Σε τόμους μόνο μπορείς να συμπεριλάβεις τους Καλλέργηδες. Καθένας έχει και κάτι ξεχωριστό για να προκαλέσει το ενδιαφέρον μας. Ο γιατρός κ. Μανόλης Καλλέργης είναι ακένωτη πηγή γνώσης για την ιστορική του οικογένεια.
Και φαντάζομαι πόσο θα ικανοποιηθεί όταν ακούσει στο ντοκιμαντέρ «Ελεγεία Ηρώων» πως Καλλέργηδες και Σαγκουινάτσοι έκαναν μια συναλλαγή, σύμφωνα με νοταριανό έγγραφο στο Σακτούρια. Το αναφέρει ο δάσκαλος κ. Αντώνης Στιβακτάκης. Και το τεκμηριώνει απόλυτα.
Είναι πολλοί οι Καλλέργηδες που αξίζει να ξεφυλλίσουμε το βιβλίο της ζωής τους.
Σήμερα θα έλεγα να αφιερώσουμε κάτι και στο Σωκράτη Καλλέργη. Ήταν γιος του πρωτοπόρου σοσιαλιστή Σταύρου Καλλέργη και αδελφός του Λυκούργου.
Λατρεία στον πατέρα
Στο Χουμέρι θυμάται τον εαυτό του όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του. Εκεί ένα πρωί ένιωσε το πρώτο τσίμπημα της ζήλειας όταν ένας θείος του ανακοίνωσε πως απέκτησε αδελφάκι. Ήταν ο Λυκούργος.
Ο μικρός Σωκράτης δέθηκε πολύ με τον πατέρα του και περνούσε ατέλειωτες ώρες στο ισόγειο του σπιτιού όπου λειτουργούσε ένα μπακάλικο της εποχής. Η ατμόσφαιρα γοήτευε το μικρό Καλλέργη γιατί έβλεπε κόσμο να μπαινοβγαίνει. Άκουγε διηγήσεις στο σωρό. Αυτοί οι άνθρωποι του άνοιγαν κι ένα παράθυρο στον κόσμο.
Η ζήλεια που έτρεφε στο Λυκούργο πηγάζει από το γεγονός ότι τους χώριζαν 20 μήνες κι είχε ξαφνικά χαθεί από το επίκεντρο του ενδιαφέροντος λόγω του μωρού. Η δημιουργία στενότερης σχέσης με τον μεγαλύτερο αδελφό Πλάτωνα τον παρηγορούσε κάπως. Τα πράγματα όμως τα έβαλε στη θέση τους η …παραδουλεύτρα του σπιτιού, βοηθώντας τον μικρό Σωκράτη να καταλάβει πόσο σπουδαίο είναι να έχεις αδέλφια και ιδιαίτερα μικρά που έχουν ανάγκη την αγάπη και τη φροντίδα σου. Κι από τότε έπαψε να τον βασανίζει η ζήλεια για τον μικρό Έμαθε από τόσο δα παιδί να πειθαρχεί στη συναισθήματά του.
Η προσκόλληση στον πατέρα που θαύμαζε ήταν καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.
Μεγάλη μέρα γι’ αυτόν όταν τον πήρε ο Σταύρος και τον πήγε στο Πάνορμο για να τον γράψει στο ημιγυμνάσιο που λειτουργούσε τότε εκεί. Βρήκαν και δωμάτιο, πήγαν στον ράφτη να παραγγείλουν ρούχα κι ο μικρός αισθανόταν άρχοντας. Κάθε Σαββατοκύριακο πήγαινε στο χωριό και επέστρεφε με τρόφιμα που μαγείρευε με τη σειρά όλη την εβδομάδα. Όταν γρήγορα βαρέθηκε να μαγειρεύει ο πατέρας, που είχε στο μεταξύ δεχθεί ύμνους από τους καθηγητές για την επίδοση του γιου του στα μαθήματα, δεν δίστασε να του ανοίξει λογαριασμό σε …μαγέρικο.
Ένας σπάνιος άνθρωπος
Ήταν σπάνιος πατέρας ο Σταύρος Καλλέργης. Ο Σωκράτης ένιωθε προνομιούχος της ζωής κι ο πατέρας του ήταν το κέντρο του κόσμου γι’ αυτόν.
