ΚΡΗΤΟΛΟΓΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
(Επιτομή με επιλογή αποσπασμάτων ομιλίας του Γ. Π Εκκεκάκη, η οποία έγινε την 16η Φεβρουαρίου 2009, στο πλαίσιο της Αγιογραφικής Σύναξης)
Επισημάνθηκε, καταρχάς, η έλλειψη πληροφοριών και βιογραφικών σημειωμάτων για πρόσωπα ιστορικά, με την ευρύτερη του όρου έννοια. Ως ενδεικτικό παράδειγμα αναφέρθηκε η άγνοια μας για τους Ιεράρχες που πέρασαν από τον θρόνο της Ρεθύμνης, πριν από 200 χρόνια.
Στη συνέχεια, ακολουθώντας, κατά κάποιο τρόπο, την δομή του βιβλίου του π. Χαραλάμπου Καμηλάκη με τίτλο ο Μητροπολιτικός Ι.Ν. Τα Εισόδια της Θεοτόκου (Ρεθύμνο, 1999), ο ομιλητής, παρουσίασε διαφάνειες με φωτογραφίες και παρέθεσε στοιχεία για πρόσωπα του παρελθόντος που προσέφεραν υπηρεσίες στον Ναό.
Μεταφέρονται κι εδώ μερικά αποσπάσματα της ομιλίας με αναφορές σε πρόσωπα (Η σύντμηση και η επιλογή των αποσπασμάτων έγινε με μέριμνα και ευθύνη του ομιλητή):
ΟΙ ΕΦΗΜΕΡΙΟΙ
- Ακάκιος Δαουνδάκης (1855 -1922): ο Βίος του ανδρός ( που είχε καταγωγή από το Σέλινο) μοιάζει με μυθιστόρημα. Να υπενθυμίσουμε ότι διετέλεσε Ηγούμενος Αρκαδίου (1902-1906) και ότι είναι αυτός που έχτισε τον Ναό του Τιμίου Σταυρού στον λόφο Κορέ, βόρεια της Μονής. Ο Ηγούμενος αυτός συνδέθηκε κάποτε και με τον Μητροπολιτικό μας Ναό, κάτω από τις εξής ιδιάζουσες συνθήκες. Ήταν το 1897, τον πρώτο καιρό που το ρωσικό εκστρατευτικό σώμα – ως «κυανόκρανοι» της εποχής – βρέθηκε στο Ρέθυμνο. Ο Καθεδρικός Ναός της πόλης γνώρισε τότε «Κυριακές δόξας», καθώς γέμιζε ασφυκτικά από Ρώσους αξιωματικούς και στρατιώτες που προσέρχονταν εν σώματι για εκκλησιασμό. Ο τότε Επίσκοπος Διονύσιος (Καστρινογιαννάκης) είχε την εξής ιδέα: Επειδή ο Ακάκιος είχε κάποια εξοικείωση με τη ρωσική γλώσσα καθώς είχε πάει παλαιότερα στη Ρωσία, για έρανο υπέρ της μονής του σκέφτηκε να τον μετακαλέσει στο Ρέθυμνο. Του ζήτησε, λοιπόν, να αποστηθίσει κάποια κομμάτια της λειτουργίας στα Ρωσικά. Αυτό έγινε τα κομμάτια ακούστηκαν απροειδοποίητα και η συγκίνηση που προκλήθηκε ανάμεσα στους Ρώσους φαίνεται πως ξεπέρασε ακόμα και τις προσδοκίες του Επισκόπου, του εμπνευστή της ιδέας.
- Τίτος Σταυρακάκης (1876-1929): Γεννήθηκε στον Πρινέ Μυλοποτάμου και εντάχθηκε στην αδελφότητα της Μονής του Αρκαδίου το 1897. Τον επόμενο χρόνο μετακλήθκε στο Ρέθυμνο λόγο της καλλιφωνίας του, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1907, προσφέροντας τις υπηρεσίες του στον Καθεδρικό Ναό ως ψάλτης και διάκος. Το 1909 έγινε Αρχιμανδρίτης και το 1914 εκλέχτηκε Ηγούμενος της Μονής Αρκαδίου για μια τετραετία. Να σημειωθεί ότι ήταν ανεψιός (εκ μητρός) του Κων/νου Γερακάρη.
