Αρκετές φορές έχουμε ασχοληθεί με τους Λιτιναίους, ένα όνομα που παραπέμπει σε σημαντικές μορφές του τόπου μας.

Ποιες είναι άραγε οι ρίζες της ιστορικής αυτής οικογένειας;

Είναι αρκετοί οι συμπολίτες που ασχολούνται με το γενεαλογικό τους δέντρο. Ο πρώτος πάντως που με την ευκαιρία μιας σύναξης έδειξε πόσο σοβαρά είχε ασχοληθεί με το θέμα ήταν ο μεγάλος μας λογοτέχνης Σπύρος Τ. Λίτινας.

Ήταν μια συνάντηση όλων των Λιτίνιδων που είχε γίνει το 1995, στα Πλατάνια Αμαρίου. Κι εκεί ο Σπύρος Λίτινας ανέτρεξε στην ιστορία της οικογενείας που έχει να παρουσιάσει μεγάλες μορφές των γραμμάτων, της τέχνης, της πολιτικής, της αντίστασης.

Για το όνομα αυτό υπάρχει σχετική αναφορά στο διαδίκτυο, που με επιφύλαξη παρουσιάζουμε για να προσθέσουμε τις απόψεις του Λίτινα που τεκμηριώνονται απόλυτα.

Στο διαδίκτυο λοιπόν αναφέρεται το εξής:

Η οικογένεια Λατίνος – Litinus – Λίθινος – Λίτινας – Δεληγιάννης – Παπαγιαννόπουλος κατάγεται από τον Πελασγό στης Αρχαίας Αρκαδίας. Ο Δαρδάνος απόγονος του Πελασγού μετοίκησε μετά τον κατακλυσμό του κόσμου στην περιοχή των Δαρδανελίων της Μικράς Ασίας. Ο απόγονός του Αινείας μετά την καταστροφή της Τροίας μετοίκησε στην περιοχή του Λατίου της Ιταλίας, όπου με την βοήθεια των εκεί ομοαίματων κατοίκων του Παλατίνου και την συμμαχία των Σαβίνων και Ετρούσκων ίδρυσε την Αρχαία Ρώμη. Οι απόγονοί του διετέλεσαν συγκλητικοί αρχικά στην αρχαία Ρώμη και εν συνεχεία στην Βυζαντινή αυτοκρατορία. Ο απόγονος τους Λουκάς Λίτινος ή Λίθινος έλαβε από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Β’ Κομνηνό το 1182 το ένα δωδέκατο της νήσου Κρήτης ως φέουδο με χρυσόβουλο. Απόγονος του Λουκά Λίτινου μετοίκησε στην Θεσσαλονίκη, όπου κατά το 1453 μ.Χ. κατήλθε μαζί με τους Τούρκους στην Αρκαδία και εγκαταστάθηκε στα Λαγκάδια.

Κατά την Τουρκοκρατία και Φραγκοκρατία το όνομα άλλαξε σε Παπαγιαννόπουλος και Δεληγιάννης καθ’ ότι τόσο οι Φράγκοι όσο και οι Άγγλοι και Τούρκοι επιζητούσαν να τους εξαλείψουν ώστε να μην κινδυνεύει ο θρόνος της Αγγλίας και Γαλλίας όσο και ο Σουλτάνος από τους νόμιμους διεκδικητές του θρόνου του Βυζαντίου και της Ρώμης. Στην Επανάσταση του 1821 η οικογένεια διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο. Σήμερα υπάρχουν απόγονοι στην Κρήτη και στην Αθήνα στην περιοχή Ζωγράφου με το όνομα Λίτινας ή Λίθινος ή Δεληγιάννη ή Παπαγιαννόπουλος.

Οι απόψεις του Σπύρου Λίτινα

Είναι σημαντικά αυτά που αναφέρει ο Σπύρος Τ. Λίτινας και στα βιβλία του για την οικογένειά του, με τη γνωστή του συνήθεια να «βασανίζει» πολύ μια πληροφορία πριν καν τη σχολιάσει.

