της Εύας Λαδιά *
Σεβαστοί εκπρόσωποι αρχών
Εκλεκτοί παριστάμενοι
Κυρίες και Κύριοι
Μόνο στο βήμα του ομιλητή αισθάνεσαι το βάρος της ευθύνης να μνημονεύσεις τα έργα και τις ημέρες του εκλεκτού των εκλεκτών της μεγάλης επανάστασης του 1866 στο νησί μας Ο λόγος φυσικά για τον Ιωάννη Σωπασή ή Κούβο που δεσπόζει στη χορεία των ηρώων της Αρκαδικής Εθελοθυσίας
Κι είναι μεγάλη η ευθύνη γιατί πώς να προχωρήσει ο ταπεινός μου λόγος στο αποτύπωμα της γραφής ενός Διονυσίου Μαραγκουδάκη, ενός Τιμόθεου Βενέρη ενός Παντελή Πρεβελάκη, που αναφέρθηκαν με τόσες λεπτομέρειες στον ήρωα
Αλλά και πώς να ελπίζει η μνημόσυνη αυτή αναφορά μου σε μια παρουσίαση του ήρωα Σωπασή όπως του αξίζει όταν προηγήθηκαν εμπνευσμένες ομιλίες τόσων εκλεκτών συμπολιτών μας που λάμπρυναν με τις ομιλίες τους προηγούμενες διοργανώσεις
Ακριβώς επειδή οι ομιλίες αυτές ανταποκρίθηκαν απόλυτα στον ιερό σκοπό αφύπνισης της εθνικής μνήμης προτιμώ σήμερα ευχαριστώντας για την ύψιστη τιμή να ομιλώ σε ένα τόπο λεβεντιάς όπως τα Λιβάδια να μοιραστώ μαζί σας μερικές σκέψεις
Γιατί άραγε θεωρείται τόσο σημαντικός ήρωας ο Ιωάννης Σωπασής ή Κούβος
Μήπως ήταν ο μοναδικός ;
Και γιατί άλλαξε αμέσως η ατμόσφαιρα στο μοναστήρι του Αρκαδίου όταν πρόβαλε ο Σωπασής με τους άνδρες του ενώ υπήρχαν εκεί τόσοι ακόμα διαλεχτοί καπεταναίοι;
Τι σήμαινε αλήθεια για την ιστορία της Κρήτης εκείνος ο πανέμορφος λεβεντόκορμος άνδρας με το περήφανο ανάστημα και το σημάδι της σπαθιάς στο μάγουλο ενθύμιο κάποιας από τις τόσες μάχες που έδωσε ;
Γνωρίζουμε από τις εργασίες τόσων φωτισμένων λογίων του τόπου μας ποιος ήταν ο Ιωάννης Σωπασής
Γεννέθλιος τόπος του φέρονται τα Χελιανά Σε νεαρή ηλικία παντρεύτηκε τη Μαγδαληνή Κόκκινου, θυγατέρα του άλλου σπουδαίου Μυλοποταμίτη, του ιερέα Νικολάου Κόκκινου ή παπά Κρανιώτη,(από τους ήρωες επίσης της Αρκαδικής εθελοθυσίας) και εγκαταστάθηκε στην Κράνα. Ο γιος του ο Δημήτρης ήταν το φως και το καμάρι του
Θα μπορούσε ο Σωπασής να απολαμβάνει τα επίγεια αγαθά του που ήταν άφθονα Σπουδαίος νοικοκύρης χάρις στην εργατικότητά του , είχε πολλά περισσότερα από όσα επιθυμεί κάθε άνθρωπος Κι όμως μια αγωνία δεν τον άφηνε σε ησυχία Η κυριαρχία των Οθωμανών στοίχειωνε στη συνείδησή του κι άλλο καημό δεν είχε παρά να δει τον τόπο του λεύτερο και τη Κρήτη ενωμένη με τη μάνα Ελλάδα Κι όταν εύρισκε ευκαιρίες να πραγματοποιήσει το όνειρό του δεν έχανε καιρό
Η επανασταστική του δράση ξεκινά το 1858 με το γνωστό κίνημα του Μαυρογένη όταν η επαναστατική επιτροπή που είχε έδρα την Επισκοπή Μυλοποτάμου του αναθέτει την αποστολή να εκκαθαρίσει το Μέσα Μυλοπόταμο από τους ισχυρούς και επικίνδυνους Τούρκους. Ατρόμητος πέφτει στη δίνη του αγώνα χωρίς δεύτερη σκέψη Και οι περιπέτειες αρχίζουν
Σε μια ενέδρα κατά της διάρκεια της αποστολής αυτής μαζί με τον αδελφό του Γεώργιο, κοντά στα Απλαδιανά, σκότωσε τον Τούρκο Λοχαγό Μεχμέτ και τραυμάτισε τον χωροφύλακά που τον συνόδευε. Το περιστατικό γνωστοποιήθηκε και ο Κούβος, που ήταν πλέον καταζητούμενος από τις τουρκικές αρχές, αναγκάστηκε να ζήσει ως Χαΐνης. Η δράση του απέκτησε γρήγορα θρυλικές διαστάσεις και άρχισε να αποτελεί τον φόβο και τον τρόμο των Τούρκων.
