Δεσπόζουσα μορφή του Αμαρίου
Και στο φεγγάρι
ακόμη αν βγω,
την Κρήτη θα κοιτάξω,
να πάρω δύναμη κι εγώ
πιο πάνω να πετάξω.
(Κριτόλαος Ψαρουδάκης)
Η συνέπεια με όλα τα αγαθά επακόλουθα και παράγωγά της, υπήρξε το κύριο διακριτικό γνώρισμα της όλης επίγειας διαδρομής του. Στολίδι, σπάνιο πλεονέκτημα η αρετή αυτή που μαζί με το χαλύβδινο χαρακτήρα του, τη σταθερότητα και θετικότητά του, συνέβαλε στην πολύπλευρη και πολυδιάστατη προσωπικότητά του.
Ηταν, πράγματι, συνεπής σε όλα ο Κριτόλαος Στ. Ψαρουδάκης, ο Αποδουλιανός διανοούμενος ο οποίος με την κοινωνική και πνευματική προσφορά του αφήκε τα ίχνη, την προσωπική σφραγίδα του, στους διάφορους τομείς δράσης που υπηρέτησε: οικογένεια, επάγγελμα, κοινωνία, γράμματα και το έντονο ενδιαφέρον του για τα κοινά.
Ιδιαίτερα, στο χώρο των γραμμάτων ο “Κριτόλαος” -όπως απλά τον αποκαλούσαμε-αναδείχθηκε σε γνήσιο “τέρας”: πεζογράφος, ποιητής, δοκιμιογράφος, λαογράφος, ιστορικός και επικριτής ακόμη των κακώς κειμένων!!
Τα τρία συγγράμματα με διαχρονική αξία, πολύτιμη πηγή ενημέρωσης, που μας άφησε, αποτελούν δείγμα της δεινής πένας του, του επιβλητικού ύφους και περιγραφικής ικανότητας, τεκμήρια που δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του σαν “τέρας” των γραμμάτων μας.
Η “Καλίτσα: η σκλάβα που έγινε λαίδη”, είναι από τα μοναδικά ιστοριογραφήματα των ματωμένων επαναστατικών χρόνων της Κρήτης. Το “Αγώνες και αγωνίες μιας εποχής” μια δραματική εξιστόρηση των τραγικών ημερών και συμβάντων της γερμανικής Κατοχής και το “Ελιομαζώματα” μια ποιητική συλλογή που, σύμφωνα με τον επιστήθιο φίλο και άλλοτε συνάδελφο του Κριτόλαου στα Τ.Τ.Τ/πρόδρομο των ΕΛΤΑ/κ. Μάνθο Χρυσοφάκη: “είναι γεμάτη λυρισμό, αγάπη στον άνθρωπο, τους ξωμάχους της γης, της ομορφιάς της φύσης και μια απέραντη νοσταλγία για την εποχή που σιγοσβήνει…”
Πρωταυγουστιάτικα φέτος, σε ηλικία 84 ετών, ήλθε το “δειλινό” της ζωής του Κριτόλαου. Αποχαιρέτησε όλους μας και διάβηκε στον “αντίπερο όχθο όπου ολοένα πληθαίνουν οι ίσκιοι αγαπημένων προσώπων” (Ν. Καζαντζάκης), αφήνοντας σε όσους τον ζήσαμε και γνωρίσαμε από κοντά, θύμησες που συνεχώς θα αναζωπυρώνονται υπό το “βάρος” της έντονης προσφοράς και δράσης του.
Και στον αγώνα κατά των Γερμανών εισβολέων ο Κριτόλαος όχι μόνο πρωταγωνίστησε αλλά και υπήρξε από τους πρωτοπόρους της Εθνικής Αντίστασης στην ιδιαίτερή του περιφέρεια του Αμαρίου. Για τη πατριωτική αυτή δράση του του απενεμήθηκε, εκτός από την επαγγελματική του ταχυδρομικού υπαλλήλου και προϊσταμένου, και πολεμική σύνταξη παράλληλα με μετάλλια και άλλες διακρίσεις.
