Δεν είναι μόνο οι γυναίκες που κρύβονται πίσω από έναν επιτυχημένο άνδρα. Είναι και φωτισμένοι εκπαιδευτικοί στους οποίους οφείλουμε μορφές υψηλής διανόησης και λόγιους που άφησαν εποχή στον τόπο τους.
Σε έναν από αυτούς θα πρέπει να πιστώσουμε το πλούσιο και ανεκτίμητο έργο του Μιχαήλ Μύρ. Παπαδάκι. Ήταν ο Γυμνασιάρχης του Μάρκος Ι. Δασκαλάκις, που κάτω από περίεργες συνθήκες, τον γνωρίσαμε και εντυπωσιαστήκαμε από το μέγεθος της εκπαιδευτικής προσφοράς του. Ένας σημαντικός επιστήμονας που θα γινόταν μέγιστος αν δεν του έκοβε τη λαμπρή του πορεία ο θάνατος στα 37 του χρόνια. Τον Ιούλιο του 1985 βρίσκουμε τα μοναδικά δημοσιεύματα που τον αφορούν τότε που γίναμε μάρτυρες μιας ακόμα τραγικής λεπτομέρειας. Ήταν το τελευταίο κείμενο που υπέγραφε ο αξέχαστος δικηγόρος ερευνητής Παπαδάκις. Ήθελε να εκπληρώσει ένα χρέος σε έναν καθηγητή που φώτισε τον δρόμο της γνώσης του και του έδωσε ενδιαφέροντα που σηματοδότησαν την πνευματική του πορεία.
Τα τελευταία του χειρόγραφα
Ο Μιχαήλ Μύρωνος Παπαδάκις ακόμα και σε δύσκολες προσωπικές στιγμές δεν άφηνε τα χειρόγραφά του. Ενώ ετοιμαζόταν για τη μοιραία εγχείριση, παραμονές εκλογών του 1985, έβαζε τις τελευταίες γραμμές στο αφιέρωμα που ετοίμαζε για τον Γυμνασιάρχη του Μάρκο Ι. Δασκαλάκη. Δεν έμεινε ικανοποιημένος γιατί ήθελε με ξεχωριστό τρόπο να γνωρίσει στο ευρύ κοινό τον αγαπημένο του καθηγητή που αγαπούσε και θαύμαζε.
Επειδή η εισαγωγή στο νοσοκομείο δεν έπαιρνε αναβολή, άφησε το κείμενο χωρίς την επεξεργασία που απαιτούσε η τελειομανία του, αλλά ο θάνατος, απροσδόκητος, δεν του επέτρεψε να γυρίσει στις αγαπημένες του έρευνες.
Η χήρα του, μια εκλεκτή γυναίκα άξια συντρόφισσα ενός τόσο σημαντικού λόγιου και ερευνητή, είδε κάποια στιγμή τα χειρόγραφα και γνωρίζοντας τη διακαή επιθυμία του συζύγου της να κάνει αυτή την αναφορά στον καθηγητή του, τα έστειλε στα «Ρ.Ν.» με ένα συγκινητικό γράμμα τον Ιούλιο του 1985.
Θα έκανε σίγουρα το καλύτερο μνημόσυνο στον αξέχαστο σύζυγό της, που σεβόταν απέραντα την προσφορά του στα Κρητικά Γράμματα και στήριζε με κάθε τρόπο την προσπάθειά του.
Συγκινημένος ο ιδρυτής των Ρεθεμνιώτικων Νέων Γιάννης Χαλκιαδάκης, δημοσίευσε το κείμενο σε τρεις συνέχειες. Και μας έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσουμε έναν εξαιρετικό εκπαιδευτικό που χάθηκε όμως πρόωρα, τον Μάρκο Ι. Δασκαλάκη.
Ένας φωτισμένος δάσκαλος
Ο Μάρκος Δασκαλάκης γεννήθηκε στο χωριό Ρούστικα το έτος 1880.
Πατέρας του ήταν ο Ιωάννης ή Αναγνώστης Δασκαλάκης, από το Μούντρος. Ήταν ψάλτης, άνθρωπος τίμιος και εργατικός και πολύ καλός γεωργός. Μητέρα του ήταν η Ειρήνη Γεωργίου Περβολαράκη. Ήταν εύπορη, διέθετε μεγάλη κτηματική περιουσία και ο Αναγνώστης αναγκάστηκε να μετοικήσει στο χωριό της γυναίκας του επειδή ο πατέρας της πηγαίνοντας για υποθέσεις του στα Χανιά, έπεσε σε ενέδρα Τούρκων και σκοτώθηκε.