Μέχρι που τον Γενάρη του 1926, 6 προς 7 του μήνα άκουσε τη μάνα να τον φωνάζει τρομαγμένη. Έτρεξε και είδε τον πατέρα λιπόθυμο. Τον τελευταίο καιρό υπέφερε από το στομάχι του. Βοήθησε τη μητέρα να τον μεταφέρουν στο κρεβάτι, αλλά ήταν πια αργά. Ο Σταύρος Καλλέργης ήταν νεκρός.
Από καιρό του έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου ο γιατρός. Κι ο αδελφός του επίσης τον εκλιπαρούσε να κάνει τη θεραπεία του.
«Άσε» έλεγε ο μεγάλος σοσιαλιστής «Με τα λεφτά της θεραπείας θα φάνε τα παιδιά μου».
Ανθρώπινο ράκος ο Σωκράτης πήγε με κλάματα στο Χουμέρι από το Μπραχίμο να ειδοποιήσει τους συγγενείς για το θλιβερό γεγονός.
Οι μέρες που ακολούθησαν ήταν φαρμακερές για τον Σωκράτη. Αν και είχαν πουληθεί περιουσίες τα χρέη που άφησε ο πατέρας για να μην αφήσει μεροκαματιάρηδες ανθρώπους νηστικούς ήταν τεράστια.
Από μικρός στο μετερίζι της ευθύνης
Με τη μεσολάβηση ενός θείου, αδελφού της μητέρας που πήρε πρωτοβουλία για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα ο Σωκράτης μπόρεσε να επιστρέψει στο σχολείο για να τελειώσει τη χρονιά. Η αδελφή του πατέρα του, η Μαρίκα, προσφέρθηκε μάλιστα να τον βοηθήσει να τελειώσει το σχολείο.
Οι εξελίξεις ανέτρεψαν κάθε πρόβλεψη για ομαλή πορεία στον δρόμο της ζωής.
Εκείνος με ψυχραιμία προσπαθούσε να βρει μια λύση. Η συμβουλή του πατέρα του να κυριαρχεί στον εαυτό του και να παίρνει μελετημένες αποφάσεις στάθηκε πολύτιμη γι’ αυτόν. Τελικά βρήκε μια απασχόληση στο Ηράκλειο κι αργότερα μια θαυμάσια αποκατάσταση σε ένα μεγάλο εμπορικό των αδελφών Καβαλλάκη όπου τον σύστησε φίλος στενός του πατέρα του και παλιός του συνεταίρος. Η σκληρότερη όψη της ζωής φάνηκε λίγο αργότερα στο στρατό και μάλιστα από ανεξήγητη συμπεριφορά συγγενικού του προσώπου «Έτρωγε» φυλακή για ασήμαντες αφορμές. Κι ήταν η πρώτη επαφή με την αδικία την οποία αργότερα θα πολεμούσε με πάθος.
Στον δρόμο της αναζήτησης
Όταν απολύθηκε και γύρισε στο Χουμέρι διάβασε για μια κίνηση στις εφημερίδες του μακρινού του συγγενή Κουντενχόβε -Καλλέργη από τη Βιέννη που είχε αναπτύξει μια σοβαρή πρωτοβουλία για την «Πανευρώπη». Έγραψε αμέσως δείχνοντας ενδιαφέρον για το θέμα και την επιθυμία του να ασχοληθεί και η απάντηση δεν άργησε Ο θείος του έστειλε το βιβλίο για την Πανευρώπη και μια θερμή συστατική επιστολή για το Μιχαλακόπουλο που ήταν τότε υπουργός των εξωτερικών στην κυβέρνηση Βενιζέλου. Χάρηκε αφάνταστα ο Σωκράτης. Ήταν ευκαιρία να σμίξει με τα αδέλφια του που έμεναν στην Αθήνα.