Πόσο επικίνδυνος ήταν για τον κατακτητή αποδεικνύεται περίτρανα από την πρόταση του Γενικού Διοικητή Κρήτης Ισμαήλ Πασά, να του παραχωρήσει αμνηστία και να του χαρίσει τη ζωή, με τον όρο να εγκαταλείψει τη δράση του Χαΐνη και να παραδοθεί.
Αν επρόκειτο για ένα συνηθισμένο «χαινη» γιατί να γίνει αυτή η διαπραγμάτευση αρκετά ταπεινωτική για το κύρος ενός κατακτητή;
Μια ακόμα αρετή έκανε τον Κούβο σημαντικότερο Ενώ διέθετε και κύρος και ελεύθερη σκέψη υπάκουε στην ιεραρχία και στην οικογένεια με το σέβας ενός απλού ανθρώπου Έτσι δέχτηκε την πρόταση του Τούρκου Γενικού Διοικητή αφού όμως συμβουλεύτηκε τον δικό του Αρχηγό Κόρακα και τον πεθερό του παπα Κρανιώτη , μέσω των οποίων ο πασάς έκανε την πρόταση αμνηστίας
Έτσι παραδόθηκε Και μπορεί να του χάρισαν τη ζωή αλλά όχι και την ελευθερία Δικάστηκε σε ισόβια και εξορία στη Ρόδο
Εκεί τον έστειλαν με τους επίσης γενναίους Μυλοποταμίτες και ανυπόταχτους Ιωάννη Κλίνη, Αριφογιώργη και Γεώργιο Κουτσοκέρη ή Βάμβουκα, επίσης επικίνδυνους για απόδραση.
Όσα προληπτικά μέτρα κι αν είχαν λάβει οι τουρκικές αρχές δεν κατάφεραν να εμποδίσουν τα σχέδια του Σωπασή να δραπετεύσει Και η μέρα δεν άργησε να έρθει
Ένας φίλος του κατάφερε να του περάσει μια λίμα σε ένα κομμάτι οφτό κρέας για να κόψει τις αλυσσίδες Η απόδραση όμως απέτυχε και ο ατρόμητος Λιβαδιώτης σύρεται σιδηροδέσμιος στις αυστηρότερες και ασφαλέστερες φυλακές της Χίου
Η φήμη όμως του ανδρός είχε απλωθεί μέχρι και το μυροβόλο αυτό νησί του Αιγαίου Συγκινημένοι οι Χιώτες από την παρουσία του αποφασίζουν να τον συνδράμουν σε νέα απόδραση
Καταφέρνουν και περνούν στο κελί του αναλυτικες οδηγίες και με βάση αυτές ο Κούβος εξουδετερώνει αρκετούς φρουρούς και καταφέρνει να δραπετεύσει ζητώντας καταφύγιο στο κοντινό δάσος Όμως δεν ένοιωθε αρκετά ασφαλής Αποφασίζει να προχωρήσει στο χωριό Βροντάδες όπου βρίσκει κι εκεί θερμή φιλοξενία Με τις φροντίδες εκείνων των σπουδαίων πατριωτών καταφέρνει να σταθεί στα πόδια του Κι ανήσυχος πάντα μπαίνει το 1863 σε ένα καίκι και φεύγει από τη Χίο με προορισμό τη Σύρο Μόλις εγκαταστάθηκε εκεί κατατάχθηκε στην πολιτοφυλακή Έτσι τον βρήκε το μαντάτο του μεγάλου σηκωμού 1866 στην Κρήτη
Σαμπως να περίμενε και τίποτα άλλο ο μεγάλος ήρωας; Επιστρέφει στην Κρήτη , πηγαίνει στο Μυλοπόταμο και εντάσσεται στον Κρητικό Αγώνα με το βαθμό του Πεντακοσίαρχου
Σύντομα το ιστορικό μοναστήρι του Αρκαδίου γίνεται λόγω και της σπουδαίας στρατηγικής του θέσης επίκεντρο του Αγώνα
Πρωτομαγιά συγκεντρώθηκαν εκεί 1500 επναστάτες από όλη την Κρήτη και εξέλεξαν πληρεξουσίους για τις διάφορες επαρχίες της Κρήτης. Πρόεδρος της Επιτροπής Ρεθύμνης εξελέγη ο ηγούμενος της Μονής Αρκαδίου Γαβριήλ.
