Κεντρική ομιλία της Εύας Λαδιά στο σπήλαιο Μελιδονίου στο πλαίσιο της επετείου που τιμήθηκε την Κυριακή 26 Ιανουαρίου 2025
Στο διάβα των αιώνων πολλές ανθρώπινες παρουσίες τάραξαν τη μακάρια γαλήνη του χώρου που βρισκόμαστε σήμερα
Οι επιβλητικές πομπές που φάνηκαν πρώτα, ήταν από πιστούς του γίγαντα Τάλω κατόπιν Ταλαίου Ερμή ή του Ταλαίου Διός που έρχονταν για το θρησκευτικό τους καθήκον
Στη συνείδηση των Μινωιτών εκείνων μόνο κάτι υπερφυσικό κάτι θείο θα έπρεπε να κατοικεί στο φαντασμαγορικό αυτό περιβάλλον Η θεωρία περί λατρείας του Ερμή αποτυπώθηκε μάλιστα σε επιγραφή του Γ΄π.Χ αιώνα ,που ελάχιστα ίχνη της παρουσιάζονται σήμερα στο δεξιό βράχο στην είσοδο του σπηλαίου, όπως μας πληροφορεί η σπηλαιολόγος Άννα Πετροχείλου
Μεγάλη η φήμη του σπηλαίου αυτού αναφέρει σε δημοσίευμά του ο δάσκαλος Βασίλης Χαρωνίτης Κόσμος και κοσμάκης ,γράφει, ερχόταν από τα πέρατα για να προσευχηθεί και να ζητήσει βοήθεια στο πρόβλημά του
Στη συνέχεια τη θρησκευτική λατρεία διαδέχτηκε η ανθρώπινη περιέργεια , για το θαυμάσιο αυτό δώρημα της φύσης με πρώτο επισκέπτη ερευνητή τον Μπαρότσι στα 1577 , που μιμήθηκαν αργότερα ο Γκουερίνι (1595) ο Μπασιλικάτα (1630) ο Τουρνεφόρ (1717) κα
Οι ξένοι θαύμασαν το εμπνευσμένο αποτύπωμα της φύσης που στόλιζε το Μελιδόνι του θρύλου και της ιστορίας Όσο για τους ντόπιους η μακραίωνη σκλαβιά ,δεν τους έδινε καιρό για μελέτη και για να καμαρώνουν το αξιοθέατο τους Αυτοί γνώριζαν τον Γεροντόσπηλιό τους, όπως έλεγαν τη σπηλιά τους ,σαν ένα ασφαλές καταφύγιο τις ώρες της ανάγκης για τα γυναικόπαιδα κυρίως
Κι είχαν κάθε λόγο να λαμβάνουν μέτρα αφού ήταν παρόντες σε κάθε ξεσηκωμό Έτσι και με τις πρώτες ανάσες της επανάστασης του 21, οι γενναίοι Μελιδονιώτες έδωσαν το παρόν τους με επικεφαλής τους αδελφούς Μελιδόνη Γνωστά τα γεγονότα που έδωσαν ένα ακόμα δείγμα του αποτελέσματος που προκαλεί η δίψα για φιλαρχία Αιώνια κατάρα της φυλής μας Άφησαν όμως ανέπαφο ως λαμπρό υπόδειγμα πατριωτισμού τον Αντώνη Μελιδόνη
Καταιγιστικές ήταν οι επόμενες εξελίξεις του αγώνα
Με τα τέλη Αυγούστου 1822 ο Τουρκοαιγυπτιακός στρατός ,με επικεφαλής τον Χασάν Πασά ,εκστρατεύει στον Κάτω Μυλοπόταμο Οι άμαχοι από το Μελιδόνι και τα γύρω χωριά καταφεύγουν στο Γεροντόσπηλιο για να προστατευθούν από την εκδικητική μανία του εχθρού Πράγματι στοργικό το καταφύγιό τους αυτό έδιωξε το φόβο και τους πρόσφερε την ασφάλεια που χρειάζονταν Όταν ηρέμησε κάπως η κατάσταση επέστρεψαν στην καθημερινότητά τους, σίγουροι πως θα είχαν ένα ασφαλέστατο καταφύγιο ,αν το έφερνε πάλι η τύχη να πάρουν τους δρόμους κυνηγημένοι
