Από Μυλοπόταμο και Μέρωνα
Ο Ανδρέας Μοσχονάς ήταν γαμπρός του Γεωργίου Σουρή
Με τους Μοσχονάδες θα ασχοληθούμε σήμερα Αν και το επώνυμο μας παραπέμπει στο Μέρωνα συναντάμε δυο σημαντικούς με καταγωγή από Μυλοπόταμο
Ας ξεκινήσουμε από τον Γεώργιο Μοσχονά που ήταν Φιλικός Μικρό παιδί τον πήρε κοντά του ένας θείος του στο Ηράκλειο που ασχολείτο με το εμπόριο Όταν μεγάλωσε αποφάσισε να ανοίξει δικά του φτερά στο εμπορικό στερέωμα Βρέθηκε στο Κουσάντασι της Μικράς Ασίας όπου απέκτησε τεράστια περιουσία Η νοσταλγία για την πατρίδα του όμως δεν τον εγκατέλειψε Ο καημός της σκλαβωμένης Κρήτης τον έφερε από τους πρώτους στο κάλεσμα της Φιλικής Εταιρείας Λέγεται πως μυήθηκε στη Σμύρνη από το Μιχαήλ Ναύτη
Από εκείνη τη στιγμή δόθηκε ψυχή και σώμα στον αγώνα αλλά δυστυχώς προδόθηκε κι έτσι αναγκάστηκε να περάσει στη Σάμο κι από εκεί ήρθε στην Κρήτη Δεν είναι απόλυτα τεκμηριωμένη η χρονολογία Αναφέρεται το διάστημα μεταξύ 1822 ή 23 όπου ανέπτυξε έντονη πατριωτική δράση
Αυτόν έστειλαν στην Ύδρα για να παραλάβει και να συνοδεύσει τον αρμοστή Εμμανουήλ Τομπάζη . Διορίστηκε διοικητής Κισσάμου και άλλων επαρχιών
Ήταν όμως πάντα στο στόχαστρο των Τούρκων ιδιαίτερα επί Χουσείν μπέη που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Κρήτη. Κατέφυγε στη Μονεμβασιά και από εκεί στην Ύδρα Στο νησί αυτό δημιούργησε οικογένεια και συνέχισε την εμπορική του δραστηριότητα χωρίς να παραμελήσει το χρέος του στην πατρίδα. Σημαντική ήταν η δράση του στην επανάσταση του 1841
Όπως και άλλοι μεγάλοι αγωνιστές τα έδωσε όλα για την πατρίδα του και πέθανε πάμπτωχος
Αδελφός του ήταν ο Εμμανουήλ Μοσχονάς πρακτικός γιατρός που στάθηκε πολύτιμος για τους τραυματισμένους αγωνιστές Πέθανε δυστυχώς νέος από πλευρίτιδα το 1824 Η κόρη του Μαρία παντρεύτηκε αργότερα τον μεγάλο αγωνιστή Κωνσταντίνο Ι. Δαμβέργη.
Ιωάννης Κ. Μοσχονάς : Ο μεγάλος οπλαρχηγός
Από τους πιο σημαντικούς Μοσχονάδες από το Μέρωνα ήταν ο Ιωάννης μεγάλος οπλαρχηγός στην επανάσταση του 1878 ο φημισμένος «Μαστρογιάννης» γιατί ήταν άριστος κτίστης
Γεννήθηκε στο Μέρωνα το 1847 Πηγές τον αναφέρουν αμούστακο παλικαράκι να παίρνει μέρος στην επανάσταση του 1866 και να ρίχνεται στις μάχες χωρίς να υπολογίζει τον κίνδυνο Αρχικά πολεμούσε πλάι στον Χαράλαμπο Μοσχονά υπό τις διαταγές του Μοσχοβίτη Κι όταν πέθανε αυτός ο Γιάννης συνέχισε τον αγώνα του κοντά στον οπλαρχηγό Εμμανουήλ Πορτάλιο.
