Μέρος Β’
Τα Ρούστικα υπήρξαν το εθνικό και πνευματικό κέντρο της περιοχής, με πλούσια αγωνιστική δράση και εντυπωσιακά μνημεία.
Ιδιαίτερα όμως είναι γνωστά και από την Ι.Μ. Προφήτη Ηλία, τα γύρω δώδεκα μοναστήρια και τις 25 εκκλησίες.
Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία Ρουστίκων
Η Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία μαρτυρείται για πρώτη φορά το 1608 όταν ο νοτάριος (συμβολαιογράφος) Γιάννης Βλαστός, αναφέρει για μια δωρεά στο μοναστήρι, με μάρτυρες τον Ακάκιο Βλαστό, πρώτο ηγούμενο της από το 1614.
Το 1610 ορκίστηκαν εκτιμητές ενός αγρού.
Οι διάδοχοι του Ακάκιου έχτισαν νέες οικοδομές και οργάνωσαν το μοναστήρι.
Στον παλιό κώδωνα της Μονής αναφέρεται η χρονολογία 1565 και σ’ έγγραφο του 1587 που έστειλε η Μονή στο διοικητή Ρεθύμνου.
Η Μονή φαίνεται να ανήκε στη μεγάλη βυζαντινή-ρουστικιανή οικογένεια των Βλαστών, όπως φαίνεται από τ’ ονόματα των ηγουμένων.
Επιγραφή του 1637 που σώζεται στο κωδωνοστάσιο αναφέρει:
«ΑΧΛΖ ΙΟΥΛΗΟΥ Κ ΔΕΗΣΙΣ ΚΑΙ ΕΞΟΔΩΣ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ Θ(Ε)ΟΥ ΜΗΤΡΟΦΑΝΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΒΛΑΣΤΟΥ ΕΙΓΟΥΜΕΝΟΥ».
Τουρκική κατάκτηση
Η Μονή κυριαρχεί στο μοναστηριακό σκηνικό του δυτικού Ρεθύμνου κατά το 17ο αιώνα.
Το 1646 ηγούμενος ήταν ο Κοσμάς Βλαστός, όταν οι Τούρκοι προσπάθησαν να βεβηλώσουν τη Μονή, για να την προστατέψει δήλωσε υποταγή, σύμφωνα με το έγγραφο:
Δήλωση υποταγής στο Χουσεΐν Πασά
«Απόρησμον του αυθέντου μέγα βεζήρι Χουσεήν Πασά εσίς τασκέρι τόρα που πιραμεν τούτον τον κόσμο το ρέθεμνος και χωριό ρουστικα αγιοήλια, μοναστήρι και ο πρωτογούμενος Κοσμά Βλαστός πότε παπα Μιχάλη Καλόγερο, σε μάς ήλθε και μας προσκύνησε και ηθέλισε χάρισμα, γηα τούτο κανίς να μιν τον πιράζι και να μιν του γιρέψη. και πάλη το μοναστίρι καταστράταν του νανε γούμενος σεπρεμεντο αποσας και τούρκοι και ρομέοι κατανις να μι τον πιράζι. γιαπου τζι ανθρώπους του, γιατί του κάνομε μπουγηουρντί γιαναμίν το πηράζου, και κείνο απού γράφι το μπουγιουρντί να τατζετάρι και να του κάμνη τιμί καθος το κάρι».
Έγγραφο Μητροπολίτη Νεόφυτου Πατελάρου το 1647
«Ο τη βασιλική εξουσία αρχιεπίσκοπος Κρήτης εις το μπουγιουρντή του πολυχρονημένου μου αυθεντός μεγάλου Βεζήρη Χουσεΐν πασά όπου δίδει το μοναστήριον του άγίου ηλιού όπου είναι εις τα Ρούστικα με όλα του τα δικαιόματα του πανοσιωτάτου ηγουμένου κυρ κοσμά Βλαστού, δίδω το αυτό μοναστήριον και εγώ με την εξουσίαν όπου ο άνωθέν μου αυθέντης μου έδωκε του άνωθεν ηγουμένου κυρ κοσμά βλαστού ώστε έχειν αυτό και εξουσιάζειν παρ’ ουδενός εναντιούμενος εν βάρει αργίας και αφορισμού αλύτου του από Θεού Παντοκράτορος.