Ο Δασκαλάκης δημιούργησε μια ευτυχισμένη οικογένεια με την Ειρήνη του που κοσμούσαν έξι υπέροχα παιδιά.
Θα τα γνωρίσουμε αργότερα και τα υπόλοιπα, γιατί υπήρξαν σημαντικοί άνθρωποι. Ένας αδελφός ήταν ο μετέπειτα ηγούμενος της Μονής Ρουστίκων Ευμένιος.
Ας γυρίσουμε όμως στον Μάρκο, μια τραγική μορφή.
Όταν τέλειωσε το σχολείο το 1896 ο τότε επίσκοπος Ιερόθεος Μπραουδάκις, γλωσσομαθής, διανοούμενος και καλλιτέχνης, με πρωτοβουλία του Ευμένιου, τον έστειλε να σπουδάσει στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, σαν υπότροφος της Μονής του Προφήτη Ηλία.
Στα τέσσερα χρόνια που φοίτησε το Πατριαρχείο είχε πολλές αφορμές να εκτιμήσει την επιμέλεια και το ήθος του. Έτσι μόλις αποφοίτησε τον διόρισε καθηγητή της σχολής.
Ο Μάρκος δίδαξε για δυο χρόνια και μετά κατέβηκε στην Κρήτη ντυμένος ιερατικά.
Ανώτερες σπουδές στη Γερμανία
Επειδή στο μεταξύ ο Ιερόθεος είχε εκδημήσει εις Κύριον, ο νεαρός Ρουστικιανός έσπευσε να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του για τη στήριξη που έτυχε στις σπουδές του στον διάδοχό του Διονύσιο Καστρινογιαννάκι. Πανέξυπνος και φωτισμένος καθώς ήταν ο Επίσκοπος κατάλαβε ότι είχε μπροστά του μια εξέχουσα μορφή που δεν θα έπρεπε να περιοριστεί στα καθήκοντα ενός ιερέα και δασκάλου. Ίσως και πάνω στη συζήτηση να είχε εκφράσει την επιθυμία αυτή και ο Μάρκος που είχε στο μεταξύ μάθει και Γερμανικά προσδοκώντας μια ευκαιρία για ανώτερες σπουδές.
Ο Διονύσιος ήθελε αλλά δυστυχώς ούτε ο ίδιος, ούτε η Μητρόπολη αλλά ούτε και τα μοναστήρια είχαν δυνατότητα να δώσουν στο νεαρό Δασκαλάκι την ευκαιρία να σπουδάσει στο εξωτερικό. Ο Μητροπολίτης όμως δεν το έβαλε κάτω. Και σύντομα ο ευρηματικός νους του βρήκε τη λύση. Κατέφυγε σε έναν εύπορο πρώην συμβολαιογράφο τον Ι. Τριπολιτάκη που είχε μια ενάρετη μοναχοκόρη την Ευαγγελία και του πρότεινε να την παντρέψει με το Μάρκο και να αναλάβει τις σπουδές του στο εξωτερικό. Προκαθήμενος της Εκκλησίας των Ρεθυμνίων ήταν, ο λόγος του μετρούσε. Έτσι σύντομα ο Μάρκος έβγαλε το ράσο, παντρεύτηκε την Ευαγγελία και λίγο αργότερα έφυγε για ανώτερες σπουδές στη Γερμανία.
Σπούδασε και Ψυχολογία
Εκεί από το 1903 μέχρι το 1908, σπούδασε στα Πανεπιστήμια του Μονάχου και της Λειψίας και την πρωτοποριακή για την εποχή επιστήμη Ψυχολογία.
Το 1908 εξέδωσε στη Γερμανική γλώσσα, την πολύτιμη μελέτη του «Η εκλεκτική θεώρησις του Αλεξανδρείας Κλήμεντος και η εξάρτησίς του από την Ελληνική Φιλοσοφία».
Μετά το πέρας των σπουδών του, κι επειδή τα οικονομικά του ήταν περιορισμένα, φρόντισε να επιστρέψει στην Κρήτη και να διοριστεί καθηγητής στο Ρέθυμνο.