Ο ίδιος ο Πάνος Κορωναίος θαύμαζε τη γενναιότητα του Μοσχονά και πολλές φορές τον είχε επαινέσει δημόσια
Με τη λήξη της επανάστασης έφυγε ο Μοσχονάς για την Αθήνα καταδιωκόμενος μαζί με τους Χαρίδημο Σημαντήρη .Ηλία Σημαντήρη και Ζαχαρία Καναβά
Εγκαταστάθηκε στον Πειραιά κι έγινε από τους πλέον ονομαστούς κτίστες της εποχής του. Στο μεταξύ δημιούργησε και οικογένεια με την κόρη του Καναβά , μια ωραιότατη και καλόχαρη κοπέλα
Αν και είχε τακτοποιηθεί απολαμβάνοντας το γενικό σεβασμό της κοινωνίας του Πειραιά , μόλις πληροφορήθηκε τον ξεσηκωμό του 1878 κατέβηκε να πολεμήσει σαν εθελοντής
Η γενναιότητά του έκανε το Μέρωνα να τον εκλέξει οπλαρχηγό που διαδέχθηκε το Μοσχολάμπη (Χαράλαμπο Μοσχονά) και τον Χατζή Μοσχονά.
Ακόμα μια φορά κατάφερε να διακριθεί για τη γενναιότητά του Αξίζει να αναφερθεί ότι αυτός με τους γενναίους καπετάν Χαρκιδοκωνσταντή ,τους Αμαριώτες , τους Αγιοβασιλειώτες με αρχηγό τον Ιωάννη Τσουδερό και τους Μυλοποταμίτες με επικεφαλής τον Σκουλά κατάφερε να κλείσει τους Τούρκους στο κάστρο της Φορτέτζας αλλά και να τους επιτεθεί πολλές φορές περιορίζοντάς τους στον Πύργο των Πρασών Άκουγαν οι Τούρκοι για καπετάν Γιάννη με τους ατρόμητους Μερωνιανούς του και έτρεμαν Διέπρεψε επίσης παίρνοντας μέρος στις μάχες Βαρμά, Βρύσινα,Στύλου και στη πολιορκία των Βολεώνων
Δεν έμεινε ποτέ ήσυχος όσο η Κρήτη ξεσηκωνόταν μέχρι που ήρθε η λευτεριά Ακόμα και στο Θέρισσο έφτασε η χάρη του Μαστρογιάννη Η πατρίδα αναγνωρίζοντας τις υπηρεσίες του , τον τίμησε με την απονομή σύνταξης
Στάθηκε όμως πολύτιμος και για το χωριό του το Μέρωνα και σε καιρούς ειρήνης
Ο πράος χαρακτήρας του όταν δεν βρισκόταν σε πόλεμο, η γαλήνια φωνή του που σαγήνευε τον ακροατή και η ευθυκρισία του συνετέλεσαν να εκλεγεί και δήμαρχος Μέρωνα από το 1917.
Ο Ιωάννης Κ. Μοσχονάς πέθανε στις 21 Ιανουαρίου 1931 και κηδεύτηκε την επομένη Κοσμοσυρροή τον συνόδευσε στην τελευταία του κατοικία με επικεφαλής τις αρχές
Από τα πρώτα συλλυπητήρια τηλεγραφήματα ήταν κι αυτό του Ελευθερίου Βενιζέλου που δεν παρέλειψε να τιμήσει τον παλιό συναγωνιστή του στην επανάσταση του Θερίσου.
Ο γαμπρός του Σουρή
Έναν άλλο σημαντικό Μοσχονά μας έκανε γνωστό ο αξέχαστος ιστοριοδίφης , Γιώργης Εκκεκάκης Ήταν ο Συγγραφέας, δημοσιογράφος, επιχειρηματίας σε Χανιά και στο Λονδίνο, και γαμπρός του Γεωργίου Σουρή Ανδρέας Χ Μοσχονάς.
Αναφέρει γιαυτόν ο αείμνηστος Εκκεκέκης σε ένα άρθρο του στην εφημερίδα ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ :
Με επίγνωση του χαρακτηρισμού που χρησιμοποιώ, λέω ανεπιφύλακτα ότι ο Ανδρέας Χ. Μοσχονάς (π. 1870 – 1936) ήταν μια σημαντική προσωπικότητα, αδικημένη από τις ιστορικές συγκυρίες. Για να είμαι πιο σαφής -αν και λιγότερο απόλυτος, εν προκειμένω- έχω την άποψη ότι η ιστορία τον αδίκησε επειδή ο ίδιος επέλεξε να ενταχθεί στο αντιβενιζελικό στρατόπεδο. Γεγονός είναι ότι ούτε οι συντοπίτες του στο χωριό Μέρωνα του Ρεθύμνου γνωρίζουν σήμερα κάτι γι’ αυτόν. Φυσικά, καμιά Ιστορία δεν τον αναφέρει, όπως και καμιά εγκυκλοπαίδεια.