«Μέσα από τα επεισόδια των αιώνων, γράφει, υπάρχει μια βεβαία μαρτυρία ιστορική για τον Λουκά Λίθινο που ήρθε από την Κωνσταντινούπολη εδώ με ολόκληρη την οικογένειά του τον Μιχαήλ, το Θεόδωρο, το Γεώργιο, τον Αρτέμιον, τον Φίλιππο, το Νικόλαο, μαζί με τα άλλα αρχοντόπουλα που έστειλε ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Αλέξιος ο Β’. Κομνηνός στην Κρήτη για να αναπτερώσει το ηθικό των ντόπιων που απειλούσαν οι Σαρακηνοί.

Ο Λουκάς Λίθινος αναφέρεται ότι έχει πάρει τιμάριον, περιοχή δηλαδή στην εύγορη κρητική πεδιάδα τη Μεσαρά. Τώρα εκεί δεν φαίνεται να κατοικούν Λιτιναίοι ίσως γιατί θα έγιναν μετακινήσεις σε περιόδους επαναστάσεων.

Ρίζωσαν όμως στα Πλατάνια όπως βεβαιώνει και το αρχείο του νοτάριου Μανόλη Βαρούχα. Από τα συμβόλαια εκείνα φαίνεται η ζωή και η δράση πολλών Λιτιναίων.

Μια επιγραφή εξάλλου που βρέθηκε στα χαλάσματα της πολιτείας των Χανίων με χρονολογία 1598. Αναφέρεται με τιμητικά σχόλια στον Εμμανουέλη Λίτινα εξαιρετικό αρχιτέκτονα τον Ρεθεμνιώτη. Στοιχείο που δείχνει την έφεση της οικογένειας στα Γράμματα και στις Τέχνες.

Λίτινες βρίσκονται παντού

Εκτός όμως από τα Πλατάνια συναντάμε Λίτινες και σε άλλες περιοχές του νομού.

Εμείς με την ευκαιρία θα σταθούμε σε έναν από τους ξεχασμένους το δημοσιογράφο και αγωνιστή Μανόλη Λίτινα που σκοτώθηκε λίγες μέρες πριν ανατείλει η λευτεριά.

Είχαμε μάλιστα καθιερώσει και εκδηλώσεις τύπου στη μνήμη του με ειδικό βραβείο που απένειμε κάθε χρόνο η αδελφή του Λιλή.

Αξίζει να τον θυμηθούμε σήμερα γιατί έχει εντελώς χαθεί στη λήθη μαζί με τις εκδηλώσεις που τον έφερναν κάθε χρόνο στην επικαιρότητα γυρίζοντας το ρολόι του χρόνου στην τραγική εκείνη μέρα που γράφτηκε ο επίλογος μιας ζωής γεμάτης αγώνα.

Το ξημέρωμα της μοιραίας ημέρας

Είναι 4:00 το πρωί της Παρασκευής 8 Σεπτεμβρίου 1944. Η πόρτα του κελιού ανοίγει για να περάσει ο ιερέας με τα Άχραντα Μυστήρια.

Οι μελλοθάνατοι, ανάμεσά τους και ο Μανόλης Λίτινας, δημοσιογράφος, εκτελούν το τελευταίο τους θρησκευτικό καθήκον προσπαθώντας να μη λυγίσουν.

Η ώρα πήγε 5.30 και οι Γερμανοί βιάζονται. Φορτώνουν τα καμιόνια τους με τον ανθό της νιότης και της λεβεντιάς για μια ακόμα φορά. Προορισμός το Χαϊδάρι.

Σε ένα άλλο καμιόνι που οδεύει στο αλσύλιο του Δαφνιού βρίσκεται η «Μπουμπουλίνα της Αντίστασης» Λέλα Καραγιάννη.

Είναι και για εκείνη η στερνή ώρα.

Ο Μανόλης μόλις που έχει προλάβει να γράψει δυο σημειώματα. Και όταν βρίσκει την ευκαιρία αφήνει να πέσουν τυλιγμένα στα μανικετόκουμπά του.