Σύντομα όμως όλοι εκτίμησαν τις γνώσεις και τη σοφία του και τον παρότρυναν να υποβάλει δικαιολογητικά στο Πανεπιστήμιο για υφηγεσία. ‘Έτσι δημοσίευσε το περίφημο για την εποχή του βιβλίο: «Επί υφηγεσία περί των θεμελιωδών ζητημάτων της Ψυχολογίας 1909».
Και λίγο αργότερα εξέδωσε το πρωτοπόρο για την Ελλάδα βιβλίο: «Δοκίμιον Ψυχολογίας 1911».
Μια αξιόλογη έκδοση
Αργότερα η επιφανής ψυχολόγος μας Μαρία Χουρδάκη είχε με παρότρυνση του αδελφού της Μιχαήλ αξιολογήσει το βιβλίο αυτό και ανέφερε σχετικά:
«Το βιβλίο από επιστημονική άποψη κινείται στα πλαίσια της επιστήμης της εποχής του τέλη του 19ου αρχές του 20ου αιώνα.
Ήταν η εποχή που η Ψυχολογία διαχώρισε την ταυτόσημη πορεία της από τη Φιλοσοφία και προχώρησε όπως το επέβαλαν οι καιροί προς την κατεύθυνση της Εφηρμοσμένης Επιστήμης Για το λόγο αυτό πήρε τη μορφή της πειραματικής έρευνας και τη μεθοδολογία των Θετικών Επιστημών που είναι η παρατήρηση και το πείραμα Από την άποψη αυτή ο Μάρκος Δασκαλάκις φέρνει στον τόπο μας τα νέα μηνύματα της Ευρωπαϊκής Επιστήμης όπως εκφράστηκαν με τις θαυμάσιες για την εποχή πρωτοποριακές εργασίες του WUNDT».
Ο Μάρκος Δασκαλάκις αναδείχτηκε σε υπόδειγμα εκπαιδευτικού. Το μάθημά του έθελγε και οι μαθητές του τον λάτρευαν. Είναι χαρακτηριστικά αυτά που αναφέρει ο Μιχαήλ Μυρ. Παπαδάκις, στο πολυσέλιδο αφιέρωμά του:
«Ο Γυμνασιάρχης μας Μάρκος Ι. Δασκαλάκις, από τα Ρούστικα, που μερικές μέρες απουσίαζε λόγω ασθενείας, έκανε τα Ελληνικά μάθημα επιθυμητό, οικείο και ευχάριστο για όλους. Ακόμα κι εκείνους που δεν είχαν κλίση στο μάθημα αυτό. Τόσο γόης ήταν στη διδασκαλία του αυτός ο άνθρωπος, ώστε όσο και αν ήμασταν παιδιά -είναι απίστευτο-μας ενοχλούσε το κουδούνι της εξόδου. Δεν χορταίναμε τη διδασκαλία του σοφού, ευμεθόδου, τερπνού αυτού δασκάλου».
Η αγάπη αυτή για τον καθηγητή του ακολουθούσε τον μεγάλο λόγιο του Ρεθύμνου μέχρι το τέλος της ζωής του αν κρίνουμε από το σημείωμα της αδελφής του Μαρίας Χουρδάκη που συνόδευε τα τελευταία χειρόγραφά του στα «Ρ.Ν.»:
«Ο λόγος που αποφασίσαμε ότι πρέπει να δημοσιευθούν είναι διπλός. Πρώτα πρώτα, γιατί ο ίδιος ο Μιχάλης είχε πολύ μεγάλη επιθυμία να δικαιωθεί έστω και ύστερα από τόσα χρόνια ο Μάρκος Δασκαλάκης-υπήρξε γυμνασιάρχης του στην εφηβική του ηλικία και ήταν ο άνθρωπος που με τη βαθειά επιστημονική γνώση του και τη γλαφυρότητα της διδασκαλίας του, τον έμπασε στα μυστικά της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, ο άνθρωπος που του έδειξε τους θησαυρούς της αρχαίας ελληνικής τέχνης και φιλολογίας, ο άνθρωπος που τον έμαθε και μετά τον κάματο της ημέρας που είχε σαν δικηγόρος, να ξεκουράζεται, έστω και πολύ αργά τη νύχτα διαβάζοντας αρχαίους έλληνες συγγραφείς.
