο δε το είπαν στον ανωτέρω Ζαχ. Φραγκουδάκης που τους συνήντησε και συζήτησαν όταν το βράδυ δραπέτευσε ο τελευταίος, χωρίς να τον αντιληφθούν οι γερμανοί από το χωριό.
Οι εκτελέσεις έγιναν δια τουφεκισμού. Εικάζεται μετάβεβαιότητος ότι ορισμένοι τουλάχιστον στο Άνω- Μέρος εσφάγησαν με μαχαίρι ή ξιφολόγχη. Τούτο εξάγεται οιονεί αμαχήτως από το γεγονός ότι σε διασωθέντα τμήματα των τοίχων της οικίας κληρ. Ν. Καπαρού σε ύψος πάνω από 1 μέτρο από το δάπεδο βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες εκτοξευθέντος αίματος. Το αίμα αυτό δεν μπορεί παρά να είχεν εκτοξευθεί βιαίως από την καρωτίδα σφαγιαζομένων σε όρθια ή ημιόρθια θέση ανθρώπων. Δια τουφεκισμού ήτο αδύνατη η εκτόξευση. Το εύρημα αυτό εθεωρήθη βέβαιο ότι προέρχεται εκ της σφαγής των ανθρώπων μας, γι αυτό και ο αείμνηστος παπά Κυριάκος διετύπωσε εξ αρχής την εκκλησιαστική ευχή που ακούεται από το 1944 μέχρι και σήμερα αναλόγως, ήτοι: ΄΄Υπέρ των σφαγιασθέντων, τυφεκισθέντων και ολοκαυτωθέντων΄΄.
Μετά την εκτέλεση, περιέβρεξαν τα σώματα με εύφλεκτη ύλη, έβαλαν φωτιά και απανθρακώθησαν. Η απανθράκωση ήτο σχεδόν πλήρης, γι αυτό στο Άνω Μέρος ευρέθησαν ελάχιστα κατάλοιπα των σωμάτων, δεν ανιχνεύθησαν σφαίρες και δεν διεπιστώθη ο τρόπος της εκτελέσεως από τα διαλελυμένα σώματα. Μετά την απανθράκωση των σωμάτων κατεδάφισαν με εκρηκτικές ύλες τα σπίτια και κατεπλάκωσαν τα σώματα, τα οποία κυριολεκτικώς διελύθησαν. Στη συνέχεια περισυνέλεξαν και εφόνευσαν 4 γρηές, 3 γέροντες και τον παράλυτο νέο Ιωάννη Κυριακάκη, που δεν μπόρεσαν ή δεν θέλησαν να εγκαταλείψουν το χωριό. Παρόμοιες εκτελέσεις διέπραξαν και στο Γερακάρι και στην Κρύα Βρύση ως δε εγώ πιστεύω προέβησαν στην βάρβαρη αυτή πράξη των για να μην υπάρχουν μαρτυρίες περί της συμπεριφοράς των. Πέραν των ανωτέρω οι ναζί, ως κοινοί ληστές, αφαίρεσαν τα πολυτιμότερα πράγματα που βρήκαν στα σπίτια, επεστράτευσαν από τα γειτονικά χωριά ανθρώπους με τα υποζύγιά τους, τους εχρησιμοποίησαν ως μεταφορείς και μετέφεραν τα λάφυρα στα αυτοκίνητα τους και εκείθεν στους καταυλισμούς.
