(με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου)
|
|
 |
 |
Η υπέρτατη πράξη εθελοθυσίας των εγκλείστων στη Μονή δεν αποδεικνύεται, μόνο από την ανατίναξη της κεντρικής πυριτιδαποθήκης της και το ολοκαύτωμα των εθελοντικά παρευρισκομένων, αλλά και από άλλες δύο ακόμη ανατινάξεις που έγιναν την ίδια ημέρα σε μικρότερους χώρους με το ολοκαύτωμα μικρότερου αριθμού εγκλείστων.
Εκτός της κεντρικής πυριτιδαποθήκης υπήρχαν άλλες δύο μικρότερες για να διευκολύνονται οι μαχητές από την μεταφορά της πυρίτιδας αλλά και για να υπάρχει πυρίτιδα και σε άλλους χώρους σε περίπτωση κατάληψη της κεντρικής. Η μία αποθήκη βρισκόταν στο ισόγειο του Ηγουμενείου στη γωνία της βορειοδυτικής πλευράς και η άλλη κοντά στην κεντρική σε ισόγειο κελί.
α. Η πρώτη ανατίναξη στους χώρους του Ηγουμενείου της Μονής
Στο Ηγουμενείο δημιουργήθηκε ισχυρό κέντρο αντίστασης. Στο δυτικό άκρο της βόρειας πλευράς μεταξύ του ξενώνα και των κελιών του Ηγουμένου Γαβριήλ υπήρχε ένα στενόμακρο δωμάτιο στο οποίο είχαν κλειστεί και πολεμούσαν δεκαέξι παλικάρια από τις Μαργαρίτες. Βρισκόταν εκεί σαν σωματοφύλακες του Ηγουμένου μιας και ήταν συγχωριανοί του και από ότι φάνηκε αφοσιωμένοι σε αυτόν << Μαραγκουδάκης σελ. 139 >>. Ενώ οι Τούρκοι είχαν αρχίσει να εισβάλουν στον περίβολο της Μονής αυτοί παρέμειναν και πολεμούσαν από τις θέσεις τους. Μόλις όμως αντιλήφθηκαν ότι ο Ηγούμενος σκοτώθηκε ( δε γνωρίζουμε με ακρίβεια πως προήλθε ο θάνατός του. Εάν όμως επρόκειτο για αυτοκτονία η σφαίρα φυσικό θα ήταν να χτυπήσει το κεφάλι ή την καρδιά, βρέθηκε όμως χτυπημένος στο στομάχι. Μάρτυρες τον είδαν να μάχεται όρθιος κατά των Τούρκων επιζητώντας το θάνατο γνωρίζοντας τα ανήκουστα βασανιστήρια τα οποία τον περίμεναν, εάν πιανόταν αιχμάλωτος << Μαραγκουδάκης σελ. 138 >>) και βλέποντας ότι οι Τούρκοι συνεχώς έμπαιναν στον περίβολο της Μονής και ότι δεν υπήρχε πλέον σωτηρία, αρνούμενοι να παραδοθούν, έβαλαν φωτιά στα βαρέλια με την πυρίτιδα που ήταν στο ισόγειο του Ηγουμενείου και ολοκαυτώθηκαν. Δυστυχώς λόγω της αυξημένης υγρασίας δεν κάηκε όλη η πυρίτιδα. Γι’ αυτό και κατάπεσε ένα μέρος μόνο της βορειοδυτικής πλευράς σκοτώνοντας και όσους Τούρκους είχαν πλησιάσει κοντά. Από το ρήγμα αυτό οι Τούρκοι εισχώρησαν και κατέλαβαν το βορειοδυτικό μέρος της στοάς (λάουστρα).
Το πιθανότερο, σύμφωνα με το παρακάτω ποίημα είναι ότι ο ενθουσιώδης πατριώτης μέλος της επαναστατικής επιτροπής στο Αρκάδι και αδιάλλακτος απέναντι στους Τούρκους περί παραδόσεως Δημήτρης Σκορδαλός επονομαζόμενο Σκορδίλης από τις Μαργαρίτες, να ήταν ο πυρπολητής της αποθήκης του Ηγουμενείου.
Αναφέρεται δε (Βενέρης σελ. 360 ) ότι πριν γίνει η μεγάλη ανατίναξη, κάποιος Δημήτρης Σκορδαλός, καλούσε όλους τους παρευρισκόμενους στην αυτοθυσία εξορκίζοντάς τους να μην παραδοθεί κανείς στους Τούρκους.
<<Ένας Δημήτρης Σκορδαλός από τις Μαργαρίτες
Εφώναξε των αλλονών να μην παραδοθείτε.
Γιατί τ’ Αρκάδι θα καεί και όλοι θα καούμε
μα πρέπει να βαστάξομε και ας θανατωθούμε .