Ρεθύμνη αχμζ Απριλίου κβ Νεόφυτος ο Πατελάρος».
Οικονομικό κέντρο της περιοχής
Ο Κοσμάς Βλαστός έτσι εξασφάλισε η μονή να γίνει θρησκευτικό και οικονομικό κέντρο της περιοχής, με την περιουσία της ν’ αυξάνεται συνεχώς μ’ αρκετές δωρεές.
Οι οικονομικές εργασίες δεν είχαν ολοκληρωθεί το 1646, εκτός από το ναό και τα κελιά, όμως οι μοναχοί κατάφεραν παρά τις απειλές να τελειώσουν τον ξενώνα το 1677, μετά την ευνοϊκή έκθεση του ιεροδίκη Ρεθύμνου Μεχμέτ και του βοηθού ιεροδίκη Ρουστίκων Γιουσούφ προς τον Πασά.
Σταυροπηγιακή Μονή το 1713
Η Ι.Μ. Προφήτη Ηλία έγινε το 1713 σταυροπηγιακή (υπαγόταν απευθείας στο Πατριαρχείο), από τον πατριάρχη Κύριλλο Δ’. Το 1744, όμως απώλεσε τη σταυροπηγιακή της ιδιότητα, για να την επανακτήσει το 1770 με νέο σιγίλιο (έγγραφο).
Οι αυθαιρεσίες όμως των Τούρκων, ανάγκασαν τους ηγουμένους των τριών μεγάλων Μονών Ρεθύμνου (Αρκαδίου, Αρσανίου, Προφήτη Ηλία), να ζητήσουν από το σουλτάνο επέμβαση για απαλλαγή φόρων και αγγαρειών.
Η περιουσία της Μονής αυξήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα.
Στρατηγικής σημασίας το 1821 και 1866
Το μοναστήρι κατά την επανάσταση του 1821 έγινε καταφύγιο επαναστατών, για το λόγο αυτό δεν απέφυγε την εκδικητικότητα των Τούρκων, που το πυρπόλησαν το 1823, όμως κατάφερε ο ηγούμενος Ματθαίος Κυρμιζάκης να σώσει τα κειμήλιά της. Επί ηγουμένου Συμέων γύρω στο 1830. Κατεδάφισαν το παλιό καθολικό και έχτισαν νέο, που εγκαινιάστηκε το 1832 από τον επίσκοπο Λάμπης Νικόδημο.
Το 1836 όπως όλες οι μονές βοήθησε στην εκπαίδευση, σε σχολεία της περιοχής αναλαμβάνοντας τα έξοδα.
Το 1844 ολοκληρώθηκε το θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο, το προσκυνητάρι κ.α. από τον γλύπτη Αετό Κατζουράκη. Το 1866 φιλοξενήθηκε στη Μονή η επαναστατική επιτροπή με τον Χατζη-Μιχάλη Γιάνναρη.
Πριν το ολοκαύτωμα πέρασε από τη μονή ο Μουσταφά Πασάς, όταν ήταν ηγούμενος ο Καλλίνικος Κατζουράκης, ενώ το στράτευμά του είχε στρατοπεδεύσει στην περιοχή.
Στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας υπήρξε άνθιση του μοναχισμού, έτσι το 1881 είχε 17 μοναχούς και 15 κοσμικούς κατοίκους.
Το 1900 επί κρητικής πολιτείας η μονή κρίθηκε διαλυτή, ενώ είχε 33 μοναχούς, με εισόδημα 30.000 οκάδες λάδι.
Από το 1920 έγινε εκχώρηση της περιουσίας σε εφεδρικά ταμεία. Το 1941 διέσωσε το πολύτιμο ιστορικό αρχείο της Κρήτης, το οποίο εμπιστεύτηκε ο καθηγητής Ν. Τωμαδάκης και το διεφύλαξε ο ηγούμενος Ιερόθεος Πετράκης.