Λίγο αργότερα ένας πρωινός διαβάτης θα βρει το ένα και θα το διαβάσει με δάκρια στα μάτια:

 «Σήμερα το πρωί τουφεκιζόμεθα. Πέφτουμε για την Πατρίδα με γέλιο στα χείλη για τη Λευτεριά -Μανόλης Λίτινας».

Ο διαβάτης αλλάζει κατεύθυνση. Στο σημείωμα υπάρχει και η διεύθυνση. Πρέπει να το παραδώσει. Και σε λίγο κτυπά το κουδούνι ενός σπιτιού στην οδό Βατάτζη 60. Ανοίγει μια κοπέλα. Βουβός αυτός της παραδίδει το σημείωμα Εκείνη το παίρνει με χτυποκάρδι. Έχει καταλάβει. Σε λίγο το μικρό κείμενο επιβεβαιώνει τους φόβους της.

Το ίδιο και με το άλλο σημείωμα.

Αυτά τα πρόχειρα σκισμένα χαρτάκια η αδελφή του Ήρωα τα έφερε πάντα μαζί της. Και αμέτρητες φορές στα 13 χρόνια που κρατούσαν οι εκδηλώσεις Τύπου στην πόλη μας τα είχε δώσει να αναρτηθούν με τις φωτογραφίες του αδελφού της.

Ενός παλικαριού που δεν ήξερε τι θα πει συμβιβασμός και υποταγή.

Η καταγωγή του από τη Γωνιά

Ο Μανόλης Λίτινας από τη Γωνιά Ρεθύμνου γεννήθηκε το 1921. Η δημοσιογραφία είναι η κατεύθυνση που τον βοηθά να εκφραστεί όπως ακριβώς ήθελε ο ασυμβίβαστος χαρακτήρας του.

28 του Οκτώβρη βρίσκεται έφεδρος ανθυπολοχαγός στην πρώτη γραμμή του μετώπου, κάπου στο Καλπάκι.

Για καμιά χαρά της ζωής δεν θα εξαγόραζε την ικανοποίηση να υπερασπίζεται με σθένος και αυτοθυσία την πατρίδα του.

Οι πρώτες νίκες τον γεμίζουν ξέφρενο ενθουσιασμό. Η κατάρρευση του μετώπου τον γεμίζει άγρια αποφασιστικότητα.

Γυρίζει στο σπίτι του. Και αλλάζει απότομα η ζωή του.

Ο Μανόλης έδινε την αίσθηση ότι ταξίδευε σε ένα ονειρικό κόσμο. Έφευγε και αργούσε να επιστρέψει. Μερικές φορές έλειπε και ημέρες.

Ο νους όμως δεν πήγαινε στο κακό. Νέος ήταν. Ενδιαφέρον τύπος θα μπορούσε να χαίρεται τη ζωή του. Ο χαρακτήρας του όμως τύπος σοβαρός περισσότερο από όσο θα ‘πρεπε στην ηλικία του κλόνιζε αυτή την παρήγορη σκέψη. Ενώ ήταν επαγγελματίας δημοσιογράφος δεν επιστέφει στην εφημερίδα του. Δεν άντεχε να δουλεύει σε Τύπο που ελέγχεται από τον κατακτητή. Η Αντίσταση είναι ο χώρος που ξαναβρίσκει τον εαυτό του. Εντάσσεται στον Ε.Δ.Ε.Σ.