Αισθανόταν πολύ μεγάλο χρέος στον γυμνασιάρχη του και τον πείραξε ο πρόωρος και άδικος χαμός του και η κατοπινή λήθη που τον σκέπασε Σκεφτήκαμε λοιπόν πως και ο ίδιος ο Μιχάλης δεν θα ήθελε να μείνει ανέκδοτη η εργασία του για τον Δασκαλάκι, να μη μείνει στη μέση η προσπάθεια για την αποκατάστασή του στην πραγματική θέση που άξιζε στον άξιο πνευματικό άνθρωπο του Ρεθέμνου.
Από την άλλη, αυτό είναι το κύκνειο άσμα του άλλου άξιου πνευματικού ανθρώπου, του Μιχάλη Παπαδάκι. Ποιος θα είχε το δικαίωμα να κρατήσει το ντουλάπι ανέκδοτη την τελευταία του εργασία…»
Ημέρα πένθους
Επιστρέφουμε στα χειρόγραφα του Μιχαήλ Παπαδάκι που περιγράφει τα συναισθήματά του την ημέρα που πληροφορήθηκε το θάνατο του αγαπημένου του Γυμνασιάρχη, κάνοντας τις απαραίτητες παρεμβάσεις στο κείμενο, για την οικονομία του χώρου.
Ενώ πήγαινε λοιπόν ο Παπαδάκις, στο σχολείο εκείνη την ημέρα, 27 Απριλίου 1917, παρακαλούσε να έχει γυρίσει ο κ. Δασκαλάκις που όταν δίδασκε Αντιγόνη κρεμόταν ο μαθητόκοσμος της τάξης από τα χείλη του. Διάνθιζε τη διδασκαλία του με υπέροχες καλίλλογες και ακριβόλογες παρεμβολές σχετικές με το θέμα και τη φιλοσοφία του δράματος. Και στο μάθημα της Ψυχολογίας που επίσης τους έκανε, έλεγε με τρόπο θαυμάσιο, επαγωγικό, πρωτάκουστες θεωρίες που κυριολεκτικά εντυπωσίαζαν τα παιδιά της εποχής που δεν είχαν τα σημερινά μέσα διάδοσης της γνώσης Τα αιχμαλώτιζαν! Τις μέρες που έλειπε δεν κάνανε Ψυχολογία.
Και στα Ελληνικά είχαν καθηγητή που μετέβαλε το μάθημα σε ανιαρό, κουραστικό, ενοχλητικό, μονότονο. Υποβιβαζόταν το μεγαλείο και η αίγλη της Αντιγόνης κι από κει πήγαζε η δυσφορία του Μιχαήλ.
Αυτά σκεπτόταν πλησιάζοντας στο σχολείο που βρισκόταν στον περίβολο της Μεγάλης Παναγίας. Μια ασυνήθιστη αναταραχή τον προβλημάτισε. Και σε λίγο μάθαινε το λόγο της πένθιμης ατμόσφαιρας. Ο Μάρκος Δασκαλάκις είχε πεθάνει τα ξημερώματα της ημέρας εκείνης στο Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στα Ρούστικα.
Από μήνες τον βασάνιζε η επάρατη για την εποχή ασθένεια. Χωρίς να του λείπει η διάθεση, η εργατικότητα και ο παλμός έβηχε πολύ. Και διαρκώς αδυνάτιζε. Ο ίδιος επέμενε πως είχε ένα φοβερό κρυολόγημα που δεν έλεγε να υποχωρήσει. Αυτό πίστευαν και οι μαθητές του. Η φοβερή υποψία όμως κυκλοφορούσε σκοτεινή στη σκέψη της τοπικής κοινωνίας Ο Μάρκος Δασκαλάκις ήταν φυματικός!
Τελευταία φορά τον είδαν οι μαθητές του Μεγάλη Τετάρτη 29 Μαρτίου 1917. Ήταν εργάσιμη μέρα για το σχολείο Την επομένη άρχιζαν οι διακοπές του Πάσχα
Ο Μάρκος μπήκε με κέφι στην τάξη παρά την καταβεβλημένη του όψη και μοίρασε διορθωμένα τα τετράδια των εκθέσεων. Θέμα της η «Ηθοποιία των χαρακτήρων Αντιγόνης και Ισμήνης». Διατύπωσε τις κρίσεις και παρατηρήσεις του για όλες τις εκθέσεις. Ξεχώρισε μια και φώναξε το μαθητή να τη διαβάσει. Κι έπειτα τους ευχήθηκε καλό Πάσχα κι έφυγε.
