Όταν αφήνεις τη μηχανή του χρόνου να σε ταξιδέψει μελαγχολείς Γιατί διαπιστώνεις την αγνωμοσύνη των μεταγενέστερων απέναντι σε μορφές που ανέβασαν με το πνεύμα τους το Ρέθυμνο μεσούρανα
Κάποτε υποκλινόμαστε μπροστά στο μεγαλείο της γνώσης και της ανθρωπιάς που ήταν ο Μανούσος Μανούσακας και τώρα ποιος να τον θυμάται.
Ευτύχησα να τον ζήσω και μάλιστα να τον ταλαιπωρήσω με την ακόρεστη δίψα μου γύρω από την Μεσαιωνική ιστορία. Και μόνο τώρα που με ωρίμασαν οι δεκαετίες συναισθάνομαι πόσο σπουδαίος άνθρωπος ήταν. Αυτός ένας κολοσσός της γνώσης , ένας «Αθάνατος», να αφιερώνει χρόνο σε ανθρώπους που δεν είχαν να του προσφέρουν τίποτα περισσότερο από το θαυμασμό τους. Ναι γιατί πέρα από σοφός ο Μανούσος Μανούσακας ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος.
ΕΝΑΣ ΦΙΛΟΞΕΝΟΣ ΟΙΚΟΔΕΣΠΟΤΗΣ
Μιλώντας πρόσφατα με τον ανιψιό του κ.Γιάννη Μανούσακα τον άκουσα να μου λέει βουρκωμένος :
« ¨Ηταν σπουδαίος άνθρωπος ο μακαρίτης. Αρκεί να σου πω αυτό. Το σπίτι του στη Σκαλωτή ήταν πάντα ανοικτό για τους ξένους. Φιλόξενος όσο δεν μπορείς να φανταστείς.
Και ποτέ δεν έκανε διακρίσεις γιατί παντού έβλεπε τον άνθρωπο και αδιαφορούσε για τις κοινωνικές θέσεις .
Μια μέρα που έβρεχε καταρρακτωδώς , χτύπησαν την πόρτα του μερικοί τσιγγάνοι, Ήταν απαίσιοι και σε εμφάνιση και σε τρόπους. Αλλά ο Μανούσακας δεν χαμπάριαζε.
Άναψε φωτιά και τους κάλεσε να ζεσταθούν . Εκείνοι αφού βολεύτηκαν άρχισαν να τον κοροϊδεύουν , Έκαναν δηλαδή χειρονομίες πίσω από την πλάτη του και γελούσαν
Εκείνος αντιλήφθηκε την απρέπεια γιατί έβλεπε τις σκιές στον τοίχο Αλλά δεν είπε τίποτα.
Φρόντισε να τους δώσει ρούχα ν’ αλλάξουν κι επειδή χαλούσε ο κόσμος από το κρύο και τη βροχή τους έστρωσε και να κοιμηθούν
Το πρωί αφού τους ετοίμασε πρωινό , τους συνόδευσε μέχρι την εξώπορτα. Κι εκεί που τον χαιρετούσαν ,γύρισε στον πιο «ζαβολιάρη» και του είπε.
« Να έχεις χάρη που ήσουν σπίτι μου. Διαφορετικά θα σου έδειχνα πως πρέπει να φέρεσαι άλλη φορά»
Ο άλλος «κατάπιε» τη γλώσσα του κι έφυγε με κεφάλι σκυφτό.
Αυτή ήταν μια από τις πτυχές του Μανούσου Μανούσακα που ενέπνεε τόσο σεβασμό ώστε μπροστά τους στεκόσουν «προσοχή» κι ας μην στο επέβαλε ο ίδιος. Ήταν η προσωποποίηση της σοφίας και της αρχοντιάς
ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΟΝΤΙΑΣ
Ο Μανούσος Μανούσακας γεννήθηκε στο Ρέθυμνο στις 3 Δεκεμβρίου του 1914, με καταγωγή από τα Σφακιά και το χωριό Ίμβρος από τη μεριά του παππού του.
Ήταν γιος του δικηγόρου Ιωάννη Μανούσακα από την Αργυρούπολη και της Άννας Πετρουλάκη από το Ρέθυμνο.
Η ζωή γιαυτόν και την αδελφή του Ειρήνη στάθηκε σκληρή γιατί έχασαν τη μητέρα τους νωρίς. Ήταν το 1923 . Ο Μανούσος ήταν 9 χρόνων και η αδελφή του μόλις έξιι Ο πατέρας προσπαθούσε να σταθεί στα παιδιά του με διπλό ρόλο Κι είχε πολύτιμους συμπαραστάτες τους συγγενείς του. Στο χωριό κοντά στην οικογένεια του πατέρα τους τα δυο ορφανά αδέλφια εύρισκαν αγάπη , στοργή και κυρίως έπαιρναν βάσεις για την ευρυμάθεια που θα αποκτούσαν αργότερα.