Η οργάνωση αυτή είχε ιδρυθεί στις 9 Σεπτεμβρίου 1941, από τον απόστρατο συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα, τον αξιωματικό Λεωνίδα Σπάη, τον δικηγόρο Ηλία Σταματόπουλο, και τον Μιχάλη Μυριδάκη. Η οργάνωση φαίνεται ότι εκινείτο στον βενιζελικό-αντιμοναρχικό πολιτικό χώρο και είχε ανακηρύξει ερήμην ως αρχηγό τον στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα. Το ιδρυτικό καταστατικό του Συνδέσμου προέβλεπε «Νὰ ἐγκαθιδρύση εἰς τὴν Ἑλλάδα τὸ Δημοκρατικὸν πολίτευμα, σοσιαλιστικῆς μορφῆς», ενώ αποκαλούσε τον εξόριστο βασιλέα προδότη («τὴν προδοσίαν τοῦ τέως Βασιλέως Γεωργίου τοῦ Βʹ καὶ τῆς περὶ αὐτὸν σπείρας τῆς αὐτοκληθείσης Δικτατορία τῆς 4ης Αὐγούστου»). Όπως με όλες τις οργανώσεις το διχαστικό κλίμα δεν άργησε να αμαυρώσει και τη δική της αγωνιστική πορεία. Καμιά όμως πολιτική και ιδεολογική διαφορά δεν θα μπορούσε να υποβαθμίσει την προσφορά στην πατρίδα των μελών της.

Παράνομα έντυπα

Στον Ε.Δ.Ε.Σ ο Μανόλης Λίτινας οργάνωσε κλιμάκιο για την έκδοση αντιστασιακών εφημερίδων, ανάμεσα στις οποίες και η «Δημοκρατική Σημαία» (του ΕΔΕΣ). Ήταν το πρώτο από όλα τα έντυπα και αποτελούσε παράνομο δελτίο ειδήσεων. Δεν απουσιάζει από καμιά δραστηριότητα της διαδικασίας έκδοσης και διανομής.

Παράλληλα συγκροτεί μαχητικές ομάδες, διαμορφώνει δίκτυα στρατολογίας και στέλνει μαχητές στα βουνά.

Μέσα σε σκοτεινά υπόγεια, όπου εύρισκε, τύπωνε τα παράνομα έντυπα της οργάνωσης. Η ζωή του κρεμόταν από μια κλωστή. Εκείνος όμως συνέχιζε τον αγώνα.

Αρχές Νοεμβρίου 1943 η Ειδική Ασφάλεια δολοφονεί τον στενό του συνεργάτη Μήτσο Γιαννακόπουλο.

Ο Μανόλης καταλαβαίνει ότι είναι ο επόμενος στόχος. Αλλά δεν υποχωρεί. Συνεχίζει με ακλόνητο θάρρος, αν και ολομόναχος τον αγώνα στο μετερίζι του.

Στις 7 Απριλίου 1944, συλλαμβάνεται στα γραφεία της Ένωσης Εφέδρων Αξιωματικών.

Εκείνο το πρωί, μου είχε διηγηθεί η αδελφή του, έφυγε από το σπίτι με ξεχωριστό κέφι. Πριν στρίψει στη γωνία ξέροντας ότι εκείνη ήταν ακόμα στην πόρτα, γύρισε και τη χαιρέτισε για μια ακόμα φορά. Χαμογελούσε. Ήταν η τελευταία φορά που την αντίκριζε λεύτερος.

Απάνθρωπα βασανιστήρια

Οι ναζί μετά τη σύλληψη τον οδήγησαν στα κολαστήρια της οδού Μέρλιν. Ο κύκλος απάνθρωπων βασανιστηρίων ανοίγει. Ο Λίτινας μένει ψύχραιμος και περνά με αξιοπρέπεια την οδυνηρή του δοκιμασία που ξεπερνά τις ανθρώπινες αντοχές.

Η αντίστασή του κουράζει τους δημίους του. Άλλωστε τι άλλο μπορούσαν να κάνουν για να κάμψουν το ηθικό του; Είχαν μεταβάλλει τις σάρκες του σε άμορφες μάζες, μα εκείνος έδειχνε το ίδιο αγέρωχος.

Τον άφησαν στην απομόνωση, όπου έμεινε για πέντε μήνες.