Οι πράξεις αυτές καταδεικνύουν πως οι ναζί, δεν ήσαν μόνον αιμοσταγείς και αιμοβόροι, αλλά και ληστές τρισαλθίας μορφής. Οι Γερμανοί έδρασαν κατά πανομοιότυπο τρόπο και στα χωριά, Γερακάρι, όπου εξετέλεσαν συνολικά 42 (40 άνδρες και 2 γυναίκες) δύο μάλιστα ενώπιον των γυναικόπαιδων στην πλατεία του χωρίου στις Βρύσες όπου εξετέλεσαν 30, στο Καρδάκι όπου εξετέλεσαν 19 και στην Κρύα Βρύση, όπου εξετέλεσαν 35, το σύνολον δε των εκτελεσθέντων σ’ όλα τα χωριά ανήλθε σε 164, εκ των οποίων 158 άνδρες και 6 γυναίκες. Το μέγεθος της γενομένης και στα 8 χωριά καταστροφής σε ανθρώπινο δυναμικό κυρίως αλλά και σε υλικές ζημίες υπήρξεν ανυπολόγιστο. Χήρες, πολλές σε ενδιαφέρουσα κατάσταση και ορφανά, ευρέθησαν κυριολεκτικώς εις τον δρόμο. Όλοι οι κάτοικοι αντιμετώπισαν την έλλειψη στέγης, την πείνα και την δυστυχία. Οι συνέπειες της γενομένης καταστροφής υφίστανται και είναι ορατές ακόμη και σήμερον. Τα 8 χωριά του Κέδρους υπέστησαν την μεγαλύτερη, αναλογικά με τον πληθυσμό και τα οικιστικά δεδομένα καταστροφή κατά τον β΄ παγκόσμιο πόλεμο.
Μέσα από την βαρβαρότητα, την απανθρωπιά και την ωμότητα των ναζί εμφανίζεται όπως και παραπάνω ελέχθη, η γενναιότητα, η ανδρεία, η υπερηφάνεια και ο πατριωτισμός των εκτελεσθέντων που τους ανέδειξε πραγματικούς ήρωες και άξιους της πατρίδας. Στο Γερακάρι σύμφωνα με την αξιόπιστη μαρτυρία του διασωθέντος Νικ. Τζωρτζάκη, όταν ανακοινώθηκε ότι θα τους εκτελέσουν, πρωτοστατούντων των Νικ. Αγγελάκη, Κων/νου Ταταράκη, Πολυδώρου Κοκόνα και των άλλων, αντέδρασαν και επέδειξαν απαράμιλλο θάρρος.
Απεκάλεσαν τους γερμανούς άνανδρους, βάρβαρους και δήμιους και άρχισαν να ψάλλουν τον εθνικό μας ύμνο. Στο Καρδάκι κατά μαρτυρίαν του διασωθέντος Εμμ. Βλεπάκη πρωτοστατούντος του Εμμ. Κυδωνάκη ή ΄΄Κρασουλομανώλη ΄΄ επέδειξαν το ίδιο θάρρος και ευψυχίαν.
Στο Άνω Μέρος τα εκτοξευθέντα αίματα από την σφαγή, πιθανολογούν σφόδρα αντίδραση των εκτελεσθέντων.
Στην Κρύα Βρύση όπου τα κατάλοιπα των σωμάτων ήσαν, όπως και στο Άνω Μέρος ελάχιστα δεν μπορεί παρά να συνέβησαν τα ίδια. Στις Βρύσες ο ιερομόναχος Συμεών Δρετουλάκης εσφάγη. Προ της αναχωρήσεών των οι βάρβαροι έρριψαν αποδεδειγμένος ομοβροντίες δίπλα στους τόπους των εκτελέσεων. Όπως τεκμηριωμένα δέχεται ο μελετητής Σπύρος Μαρνιέρος, καίτοι ωμοί και δολοφόνοι, απέδωσαν στα θύματα τους στρατιωτικές τιμές, πράγμα που συνέβαινε αν δεν επεδείκνυαν ανδρεία, ευψυχία και πατριωτισμό. Η παραπάνω συμπεριφορά άλλωστε, δεν μπορούσε να είναι διαφορετική. Ήτο η συνέπεια και η συνέχεια του υψηλού πατριωτικού παλμού από τον οποίον εδονείτο ολόκληρη η περιοχή. Γιατί η περιοχή αυτή υπήρξε κατά την διάρκεια της Γερμανοκατοχής η ψυχή και το κέντρον της αντιστάσεως, τόπος λήψεως και αναμεταδόσεως δελτίων ειδήσεων και πληροφοριών, τόπος φιλοξενείας και άσυλον των συμμάχων, των μελών της Εθνικής Αντιστάσεως και καταδιωκομένων.
