«Οι Άγιοι 4 Μάρτυρες δεν είναι το μοναδικό κεφάλαιο του
χωριού μας»
« Το δέρνει ανελέητα ο βοριάς, κατάφατσα στα νοτικά του Ψηλορείτη, μ’ αντέχει
εις του χρόνου τα περάσματα γιατί είναι ένα καλό κομμάτι από την Κρήτη. Βγάνει
Αγίους για την πίστη μάρτυρες, και αγωνιστές για την ελευθερία, χωρίς την
αναγνώριση, γιατί δεν γράφεται στα χρόνια μας σωστά η ιστορία…»
Έτσι μεστά ο Μιχάλης Ν. Κουτσαυτάκης, μας ξεναγεί με τον ποιητικό του λόγο στις
Μέλαμπες, που είναι αφιερωμένο το σημερινό μας οδοιπορικό.
Οι Μέλαμπες, χωριό της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, είναι μια περιοχή που σ’
αιχμαλωτίζει. Αυτό συζητούσαμε και με τον συγγραφέα κ. Αλκιβιάδη Μαυράκη
καθώς πηγαίναμε προς τα εκεί για να παραστούμε στην εκδήλωση.
Για το αρχοντοχώρι αυτό που σκαλωμένο σε υψόμετρο 570 μέτρων, βιγλίζει τις
ομορφιές της επαρχίας, διακρίνεται για την ιστορική του παράδοση, καυχάται για
την προέλευση των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων και ξεχωρίζει για την πνευματική
του ζωή.
Στην Γεωγραφία ο δάσκαλος Εμμ. Λαμπρινάκης μιλά, αναφερόμενος στις
Μέλαμπες, για τη «μεγαλύτερη κι ευανδρωτέρα κώμη της επαρχίας με 400 οικίες
και πολλούς ναούς, συνοικισθείσα μετά την καταστροφή της πόλεως Λάμπης, όθεν
το όνομα Μέλαμπες ήτοι ‘’εγώ είμαι η Λάμπη’’».
Στην «Κρητική Εστία»(τ.54) αναφέρεται μια άλλη εκδοχή σύμφωνα με την οποία το
όνομα είναι σχετικό με το αραβικό τοπωνύμιο Μπεέλ Λαμπές της Αφρικής, έδρα της
Γαλλικής λεγεώνος των ξένων, ενώ ο Ν. Σταυράκης στη Στατιστική της Κρήτης
καταθέτει την άποψη ότι η ονομασία προήλθε από τα Μέσα Λάμπη.
Ο Στέργιος Σπανάκης σημειώνει και κάτι ακόμα στα «Κρητικά Χρονικά», σύμφωνα
με το οποίο οι Μέλαμπες είναι τοπωνύμιο αρχαίο ελληνικό, με ιδιαίτερο αρχαϊκό
χαρακτήρα, τυπικά και φθογγικά αλώβητο.
Για τα περίφημα προϊόντα του χωριού πολλά έχουν γραφτεί ιδιαίτερα για το λάδι,
το κρασί, το μέλι και το τυρί.
Σημειώνει όμως χαρακτηριστικά στην έμμετρη αναφορά του ο Μιχάλης Ν.
Κουτσαυτάκης:
«Στο λίγο χώμα που καρπίζει η ελιά μοναδική σοδιά του
κι από το λάδι της ο δουλευτής της γης, θα θρέψει και θα
ντύσει τα παιδιά του»
Στην αναζήτηση καλύτερης μοίρας αποδίδει ο ποιητής τη φυγή των νέων:
«Η φτώχεια ξενιτεύει τα κοπέλια ντου, μοίρα καλύτερη
αλλού ζητούν να βρούνε αίμα Μελαμπιανό ‘χουν όμως
στην καρδιά και το χωριό ντωνε ποτέ δεν το ξεχνούνε»
Όχι μόνο δεν το ξεχνούνε αλλά όπου κι αν βρεθούν το προβάλλουν μέσα από την
δική τουε διάκριση. Κι είναι πλείστοι όσοι καταγόμενοι από τις Μέλαμπες και
κατέχοντας υψηλές θέσεις τιμούν το χωριό τους με τη ζωή και το έργο τους.
Όσο για την πνευματικότητα του χωριού, αυτή διακρίνεται κι από κάτι σημαντικό.
Οι Μέλαμπες είναι από τα πρώτα χωριά που αγωνίζονται να πείσουν ότι μπορεί να
ξεφαντώσει ο Κρητικός χωρίς το παράλογο έθιμο των άσκοπων πυροβολισμών. Κι
έτσι κατάφεραν ν’ αποτελούν ένα λαμπρό παράδειγμα προς μίμηση.