Και δυστυχώς αυτή η στιγμή δεν άργησε Αρχές του Οκτώβρη 1823 επαναλήφθηκαν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Τουρκοαιγυπτιακού στρατού με την ηγεσία του Χουσείν Μπέη Και την σιωπή του σπηλαίου έσπασε πάλι το βουητό από τις ταραγμένες ψυχές που ζήτησαν ξανά καταφύγιο Ήταν 300-370 γυναικόπαιδα και γέροι αυτή τη φορά Μαζί τους κάπου 30 οπλοφόροι για προστασία
Όσο κι αν ήξεραν πως όλα είχαν κριθεί κανένας δεν ανταποκρίθηκε στο επιτακτικό κάλεσμα του Χουσείν που πολιορκούσε το σπήλαιο για μέρες να παραδοθούν Και κατάφεραν αν και τόσο λίγοι να στείλουν μήνυμα με τους 24 Τούρκους, που στοίχησε η πρώτη απόπειρα του εχθρού να μπει στο σπήλαιο, πως οι ελεύθεροι πολιορκημένοι του δεν αστειεύονται
Τώρα πια ήταν ζήτημα γοήτρου να θέλει ο Χουσείν να αποκαταστήσει την υπόληψη του πανίσχυρου στρατηγού που ταπείνωσαν μια χούφτα ταλαίπωροι ραγιάδες Από τον Οκτώβρη του 23 τους πολιορκούσε κι είχε φθάσει Γενάρης του 24 Δεν πήγαινε άλλο λοιπόν Διέταξε να κλείσουν την είσοδο του σπηλαίου με βράχια , πέτρες με ότι εύρισκαν χρήσιμο για την προσπάθειά τους αυτή Ακόμα και τώρα οι έγκλειστοι δεν τους το έκαναν καθόλου εύκολο Τελικά τα κατάφεραν μετά από δυο τρεις αποτυχημένες προσπάθειες ‘Άνοιξαν μετά μια μεγάλη τρύπα πάνω από την οροφή του διαδρόμου της εισόδου Από εκεί και από την είσοδο ρίχνουν κλαριά, λάδια , ελαιοπυρήνες και άλλες εύφλεκτες ύλες όλες αναμμένες Στράτες φιδίσιες καπνού γλίστρησαν στο εσωτερικό διευκολύνοντας το διάβα του θανάτου που ξεπέζεψε ανενόχλητος για να θερίσει κάθε ίχνος ζωής
Σε μια εργασία του, στα φοιτητικά του χρόνια , ο Γιώργος Παπακωνσταντής , αναφέρει ότι επί έξι εβδομάδες έβγαινε καπνός από την είσοδο του σπήλιου
Κι έγινε ένας σύθρηνος στσι μαύρους τσ’ εδικούς μας
Τσι μαντρωμένους μέσα εκειά με τσι καπνούς που βγαίνα
Κι ίντα συραν κι ίντα παθαν που να τα βάλει ο νους μας
θρηνεί ο στίχος του Σπύρου Λίτινα
Αν και φαινόταν η επιτυχία της φρικτής επιχείρησης οι Τούρκοι δεν ήταν σίγουροι για το αποτέλεσμα Άφησαν να περάσουν κάπου είκοσι μέρες κι έπειτα τόλμησαν να μπουν στο σπήλαιο Συνηθισμένοι στο αποτρόπαιο θέαμα , δεν ήταν κι η πρώτη τους φορά που έδειχναν τη βαρβαρότητά τους σε ανυπεράσπιστους , σύλησαν τα πτώματα και λεηλάτησαν όσα κινητά πράγματα είχαν πάρει μαζί τους οι έγκλειστοι για να τα σώσουν και αυτά
Στο μεταξύ η αγωνία των Μελιδονιωτών και των άλλων κατοίκων από τα γύρω χωριά είχε θεριέψει στις καρδιές τους για την τύχη των έγκλειστων Κι όταν έγινε γνωστή η αναχώρηση των Τούρκων μετά τα πλιάτσικο έξι αποφασισμένοι άνδρες από το χωριό πήγαν από κοντά να δουν τι έγινε στο σπήλαιο