Αγαπημένη μορφή η Μαρούλη Μανούσακα , αδελφή του πατέρα τους , που ήταν πάντα μια ανοικτή αγκαλιά για τα παιδιά Ο Μανούσος από μικρός είχε μια δίψα για μάθηση
Τις γυμνασιακές σπουδές του ολοκλήρωσε στην γενέτειρα του. Είχε την τύχη να τον διδάξουν σπουδαίοι εκπαιδευτικοί όπως ο σημαντικότερος γιαυτόν Ευστάθιος Πετρουλάκης αδελφός της μητέρας του. Στο περιοδικό του γυμνασίου του, τη ‘’Μαθητική Ηχώ’’ την οποία διηύθυνε για δύο χρόνια, εξέδωσε και τα πρώτα του κέιμεναΤο 1932 εισάγεται στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και αποφοιτά τον Μάιο του 1937.
Κατά τη διάρκεια της φοίτησής του παρακολουθούσε τα μαθήματα καθηγητών της σχολής που ξεχώριζαν σε επίπεδο διδασκαλίας και έρευνας Καθοριστική για τη μετέπειτα πορεία του ήταν η γνωριμία με τον Κωνσταντίνο ¨Αμαντο και τον Ιωάννη Καλλιτσουνάκη
Αλλά το χωριό του δεν το ξεχνούσε ποτέ Και τα καλοκαίρια τον εύρισκαν στην Αργυρούπολη παρακολουθώντας και την πνευματική κίνηση της εποχής.
ΑΞΙΟΖΗΛΕΥΤΗ ΜΟΡΦΩΣΗ
Από το 1938 μέχρι το 1941 διατελεί γραμματέας της Συντακτικής Επιτροπής της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών. Το 1942 διορίζεται συντάκτης του Μεσαιωνικού Αρχείου, του κατοπινού ‘’Κέντρου Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού’’ της Ακαδημίας Αθηνών, και από το 1951 μέχρι το 1961 διευθυντής του ίδιου ιδρύματος. Από το 1947 μέχρι το 1951 λαμβάνει υποτροφία από τη Γαλλική Κυβέρνηση και σπουδάζει στο Παρίσι. Λαμβάνει νέα υποτροφία από το Centre National de la Recherche Scientifique, παρακολουθώντας μαθήματα στην Σορβόννη και στην Ecole Pratique des Hautes Etudes, ειδικευόμενος στην παλαιογραφία και την εκδοτική κειμένων και εγγράφων. Τον Μάρτιο του1951 αναγορεύεται αριστούχος διδάκτωρ της Faculte des Lettres του Πανεπιστημίου του Παρισιού με τη διατριβή ‘’Contribution a l’ histoire de l;epistolographie neo-hellenique’’.Τον Μάρτιο του 1960 αναγορεύθηκε αριστούχος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης με διατριβή που είχε ως θέμα της ‘’Η εν Κρήτη συνωμοσία του Σήφη Βλαστού (1453-1454) και η νέα συνωμοτική κίνησης του 1460-1462’’. To 1961 εκλέγεται στην έδρα της Ιστορίας των Μέσων και των Νεωτέρων Χρόνων του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης και διδάσκει εκεί μέχρι το 1966 οπότε αποσπάται στη διεύθυνση του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας, όπου τον είχε εκλέξει η Ακαδημία Αθηνών, μέχρι το 1981. Από το 1975 μέχρι το 1980 υπήρξε διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και από το 1975 μέχρι το 1981 Πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου της Κρήτης.
ΕΔΩΣΕ ΚΥΡΟΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Ήταν η καλή μοίρα του Πανεπιστημίου. Έδωσε στο νεοσύστατο ίδρυμα κύρος από το κύρος του και ήταν καταλυτική η παρουσία του στο διάστημα που είχε ξεσπάσει λυσσαλέα προσπάθεια από το Ηράκλειο για να πάρουν το Πανεπιστήμιο Ο Μανούσος Μανούσακας ήξερε να τονίζει όταν έπρεπε τις αξίες του συγκρητισμού.
Αυτός ο ο υπέροχος άνθρωπος , με το Γιώργη Αγγελιδάκη, τον Παντελή Πρεβελάκη και μερικούς ακόμα έγκριτους Ρεθεμνιώτες έβαλαν « μπέτη» για το Πανεπιστήμιο μέχρι να στηθεί και να θεωρείται από τα καλύτερα σύμφωνα με τις πρώτες αξιολογήσεις.
Το 1980 εξελέγη αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1982 Ακαδημαϊκός, ενώ το 1995 διετέλεσε πρόεδρός της.
ΦΩΤΕΙΝΗ ΠΟΡΕΙΑ ΣΤΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ
Εκεί που διέπρεψε ο επιφανής επιστήμονας ήταν στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας . Ως διευθυντής κατάφερε να παρουσιάσει ζηλευτή εκδοτική δραστηριότητα και το σπουδαιότερο να διαπλάσει νέους επιστήμονες με το ίδιο πάθος που τον διακατείχε για έρευνα και μελέτη του υστεροβυζαντινού και μεταβυζαντινού ελληνισμού.