Και να πεις ότι δεν είναι μπαρουτοκαπνισμένη η ιστορία και αυτού του τόπου…
«Τα πρώτα χρόνια του 19 ου αιώνα, ένας γενίτσαρος
Αμπαδιώτης από το Βαθειακό,-σημειώνειο Στέργιος
Σπανάκης που ονομαζόταν Μπραΐμ Αγανάκης , σκότωσε
τον καπετάν Γιακουμή στις Μέλαμπες. Κομμάτια τον
έκαναν οι Μελαμπιανοί όταν τον συνέβαλαν. Και
πλήρωσαν το τόλμημά τους αυτό με 72 από το χωριό που
κατέσφαξαν οι γενίτσαροι Αμπαδιώτες σε αντίποινα.
Φοβούμενοι τα χειρότερα οι Μελαμπιανοί, ζήτησαν
προστασία από τον Πατριάρχη. Με τη μεσολάβηση του η
Πύλη έστειλε στην Κρήτη τον Χατζή Οσμάν, πασά που με
την βοήθεια των Χαΐνηδων εξόντωσε πολλούς
γενίτσαρους της Δυτικής Κρήτης. Κι επειδή αυτό τους
έπνιγε οι Τούρκοι τον έλεγαν Πνιγάρη και Παπαγιάννη»
Τις Μέλαμπες επέλεξε ο Πάνος Κορωναίος κατά την επανάσταση του 1866 ως έδρα
του.
Από εκεί με χίλιους άνδρες και ο Μιχαήλ Κόρακας έλεγχε τις κινήσεις των Τούρκων
που ήταν στρατοπεδευμένοι στο Τυμπάκι. Εκεί γιορτάστηκε με τους εθελοντές του
Πετροπουλάκη, στις 25 Μαρτίου του 1867, η επέτειος της επανάστασης του 1821.
Προχωρούν όμως βαθύτερα οι ρίζες της μακραίωνης ιστορίας του χωριού. Όπως
αναφέρει ο Σπανάκης, κάτω από τις Μέλαμπες, στη θέση Κούροι, υπήρχε ναός της
Ηλέκτρας κι απ’ αυτόν πήρε το όνομά του ο ομώνυμος ποταμός.
Στη θέση Βούλγαρη Αρμοκάστελα, επίσης, αποκαλύφθηκαν λείψανα κτιρίων και
δύο επιγραφές, η μία από τις οποίες ομιλεί περί αρχόντων επιμεληθέντων του
ναού. Από την φράση «α πεντηκοστός α πόλιος Κωρίων» μαθαίνουμε για την
ύπαρξη πόλης άγνωστης μέχρι σήμερα.
Οι Μέλαμπες έδωσαν τέσσερις μεγάλες μορφές στο χριστιανικό μαρτυρολόγιο, που
το Ρέθυμνο τιμά με ιδιαίτερη λαμπρότητα. Κι έχουν γραφτεί για τους Μανουήλ,
Αγγελή, Γεώργιο και Νικόλαο, τόμοι βιβλίων. Στην πλούσιο όμως αυτή βιβλιογραφία
ξεχωρίζει η εργασία των μαθητών του γυμνασίου Μελάμπων που έγινε στο πλαίσιο
του προγράμματος «Οι Άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες οι εκ των Μελάμπων και εν
Ρεθύμνης μαρτυρήσαντες» με το συντονισμό του φωτισμένου ιερέα και
εκπαιδευτικού π. Ευάγγελου Τσουρδαλάκη.
Προς τιμήν τους όμως οι Μελαμπιανοί δεν επαναπαύονται στο ιστορικό παρελθόν
τους. Δεν σταμάτησαν ποτέ ν’ ανοίγουν δρόμους προόδου κι ας μην αξιώθηκε η
πολιτεία να τους εξασφαλίσει μια οδοποιίαπου θα βοηθούσε στην ανάπτυξη του
χωριού.
Χαρακτηριστικό είναι ότι με πρωτεργάτη τον Πολιτιστικό Σύλλογο του χωριού, από
τους πιο δραστήριους του νομού, λειτούργησε ακόμα και ραδιοφωνικός σταθμός με
πρόγραμμα που επαινέθηκε πολύ.
Δεν υστερούν ωστόσο και οι γυναίκες των Μελάμπων που έχοντας δημιουργήσει
την δική τους ομάδα βγάζουν το χωριό «ασπροπρόσωπο» σε κάθε σημαντική
εκδήλωση που θα χρειαστεί.
Σκεπτόμαστε καθώς σημειώνουμε αυτές τις γραμμές, αν θα έπρεπε ένα τόσο
σημαντικό χωριό, με τόσο υψηλή πολιτιστική εξέλιξη, αφού διαθέτει και χορωδία,
να μένει εκτός προγραμμάτων που θα το βοηθούσαν να προχωρήσει σε λεωφόρους
ανάπτυξης.
Αναρωτιόμαστε αλλά ποιός θα μας δώσει απάντηση;
ΕΥΑ ΛΑΔΙΑ
ΜΑΡΤΙΟΣ 1997