Σαν άνδρας εγεννήθηκα σαν άνδρας θα αποθάνω
μα εγώ στο Μουσταφά Πασά αζωντανός δεν πάω.>>
Τα ονόματα των δεκαέξι σκοτωμένων παλικαριών στο χώρο του Ηγουμενείου από τις Μαργαρίτες αναφέρονται και από τον Μαραγκουδάκη σελ. 142 και από τον Βενέρη σελ. 365.
Την ανατίναξη στο βορειοδυτικό άκρο του Ηγουμενείου ο Μαραγκουδάκης σελ.141 την τοποθετεί πρώτη σε χρονική σειρά και δεύτερη την μεγάλη ανατίναξη της κεντρικής πυριτιδαποθήκης, σε αντίθεση με τον Βενέρη σελ.272 ο οποίος την αναφέρει ως δεύτερη χρονικά. Η σειρά των πολεμικών γεγονότων δικαιώνει τον Μαραγκουδάκη. Οι Τούρκοι για να κατορθώσουν να εισχωρήσουν στον περίβολο της Μονής, άνοιξαν πρώτα ένα μικρό άνοιγμα στη νοτιοδυτική γωνία της Μονής στην καινούργια οιναποθήκη, καταλαμβάνοντας το ΝΔ άκρο της στοάς Κλάουστρα. Ως δεύτερο άνοιγμα για να εισχωρήσουν χρησιμοποίησαν το άνοιγμα που δημιουργήθηκε από τον τοίχο που κατέπεσε από την ανατίναξη που έγινε στη ΒΔ γωνίας του Ηγουμενείου. Από εδώ οι τούρκοι που εισχώρησαν κατέλαβαν το ΒΔ άκρο της στοάς Κλάουστρα. Η κατακρήμνιση δε της εξωτερικής πλευράς της δυτικής πύλης στη συνέχεια από τις βολές του μεγάλου κανονιού επέτρεψε τη μαζική πλέον εισροή Τούρκων στρατιωτών στον περίβολο της Μονής (Μαραγκουδάκης σελ. 139, 140, 141).
Οι μαρτυρίες όλων των διασωθέντων αναφέρουν ότι η μεγάλη ανατίναξη της κεντρικής πυριτιδαποθήκης έγινε αφού πλέον είχαν εισέλθει οι Τούρκοι στον περίβολο της Μονής και σωτηρία πλέον δεν υπήρχε.
β. Η δεύτερη μεγάλη ανατίναξη στην πυριτιδαποθήκη της Μονής (πρώην οιναποθήκη)
Η κεντρική πυριτιδαποθήκη της Μονής βρισκόταν στο κτήριο της πρώην οιναποθήκης. Ένα κτήριο με εσωτερικό χώρο εκατό τμ με θολωτή οροφή. Η πυρίτιδα που είχε μείνει ακόμα ήταν δώδεκα βαρέλια ( Μαραγκουδάκης σελ. 141). Όταν οι Τούρκοι εισχώρησαν στον περίβολο της Μονής, κατέλαβαν όλη τη δυτική πτέρυγα και μέρος της νότιας και της βόρειας. Οι περισσότεροι μαχητές κατέφυγαν στα κελιά της στοάς των Μεσοκουμίων με ελάχιστα πυρομαχικά. Τα περισσότερα γυναικόπαιδα και γέροντες βρισκόταν πίσω από τον ναό στην ανατολική πτέρυγα και σε μέρος της βόρειας και της νότιας. Ελπίδα πλέον για σωτηρία των εγκλείστων δεν υπήρχε . Ήδη οι Τούρκοι με κήρυκες έκαναν προτάσεις στους έγκλειστους να παραδοθούν. Το ηρωικό παλικάρι ο Κωστής Γιαμπουδάκης ζήτησε από τους έγκλειστους να μην παραδοθεί κανείς και όσοι θέλουν να τον ακολουθήσουν στην πυριτιδαποθήκη. Η μεγάλη συρροή γυναικόπαιδων, γερόντων και μαχητών ήταν καταπληκτική (Μαραγκουδάκης σελ.141).
Έγινε συνωστισμός μπροστά από τη θύρα της πυριτιδαποθήκης ( Βενέρης σελ.359). Γέμισε και το δώμα της πυριτιδαποθήκης και τα γειτονικά δώματα. Ο Κωστής Γιαμπουδάκης αφού πλέον οι Τούρκοι είχαν πλησιάσει την πυριτιδαποθήκη, έβαλε φωτιά στη πυρίτιδα και ολοκαυτώθηκαν. Πολλοί Τούρκοι οι οποίοι βρισκόταν έξω από την ανατολική πλευρά της Μονής και την πολιορκούσαν βρήκαν το θάνατο από τις πέτρες και τα ξύλα που εκσφενδονίστηκαν.