Οι απειλές του Ισμαήλ Πασά να φύγει η Επαναστατική Επιτροπή από το μοναστήρι γιατί θα το καταστρέψει πέφτουν στο κενό Η ίδια απάντηση δίνεται και όταν επιβαρύνεται ακόμα η συνείδηση των διαπραγματευτών με τις ψυχές εκατοντάδων γυναικοπαίδων
Όλα τα σημάδια δείχνουν πως έπεσε στο μοναστήρι ίσκιος βαρύς θανάτου
Ο Σωπασής έχει πλήρη επίγνωση της κατάστασης Και έμπειρος πολέμαρχος είναι και ξέρει πως από τις 964 ψυχές που έχουν ταμπουρωθεί στον ιερό χώρο μόνο οι 259 κρατούν τουφέκι
Γνωρίζει και για τα λάθη στρατηγικής που έγιναν πυροδοτώντας την οργή του εμπειρότατου Πάνου Κορωναίου Γιατί παρά το σχέδιο δράσης που είχε αναπτύξει στους έγκλειστους δεν βρήκε καμιά αποδοχή Αφού λοιπόν ο Σωπασής γνωρίζει την πραγματικότητα γιατί δεν κάθισε στην ησυχία του αλλά έσπευσε να υπερασπιστεί μια χαμένη υπόθεση εκ των πραγμάτων
Μα πότε ο Κρητικός υπολόγισε τις καταστάσεις με το μετράδι της δειλής λογικής Θα έβαζε ένας Σωπασής το φόβο μιας βέβαιης συντριβής πάνω από το φιλότιμο μιας γνήσιας πατριωτικής συνείδησης
Με ποια δικαιολογία θα κατέθετε τα όπλα χωρίς να τα τιμήσει πιστός στις προγονικές επιταγές;
Πιάνει λοιπόν και στρατολογεί 45 λεβέντες από Λιβάδια , Ζωνιανά και Κράνα που ακολουθούν με τη φλόγα στην καρδιά και αποφασισμένοι να νικήσουν ή να πέσουν στο πεδίο της τιμής
Με το που εμφανίζονται στο Μοναστήρι ευθύς ανεβαίνει το ηθικό των έγκλειστων αποφασισμένων ηρώων
Η σημαντικότητα της παρουσίας του φαίνεται και από το γεγονός ότι μόλις έφθασε στο Αρκάδι αφού έδωσε εντολές στους άνδρες του .έρχεται σε συνάντηση με τους κορυφαίους της Επαναστατικής Επιτροπής για να πάρουν αποφάσεις στο θέμα της αμυντικής τους στρατηγικής
Στη θέα του Σωπασή και των ανδρών του άνεμος λεβεντιάς πνέει στο μαρτυρικό τόπο Η αδυναμία σε στρατιωτικές δυνάμεις χάνεται στη δύναμη της απόφασης Όχι δεν χάθηκαν όλα Γιατί το λόγο είχε τώρα η ψυχή Πόσες φορές με αυτό το μοναδικό όπλο η φυλή μας δεν μεγαλούργησε
Όλοι δείχνουν το σέβας τους στον γενναίο Λιβαδιώτη οπλαρχηγό Και του παρέχουν τιμητική φιλοξενία Σε μια τέτοια στιγμή ο Σωπασής βλέπει το τέλος να έρχεται όταν διαβάζει στη σπάλα του ζώου που του σέρβιραν την πολιορκία του μοναστηριού Και πάλι δεν χάνει το θάρρος του Ο χώρος αντιλαλεί από τη στεντόρεια φωνή του που καλεί όλους στα όπλα γιατί οι Τούρκοι αρχίζουν να τους ζώνουν
Η επόμενη μέρα ήταν πολύ δύσκολη. Τα αλλεπάλληλα χτυπήματα από την μπουρμπάδα Κουτσαχείλα , προκάλεσαν μικρή σχισμή στα τείχη από την οποία κατάφεραν να μπουν κάποιοι Τούρκοι στην αυλή.