Η δραστηριότητα που ανέλαβε με επιθυμία του Κουντενχόβε Καλλέργη ήταν να ενημερώνει τη νεολαία γύρω από την ιδέα της Πανευρώπης. Γρήγορα κατάλαβε ότι δεν ήταν στα ενδιαφέροντά του η σταυροφορία αυτή. Μια μέρα βρέθηκε τυχαία στο «Ενωτικό Εργατικό Κέντρο» στη διασταύρωση Αθηνάς και Αγίας Ειρήνης. Κάτι φτερούγισε μέσα του κι έγινε σύντομα τακτικότατος θαμώνας.
Ήταν η εποχή που καλλιεργούνταν το αντιφασιστικό κίνημα. Κι ο Σωκράτης ένιωθε να ξυπνά μέσα του σιγά σιγά το πνεύμα του πατέρα του. Αυτό που δεν θα τον εγκατέλειπε ούτε κι όταν ανέβαινε τον ένα «Γολγοθά» μετά από τον άλλο.
Άρχισαν οι διώξεις
Με τον καιρό άρχισε να γνωρίζεται και με την Ασφάλεια. Η αρχή έγινε όταν κατελήφθη να αγοράζει το «Νέο Ριζοσπάστη» όπως λεγόταν τότε.
Μετά από μια πρόχειρη ανάκριση τον άφησαν ελεύθερο. Κι εκείνος έσπευσε να ειδοποιήσει στο χωριό να εξαφανίσουν το αρχείο του πατέρα του. Σαν να ήξερε τι θα επακολουθήσει. Εντελώς ξαφνικά απόσπασμα χωροφυλακής πήγε στο σπίτι και έκανε τον κόσμο άνω κάτω για να βρει το αρχείο. Είχαν προλάβει όμως και το είχαν κρύψει σε ασφαλέστατο σημείο.
Με τη δικτατορία του Κονδύλη είχε νέες περιπέτειες. Ήρθαν χωροφύλακες και τον συνέλαβαν. Τον οδήγησαν στην Ασφάλεια της οδού Ζήνωνος για να τον αφήσουν ελεύθερο σε λίγο.
Ο Σωκράτης όμως κατάλαβε ότι είχε αρχίσει ο αντικομμουνιστικός πόλεμος και δεν άργησε να στήσει το δικό του μετερίζι. Είχε πια καθορίσει την ιδεολογική του πορεία. Και θα της έμενε πιστός μέχρι το τέλος. Ήξερε πια πως ήταν στο στόχαστρο. Και δεν άργησε να μάθει πως ήταν και επικηρυγμένος. Το πληροφορήθηκε φθάνοντας στο Ρέθυμνο από τον συγχωριανό του Νίκο Δασκαλάκη.
Νέες συλλήψεις
Πράγματι τον εντόπισαν και τον συνέλαβαν. Αλλά μάταια περίμεναν να τους υπογράψει δήλωση και μάλιστα στην πλατεία του χωριού. Και την ίδια στάση ακολούθησε και στην εξορία. Έμενε ασυμβίβαστος.
Αξίζει πραγματικά να διαβάσει κανείς τις αναμνήσεις του όπου κάνει εκτενείς αναφορές στη Μάχη της Κρήτης και στο συνδικαλιστικό κίνημα.
Από εκεί πήρα στοιχεία για το αφιέρωμα αυτό. Είναι όμως τόσο πυκνά τα γεγονότα που δεν μπορείς να αναφερθείς σε όλα. Απλά θαυμάζεις την πορεία ενός συνεπούς αγωνιστή που συνέχισε το δρόμο του πατέρα του.
Έχει κι ένα γλαφυρό ύφος και το διάβασμα γίνεται απόλαυση, όσο κι αν κάποια στιγμή καθυστερεί τις εξελίξεις για λεπτομέρειες που είναι όμως χρήσιμες για τον ερευνητή. Γιατί δείχνουν την καθημερινότητα της εποχής και τις σχέσεις των ανθρώπων. Ίδια πάντα δίψα για περισσότερα πλούτη οι ορισμένοι. Τα ίδια βάσανα για τον απλό κόσμο που πιστεύει στους επίδοξους Σωτήρες. Και μόνο όποιος είχε καλό στήριγμα πολιτικό ή δεν είχε χαρακτηριστεί μπορούσε να επιβιώσει.
Οι άλλοι θα ζούσαν μεταξύ φυλακής και εξορίας.