Έτυχε να θυμηθώ τον συμπολίτη μου Μοσχονά από μια πρόσφατη αναφορά του ονόματός του στα ´Χανιώτικα νέα´ (φ. 30-8-2012, σ. 24), στο ενδιαφέρον άρθρο του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Β.Φ. Τωμαδάκη, με τίτλο Ο Ι.Δ. Κονδυλάκης κ.λπ. Από τη δική μου μεριά, γνώριζα τον Μοσχονά από τρία αξιοπρόσεκτα βιβλία του, όσα έχουν καταγραφεί στην Ελληνική Βιβλιογραφία. Η άποψη που έχω διαμορφώσει, οφείλεται όμως και σε ένα, επίσης αξιοπρόσεκτο, σημείωμα που έγραψε γι αυτόν, κατά τον θάνατό του το 1936, ένας βενιζελικός δημοσιογράφος, ο Μάνος Β. Τσάκωνας, εκδότης της προπολεμικής εφημερίδας του Ρεθύμνου ´Ο Τύπος´ (βλ. φ. 24-6-1936, όπου ειδικό άρθρο). Να σημειωθεί ότι ο Τσάκωνας υπήρξε επικεφαλής της προσωπικής φρουράς του μεγάλου πολιτικού για αρκετό διάστημα και τον συνόδευε πάντα στα ταξίδια εντός και εκτός Ελλάδος.
Δεν ξέρω αν κάποιος θα μπορούσε να χαρακτηρίσει σημαδιακό το γεγονός ότι ο Μοσχονάς, ο οποίος ποτέ δεν υπήρξε οπαδός του Βενιζέλου, τον ακολούθησε πιστά στον θάνατό του. Πέθανε και αυτός το 1936, λίγες βδομάδες μετά τον Εθνάρχη.
Επειδή είναι δύσκολο να βρεθούν στοιχεία βιογραφικά, επέλεξα τα ´Χανιώτικα νέα´ για να υπάρξει προσιτή καταγραφή των όσων γνωρίζω. Οφείλω, μάλιστα, να επισημάνω ότι μερικά από τα στοιχεία που καταθέτω έχουν βγει συμπερασματικά. Για παράδειγμα, το αρχικό πατρωνύμου που πάντα χρησιμοποιούσε ο βιογραφούμενος, εκτιμώ ότι παραπέμπει στον Χαράλαμπο Ι. Μοσχονά, γνωστό οπλαρχηγό του χωριού του κατά τις κρητικές επαναστάσεις, από το 1866 κ.ε. Υπάρχει και ένας Ιωάννης Χ. Μοσχονάς, χρηματοδότης ενός πολιτικού φυλλαδίου, έκδοση του 1889 (Κρητ. Βιβλ. Β΄ 384), ο οποίος ενδέχεται να είναι πρωτότοκος γιος του Χαράλαμπου και αδελφός του Ανδρέα.
Ατυχώς, τα κενά στις ιστορικές μας γνώσεις είναι ακόμη μεγαλύτερα όταν πρόκειται για πρόσωπα. Εύχομαι να υπάρξουν νεότεροι ερευνητές που θα προσπαθήσουν να καλύψουν κάποια από τα κενά αυτά.
Γνωρίζουμε, πάντως, ότι ο Ανδρέας Μοσχονάς σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών. Συμπεραίνουμε ότι αυτό έγινε με οικονομικές δυσκολίες, αφού ο Ανδρέας έκανε συγχρόνως και τον δάσκαλο στο Ρέθυμνο (αρχές της δεκαετίας του 1890). Το 1894, ευρισκόμενος, προφανώς, στο Ρέθυμνο, εξέδωσε στα Χανιά ένα πρωτότυπο μυθιστόρημα με τίτλο ´Βιργινία´. Από την ανάγνωση του βιβλίου, αντιλαμβάνεται κανείς τη χαρισματικότητα του ανδρός. Το 1896, παρά τις αυστηρές διαταγές της τούρκικης Διοίκησης, κατάφερε να δραπετεύσει από το Ρέθυμνο και να καταφύγει στην Αθήνα. Εκεί, εκδίδει την ίδια χρονιά ένα βιβλίο με τίτλο ´Πτερόεντα έπη´. Δύο χρόνια αργότερα, αρχές Δεκεμβρίου του 1898, βρέθηκε να συνταξιδεύει με μέλη της υψηλής κοινωνίας των Αθηνών, προκειμένου να συνεορτάσουν όλοι στα Χανιά τα ´Ελευθέρια´ της Κρήτης. Υποθέτω ότι την επόμενη χρονιά, 1899, πλέχτηκε το ειδύλλιό του με την πρωτότοκη κόρη του πασίγνωστου σατιρικού ποιητή Γ. Σουρή, την οποία και παντρεύτηκε.
