Το ανατολικό προάστιο του Ρεθύμνου, ή καλύτερα η επέκταση της σημερινής πόλης προς τα ανατολικά είναι το παλιά ονομαζόμενο χωριό Περιβόλια. Άλλοτε αποτελούσε ξεχωριστό οικισμό ο οποίος άρχισε εκεί που τελείωνε το Τοπ Αλτί, και ξαπλωνόταν ανατολικά ως τα Μισσίρια και πιο πέρα. Τοπ- αλτί ονομαζόταν η περιφέρει α γύρω από το Ρέθυμνο, η οποία έφτανε μέχρι που πετούσε το βόλι του το κανόνι που είχαν τοποθετήσει οι τούρκοι πάνω στο φρούριο του Ρεθύμνου Φορτέτζα.
Τα Περιβόλια ήταν οικισμός που είχε πολύ αραιά σπίτια και ήταν όλα κοντά στην παραλία . ούτε 200 μ μετά την αμμουδιά δεν έφτανε το τελευταίο σπίτι. Και τούτο γιατί η παραλία ήταν επίπεδη ενώ μετά από λίγο άρχιζε ένας λόφος με αποτέλεσμα να μην μπορούν να κτίσουν εκεί σπίτια γιατί δεν είχαν νερό. Ενώ στο επίπεδο μέρος άνοιγαν ένα πηγάδι 3-6 μ. και έβρισκαν άφθονο νερό γι ανά πιουν και ν αποτίσουν τους κήπους τους. Έτσι λοιπόν άνοιγαν ένα πηγάδι, έκτιζαν ένα σπιτάκι και για ασχολία και επάγγελμα είχαν την καλλιέργεια των γύρω περιβολιών. Γι αυτο ο οικισμός ονομάστηκε Περιβόλια.
Το 1920 ακόμα ακούγονταν επώνυμα από τον τόπο καταγωγής όπως :ο Γαλλιανός (από τον Γάλου μικρό χωριό έξω από το Ρέθυμνο), ο Ατσιποπουλιανός, ο Μαρουλιών, ο Ορεινός (από το Ορος), ο Χρωμοναστηριανός, ο Κουρνιανός (από τον Κουρνά), ο Ρουμελιανός (από το Ρουμελί) ο Σπηλιανός (από το Σπήλι). Το φαινόμενο αυτό της μετοικεσιας συνεχιζόταν και μετά την κατοχή ως το 1950.
Δεν υπάρχει πουθενά καμία μαρτυρία να μας πληροφορήσει πότε ακριβώς κτίστηκε το χωριό. Δεν υπάρχει κανέναν παλιό κτίριο, γιατί α υλικά με τα οποία κτίζονταν ήταν από ντόπιο αμμώδη παρολιθο και χώμα έτσι κανένα κτίσμα δεν τηρήθηκε περισσότερο από 100 χρόνια.
Αλλά οι επαναστάσεις και οι πόλεμοι είχαν σαν αποτέλεσμα να ισοπεδωθεί ο οικισμός έτσι το 1896 γκρεμίστηκαν όλες οι χριστιανικές κατοικίες και το 1941 ξαναϊσοπεδώθηκαν.
Φαίνεται ότι οι πρώτοι οικιστές των Περιβολιών ήρθαν την εποχή της Ενετοκρατίας ή προς το τέλος της. Γιατί στου ενετικούς χάρτες της Ρεθύμνης του Gerola και του Basilicata δεν φαίνονται σπίτια έξω από την πολη ενώ έχουν σημειώσει τον πύργο Σανγκουνάτσο ή Σαουνάτσο που λέμε σήμερα και που βρίσκεται σήμερα στον Πηγιανό Κάμπο.
Όταν το Ρέθυμνο κατακτήθηκε από τους Τούρκους (τα μέσα του 17ου αιώνα) υπήρχε ο οικισμός των Περιβολίων, γιατί οι Τούρκοι τον ονόμαζαν Μπαξελικ (μπαξέ) δηλ. Περιβόλι. Οι τούρκοι κατοίκησαν σε ιδιαίτερες γειτονιές και κυρίως μετά τον ποταμό Κουτσουλίδι, όπου σήμερα η συνοικία ονομάζεται Μυσσίρια.
Στους σημερινούς κατοίκους του χωριού δεν ειναι γνωστό κανένα από τα παλια τοπωνύμια γιατί αστικοποιήθηκε η περιοχή.