Ηγούμενοι τα τελευταία χρόνια οι: Ευμένιος Λαμπάκης, Βασίλειος Ζαμπετάκης και τώρα Ιωάννης Κουφουδάκης.
Οι 25 εκκλησίες
1. Παναγία Λειβαδιώτισσα (διμάρτυρη ενοριακή Κοίμηση Θεοτόκου – Μεταμόρφωση Χριστού) Χτίστηκε το 1180, με το κωδωνοστάσιό της να φέρει χρονολογία το 1625 (αχκζ), ενώ άνωθεν του θυριδίου το 1381.
Διαθέτει σπάνιες τοιχογραφίες βυζαντινής τεχνοκρατίας, με εικόνες από τους 24 οίκους των χαιρετισμών.
Επίσης διαθέτει δυο Μηνιαία του 1745 και 1820 έχει χαρακτηριστεί ιστορικό ιερό μνημείο.
2. Αγ. Χαραλάμπους- Ταξιαρχών (καθεδρικός δίκλιτος).
Χτίστηκε το 1645, πρώτα ο Αρχιστράτηγος και μετά ο Αγ. Χαράλαμπος που ολοκληρώθηκε το 1890, σύμφωνα με την επιγραφή: «1645. Μαΐου 14-+αχμε Μάιου τζι ιδ’ Η στοχορίο Ρούστικα του αρχιστρατίγου δίστρετο ρθ. η στο ναόν του αγίου Ηλυα εδέκι αφέντις μιχελίς Τζόπλις ποτέ αφέντις μαρκο ήλθε σε σύμβσι μ έ-ό πανοσιώτατον αφέντι ηγούμενο βλαστό μητροφάνι, και κρατιζιν…».
3. Τιμίου Σταυρού – Μεταμόρφωσης – Αγ. Σπυρίδωνας (τρίκλιτη). Επεκτάθηκε από τη Στυλιανή Τζαγκαράκη (μοναχή Φιλοθέη) και με τη συνδρομή των κατοίκων.
4. Αγ. Κύριλλος μέσα σε μικρό σπήλαιο στη θέση Κοιλιδιάρης.
5. Τιμίου Σταυρού μέσα σε σπήλαιο στη θέση Τζωρτζίνη.
6. Αγ. Παρασκευή στην τοποθεσία Μπουτσουνάρια.
7. Αναλήψεως παλιό νεκροταφείο.
8. Αγ. Δημήτριος στη θέση Κεφάλια.
9. Αγ. Πνεύματος νεόδμητος ανοικοδομήθηκε από τον δάσκαλο Ευάγγελο Ζαμπετάκη.
10. Αγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος μικρός ναός χτίστηκε από τον Σταύρο Βαγιωνάκη.
11. Αγ. Νικόλαος στο Πάνω Χώρι.
12. Αγ. Φιλοθέη
– Αγ. Πνεύμα Κρυονερίτη, συνδέεται με την παράδοση όταν δυο μικροί βοσκοί ένας Ρουστικιανός και ένας Πισκοπιανός βρήκαν στην κορυφή του Κρυονερίτη στη σχισμάδα δυο βράχων την εικόνα του Αγ. Πνεύματος. Την έφεραν στη Μ. Προφήτη Ηλία, όμως αυτή επέστρεψε στην κορυφή του Κρυονερίτη.
Έτσι αποφάσισαν να την αφήσουν εκεί και έκτισαν το παρεκκλήσι του Αγίου Πνεύματος, όπου κάθε χρόνο πηγαίνει αρκετός κόσμος να προσκυνήσει.
13. Αγ. Στυλιανός.
14. Αγ. Αντώνιος (σπηλαιώδης).
Εφημέριοι τα τελευταία χρόνια οι: Μιχάλης Παναγιωτάκης, Γεώργιος Λελεδάκης, Βασίλειος Ζαμπετάκης.