Εκεί που θα χάραζε η λευτεριά κατάλαβε ότι ήρθε το τέλος. Θα τον πήγαιναν για εκτέλεση. Βρήκε κατά τύχη ένα στραπατσαρισμένο χαρτί και γράφει δυο σημειώματα. Καθώς το καμιόνι προχωρούσε στο μοιραίο του σταθμό βρήκε τρόπο και τα πέταξε τυλιγμένα στα μανικετόκουμπά του.

«Πέφτουμε για τη λευτεριά. Να είστε υπερήφανοι», έγραφε το δεύτερο σημείωμα. Και ο λόγος που προτίμησε να γράψει δυο είναι επειδή ήθελε να φτάσουν σίγουρα τα νέα του στην οικογένεια. Όπως κι έγινε. Πάντα συγκροτημένος και μεθοδικός ακόμα και την ώρα αυτή που προχωρούσε στον θάνατο.

Στο επίκεντρο των εκδηλώσεων Τύπου

Από την αρχή των εκδηλώσεων Τύπου που γίνονταν στο Ρέθυμνο από την «Πολιτιστική Αναγέννηση» σε συνεργασία με όλες τις Ενώσεις Συντακτών Ελλάδας και Κύπρου, ο Μανόλης Λίτινας είχε την τιμητική του.

Κι αυτό χάρις και στην αδελφή του που φρόντιζε να είναι από τους πρώτους καλεσμένους που έφθαναν στο Ρέθυμνο για να εποπτεύει κάθε εκδήλωση προς τιμήν του αδελφού της, ώστε να είναι άρτια σε οργάνωση.

Μιλούσε γι’ αυτόν με ξεχωριστή αγάπη κι έδειχνε πάντα πως το πένθος της ήταν νωπό. Πως ήταν όμως δυνατόν να ξεχαστεί ένας ήρωας που θυσιάστηκε λίγες μέρες πριν χαράξει η λευτεριά;

Η Λιλή Λίτινα είχε θεσπίσει και βραβείο στη μνήμη του αδελφού της. Και αν δεν κάνουμε λάθος μετά την τόσο αψυχολόγητη κατάργηση των εκδηλώσεων -πάντα ενοχλεί ό,τι δεν προέρχεται από έμπνευση κρατούσης αρχής- το βραβείο δίνεται από το ίδρυμα Μπότση. Έχασε δηλαδή το Ρέθυμνο μια ευκαιρία να επιβραβεύεται η επίδοση ενός Ρεθεμνιωτόπουλου και επωφελήθηκε το Ίδρυμα Μπότση με τη θέσπιση αυτού του βραβείου από την Λιλή Λίτινα.

Με πόση ικανοποίηση η γυναίκα αυτή παρέστη στην τελετή αποκαλυπτηρίων της προτομής του αδελφού της που δεσπόζει στο χωριό Γωνιά στην κεντρική πλατεία, λίγο πιο μπροστά από τις το Ηρώον με τις προτομές του Βενιζέλου και του Πλαστήρα.

Στα αποκαλυπτήρια της προτομής του παραβρέθηκαν εκπρόσωποι δημοσιογραφικών ενώσεων και οι τοπικές πολιτικές και στρατιωτικές αρχές.

Έκτοτε δεν έγινε τίποτα. Όπως συμβαίνει συνήθως στον τόπο μας για πολλούς από τους σημαντικούς που τον έκαναν τόσο περήφανο με τις δημιουργίες και τη θυσία τους.

Αυτός ήταν ο δημοσιογράφος Μανόλης Λίτινας. Κάτι θα έχουν να ωφεληθούν ηθικά και πνευματικά όσοι προσεγγίσουν τον βίο του και γνωρίσουν τη λαμπρή του αγωνιστική πορεία μέχρι τις 8 του Σεπτέμβρη 1944 που αντίκρισε αγέρωχος με άλλους 71 πατριώτες το εκτελεστικό απόσπασμα.

Υπάρχουν και άλλοι Λιτίνηδες με ιστορία που δεν έχουμε παρουσιάσει ακόμα. Θα γίνει όμως κι αυτό σε επόμενα αφιερώματα.