Στου Κόρακα την Καμάρα όπου είναι το σημερινό ξενοδοχείο «Μινως» υπήρχε ένα ρυάκι που το Χειμώνα έτρεχε αρκετό νερό. Τώρα εχει καλυφθεί με τσιμέντο. Μια γέφυρα το σκέπαζε στο αμαξωτό δρόμο. Όλη η γύρω περιοχή ήταν ερμη από σπίτια . έλεγαν λοιπόν οι Περβολιανοί οι παλιοί ότι εκεί στην καμάρα «φαντάσει» δηλαδή παρουσιάζονταν φαντάσματα ή δαίμονες.
Άλλο τοπωνύμιο ,χαμένο όμως τώρα, ήταν ο Μπιριτζικουλές. Έτσι έλεγαν το μικρό λόφο που είναι στα σπίτια της οικογένειας Μακρυγιάννη. Ο λόφος αυτός τώρα δε διακρίνεται γιατί σκεπάζεται με σπίτια. Ήταν εμφανής περισσότερο από τη θάλασσα . τον ονόμαζαν έτσι γιατί οι τούρκοι ειχαν κτίσει σ αυτόν το λόγο κάποιον Κουλέ (φρούριο ή τουλάχιστον παρατηρητήριο), για να ελέγχουν από κει την ανατολική
πλευρά της παραλία. Στα τουρκικά η λέξη μπιριντζή σημαίνει πρώτος. Άρα ο κουλές αυτός ήταν ο πρώτο από το Ρέθυμνο.
Του Σαρακηνού το ρυάκι, ήταν ένα ρυάκι που βρισκόταν λίγα μέτρα ανατολικά από τις εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου, στη διακλάδωση του δρόμου από λεωφόρο προς το ν οικισμό Καστελάκια. Κανεις δεν γνωρίζει γιατί το ονόμαζαν έτσι. Ίσως σκότωσαν εκεί κάποιο Σαρακηνό.
Στην τοποθεσία του Καραβάνα , είχαν θάψει οπως λέγεται οι Τούρκοι έναν άγιο τους ή όπως τον λέγανε «εκλιγιά»(Άγιος) είχε έλεγαν, το όνομα Καραβάνας.
Οι κάτοικοι του χωριού Περιβόλια πήραν μέρος σε όλες τις επαναστάσεις που γίνονταν απ Κρητικούς για να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό: το 1866, το 1878, το 1889,και το 1896. Η πόλη του Ρεθύμνου έμενε πάντα στα χέρια των Τούρκων και οι τακτικοί και άτακτοι ξεσπούσαν στο προάστιο του οποίου οι κάτοικοι όσοι προλάβαιναν έφευγαν προς το Αμάρι ή το Μυλοποταμο. Αλλα κι αν σώζονταν οι ίδιοι αφανίζονταν οι περιουσίες τους, τα σπίτια τους καταστρέφονταν, οι ελιές καίγονταν, τα αμπέλια ξεριζώνονταν. Δεν έτρεχαν όμως να φύγουν όσοι μπορούσαν πολεμούσα.
Στον Αρκάδι οι Περβολιανοί είχαν το δικό τους μπαϊράκι(ομάδα) με αρχηγό τον Μανόλη Παχλά, ο οποίος ήταν κτιστης στο επάγγελμα αλλά φαίνεται ότι είχε έμφυτες τις αρχηγικές ικανότητες. Απ’ οσο διηγείται η κόρη του Στυλιανή Σκαντάλαινα, φαίνεται πως ο Παχλάς ήταν ακριβώς ότι ο καπετάν Μιχάλης, όπως τον περιγράφει ο Καζατζακης.
Όταν ήταν κλεισμένος στο Αρκάδι παίρνει μήνυμα από τη γυναίκα του , πως η μικρή του κόρη ήταν ετοιμοθάνατη. Φεύγει και πάει στο ωριο Μέρωνα όπου βρίσκονταν η οικογένεια, μένει εκεί ένα εικοσιτετράωρο και επιστρέφει στο Αρκάδι, όταν οι Τούρκοι το έκλειναν από παντού. Δεν μπορούσε όμως να αφήσει τα παλικάρια του μόνα τους. Μπήκε λοιπόν μέσα και πολέμησε μαζί τους μέχρι που έπεσαν όλοι το κρανίο του Παχλά, μέσα από λίγο καιρό το πήρε ο Γεώργιος Βασιλακάκης ή
Κουρτάλιος από κάποιο Καλογερο της μονής γιατί είχε πάνω του 8 – 9 σπαθισμούς. Το έδωσε στον καθηγητή του Πανεπιστημίου Σπ. Λάμρου για κειμήλιο ανεκτίμητο. Οι άλλοι σύντροφοι του Παχλά ήταν ο Συλ. Φουρναράκης ή Αναγνώστης, ο Κων/νος Λαγουδάκης, ο Νικόλαος Καλομπάκης, ο Κωνσταντίνος Αθανασάκης ή Θεοδωρακάκης, ο Βασίλης Αθανασάκης ή Θεοδωρακάκης και ο Μανόυσος Τζουστάκης ή Μανουσάκης.