ΟΙ ΕΠΙΤΡΟΠΟΙ
Εξετάζοντας κανείς τον διαχρονικό κατάλογο με τα ονόματα των Επιτρόπων, διαπιστώνει και τη διαχρονικότητα ενός φαινομένου: Υπήρχε δηλαδή πάντα η επιθυμία των σημαντικών ανθρώπων της πόλης να θέλουν να προσφέρουν και με τρόπο άμεσο τις υπηρεσίες τους στην εκκλησία (ενδεικτικά παραδείγματα):
- Εμμανουήλ Ζαχαράκης (1857-1941): Είχε καταγωγή από τον Πρινέ Μυλοποτάμου και ήταν νομικός κι πολιτευτής από τους σημαντικότερους στη Κρήτη. Διετέλεσε, μάλιστα, και υπουργός της Κρητικής Πολιτείας.
- Ιωάννης Γρηγοριάδης (γεν. π. 1850): είχε την καταγωγή από τις Βρύσες Ακουμίων και ήταν ζαχαροπλάστης, με ασυνήθιστη για την εποχή μόρφωση. Το ζαχαροπλαστείο του είχε μεγάλη φήμη και βρισκόταν παλαιότερα κάπου πολύ κοντά στην Αγία Βαρβάρα.
- Ματθαίος Ματθαιουδάκης του Λεωνίδα (Ήταν συμβολαιογράφος εγγονός του π. Ματθαίου Ματθαιουδάκη, ενός πολύ σημαντικού αγωνιστή του’21.
- Αριστείδης Λιαναντωνάκης (1851-1928): Ήταν έμπορος και Δημοτικός σύμβουλος για χρόνια.
- Νικόλαος Καλογέννητος: (γεν. π. 1945): Ηταν και αυτός έμπορος ειδών κιγκαλερίας στο Ρέθυμνο με υποκατάστημα στο Πάνορμο. Η συμμετοχή του στους αγώνες της Κρήτης και στα κοινά της πόλης ήταν ασυνήθιστα σημαντική. Διετέλεσε πληρεξούσιος, δηλαδή βουλευτής, στη Γενική των Κρητών Συνέλευση, καθώς και Δημοτικός Σύμβουλος για χρόνια. Εύρισκε όμως τον καιρό, όπως βλέπουμε, και για άμεση προσφορά υπηρεσιών στη Εκκλησία.
- Ιωάννης Δάνδολος: (γεν. 1840): Ήταν γιατρός, αγωνιστής και είχε έντονη συμμετοχή στα κοινά. Ήταν εκδότης της εφημερίδας «Αναγέννησις».
- Νικόλαος Κορωνάκης του Αριστείδη (1862-1936): Δικηγόρος και δραστήριο στέλεχος της Ρεθεμνιώτικης κοινωνίας.
- Πέτρος Μανουσάκης (1872-1948): Δικηγόρος με, επίσης, μεγάλη δράση. Διετέλεσε και αυτός βουλευτής επι Κρητικής πολιτείας. Ο πατέρας του Δημήτριος Πέτρου Μανουσάκης και εκείνος που , σύμφωνα με ενεπίγραφη πλάκα,.. ευσεβώς εκ βάθρων ήγειρεν το γνωστό παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου, απέναντι από το Δεσποτικό.
- Ευθύβουλος Τσουδερός (1890-1935): Ήταν ενας ταλαντούχος δικηγόρος που χάθηκε πρόωρα. Ηταν τριτότοκος γιος του Ιωάννη Αναγνώστη Τσουδερού και αδελφός του Πρωθυπουργού Εμμανουήλ Τσουδερού. Υπηρέτησε ως έφεδρος αξιωματικός της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία.
ΟΙ ΨΑΛΤΕΣ
Περισσότερο, ασφαλώς, απ’ ότι σήμερα , οι ψάλτες είχαν κάποτε φανατικούς θαυμαστές. Στις προσωπικές μου μνήμες υπάρχουν οι ατελείωτες συζητήσει που άνοιγε στις βεγγέρες ο Μακαρίτης γείτονάς μου Ψάλτης Ιωάννης Βαλασαρίδης για τα πρόσωπα που πέρασαν από τα ψαλτήρια των ναών της πόλης.