Εκκλησίες Ι. Μ. Προφήτη Ηλία
15. Πρ. Ηλίας – Αγ. Τριάδα – Αγ. Ζώνη (τρίκλιτη), με χρονολογίες κωδωνοστασίου 1637 και κεντρικής πύλης 1641. «ΘΧΜΙ – 1641- Ιουλίου 30 – ΔΕΗΣΙΣ ΚΑΙ ΕΞΟΔΑ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΜΗΤΡΟΦΑΝΟΥΣ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΚΑΙ ΚΘΗΓΟΥΜΕΝΟΥ – ΠΟΤΕ ΜΑΡΚΟΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΥ»
17. Παναγία Κερά, παρεκκλήσι της Ι. Μ. Πρ. Ηλία, ενώ παλαιότερα ήταν μονή Καλογραιών. Εντοιχισμένη πλάκα του 1845.
17. Αγ. Φωτεινή (αγιογραφημένο κτίσμα).
18. Αγ. Γεώργιος (νεκροταφείο).
19. Αγ. Αντώνιος, αρχαίο κτίσμα αγιογραφημένο αλλά και στη θέση Νότος.
20. Αγ. Παρασκευή, κάτω από το ναό είναι πηγή.
21. Αγ. Παύλος, στο δρόμο προς Σαϊτούρες.
22. Αγ. Σπυρίδωνας, εντός σπηλαίου.
23. Αγ. Παντελεήμονας στη θέση Λιβάδια.
24. Αγ. Ιωάννης ο Θεολόγος ο Μυρωδής ΝΔ του χωριού, ερειπωμένος, αναφέρεται σε έγγραφο του 1699 εις αγοραπωλησία ελαιώνα του Μυρωδή.
25. Ασωμάτων σε έγγραφο του 1608, όμως ο ναός δεν υπάρχει.
Άλλοι νεότεροι επιστήμονες
Εκτός απ’ όσους αναφέραμε στο Α’ μέρος είναι ακόμη και οι εξής:
Γιατροί: Αγγελάκης Ανδρέας, Βαρούχα Μαρία, Κανούτα Φωτεινή, Παντελιδάκη Ελένη, Περπυράκης Γεώργιος, Πολοπετράκη Μαρία.
Οδοντίατροι: Αγγελάκη Αιμιλία, Βαρούχα Ελένη, Γιαννακαρή Λίνα, Ζαμπετάκη Αφροδίτη, Μαντά Καλλιόπη.
Δάσκαλοι: Ζαμπετάκη Μαρία (και συγγραφέας), Χριστοδουλάκης Γεώργιος.
Δικηγόροι: Ανδρουλιδάκη Αικατερίνη, Βαρούχα Ερωφίλη, Μεντάκης Ανδρέας, Μαντάς Αθανάσιος, Παναγιωτάκη Θεανώ, Πολυδωράκη Ζαχαρούλα, Φουντουλάκη Αικατερίνη.
Καθηγητές: Κασωτάκης Χαράλαμπος, Μεντάκη Ευγενία, Περυπράκη Εύα, Στυρουλάκη Σωτηρία, Σχινάς Χαράλαμπος.
Γενικά στοιχεία Ρουστίκων
Μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα στο χωριό υπήρχαν οκτώ φυσικές πηγές και 100 πηγάδια.
Επίσης λειτουργούσαν δυο επαγγελματικοί φούρνοι και 85 οικογενειακοί, αλλά και 70 αλώνια.
Πολιτισμός
Μουσεία
α) «Το Ρουστίκων Μέλαθρον». Μια αξιόλογη προσπάθεια από την οικογένεια Φραγκιαδάκη, είναι ένα μουσείο τοπικών ενδυμασιών απ’ όλα τα διαμερίσματα της Ελλάδας. Έχει 70 φορεσιές, καθώς και το σπαθί του Μάρκου Μπότσαρη, δώρο του εγγονού του, Μάρκος Μπότσαρης κι αυτός.
β) Το εκκλησιαστικό Μουσείο Ρουστίκων με ιερά παλαιά Άμφια, εικόνες αυθεντικές, βιβλία εκκλησιαστικά, ιερά σκεύη, τιμαλφή αντικείμενα, αφιερώματα κλπ. όλα τοποθετημένα σε προθήκες, με συναγερμό ασφαλείας!… Ιδρυτής του εξολοκλήρου, ο δάσκαλος Γεώργιος Βαρούχας.