Έξω από το σχολείο περίμενε ο αδελφός του Ευμένιος Ηγούμενος της Μονής Προφήτη Ηλία με υπηρέτη και δυο ζώα της Μονής Πήρε τον αδελφό του στο Μοναστήρι με την ελπίδα ότι θα τον κάνει γρήγορα καλά ο καθαρός αέρας, το ξηρό κλίμα και η καλή τροφή.
Πίστευε ότι με ξεκούραση θα ξεπερνούσε το πρόβλημά του γιατί εκτός από τα καθήκοντα του σχολείου είχε και πολλές συγγραφικές δραστηριότητες Ετοιμαζόταν πυρετωδώς για Υφηγεσία στο Πανεπιστήμιο.
Δυστυχώς η κατάσταση του Μάρκου χειροτέρεψε. Και ο θάνατος τον βρήκε εκείνη την Παρασκευή που χαράχτηκε βαθειά στη μνήμη των μαθητών του.
Ενώ κυριαρχούσε το συναίσθημα της θλίψης οι μαθητές της Ε’ και Στ’ τάξης αποφάσισαν να αποχαιρετίσουν τον καθηγητή τους στο Μοναστήρι που θα ψαλόταν η εξόδιος ακολουθία και να τον συνοδεύσουν στην τελευταία του κατοικία. Αυτό σήμαινε ότι θα έπρεπε να διανύσουν πεζή μια απόσταση τεσσάρων ωρών καθώς εκείνη την εποχή (1917) δεν υπήρχαν μέσα συγκοινωνίας. Για να προλάβουν ξεκίνησαν το ίδιο απόγευμα.
Έφτασαν νύχτα και διανυκτέρευσαν στο ύπαιθρο Κανένας δεν δυσανασχέτησε. Όλοι ήθελαν να αποχαιρετήσουν τον αγαπημένο τους Γυμνασιάρχη. Τον νεκρό αποχαιρέτισαν ο Ιωάννης Δασκαλάκις και ο Ρουστικιανός δάσκαλος Ευάγγελος Ζαμπετάκις.
Έτσι χάθηκε ένας φωτισμένος εκπαιδευτικός. Αν δεν υπήρχαν τα τρία βιβλία που είχε εκδώσει δεν θα ξέραμε τίποτα από αυτόν. Δυστυχώς από φόβο μετά τον θάνατό του έκαψαν όλα τα προσωπικά του πράγματα, καθώς και τα χειρόγραφά του. Αν αυτά είχαν διασωθεί θα είχαμε και άλλα δείγματα του πνευματικού του έργου.
Μια τραγική μορφή
Η ζωή φάνηκε σκληρή και για την άτυχη σύζυγό του την Ευαγγελία. Λίγο αργότερα πέθανε από φυματίωση και το δωδεκάχρονο αγοράκι που είχε αποκτήσει με το Μάρκο. Η ίδια έμεινε στην ψάθα κυριολεκτικά, αφού η περιουσία της είχε διατεθεί ολόκληρη για να σωθούν οι αγαπημένοι της. Η Εκκλησία τη στήριξε και με τη βοήθεια συμπολιτών διορίστηκε στην Τράπεζα Αθηνών. Τουλάχιστον μέχρι το τέλος της άχαρης ζωής της είχε εξασφαλίσει τον επιούσιο.
Αναζητήσαμε στοιχεία για το επιστημονικό έργο του Μάρκου Δασκαλάκι. Μόνο η εργασία της Μαρίας Χουρδάκι υπάρχει κι αυτή έγινε με τη μεσολάβηση του Μιχάλη Παπαδάκι.
Διαφορετικά δεν θα γνωρίζαμε τίποτα για τον σπουδαίο εκπαιδευτικό που ανασύραμε από τη λήθη χάρις στα τελευταία χειρόγραφα του Μιχαήλ Παπαδάκι, που ήταν και το κύκνειο άσμα του μεγάλου πνευματικού έργου του.
EYA ΛΑΔΙΑ