Από τους τρεις που μπήκαν μέσα οι δυο πέθαναν μέσα σε λίγες μέρες χωρίς να έχουν ξεπεράσει τη φρίκη από όσα αντίκρισαν Κι από τότε κανένας δεν πλησίαζε το σπήλαιο
Δέκα χρόνια αργότερα φθάνει στο χωριό ο περιηγητής Πάσλευ Ήταν 23 Φεβρουαρίου 1834 Από τα πρώτα που ζήτησε από τους κατοίκους ήταν να επισκεφθεί το σπήλαιο ανυπόμονος να το γνωρίσει καθώς είχαν τόσες φήμες φθάσει στ’ αυτιά του Γνωστοί και για τη φιλοξενία τους οι Μελιδονιώτες προθυμοποιήθηκαν να τον συνοδεύσουν Ανάμεσά τους και ο Μανόλης Κυρμιζάκης , ένας από τους τρείς που είχαν μπει στο σπήλαιο μετά την τραγωδία Κι αυτός αφηγήθηκε στον Πάσλευ τα γεγονότα που με τη σειρά του αποτύπωσε στο βιβλίο του «Ταξίδια στην Κρήτη»
Από το 1885 ξεκίνησε να τελείται μνημόσυνο για τη μεγάλη τραγωδία στο σπήλαιο Μελιδονίου Ήταν μια πρωτοβουλία των Ελληνοδιδασκάλων Χανιώτη Εμμανουήλ , Δημητρίου Φραντζεσκάκη από το Μυλοπόταμο και του Κωνσταντίνου Πλεύρη από τα Ανώγεια
Η θυσία στο σπήλαιο του Μελοδονίου ενέπνευσε εκτός από ιστορικούς ερευνητές ,ποιητές, θεατρικούς συγγραφείς , λόγιους και καθένα που συνηθίζει να εκφράζεται μέσα από τον έντεχνο λόγο Και σίγουρα θα προκάλεσε κάθε δημοσίευμα την ίδια συγκίνηση και δέος που με κατέβαλε όταν ξεφύλλισα για πρώτη φορά το επετειακό τεύχος του ΠΡΟΜΗΘΕΑ ΠΥΡΦΟΡΟΥ Ιανουάριος Φεβρουάριος του 1982 από όπου και άντλησα στοιχεία για την ταπεινή αυτή αναφορά μου στο γεγονός
Τιμή τεράστια για την οποία και ευχαριστώ από καρδιάς τους διοργανωτές
Αλλά καμιά χαρισματική πένα δεν μπορεί να φθάσει πιστεύω την γλαφυρότητα και τη μουσικότητα της λαϊκής μούσας
Αφουγκραστείτε άρχοντες ,γροικάτε πολεμάρχοι
Κάψαν οι Τούρκοι το χωριό τ’ όμορφο Μελιδόνι
Και κρούψαν και τσι χριστιανούς στο σπήλιο σαν τς αρκάλους
και μαύρισε ο ουρανός γέμισε κάπνα ο τόπος
Μουδε πουλί μπλιό δε λαλεί μουδε γεράκι κράζει …»
Σεβαστοί εκπρόσωποι αρχών και φορέων
Ευλαβικοί προσκυνητές της μεγάλης επετείου
Όπως και σε κάθε προσκυνητάρι της Κρητικής Λεβεντιάς ευλαβικά καταθέτουμε κι εδώ την απέραντη ευγνωμοσύνη μας σε κείνους που με πράξεις στεφάνια μυγδαλιάς στο καταχείμωνο της σκλαβιάς ευαγγελίζονταν την άνοιξη της λευτεριάς κείνους τους δίσεκτους καιρούς
Το μεγαλειώδες παράγγελμα που είναι χαραγμένο εδώ κοντά μας « Θάνατος αλλά όχι υποταγή» αποτελεί και θα αποτελεί την παρακαταθήκη των προγόνων μας τον άγραφο νόμο της τιμής που υπέγραψε με αίμα η Κρήτη και τηρήθηκε στους αιώνες με τόση συνέπεια
Όσο κι αν έχει απομακρυνθεί ο χρόνος από το γεγονός για όλους εμάς η θυσία στο σπήλαιο Μελιδονίου εκείνων των γενναίων που τιμάμε σήμερα θα αποτελεί πάντα μια ακόμα στεντόρεια κραυγή ελευθερίας από τα σπλάχνα της Μυλοποταμίτικης Γης
Σας ευχαριστώ