Ο Σωκράτης νιώθοντας βαριά την προγονική κληρονομιά δεν δέχτηκε ποτέ να συμβιβαστεί με το καθεστώς. Ήταν βαριά η προσφορά του στη δημοκρατία και τα τέσσερα χρόνια της Μεταξικής δικτατορίας. Βρέθηκε εξόριστος στη Φολέγανδρο. Από κει όμως κατάφερε να δραπετεύσει και να βρεθεί με άλλους πατριώτες στο Ηράκλειο τη στιγμή ακριβώς που η Κρήτη ανυπεράσπιστη έπρεπε να αντιμετωπίσει τους αλεξιπτωτιστές. Η θρυλική μάχη ξεκινούσε και ο Σωκράτης με τους άλλους έκανε το χρέος του παρά το γεγονός ότι από μια τυχαία σύμπτωση βρέθηκε ελεύθερος με τους συντρόφους του όταν μια βόμβα έπεσε δίπλα στο κτίριο που τον είχαν κλείσει οι γνωστοί διώκτες του και ο τοίχος που κατέρρευσε του άνοιγε το δρόμο της ελευθερίας. Πολέμησε τον εχθρό με ό,τι μέσον βρήκε. Ατρόμητος και πάντα πρώτος σε κάθε επίθεση. Σαν να αδιαφορούσε για τη ζωή του.
Ενεργά στην Αντίσταση
Αμέσως μετά την κατάληψη της Κρήτης στις 30 του Μάη, ο Σωκράτης βρέθηκε στο Μελιδόνι όπου έμενε η γυναίκα του αδελφού του Πλάτωνα από την οικογένεια Κουβάκη. Ήταν μια υπέροχη γυναίκα η Ευλαβία και προσφέρθηκε χωρίς να διστάσει να βοηθήσει τον κουνιάδο της στην ένταξη και του Ρεθύμνου στο ΠΑΜ Στάθηκε πραγματική Ελληνίδα άξια κάθε θαυμασμού.
Επειδή αρκετοί ασπρομάλληδες πια συμπολίτες θα συγκινηθούν μεταφέρω αυτούσια μια παράγραφο από τις αναμνήσεις του Σωκράτη Καλλέργη. Είναι από το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του που προανέφερα με τις αναμνήσεις του ιδίου και της οικογενείας του Αναφέρει σχετικά:
Γεμάτος ενθουσιασμό
«Βρέθηκα στο Ρέθυμνο φορτωμένος ενθουσιασμό για τις περαπέρα κινητοποιήσεις στο ξεκίνημα του αγώνα.
Βρήκα τη συγγενική μου οικογένεια του αγνού πατριώτη και καλού συγγενή του Νικόλα Καλλέργη με μαγαζάκι στην Αμμόπορτα. Χωρίς πολλές συζητήσεις μου παραχώρησε ένα δωμάτιο στο μαχαλά, όπου εγκαταστάθηκα με τον συνεξόριστό μου Γιάννη Σιμιτζή τον οποίο πέρασα από το Μαρουλά, απ’ όπου καταγόταν και ήρθε μαζί μου. Πρώτη έγκυρη πληροφορία ήταν για ένα νέο καθηγητή με προοδευτικές αριστερές αντιλήψεις οπότε ζήτησα άμεσα να τον συναντήσω. Το επόμενο πρωί κιόλας αντάμωσα με τον εν λόγω καθηγητή Μάρκο Ζουριδάκη σε ένα παλιό καφενείο του Ηλιάκη κάπου στην παραλία του Ρεθύμνου.
Ξεμοναχιασμένοι σε μα γωνιά του καφενείου κουβεντιάσαμε πολλή ώρα. Καταπιαστήκαμε με τα επίκαιρα θέματα και τις πιθανές εξελίξεις με βάση τον ανθρώπινο παράγοντα. Μέρες λιγότερες από βδομάδα μεσολάβησαν για να συγκροτηθεί το πρώτο υπεύθυνο όργανο: Το Παγκρήτιο Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΠΑΜ). Η πρώτη 7μελής αντιστασιακή οργάνωση Ρεθύμνου. Στην επιτροπή για όλο το νομό μετείχαν: Καλλέργης Σωκράτης, Ζουριδάκης Μάρκος, Κυριακάκης Γιάννης, Κλαψινός Αχιλλέας, Σιμιτζής Γιάννης, Δαλέντζας Γιάννης και Γρυντάκης Μιχάλης.