Σχετικά με τον αριθμό και τα ονόματα των ολοκαυτωθέντων στην κεντρική πυριτιδαποθήκη
Σχετικά με τον αριθμό και τα ονόματα των ολοκαυτωθέντων παιδιών, γυναικών, γερόντων και μαχητών δεν υπάρχει μέχρι σήμερα καμία έγγραφη πληροφορία. Είναι ζήτημα για διερεύνηση γιατί δεν καταγράφηκαν τα γυναικόπαιδα από συγγενείς τους οι οποίοι έζησαν , ενώ καταγράφηκαν οι πολεμιστές. Για άγνωστους σε εμάς λόγους δεν καταγράφηκαν ούτε από τον Διονύσιο Μαραγκουδάκη στο βιβλίο του, ο οποίος βρισκόταν στο πιο κοντινό παρελθόν με το ολοκαύτωμα και πρώτος έγραψε την ιστορία της Μονής το 1910 – 1915. Προσπαθώντας με τη λογική , την εκτίμηση του χώρου , τον αριθμό των καταγεγραμμένων φονευθέντων και αιχμαλώτων, μπορούμε να υπολογίσουμε περίπου τους ολοκαυτωθέντες.
Το εσωτερικό του θόλου της πυριτιδαποθήκης είναι 100 τμ. Σε ένα τέτοιο χώρο στοιβαγμένοι μεγάλοι άνθρωποι με μικρά παιδιά σίγουρα χωρούν 300 περίπου άτομα. Υπολογίζοντας όμως και αυτούς που είχαν γεμίσει το δώμα του θόλου και τα γύρω δώματα άλλα 200 άτομα, οι ολοκαυτωθέντες πρέπει να ήταν περίπου 500. Σύμφωνα με τον Μαραγκουδάκη σελ. 122 ο αριθμός των εγκλείστων στο Αρκάδι, γυναικών, παιδιών, γερόντων και πολεμιστών, κυμαίνεται μεταξύ των 800 – 900.
Από αυτούς, κατά την διάρκεια της μάχης, σκοτώθηκαν, και είναι καταγεγραμμένοι, 183 (Μαραγκουδάκης σελ.142 – 146 ). Ο αριθμός των αιχμαλώτων ήταν 120 (Μαραγκουδάκης σελ. 147), καταγεγραμμένοι δε 96.
Προσθέτοντας τον αριθμό των σκοτωμένων με τον αριθμό των αιχμαλώτων ανέρχονται σε 303. Αν λάβουμε υπόψη μας τον μικρότερο αριθμό των εγκλείστων κατά τον Μαραγκουδάκη σε 800, και κάνοντας ένα αφαιρετικό υπολογισμό, οι ολοκαυτωθέντες ανέρχονται στους 500 περίπου. Ο αριθμός αυτός συμφωνεί με τη χωρητικότητα των χώρων που έγινε το ολοκαύτωμα.
γ. Η Τρίτη ανατίναξη στο κελί του Ιερομόναχου Χατζή Νεόφυτου
Ο Ιερομόναχος Χατζή Νεόφυτος ήταν σεβαστό πρόσωπο και σύμβουλος της Μονής (Μαραγκουδάκης σελ. 119 ). Το κελί του βρισκόταν παράπλευρα με την κεντρική πυριτιδαποθήκη. Εκεί είχαν συγκεντρωθεί οι περισσότεροι από τους Ιερομόναχους και Ιεροδιάκονους της Μονής (Μαραγκουδάκης σελ. 141 ). Στο ανώγειο δε του κελιού του βρισκόταν γυναικόπαιδα ( Βενέρης σελ. 327). Βλέποντας και αυτοί την μεγάλη ανατίναξη της μεγάλης κεντρικής πυριτιδαποθήκης και το ολοκαύτωμα εκατοντάδων ανθρώπων, έθεσαν πυρ στην πυρίτιδα που υπήρχε και ανατινάχθηκαν μαζί με το ανώγειο που ήταν τα γυναικόπαιδα.
Η Τρίτη ανατίναξη σφράγισε τη μεγάλη αρκαδική εθελοθυσία. Ο εχθρός είχε γίνει πλέον κύριος της Μονής και άρχισε τη λεηλασία και την πυρπόλησή της.
Η συμμετοχή των Μοναχών, η ένωσή τους με τους λαϊκούς στην υπεράσπιση της Μονής, η γενναία πράξη τους να τους μιμηθούν, δίνοντας και αυτοί το μήνυμα της εθελοθυσίας με την προτίμηση του θανάτου είναι μοναδική. Δεν έχουμε συναντήσει στην ιστορία της Χριστιανοσύνης παρόμοιο μαζικό ολοκαύτωμα Μοναχών.
Θεωρώ χρέος της Μονής (έστω και μετά από 150 χρόνια) μιας και δε γνωρίζουμε τον πυρπολητή της ανατίναξης να στηθεί μία προτομή στον άγνωστο πυρπολητή Μοναχό και να αναγραφούν τα ονόματα όσων έχουν καταγραφεί από τον Μαραγκουδάκη και τον Βενέρη.
Σταυριδάκης Κλεόνικος
Διευθυντής 1ου Δημοτικού Σχολείου Ρεθύμνου
Πρώην υπεύθυνος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Ν. Ρεθύμνου