Μα τι είναι το Κέντρος; Μέχρι και τη δεκαετία του 1980 ήταν κάτι γνώριμο μόνο για τους Αμαριώτες. Κοντά στις 22 Αυγούστου ερχόταν συχνά μια γυναίκα απροσδιόριστου ηλικίας κι έβαζε μνημόσυνο στους νεκρούς της.Ήταν πέντε. Στην αρχή νόμιζα ότι επρόκειτο για τα συνηθισμένα μνημόσυνα. Κάποια φορά όμως όταν τη ρώτησα, μου είπε απλά:
«Τους σκότωσαν οι Γερμανοί».
Δεν ζήτησα περισσότερα. Οι γενικές γνώσεις της Ιστορίας που μας έδωσε το σχολείο, με παρέπεμπε απλά στην περίοδο της Κατοχής.
Κάποια άλλη φορά ένας συμπαθέστατος συνδρομητής της εφημερίδας, ο Χαράλαμπος Κοκονάς, Αύγουστος ήταν πάλι, μου μίλησε τυχαία για το μνημόσυνο που θα είχαν στο χωριό για του νεκρούς που χάθηκαν 22 Αυγούστου του 1944.
Η ανάμνηση όμως ήταν οδυνηρή γι αυτόν και το βουβό κλάμα του με συγκλόνισε. Δεν ζήτησα τίποτα περισσότερο.
Έπειτα ήρθε μια τυχαία έρευνα που έκανα για τη δεκαετία του 40. σε κάποιες εφημερίδες λοιπόν του 1945 δημοσιεύονταν δίκες που θα είχαν φαίνεται μεγάλη σημασία για τον τόπο. Η λέξη δοσίλογος ήταν πάντα με κεφαλαία και αν κρίνω από το ύφος του συντάκτη το θέμα προκαλούσε οργή. Γι’ αυτό ίσως και τα σχόλια. Μερικά ονόματα τράβηξαν την προσοχή μου στους μάρτυρες κατηγορίας. Κυρίως αυτό της Αναστασίας Κοκονά που η κατάθεσή της ήταν καταπέλτης για τον κατηγορούμενο. Και πάλι δεν έδωσα σημασία. Ιστορίες μιας άλλης εποχής σκέφτηκα πριν προχωρήσω στις επόμενες σελίδες για να βρω αυτό που με ενδιέφερε.
Μέχρι που ήρθε το ΜΠΛΟΚΟ ένα σπουδαίο έμμετρο χρονικό του ποιητή μας Κώστα Απανωμεριτάκη για να με βάλει στο πνεύμα ενός κορυφαίου γεγονότος της τοπικής ιστορίας. Και ακολούθησε ένας ψηλός επιβλητικός κύριος, απόμακρος φαινομενικά που έφερνε συχνά δημοσιεύματα για το Κέντρος και την ιστορία του και θύμωνε όταν τα κείμενα είχαν λάθη. Ήταν ο Σπύρος Μαρνιέρος. Το πάθος αυτού του ανθρώπου για το αντικείμενο δεν μπορούσε παρά να με παρασύρει. Ίσως ήταν και τα αίτια. Μια μάνα που θρηνούσε πάντα για το 16χρονο γιο της που βρέθηκε στο απόσπασμα, γιατί δεν την άκουσε να ντυθεί γυναίκα και να σωθεί.
Δεν ήθελε να «ξεγιβεντιστεί».
Άρχισε πια μέσα από τα δημοσιεύματα του Σπύρου Μαρνιέρου να γίνεται γνώριμο το Κέντρος και τα ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ του. Κι όταν η γνώση πια έριξε φως στο θέμα εκτιμούσαμε περισσότερο ανθρώπους που έζησαν αυτήν την τραγωδία. Όπως ο κ. Στέλιος Μπαγουράκης που δεν γνώρισε τον πατέρα του, αφού ήταν κι αυτός θύμα εκείνης της θηριωδίας και μάλιστα τόσο νέος.
Σιγά – σιγά οι νεκροί του Κέντρους μας έγιναν οικείοι. Οι λεπτομέρειες που έδινε κάθε χρόνο και περισσότερες ο Σπύρος Μαρνιέρος φώτιζαν τις σελίδες της τοπικής ιστορίας.
Κάθε χρόνο προσπαθούσαμε να καλύπτουμε το καλλιτεχνικό πρόγραμμα χωρίς ιδιαίτερες δαπάνες για να διευκολύνουμε τη Νομαρχία που κάθε χρόνο τιμούσε τα Ολοκαυτώματα του Κέντρους Κι έτυχε μια χρονιά να πιάσει το γεύμα κάπου 700000 δρχ τότε ενώ το καλλιτεχνικό πρόγραμμα με συμμετοχή εκπροσώπων από μαρτυρικές πόλεις ακόμα και της Ιταλίας ούτε 25000 δρχ. Αλλά πάνω από όλα το πιλάφι και το βραστό Και για να μην υπάρχει απόκλιση στο μέλλον απλά ΚΑΤΗΡΓΗΣΕ η Νομαρχία τον εορτασμό. Το αιτιολόγησε μάλιστα ευθαρσώς.
Στοίχιζε το τραπέζι τόσα χρήματα που δεν μπορούσε η Νομαρχία να καλύπτει αυτή τη δαπάνη.
Τι να σου κάνει λοιπόν το πιλάφι και το βραστό . Γίνεται αφορμή να σταματήσει μια υποχρέωση στην μνήμη μερικών ανθρώπων. Και δεν ήταν ούτε ένας ούτε δύο. 164. συνολικά ήταν τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας. Πάγωσαν όλα , εκτός από τα δημοσιεύματα του Σπύρου Μαρνιέρου που συνέχιζαν να κεντρίζουν τη μνήμη . Ώσπου ανέλαβε καθήκοντα ο δήμαρχος Συβρίτου κ. Μιχάλης Πετρακάκης. Αν και το δικό του χωριό δεν γνώρισε τα δεινά των 8 μαρτυρικών περιοχών έκανε προσωπική του υπόθεση τη διατήρηση της μνήμης για το ιστορικό αυτό γεγονός.