Τα παλικάρια του Ιωάννη Σωπασή σε πλήρη ετοιμότητα τους σκότωσαν όλους και έκλεισαν τη ρωγμή με πέτρες, σανίδια, σακιά γεμάτα στάρι και ό,τι άλλα πρόχειρα υλικά βρήκαν μπροστά τους.
Μα η Κουτσαχείλα συνεχίζει να σπέρνει το θάνατο
Η μάχη αγριεύει περισσότερο . Μια δυνατότερη κανονιά σπάζει το κεντρικό θυρόφυλλο της πόρτας. Και τότε οι αγωνιστές του μοναστηριού συνεχίζουν τον αγώνα σώμα με σώμα αδιαφορώντας για την υπεροχή του εχθρού σε αριθμητική δύναμη
Οι Τούρκοι με την κατάρρευση της κεντρικής πύλης είναι πια στην αυλή του μοναστηριού Μιλιούνια όπως τους έβλεπε ο Σωπασής στη σπάλα του τράγου
Ακολουθούν όμως στο θάνατο γέρους και γυναικόπαιδα που είχαν κλειστεί στην μπαρουταποθήκη αφήνοντας τη μοίρα τους στου μπαρουτιού την άψη
Οι Τούρκοι που ακολουθούν τα χάνουν με την εξέλιξη αυτή που συντάραξε την πλάση
Γρήγορα όμως συνέρχονται από τη σκληρή πραγματικότητα καθώς αντιλαμβάνονται ότι κάτι λίγοι αγωνιστές που απομένουν ακόμη εξακολουθούν τον αγώνα Από τα κελιά την τράπεζα τα χαλάσματα και την αποθήκη εξακολουθεί η αντίστασης μέχρι θανάτου, αλλά οι σκορπισμένοι εδώ κι εκεί πολεμιστές πέφτουν μέχρις ενός.
Μόνον δυο ισχυρές ομάδες της τραπέζης και της αποθήκης παραμένουν ακόμη ζωντανοί, και εξακολουθούν να σκορπίζουν γύρω το θάνατο.
Όταν ο ήλιος ξεκίνησε να βασιλεύει οι Τούρκοι βιάζονται να τελειώνουν Και προτείνουν στους 37 Μυλοποταμίτες που εξακολουθούν να μάχονται να παραδοθούν σε τακτικό στρατό
Οι γενναίοι εκείνοι υπερασπισταί του νεκρού πια Αρκαδιού ,κρίνοντας εξ ιδίων , δεν μπορούν να φανταστούν ποτέ ότι ο λόγος τιμής ενός αξιωματικού πολεμιστού που βαστά σαν κι αυτούς παλικαρίσια το τουφέκι δεν είναι ιερός και δυνατός Συνεννοούνται στο φτερό και αποφασίζουν να παραδοθούν Έτσι και αλλιώς ο αγώνας είχε κριθεί Μα η επανάσταση χρειαζόταν όσους θα απέμεναν
Με το που δέχτηκαν την πρόταση όμως κι άνοιξε η πόρτα πάτησαν οι Τούρκοι τη μπεσα και σφάζουν όσους βρίσκουν στην τράπεζα Αυτός ο αμείλικτος αφανισμός έσωσε τους άλλους πενήντα της αποθήκης του θόλου, στα «μεσοκούμια» και των διπλανών κελιών γιατί βλέποντας το φριχτό μακελειό της άτιμης παρασπονδίας, κράτησαν τους Τούρκους μακριά και δεν δέχθησαν καμία πρεσβεία να πλησιάσει. Τότε μόνο παραδόθηκαν.