Το Ρέθυμνο, πριν το 1850 είχε γίνει κέντρο διδασκαλίας της βυζαντινής μουσικής διότι στο σχολείο της πόλης υπηρετούσε ένας δάσκαλος που γνώριζε την τέχνη. Με αυτόν αρχίζουμε:
- Κωνσταντίνος Χατζή-Ιωάννου Ψαρουδάκης (1805 – 1884). Ήταν ο Πρωτοψάλτης Κρήτης, ο πρώτο που αναφέρεται στον κατάλογο των ψαλτών που υπάρχει στο βιβλίο με την ιστορία του Καθεδρικού Ναού. Είναι εκείνος που δίδαξε βυζαντινή μουσική στον Παύλο Βλαστό και σε άλλους συμπολίτες μας που άφησαν εποχή ως ψάλτες Παγκρήτιας φήμης. Να σημειωθεί ότι σε προχωρημένη ηλικία, και για αρκετά χρόνια μετα την αποστράτευσή του, συνέχισε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στα αναλογία των ψαλτών του Ναού. Ήταν και συγγραφέας ενός σπουδαίου βιβλίου με τίτλο «Σύμμικτα», που χρησιμοποιούσαν επι δεκαετίες τα σχολεία του ελεύθερου ελληνικού κράτους.
- Ευθυμιάδης Βερνάδος (εγ. Το 1845): Ήταν πεπαιδευμένος και καλλίφωνος αδελφός της Μονής Ρουστίκων. Δεν αναφέρεται μεταξύ των ψαλτών του Καθεδρικού Ναού. Και ήταν φυσικό, αφού, δεν υπηρέτησε ποτέ στο Ρέθυμνο. Όμως, τον μετακαλούσαν οι Επίσκοποι σε έκτακτες περιπτώσεις και μεγάλες γιορτές λόγω της εξαιρετικής καλλιφωνίας του.
- Κων/νος Βουρλάκης ο ίδιος δεν έχω ακούσματα, ξέρω όμως πως το πέρασμά του από το αναλόγιο του Καθεδρικού μας Ναού είχε μείνει αξέχαστο στους παλαιότερους από μένα . Υπάρχουν γι’ αυτό βιογραφικά στο βιβλίο με την ιστορία του Ναου, ενώ πριν από 10 χρόνια έγινε ειδική ομιλία από τον Λεωνίδα Καούνη στο Λύκειο των Ελληνίδων.
- Εμμανουήλ Λινοξυλάκης του Αντωνίου (1882-21 Φεβρουαρίου 1952): Υπήρξε δάσκαλος μου στο Δημοτικό. Πέθανε σαν τέτοιες μέρες διδάσκοντας μουσική, αν και ήταν συνταξιούχος. Μπορώ να πω τούτο: η ψαλμωδία του μας έκανε να ξεχνούμε ακόμα και την υπερβολική αυστηρότητά του στην τάξη.
ΟΙ ΚΑΤΗΧΗΤΡΙΕΣ
Με τα όσα αναφέρθηκαν μέχρι τώρα, δημιουργείται ασφαλώς η εντύπωση ότι άμεση προσφορά στον Καθεδρικό Ναό μας είχαν μόνο οι άνδρες. Ίσως αυτό δεν απέχει από την πραγματικότητα αν θεωρήσουμε «άμεση» τη προσφορά που γινόταν στο προσκήνιο..αντι άλλης εξηγήσεως , θα μεταφέρω ένα γεγονός που προκαλεί εντύπωση σήμερα: στον γυναικωνίτη του Ναού των Εισοδίων υπήρχαν κάποτε καφασωτά, όπως υπήρχαν στα παράθυρα των χαρεμιών και στους γυναικωνίτες των τζαμιών. Όταν, λοιπόν, το 1894, τα καφασωτά αφαιρέθηκαν από τον Ναό, δημιουργήθηκε στην κοινωνία της πόλης τεράστιο σκάνδαλο. Μάλιστα, ένας ενορίτης από τους εξέχοντες, περασμένης κάπως ηλικίας… εγκατέλειψε την πόλη και αποσύρθηκε στο χωριό της καταγωγής του, γιατί , λέει, «δεν μπορούσε να βλέπει το.. αίσχος».
Με τα ήθη της εποχής ήταν φυσικό η προσφορά των γυναικών προς την εκκλησία να μη γίνεται στο προσκήνιο. Ο ρόλος της κατηχήτριας – με πρωτοπόρο της Ευαγγελία Μαραγκουδάκη (1882-1976) ήταν αυτός που βοήθησε να καταλυθεί στην πόλη μας ένα κατεστημένο.
ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ (περιοδικό Ιερού Καθεδρικού Ναού Ρεθύμνου)