Τραγική όμως και άσπλαχνη που φάνηκε η μοίρα απέναντί του. Με μια ασθένεια, μόνιμη αναπηρία των γονάτων του, παρέμεινε τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του καθηλωμένος στη πολυθρόνα και το κρεβάτι με μοναδικό στήριγμα, ψυχή και ελπίδα τη πιστή σύζυγό του Σοφία, το πολύτιμο μεταφορέα, το “καροτσάκι”, τον ουρανό του!! Τη Σοφία, το Θεό και λατρεία του:
…Της ψυχής μου
γραψίματα
στ’ όνομά σου, Σοφία μου,
θα τα ‘χω στολίσματα…
Η δεσπόζουσα αυτή μορφή της κοινωνίας του Αμαρίου υπομονετικά και καρτερικά υπέμεινε αυτή τη δοκιμασία και, χωρίς υποχωρήσεις και συμβιβασμούς, συνέχισε την πνευματική δράση και το ενδιαφέρον για τα κοινά.
Σαν τεκμήριο της πνευματικής υπεροχής και κατάρτισής του, παραθέτω μερικά δείγματα από τα βιβλία και τη μεταξύ μας αλληλογραφία:
– Οι επιτραπέζιες ελιές-μας αποκαλύπτει ο Κριτόλαος-της Αμπαδιάς, ήταν η μεγάλη αδυναμία του εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου. Στην όλη διατροφική συνήθειά του οι αμαριώτικες ελιές ήταν η μεγάλη αδυναμία του και τις αποζητούσε σε κάθε γεύμα και δείπνο…
– Από μικρός μαθητής, αναρωτιόμουν πολλές φορές: Τί είναι ή τι θα ονομαστεί “ποίηση”. Αφού όλοι οι άνθρωποι κάτι ποιούν, είναι ποιητές; Αλλαξα τότε γνώμη πως ποίηση είναι ό,τι τραγουδιέται ή ψάλλεται δηλαδή ο έμμετρος λόγος.
– Είναι δύσκολο βέβαια να ανέβει κανείς σε Ψηλορείτες αλλά μια του προσπάθεια να ανέβει ψηλά, είναι μεγάλο κατόρθωμα για τον ίδιο και για τον κόσμο που τον βλέπει.
– Η υγεία στα γεράματα είναι δύσκολο αγαθό, και δυστυχώς βρίσκομαι σ’ αυτό το σημείο, περισσότερο τώρα (βρογχίτις, αρρυθμία, βήχα κλπ) αλλά έχω στη φαρέτρα μου ό,τι όπλα χρειάζονται για να νικήσω κάθε αντιξοότητα: υπομονή, φιλοσοφία και θάρρος Θεού…
– Τότε στη φοβερή Κατοχή θυμάμαι, για να πάρομε μια γλυκειά γεύση του πολέμου και της αγάπη, τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς του 1942, έριξε ένα αεροπλάνο στο Ψηλορείτη, εδώ στα αμαριώτικα, ρουχισμό και τρόφιμα σταλμένα από την Αυστραλία. Και στη φανέλλα που μου ‘τυχε στη μοιρασιά, είδα ένα σημείωμα: “Δώρο πλεγμένο με τα χέρια ενός πατέρα από τη Νέα Νότιο Ουαλλία που ο γυιός του πολέμησε στην Κρήτη και θυμάται”. Ηταν, πραγματικά, τότε μια γλυκιά γεύση το σημείωμα του γερο-Αυστραλού, στο πικρό στόμα μας της Κατοχής!!
Με το μόνιμο επαναπατρισμό του από την πόλη του Ηρακλείου στο Αποδούλου ο Κριτόλαος ικανοποίησε το μεγάλο όνειρό του να τερματίσει την επίγεια πορεία του στη γενέτειρά του προς την οποίαν τη λατρεία του περιγράφει στο ποίημά του “Νόστος:
Χωριουδάκι μου ζεστό
στην καρδιά μου σ’ έχω
λόγια αγάπης σου βαστώ
να στα δώσω τρέχω.
Ηρθα και σου προσκυνώ
δένδρα, πέτρες, χώμα
μιας καμπάνας το σπερνό
της σπιθιάς το δώμα.
Μου ‘δωσες το πρώτο φως
πρώτο ξύπνημά μου
μου ‘γινες ψυχής τροφός
στο περπάτημά μου.