Αίτια ολοκαυτώσεως
Απασχόλησαν και απασχολούν πολλούς μέχρι σήμερα, αφ ενός ποία τα αίτια της ολοκαυτώσεως της περιοχής και αφ ετέρου τι έπραξαν οι δρώσες και ομολογουμένως αξιόλογες αντιστασιακές ένοπλες και κατασκοπευτικές οργανώσεις για να προλάβουν τα γεγονότα ή να προστατεύσουν την περιοχή: θα παραθέσω και εγώ την ειδική μου άποψη και ενδεχομένως να συνεισφέρει έστω κάτι στην επίλυση του προβλήματος:
1.- Σ’ όλους εμάς και στους τουφεκισθέντες ιδιαιτέρως ανακοινώθηκε ότι πυρπολούν τα σπίτια και σκοτώνουν τους συλληφθέντες σε αντίποινα γιατί εβοήθησαν οι κάτοικοι την απαγωγή και φυγάδευση στην μέση Ανατολή του στρατηγού Κράιπε και συνετελέσθη στο Ηράκλειο τον Απρίλιο 1944 από Έλληνες και Άγγλους ΄΄κομάντος΄΄.
Την άποψη αυτή εγνωστοποίησε την 25-8-1944-τρεις μέρες μετά την εισβολή- δια της εφημερίδος ΄΄Παρατηρητής΄΄ των Χανίων ο απαισίας μνήμης εκτελεσθείς ως εγκληματίας πολέμου, τότε δε Διοικητής Φρουρίου Κρήτης Στρατηγός Μύλλερ, ο οποίος εκτός των άλλων ανακοινώνει επί λέξει: ΄΄…..Κατά μήνα Απρίλιο 1944 απήχθη ο Γερμανός Στρατηγός Κράιπε από έναν Αγγλικόν κομάντο με την υποστήριξη των Ελλήνων συμμοριτών. Απεδείχθη ότι το Αγγλικόν Κομάντος δεν ενισχήθη μόνον από συμμορίτας Έλληνας, αλλά και από τον πληθυσμό των χωριών Ανώγεια, Γερακάρι, Γουργούθοι, Βρύσες, Άνω Μέρος, Κρύα Βρύση, Σακτούρια, πλησίον των οποίων των απέκρυψαν….΄΄
2.- Την αυτήν άποψη ότι δηλαδή εξετελέσθησαν οι κάτοικοι και κατεστράφησαν τα χωριά σε αντίποινα και εξ αιτίας της απαγωγής του Κράιπε, φέρεται να υιοθετεί ο Σπύρος Μαρνιέρος στο βιβλίο του ΄΄ Η αντίσταση στο Αμάρι΄΄ ( ορ. εκδ. 1984 σελ. 130 ).
3.- Οι Άγγλοι αξιωματικοί Σήφες και Λη Φέρμορ που έδρασαν ως κατάσκοποι στην Κρήτη, υποστήριξαν ότι οι Γερμανοί προέβησαν στις εκτελέσεις και στην ολοσχερή καταστροφή των χωριών κατά μεν τον Σήφες για να καλύψουν την αποχώρησή των από την ανατολική και κεντρική Κρήτη δια της τρομοκρατήσεως του πληθυσμού, κατά δε τον Λη Φέρμορ για να τιμωρήσουν τον πληθυσμό εξ αιτίας της καθολικής αντιστατιακής συμπεριφοράς και δράσεώς του κατά των δυνάμεων κατοχής, συνίστατο δε η αντιστασιακή δράση « εις την από των πρώτων ημερών της καταλήψεως της Κρήτης υπό των Γερμανών με εντολή της μονάδος Φορς 133 σύσταση μυστικής στρατιωτικής οργανώσεως των κατοίκων των χωριών Άνω Μέρους, Βρυσών, Σμιλέ, Γουργούθων, Καρδάκι και Γερακάρι προς τον σκοπόν της περιθάλψεως, αποκρύψεως, συντηρήσεως και βοηθείας προς διαφυγήν των υπολειμμάτων του Αγγλικού εν Κρήτη στρατού και Ελληνικού τοιούτου, της περιθάλψεως των πρακτόρων μας και της βοηθείας δια την επιτυχίαν της αποστολής των….΄΄.