Το 1900, το ζεύγος ήλθε στα Χανιά και ο Ανδρέας ανέλαβε την επανέκδοση και τη διεύθυνση της εφημερίδας ´Πατρίς´, τετράκις της εβδομάδος εκδιδομένη. Λένε πως η εφημερίδα αυτή ήταν κατεξοχήν αντίπαλος του ´Κήρυκα´. Δυο χρόνια αργότερα, το 1902, ο Ανδρέας θα εκχωρήσει τη διεύθυνση της εφημερίδας στον αδελφό του Δημήτριο και ο ίδιος θα αναλάβει τη Γενική Διεύθυνση του Κοινωφελούς Ταμείου της Κρητικής Πολιτείας. Με δική του επιμέλεια, θα εκδοθεί το 1904 ένας εντυπωσιακός Κώδικας με τη νομοθεσία που διέπει τον σημαντικό αυτόν φορέα.
Την άνοιξη του 1904 θα επισκεφθεί τα Χανιά ο Σουρής, όπου θα παραμείνει για αρκετές μέρες με την κόρη και τον γαμπρό του. Το γεγονός δε θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορο τον χανιώτικο Τύπο της εποχής.
Τις σχετικές πληροφορίες για την παραμονή του Σουρή στην κρητική πρωτεύουσα τις έχει συγκεντρώσει η αείμνηστη φιλόλογος και συγγραφέας Αθηνά Μπλαζουδάκη – Σταυρουλάκη στο ενδιαφέρον βιβλίο της με τίτλο ´Ο Σουρής και η Κρήτη´ (Χανιά, 1998), το οποίο έμελλε να αποτελέσει και το κύκνειο άσμα της. Εγώ περιορίζομαι να πω τούτο: Επειδή τυχαίνει να έχω κάποια εικόνα από τις περιγραφές των περιηγητών για τα στρατοκρατούμενα Χανιά, κρίνω ότι αυτά που δίνει με δυο έμμετρες αράδες ο Σουρής, δε θα μπορούσαν να το δώσουν άλλοι με σελίδες ολόκληρες.
Ας επανέλθομε όμως στον Μοσχονά: Μετά την επανάσταση του Θερίσου και τα όσα ακολούθησαν, κατάλαβε πως ο ίδιος δεν είχε τίποτα να περιμένει με την παραμονή του στα Χανιά. Κατέφυγε (τρόπος του λέγειν) στην Αθήνα. Αργότερα, όταν ο Βενιζέλος κυριάρχησε και στην ελληνική πολιτική σκηνή, ο Μοσχονάς έφυγε από την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο. Και δεν άργησε να δείξει εκεί τη σημαντικότητά του, για την οποία έκαμα λόγο στην αρχή. Δύο ξεχωριστά γεγονότα θα περιγράψω.
Το πρώτο: Ο κάποτε δάσκαλος και μυθιστοριογράφος στο Ρέθυμνο, ασχολήθηκε στο Λονδίνο με επιχειρήσεις. Και το έκανε με τέτοια επιτυχία που δεν άργησε να γίνει σπουδαίος επιχειρηματίας και σημαίνων παράγων της ελληνικής παροικίας στη βρετανική πρωτεύουσα.
Το δεύτερο και σημαντικότερο: Οσες φορές, κατά τα πριν από τη Μικρασιατική Εκστρατεία χρόνια, ο Βενιζέλος βρέθηκε στο Λονδίνο, εκείνος που εκ μέρους της παροικίας οργάνωνε τα της υποδοχής και της φιλοξενίας της ελληνικής αποστολής ήταν ο Μοσχονάς.
Να υπενθυμίσω ότι όλα αυτά τα καταθέτει ένα πρόσωπο που μετείχε στις διπλωματικές αποστολές. Ο Τσάκωνας μας πληροφορεί, επίσης, ότι το φτωχόπαιδο από το ρεθεμνιώτικο χωριό έφθασε να ζει άνετα, αλλά ποτέ δεν έγινε πλούσιος ούτε και επεδίωξε τα πλούτη.»