Πρωτογνώρισα τον Κριτόλαο το 1997 όταν ανταποκρίθηκε από τους πρώτους σε μια ραδιοφωνική έκκλησή μου για την προσφορά βιβλίων προκειμένου να σταλούν στην αυστραλιανή πόλη Ντάργουϊν όπου διέμεινα μερικά χρόνια, προς εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης της εκεί ελληνικής κοινότητας που ίδρυσα ο ίδιος. Με κάλεσε στο Λέντα, στο μόνιμο καλοκαιρινό καταφύγιό του, και έκτοτε η φιλία μας έγινε στενότερη.
Ενα χρόνο αργότερα ζήτησε επίμονα να τον επισκεφθώ στο Αποδούλου για να βοηθήσω από την πλευρά μου στην εκπλήρωση του μεγάλου ονείρου που τον απασχολούσε καιρούς και ζαμάνια. Επρόκειτο για το περίφημο “Κονάκι της λαίδης Χέϋ”, οίκημα που έκτισε στο Αποδούλου τον προπερασμένο αιώνα, ο Αγγλος σύζυγος της μικρής Καλίτσας που είχαν απαγάγει στο παιδομάζωμα οι Τούρκοι και μετέφεραν στο σκλαβοπάζαρο της Αιγύπτου.
Επισκέφθηκα, φωτογράφισα και κατέγραψα ιστορικά το πάντα υπό κατάρρευση αυτό “Κονάκι” και το σχετικό ολοσέλιδο δημοσίευμά μου στην “Πατρίδα” του Ηρακλείου, ήταν μια επίκληση προς τους αρμόδιους για την αναστήλωση και διάσωση του ιστορικού αυτού μνημείου των ματωμένων χρόνων της Κρήτης. Η επιδίωξή μου αυτή διεδέχθησαν και παρόμοιες προσπάθειες άλλων συναδέλφων δημοσιογράφων, δεν είχε, δυστυχώς, κανένα αντίκρισμα μέχρι στιγμής!!
Ετσι, ο Κριτόλαος έφυγε με τον καημό, με τη μεγάλη πικρία που δεν είδε να εκπληρώνεται το όνειρό του. Και όταν μια μέρα το “Κονάκι” αναστηλωθεί και διασωθεί οριστικά,-δεσμευτικό χρέος για όλους μας το έργο αυτό-θα αγαλλιάσει η ψυχή του Κριτόλαου που πάλεψε σκληρά για το σπιτάκι της άμοιρης χωριανής του… Καλίτσας.
Διατηρώ στο γραφείο μου σαν κειμήλιο μια αφιέρωση του Κριτόλαου: μια θαλασσινή πέτρα από το Λέντα πάνω στην οποία ο αξέχαστος φίλος μου ζωγράφισε με τα τραυματισμένα από την αναπηρία χέρια του ένα πολύφυλλο και πολύχρωμο λουλούδι.
Με εντυπωσίασε η λατρευτική εξιστόρηση του για τα παρακλάδια του γενεαλογικού του δένδρου και ξεχωριστά για τον αδελφό του Νίκο Ψαρουδάκη, το δημιουργό του Χριστιανικού Δημοκρατικού Κινήματος και εκδότη της εφημερίδας “Χριστιανική” ο οποίος ταλαιπωρήθηκε από τη Χούντα και επί κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου, εχρημάτισε βουλευτής Επικρατείας.
Ενας ουράνιος θεός που κατέβηκε στη γη, διέγραψε μια γόνιμη σε προσφορά και δράση τροχιά και κατόπιν επέστρεψε πάλι στο υψηλό στερέωμα, ήταν ο Κριτόλαος. Ο άνθρωπος, ο αγωνιστής, ο χριστιανός, ο διανοούμενος που αναπαύεται τώρα στη “πατρώα γη” με τη συνείδηση ήσυχη ότι στην επίγεια πορεία του εκπλήρωσε το χρέος του, έκανε στο ακέραιο το καθήκον του.
Θυμίαμα στην ιερή μνήμη του ας είναι το αφιέρωμά μου αυτό.
Πετροκεφάλι, Αύγουστος 2003
ΝΙΚΟΣ Ε ΜΑΡΚΑΚΗΣ
ΠΗΓΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΠΑΤΡΙΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