4.- Για την καταβολή ελαχίστης αποζημιώσεως στην οικογένεια εκάστου θύματος εξεδόθη ο νόμος 4178/61 ο οποίος ώριζεν ότι δικαιούνται αποζημιώσεως οι οικογένειες των εκτελεσθέντων υπό των Γερμανών λόγω της αντιθέσεώς των προς την εθνικοσοσιαλιστική κοσμοθεωρία, δηλαδή προς το χιτλερικό καθεστώς. Υπεβλήθησαν 164 αιτήσεις εκ των οποίων εχειρίσθην μερικές.
Προς απόδειξη των αιτήσεων προέτεινα και εξήτασα μάρτυρα τον διασωθέντα Νικ. Τζωρτζάκη, ο οποίος εξέθεσε τα πράγματα όπως έγιναν και προσκόμισα τις ανακοινώσεις των Γερμανών. Ο Πρόεδρος των Πρωτοδικών εδέχθη ότι εξετελέσθησαν ομαδικώς λόγω της αντιθέσεώς των προς την εθνικοσοσιαλιστική κοσμοθεωρία, προϋπόθεση την οποίαν έττασε ο νόμος. Κατόπιν αιτήσεως αναθεωρήσεως του Ελληνικού Δημοσίου σύμφωνα με τον νόμο 4312/1963, ο αυτός Πρόεδρος, εδέχθη ότι εκτελέσθησαν ως εν πολέμω και ακύρωσε τις αρχικές αποφάσεις. Κατόπιν εφέσεως, απεφάνθη το Πολυμελές Πρωτοδικείο την μέση οδό.
Οι παραπάνω αποφάσεις συνεπώς φέρονται να υιοθετούν αμφότερες τις απόψεις ήτοι ότι εξετελέσθησαν οι κάτοικοι και λόγω της αντιθέσεως των προς το Χιτλερικό καθεστώς και λόγω της δράσεώς των ε συμπράξει μετά της συμμαχικής οργανώσεως ΦΟΡΣ 133.
Από τα παραπάνω νομίζω πως οδηγούμεθα άνετα στο συμπέρασμα ότι η αλήθεια ευρίσκεται εις το μέσον.
Οι ναζί έπληξαν την περιοχή συνδυάζοντες, αντίποινα της απαγωγής του Κράιπε, αντίποινα και τιμωρία για την πολυσχιδή αντιστασιακή δράση των κατοίκων της περιοχής, αλλά και για λόγους ΄΄γενικής προλήψεως΄΄ προκειμένου να κατατρομάξουν και ΄΄ συνετήσουν΄΄ τους κατοίκους και καλύψουν με τον τρόπο αυτό την αποχώρησή τους που είχεν ήδη αρχίσει από Ηράκλειο και Λασήθι.
Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί η αιμοσταγής και αιμοχαρής διάθεση τόσον του Διοικητή Μύλλερ, όσον και των αξιωματικών και οπλιτών που εκτέλεσαν τη διαταγή. Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι ο Σμίλες, το Καρδάκι και οι Δρυγές, δεν φαίνονται από τις 28-8-1944 και 27-8-1944 γνωστοποιήσεις του Μίλλερ να συμπεριλαμβάνονται για εκτελέσεις και καταστροφή, όμως στα δύο πρώτα εφόνευσαν όλους τους ανευρεθέντες άνδρες, ενώ το τελευταίο το κατέστρεψαν την τελευταία στιγμή. Αυτό υποδηλοί την εγκληματικότητα των δημίων εκτελεστών. Κάτι παρόμοιο ενδεχομένως με τον Νέρωνα που έκαυσε τη Ρώμη για να απολαύσει το θέαμα.