Ο Εκκεκάκης ανέδειξε τον Ανδρέα Μοσχονά
Πράγματι για τον Ανδρέα Μοσχονά δεν υπάρχει κάτι περισσότερο από ότι αναφέρει ο Εκκεκάκης ,για το λόγο αυτό και παραθέσαμε αυτούσιο το σχετικό του άρθρο στα «Χανιώτικα Νέα» Ο ίδιος τον αναφέρει και στη σειρά «Ρεθεμνιώτες» αλλά με λιγότερα στοιχεία από αυτά που διαβάζουμε στο άρθρο του
Για τον Ανδρέα Μοσχονά ο κ. Θεόδωρος Πελαντάκης αναφέρει στο δημσοίευμά του «Διδάξαντες στα Ελληνικά Σχολεία του Νομού» Μοσχονάς Ανδρέας Χ. (1870-1936) Μέρωνας.
Συγγραφέας, δημοσιογράφος, επιχειρηματίας σε Χανιά και στο Λονδίνο, γαμπρός του Γεωργίου Σουρή. Εργάστηκε στο Ρέθυμνο ως Ελληνοδιδάσκαλος στο Ελληνικό Σχολείο.
Μια επίσης σημαντική πληροφορία για τον Ανδρέα Μοσχονά , αναφέρει ο κ. Γιάννης Παπιομύτογλου στην περίφημη εργασία του με τίτλο «Το θέατρο στο Ρέθυμνο τη 12ετία 1884-1895» στην ιστοσελίδα του ΡΕΘΥΜΝΙΑΤΗΣ
Βασιζόμενος σε μια πληροφορία του Ι. Δετοράκη αναφέρει ότι το 1889 ανέβηκε με πρωτοβουλία των μαθητών του Γυμνασίου το δράμα «Σκύλλα»του Σπυρίδωνα Βασιλειάδη και η κωμωδία «Περιφέρεια» του Γεωργίου Σουρή με ερμηνευτές τους μαθητές Ανδρέα Μοσχονά ,Πέτρο Μανουσάκη, Εμμ.Χ Πενθερουδάκη και Νικόλαο Αστρινό .Σ αυτή την παράσταση μάλιστα ανέβασαν επί σκηνής δυο γαϊδούρια που ξεσήκωσαν θύελλα ενθουσιασμού στο κοινό που χειροκροτούσε παρατεταμένα
Που να φανταζόταν όμως ο Ανδρέας ότι κάποτε θα γινόταν γαμπρός εκείνου που έγραψε το συγκεκριμένο έργο
Αυτά προς το παρόν για τους Μοσχονάδες , στην οικογένεια των οποίων θα επανέλθουμε όταν υπάρξουν νεότερα στοιχεία
Ένα σημαντικό ντοκουμέντο
Είχαμε αναφερθεί σε χθεσινό μας αφιέρωμα ,σε μερικά μόνο μέλη της οικογένειας Μαμαλάκη και ιδιαίτερα στο γιο του Κλέαρχου , Γιώργο, που εκτελέστηκε από τους Γερμανούς
Σχετικά με τον τόπο εκτέλεσης ο κ. Δημήτρης Ρουσσέας μας έστειλε ένα σημαντικό ντοκουμέντο που αξίζει να το παραθέσουμε με τις θερμές μας ευχαριστίες στον ευγενικό αναγνώστη μας
Ο Γεώργιος Κλεάρχου Μαμαλάκης συμμετείχε στην οργάνωση της Λέλας Καραγιάννη με το ψευδώνυμο ΆΡΗΣ
Εκτελέστηκε από τους Γερμανούς το 1944 στο Χασάνι(Ελληνικό)
Αυτό το στοιχείο είναι απολύτως ακριβές και το δημοσιεύουμε ανεπιφύλακτα
Να σημειωθεί ότι ο κ. Ρουσσέας κατέχει ένα σημαντικό αρχείο με στοιχεία προγόνων του που σύντομα με την ευγενική του παραχώρηση θα δημοσιεύσουμε μαζί με φωτογραφικό υλικό
Εύα Λαδιά
ΠΗΓΕΣ:
ΚΡΗΤΗ : Αφιέρωμα
Νεκρολογία : Γεωργίου Ανδρεδάκη
Κρητική Επιθεώρηση (6/2/1931)
Γεωργίου Εκκεκάκη : Ρεθεμνιώτες
Γεωργίου Εκκεκάκη : Ανδρέας Μοσχονάς (εφημερίδα ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ)
Γιάννη Παπιομύτογλου «Το θέατρο στο Ρέθυμνο τη 12ετία 1884-1895»
Εύας Λαδιά: Ρεθεμνιώτες ήρωες στην επανάσταση του 1821