Όπως είχε τονίσει και σε μια ομιλία της ,κατά τη διάρκεια φιλολογικού μνημοσύνου, η καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών κυρία Μαρία Κωνσταντοδάκη Κητρομηλίδου « Στη Βενετία ο σοφός καθηγητής παρείχε γενναιόδωρα τα φώτα του σε έλληνες και ξένους , εξέδιδε το επιστημονικό περιοδικό «Θησαυρίσματα» οργάνωνε συνέδρια, ταξίδευε εντός και εκτός Ιταλίας για επιστημονικές συναντήσεις.
Δημοσίευσε βιβλία δικά το αλλά και άλλων ερευνητών Για τους υποτρόφους έδειχνε μια ξεχωριστή φροντίδα Υπεδείκνυε θέματα διδακτορικών διατριβών και μικρότερων μελετών και έδινε συμβουλές για την ‘έρευνα και τη συγγραφή, διδάσκοντας επιστημονική συνέπεια ,μέθοδο και ακριβολογία
Όσοι είχαμε την τύχη να μαθητεύσουμε κοντά του θυμόμαστε τις υποδείξεις του για τη λιτότητα»
ΣΚΛΗΡΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΝΥΧΘΗΜΕΡΟΝ
Στο Ινστιτούτο που για 16 ολόκληρα χρόνια ήταν το σπίτι του ,εργαζόταν νυχθημερόν με πραγματική αφοσίωση
Πέθανε στις 16 Ιουλίου του2003.
Οι διακρίσεις που έλαβε αμέτρητες Το 1960 έλαβε το βραβείο Ζάππα από την ‘’Association pour l’ encouragement des Etudes Grecques en France’’, το 1980 το βραβείο Gottfried von Herder από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης . Είχε αναγορευθεί Μέγας Υπομνηματογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, επίτιμος διδάκτωρ το 1991 από το Πανεπιστήμιο της Βολωνίας, ενώ το 1994 έλαβε το χρυσό μετάλλιο του Πανεπιστημίου της Κρήτης από το ίδιο πανεπιστήμιο. Επίσης το 2001 έλαβε το παράσημο του Ανώτερου Ταξιάρχη του Φοίνικος
Άνθρωπος αδαμάντινου χαρακτήρα δεν έδωσε ποτέ το δικαίωμα να τον κατακρίνουν όσο κι αν προσπάθησε κάποτε ένας ιερέας πράκτορας της χούντας να τον σπιλώσει Αντίθετα του πρόσθεσε περγαμηνές αγνού πατριωτισμού
ΑΜΕΤΡΗΤΗ ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ
Η εργογραφία του Μανούσου Μανούσακα περιλαμβάνει από το 1938 μέχρι το 2004 τετρακόσιους εννιά τίτλους. Πρόκειται για άρθρα σε εφημερίδες, περιοδικά, σύμμεικτους τόμους και συλλογικά έργα, βιβλία, βιβλιοκρισίες , εκθέσεις πεπραγμένων.
Επίκεντρο των ερευνών του ήταν η ιστορία της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου και κυρίως η περίοδος της Βενετοκρατίας. Οι εργασίες του είναι ιστορικές, φιλολογικές, παλαιογραφικές στηριγμένες σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό, ενώ έχει εκδώσει και κείμενα ή έγραφα ελληνικά και λατινικά. Ιδιαίτερης σημασίας είναι το έργο του στο Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας: ταξινομητικό, καταλογραφικό, εκδοτικό (επιστημονικές πραγματείες και το περιοδικό ‘’Θησαυρίσματα’’, του οποίου ήταν διευθυντής από το 1966 έως το 1982). Οργάνωσε διεθνή επιστημονικά συνέδρια και συναντήσεις, δημιουργώντας σειρά νέων Ελλήνων και ξένων ερευνητών.
Η ΓΕΝΝΕΤΕΙΡΑ ΕΥΓΝΩΜΟΝΕΙ
Το Ρέθυμνο θα τρέφει πάντα αισθήματα ευγνωμοσύνης για το Μανούσο Μανούσακα και την μεγάλη του προσφορά Πολλοί ήταν οι επιφανείς που χαρακτήρισαν εύστοχα το μεγάλο σοφό και το πνευματικό του έργο Από τις πιο χαρακτηριστικές η αναφορά της κας Χρύσας Μαλτέζου που έγραψε μεταξύ άλλων καλύπτοντας τους πάντες :
«Χαλκέντερος φιλόλογος, ο ακαδημαϊκός Μανούσος Μανούσακας άφησε επιστημονικό έργο που το διακρίνουν πολλές αρετές: μεθοδικότητα, υποδειγματική εκδοτική πρακτική, αναλυτικός υπομνηματισμός, στέρεες ερμηνείες και αντοχή συμπερασμάτων στο χρόνο.»
Εύα Λαδιά