Στο ερώτημα τι έπραξαν οι αντιστασιακές οργανώσεις για την περιφρούρηση και προστασία της περιοχής, η απάντηση είναι μονολεκτική. ΄΄ΟΥΔΕΝ΄΄.
Κατά κοινή πεποίθηση αρκούσε μία ομάδα τυφεκιοφόρων των 10 ανδρών σε κάθε μία από τις εισόδους των ναζί για να αιφνιδιασθούν και εξαναγκασθούν να πράξουν ότι μετά λίγες μέρες έπραξαν στους ποταμούς, δηλαδή να αποχωρήσουν φοβισμένοι χωρίς να πειράξουν ουδένα. Στις στρατιωτικές σχολές διδάσκεται ότι το 1912 στα στενά του Δεδέαγατς μία διμοιρία τυφεκιοφόρων Τούρκων υπό τον Εσάτ Πασά αιφνιδίασε την 5η μεραρχία μας, η οποία υπεχώρησεν ατάκτως, εχρειάσθη δε να βληθεί από τα Ελληνικά πυρά για να σταματήσει. Εδώ θα πρέπει να μην παροραθεί αυτό που όλοι οι ασχοληθέντες με το θέμα δέχονται, ότι η απαγωγή Κράιπε ήτο μία πράξη εντυπωσιασμού χωρίς κανένα ιδιαίτερο σκοπό και αποτέλεσμα. Με ένα λόγο ήτο πράξη αφροσύνης, τόσο μάλλον εφ όσον ήτο πλέον ή βεβαία η λήψη αντιποίνων κατά του πληθυσμού και δεν υπήρχαν τα μέσα υπερασπίσεως του.
Κυρίες και Κύριοι
Συμπληρώθηκε μισός αιώνας παγκόσμιας ειρήνης, περίοδος η οποία είναι από τις μακρότερες της νεώτερης ιστορίας. Ένεκα τούτου το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας, υλικά τουλάχιστον, ευημερεί. Οι τοπικές μικροπολεμικές εξαιρέσεις δεν αναιρούν τον κανόνα. Οι διεθνείς, στα πλαίσια του ΟΗΕ, οργανισμοί, απέδωσαν καρπούς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πιστεύω να συμβάλει στην παγίωση της Ειρήνης της περιοχής μας. Οι εξ ανατολών απειλές των γειτόνων αποτελούν, κατά την ταπεινή μου γνώμη ΄΄πομφόλιγες΄΄. Οι αξιόμαχες ένοπλες δυνάμεις μας είναι ικανές να κατατροπώσουν τους επιδόξους επιδρομείς.
Η βόρεια Κύπρος στενάζει υπό το βάρος ήπιας, ευτυχώς, τουρκικής κατοχής. Ακτίδα φωτός για την απελευθέρωση της αποτελεί η υψίστης πολιτικής και οικονομικής σημασίας απόφαση του Διεθνούς δικαστηρίου της Χάγης που εξεδόθη επί της αγωγής της Βορειοκυπρίας Τιτίνας Λοϊζίδου. Η απόφαση αυτή καταχυρώνουσα την διεθνή νομιμότητα, θα συμβάλλει αποφασιστικά στην επίλυση του προβλήματος.
Κυρίες και Κύριοι
Οσονούπω τερματίζεται ο αιώνας του αίματος και της βίας που το πρώτον ήμισύ του επεσώρευσε στην ανθρωπότητα και ιδιαίτερα στην μαρτυρική αυτή κεντριανή γη, δεινά απερίγραπτης φρικαλεότητας.
Να τον τερματίσουμε με μεταμέλεια και ειρήνη με την ευχή:
Οι μνήμες της 22-8-1944 και η θυσία των τιμωμένων 164 ηρώων να παραδειγματίσουν και να συμβάλουν στην ειρήνη, στην ανθρώπινη δικαιοσύνη και στην ενότητα των λαών.
ΠΟΤΕ ΠΙΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ
ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΜΕΝΩΝ 164 ΗΡΩΩΝ