Στο καφέ του ξενοδοχείου ΚΥΜΑ έγινε η πρώτη συνάντηση υπό την προεδρία του Μαρνιέρου για να οριοθετηθεί το μέλλον των εκδηλώσεων. Υπήρξε προθυμία και ιδέες από όλους Και αρχίσαμε δουλειά.
Με τη βοήθεια ενός προγράμματος δημιουργήθηκε ομάδα εργασίας που συντόνιζε ο Μαρνιέρος. Με την αυστηρή του επίβλεψη αρχειοθετείται το υλικό που είχε στο μεταξύ συγκεντρωθεί. Τόπος εργασίας το γραφείο που στεγαζόταν το Αναγεννησιακό Φεστιβάλ στην οδό Γερακάρη 47
Κάποια στιγμή έφυγε αναπάντεχα από κοντά μας. στην τελευταία τηλεφωνική μας επαφή και μετά το γλυκομάλωμα για την «τεμπελιά» του, ενώ πλησίαζε η επέτειος και τον χρειαζόταν ο φορέας διοργάνωσης και ο δήμος του εκείνος μου είπε «κι αν δεν έρθω εσείς θα συνεχίσετε. Το Ξέρω». Και η ομάδα συνέχισε. Με το δήμαρχο Μιχάλη Πετρακάκη πάντα παρόντα και το Σπύρο Μαρνιέρο καθοδηγητή, αφού πρόλαβε να δώσει τις κατευθύνσεις του.
«Πως σκέφτεστε να συνεχίσουμε»; Ρώτησε ο κ. Πετρακάκης την ομάδα όταν ο Σπύρος έφυγε από κοντά μας Προτείναμε Κι εκείνος βοήθησε με άλες του τις δυνάμεις Το υλικό υπάρχει και συνεχίζεται η ανάρτηση στην ιστοσελίδα αυτή Οσο περνά ο καιρός η αξία αυτού του υλικού πολύτιμη Και δυσαναπλήρωτη Η πρώτη εκδήλωση έγινε στο Ανω Μέρος το 2002 με απόλυτη επιτυχία.
Τον επόμενο χρόνο στο Γερακάρι που είχε σειρά να τιμηθεί η επέτειος παρουσιάστηκε το έργο της Εύας Λαδιά «Ελεγεία Ηρώων». Ήταν απάνθισμα από μνήμες που αφορούν το ηρωικό Γερακάρι και τους ανθρώπους που πρωταγωνίστησαν σε εκείνα τα συγκλονιστικά γεγονότα
Ακουμιανάκηδες, Κοκονάδες, Κουτελιδάκηδες, Αγγελάκηδες, Μαρνιέροι, Ταταράκηδες, Μπολιουδάκηδες, Ξεκαλάκηδες και τόσοι άλλοι.
Αυτοί προβάλλουν μέσα από τα δρώμενα που βασίζονται σε ιστορικές καταγραφές με επίκεντρο το ζεύγος του Αλέκου και της Μαρίας Κοκονά μας δίνουν τα ιστορικά στοιχεία που αφορούν το χωριό αυτή την περίοδο. Όπως το ήθελε πάντα ο Σπύρος Μαρνιέρος το έργο δεν φιλοδόξησε να δρέψει καλλιτεχνικές δάφνες. Ένα χρονικό αφηγείται με συγκλονιστικές ερμηνείες ερασιτεχνών ηθοποιών από διάφορες ομάδες και με την συμμετοχή των μελών του 3ου ΚΑΠΗ Περιβολίων και του Πολιτιστικού Συλλόγου Γερακαρίου.
Παράλληλα ο Δήμος Συβρίτου άρχισε να υλοποιεί πρόγραμμα δημοσίευσης ιστορικών ντοκουμέντων που κυκλοφόρησαν σε ένα αναμνηστικό έντυπο Το πρώτο 46 σελίδων αφορούσε το Γερακάρι με κείμενα Σπύρου Μαρνιέρου, και ποίηση Ευας Λαδιά. Το έντυπο συνοδευόταν από cd με την αφήγηση των γεγονότων , από τον Νίκο Καμισάκη, Ευα Λαδιά, τις φωνές του Σπύρου Μαρνιέρου, και του Νίκου Τζωρτζάκη του μόνου που επέζησε από την εκτέλεση στο Γερακάρι και μας αφηγήθηκε τα γεγονοτα. Η μουσική του Μπάμπη Πραματευτάκη Τραγουδούσε ο Βασίλης Πελαντάκης, με τη συμμετοχή της Δημοτικής Πειραματικής Συμφωνικής Ορχήστρας Ρεθύμνου.
Αξίζει να τονιστεί ότι ο Μπάμπης Πραματευτάκης, η Ευα Λαδιά, ο Βασίλης Πελαντάκης,η Φερενίκη Βαλαρή, οι ηθοποιοί και συντελεστές αυτών των παραγωγών πρόσφεραν την εργασία τους ως ελάχιστο φόρο τιμής στους Ηρωες του Κέντρους. Και η συνεισφορά συνεχίστηκε μέχρι που ολοκληρώθηκε ο κύκλος.
Αλλά η τεχνική επεξεργασία του υπόλοιπου υλικού συνεχίζεται
Ευα Λαδιά
Εφημ. Κρητική Επιθεώρηση 22- 8-2004