γ) Πνευματικό Κέντρο Ρουστίκων Μανόλης Αναγνωστάκης, ποιητής διεθνούς φήμης – βιβλιοθήκη.
δ) Μουσείο Σχολικής Ιστορίας, υπό ίδρυση.
Ηρώα-προτομές
α) Στην κεντρική πλατεία Ηρώον Πεσόντων στις διάφορες μάχες.
β) Προτομή συνταγματάρχου Στυλ. Στεφανουδάκη.
γ) Μαρμάρινη στήλη 11 Ρουστικιανών Μακεδονομάχων.
Μνημεία: Σεράγιο βενετσιάνικο κτίριο, που έγινε έπαυλη Τούρκων αγάδων.
Μπουτσουνάρια ονομαστή τοποθεσία, εκεί γινόταν και γίνονται αρκετές εκδηλώσεις.
Αθλητισμός
Από το 1983 ιδρύθηκε στο χωριό η ποδοσφαιριστή ομάδα «Φλόγα Ρουστίκων», από μια ομάδων φίλων του αθλητισμού τους: Καριανάκη Αγγελή, Φραγκιαδάκη Γιώργο, Μεντάκη Αγγελή, Δραμουντάννη Γιώργο, Φουντουλάκη Θανάση και Φραγκιαδάκη Λάμπρο, που συγκρότησαν και το πρώτο Δ.Σ.
Η ομάδα από το 1983-σήμερα 2015 παίρνει μέρος στα τοπικά πρωταθλήματα όλων των κατηγοριών.
Το 1991-92 κατέκτησε τον τίτλο στο Β’ τοπικό, ενώ έχει αγωνιστεί στην Α’ κατηγορία πέντε χρονιές (1993, 2007-09 και 2012), διαθέτει δικό της γήπεδο.
Από τα Ρούστικα είναι ο Χριστοδουλάκης Δημήτρης διαιτητής Β’ Εθνικής από 2001-07, Γ’ Εθνικής 1999-2001 και παρατηρητής διαιτησίας.
Φλόγα Ρουστίκων 2006-07 Α’ τοπικό
Όρθιοι: Μανόλης Χατζηκωνσταντίνου (προπ.), Δημητρίου, Στ. Φραγκιαδάκης, Σωτηρίου, Αγγελάκης, Σπαντιδάκης, Στ. Φραγκιαδάκης, Στ. Χατζηκωνσταντίνου, Μ. Φραγκιαδάκης, Βογιατζιδάκης, Ηλ. Καριανάκης, Ανδρ. Φραγκιαδάκης.
Κάτω: Μπαρμίδης, Κ. Αγγελάκης, Ορφανουδάκης, Κιτράκης, Γανταδάκης, Γ. Αγριμάκης (στη φώτο).
Οικογένειες σήμερα
Αγγελάκης, Αναγνωστάκης, Βαγιωνάκης, Βαρούχας, Βασιλάκης, Βενάκης, Βογιατζιδάκης, Βουγιουκαλάκης, Γανταδάκης, Γιαννουλάκης, Δαμανάκης, Δαράκης, Δραμουντάνης, Ζαμπετάκης, Ζαφειράκης, Καλλιτσουνάκης, Καριανάκης, Καριολάκης, Κιτράκης, Κλαπάκης, Κουγεντάκης, Κόρακας, Κωνσταντουλάκης, Λαμπάκης, Λελεδάκης, Λεωνιδάκης, Μεντάκης, Παναγιωτάκης, Παντελιδάκης, Παπαδάκης, Παπαβασιλείου, Πολοπετράκης, Πολυδωράκης, Σπαντιδάκης, Σταυρουλάκης, Στελιδάκης, Σοφουλάκης, Σπιταδάκης, Φραγκιαδάκης,Φουντουλάκης, Χριστοδουλάκης, Χρυσουλάκης.
Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης
ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ20/12/2014