Στην τελευταία επανάσταση (1896-97) οι Περβολιανοί έφυγαν πάλι και πιο πολλοί πήγαν στο Μελιδόνι Μυλοποτάμου. Αρχηγός των Μελιδονιωτών ήταν τότε ο Καπετάν Μπίρος ή Μπιράκης. Που τους είχε υπό τη προστασία του . Στο παραλιακό χωριό Μπαλί τα πλοία έφερναν όπλα και τρόφιμα. Από κει εφοδιάστηκαν οι Περβολιανοί και με το αρχηγό τους τώρα το Σγουραφογιάννη (Γιάννη Ζωγραφάκη ή Σακορράφο) έκαναν ομάδα και μπήκαν στον αγώνα.
Το 1897 , την τοποθεσία Αργουλίδα, γίνεται μάχη και οι περβολιανοί με τους Σγουραφογιάννη, Δημή και Νικολ. Βιβυλάκη και Μανόλη Καλογεράκη, προσχωρούν στις γραμμές των Τούρκων. Ντοπιοι Τουρκοκρητικοί αναγνωρίζουν τον αρχηγός τους , τν κυκλώνουν και τον σκοτώνουν. Παρά τις προσπάθειες των συμπολεμιστών του οι τουρκοι κατάφεραν να πάρουν το κεφάλι του. Το πήγαν στο Ρέθυμνο και πούλησαν σε άλλους Τούρκους οι οποίοι το έκαναν σημάδι για σκοποβολή.
Οι Τούρκοι προσπάθησαν να χαλάσουν και τη εκκλησία του Αι Γιώργη αλλά τελικά εγκατέλειψαν την προσπάθεια τους.
Στον ξεσηκωμό του 1912-13 για την απελευθέρωση και της υπόλοιπης Ελλάδας οι Περβολιανοί έδωσαν το παρόν τους και είχαν πολλά θύματα μεταξύ των οποίων οι Νικόλαος Δημητρακάκης (έπεσε στο Μπιζάνι το 1912), Σαπουντζάκης (τραυματίστηκε στην Ηπειρο), Χαράλαμπος Χαριτάκης (έπεσε το 1913 στο Λαχανά) Γεώργιος Σαββάκης (έπεσε στα Δαρδανέλια το 1914), Εμμανουήλ Μιχελιδάκης (έπεσε στην Πέργαμο Μ. Ασίας), Νικόλαος Πολυχρονάκης, γεώργιος Αθανασάκης και Γιώργος Σπανουδακης.
Στην Αλβανία σκοτώθηκαν οι : Μάρκος Μπριλλάκης, Δημ. Λαγουδάκης, Μανόλης Γιακουμιδάκης, Στέλιος Λιοδάκης, Ιωαννης Παπαδάκης και Στέλιος Πολυχρονάκης.
Στο χωριο Περιβόλια υπάρχουν οι εξής εκκλησίες: ο Άγιος Νικόλαος που φαίνεται πως είναι η πιο παλιά εκκλησία του χωριού. Κτίστηκε πρώτα ένα μικρό εκκλησάκι μονόκλιτο το οποίο αργότερα το μεγάλωσαν, αλλά η κατασκευή του δείχνει πως κτίστηκε πολύ πρόχειρα ή από πολύ άπειρους κτίστες ή νύχτα (όπως αναφέρει ο Θρύλος) επειδή οι Τούρκοι απαγόρευαν το κτίσιμο των εκκλησιών. Αργότερα, σε ομαλότερους καιρούς, έκτισαν τη διπλή καμάρα, που υπάρχει μέσα και χωρίζει τα δύο κλίτη.
Ο Άγιος Νικόλαος ήταν το πρώτο νεκροταφείο των Περιβολιανών. Έξω από τη βορεινή πόρτα υπήρχε σειρά τάφων. Ο Άγιος Γεώργιος Τεσσάρων Μαρτύρων είναι δίκλιτος ναός. Σ’αυτόν υπαρχει κα το σημερινό νεκροταφείο. Στα 2 νεκροταφεία όπως λέγεται θάφτηκαν οι Τέσσερις Μάρτυρες, όταν θανατώθηκαν από τους Τούρκους, στις 28 Οκτωβρίου 1824 , κι αφού διαδόθηκε σ’ ολο το Ρέθυμνο ότι άγιασαν, ο πασάς φοβήθηκε σύναξη και εξέγερση των Χριστιανών. Διέταξε τότε να εκταφιαστούν αμέσως.
ΚΡΗΤΗ ΑΦΙΕΡΩΜΑ