Με τις πρώτες επαφές της επιτροπής χάρη στον ενθουσιασμό και θέληση του Χρόνη Παπαδάκη, ο οποίος δούλευε στην Ηλεκτρική Ρεθύμνου εξασφαλίστηκε ραδιόφωνο και η λειτουργία του με άμεση έκδοση δελτίου πληροφοριών».
Σημαντική δράση
Η δράση του Σωκράτη στην Αντίσταση ήταν σημαντική. Η αειθαλής αγωνίστρια Κατίνα Σηφακάκη αναφέρει πως ο Σωκράτης Καλλέργης ήταν καθοδηγητής της στο ΕΑΜ.
Αλώνιζε όλο το νομό μεταλαμπαδεύοντας την πίστη για τη λευτεριά της πατρίδας, αλλά με αγώνα και δύναμη ψυχής.
Σε μια περιοδεία του στην επαρχία Αμαρίου μετά τις επαφές που είχε με πατριώτες στο Άνω Μέρος βρέθηκε το πρωί περικυκλωμένος από Γερμανούς. Και αμέσως μετά συνελήφθη με τους Μιχάλη Παττακό και το γιατρό Κατσαντώνη. Οδηγήθηκαν στη φυλακή. Τα στοιχεία που αναφέρει χρήζουν μελέτης από ειδικούς ιστορικούς. Είναι συγκλονιστικά γιατί αναφέρεται στην πιθανότητα προδοσίας της ομάδας για να διαλυθεί η οργάνωση του Αμαρίου.
Αυτό κατάλαβε και εστίασε την προσοχή του στην προσπάθεια να αποπροσανατολίσει τους Γερμανούς. Και τα κατάφερε. Βέβαια δεν πέρασε και λίγα.
Με μύριες όσες περιπέτειες βρέθηκε από την Αγυιά στην Αθήνα, προσπαθώντας πάντα να ξεγελάσει τους Γερμανούς, οι οποίοι τον μετέφεραν από υπηρεσία σε υπηρεσία για να διασταυρώσουν στοιχεία. Ο Καλλέργης τους είχε μπερδέψει για τα καλά. Ήταν πανέξυπνος και θαρραλέος.
Μυθιστορηματική η ζωή του Σωκράτη Καλλέργη. Γεμάτη διώξεις, εξορίες, βασανιστήρια. Αλλά εκείνος έμενε πάντα ορθός. Δεν τον άφησαν σε ησυχία ούτε και στη διάρκεια της χούντας των συνταγματαρχών. Εκεί έζησε μεταξύ άλλων και το μαρτύριο να έχουν συλλάβει την κόρη του Μαρία, μια θαυμάσια επιστήμονα και να την βασανίζουν απάνθρωπα. Αξίζει να κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά για την κοπέλα αυτή όπως και για τη λοιπή οικογένεια.
Ο Σωκράτης Καλλέργης τάφηκε στο χωριό του. Και όπως μου είπε ο γιατρός κ. Μανόλης Καλλέργης που ήταν στην κηδεία του, έβαλαν στο τάφο και δυο φύλλα από το «Ριζοσπάστη». Ίσως να μην ήθελε καλύτερη συντροφιά στον τόπο της αιώνιας γαλήνης.
Έτσι από περιέργεια άνοιξα στο διαδίκτυο να βρω κάτι για τον Σωκράτη Καλλέργη.
Μου έκανε τόση εντύπωση το βιβλίο που σκέφτηκα δεν μπορεί κάποιος θα έχει ασχοληθεί με τον σημαντικό αυτό άνθρωπο και συνεπή αγωνιστή.
Απογοητεύθηκα. Ελπίζω με αυτή την ταπεινή εργασία να καλύπτω ένα τεράστιο κενό. Γιατί άνθρωποι σαν τον Σωκράτη Καλλέργη, θα πρέπει να αποτελούν πρότυπα και όχι να χάνονται στη λησμονιά.
ΕΥΑ ΛΑΔΙΑ