Όταν πια σώπασε η μάχη και αποφασίστηκε η τύχη των αιχμαλώτων τους έβαλαν στη σειρά και ξεκίνησαν για το Ρέθυμνο Ανάμεσα στους αιχμαλώτους και ο Ιωάννης Σωπασής
Έτσι όπως είχε μαυρίσει από τους καπνούς της μάχης κανένας δεν φάνηκε να τον αναγνωρίζει Τον έσυραν λοιπόν κι αυτόν στη θλιβερή πομπή που ξεκίνησε για τη χώρα
Εκεί στη Μέση όμως κάποιοι αναγνώρισαν τον Κούβο Ήταν αυτοί που τον θυμούνταν να τους πολεμά με τόση δύναμη Ήταν αυτοί που ορκίστηκαν όπου τον βρουν να τον λιανίσουν Η φλόγα της εκδίκησης τους έκαιγε τα σωθικά
Ζήτησαν από τους φρουρούς να τον παραδώσουν κι αυτοί που δεν είχαν να χάσουν τίποτα δε έφεραν καμιά αντίρρηση
Έτσι παραδόθηκε στα χέρια τους ο άτυχος ήρωας που θύμιζε πια λαβωμένο λιοντάρι
Σε κάποιο σπίτι στη Μέση, μου το είχε δείξει σε ένα οδοιπορικό μας η αξέχαστη ερευνήτρια Αργίνη Φραγκούλη, φυλάκισαν τον ήρωα και τον βασάνισαν με τέτοια αγριότητα , που δεν αντέχεις ούτε να απαριθμήσεις τα μαρτύρια που υπέστη ο ήρωας μας Έκοβαν με μανία τη σάρκα του μέχρι που άνοιξαν το γενναίο στήθος του έβγαλαν την καρδιά του όπως ήταν ζωντανός και την πέταξαν στη σκυλιά Αυτή η λεπτομέρεια θαρρώ πως δείχνει το μένος που είχαν οι Τούρκοι για τον Κούβο ακριβώς επειδή ήταν ο εφιάλτης τους
Ό,τι απέμεινε από το ακρωτηριασμένο σώμα του, οι Χριστιανοί κάτοικοι της Μέσης το παρέλαβαν με σεβασμό και το έθαψαν στον περίβολο του ναού του Αγίου Ιωάννου στο ίδιο χωριό. Η Λαϊκή Μούσα, δεν παρέλειψε να υμνήσει τον Λιβαδιώτη καπετάνιο με στίχους όπως
«Ο Κούβος ο περίφημος τ΄ όμορφο παλικάρι σκλάβος επιάσθηκε κι αυτός για του Χριστού την χάρη.
Για δεν τον εγνωρίσανε, γιατί ήταν τσουδισμένος κι εις τα μπαρούτια, στην φωτιά ήτανε μαυρισμένος.
Στην Μέση, σαν τους πήγανε, έκια τον εγνωρίσαν και τον εξεχωρίσανε και τον εκαταλύσαν».
Έτσι διάβηκε τις Πύλες της Αθανασίας ο μεγάλος αυτός Μυλοποταμίτης ήρωας Κι είναι πολλά αυτά που δίνουν υπόσταση στο χαρακτηρισμό του Είναι πολλά τα «επειδή» που ακολουθούν το γιατί ο Ιωάννης Σωπασής πέρασε στη χορεία των μεγάλων ηρώων της Κρητικής Ιστορίας Γιατί ήταν κι αυτός που ανέδειξε με την μυθιστορηματική του πορεία στη ζωή και το φρικτό του θάνατο την Κρητική λεβεντιά σε όλο της το μεγαλείο
ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ
- Κεντρική ομιλία που έγινε στα Λιβάδια Μυλοποτάμου στις 5 Νοεμβρίου 2024 για να τιμηθεί ο ήρωας Ιωάννης Σωπασής (Κούβος) Η εκδήλωση ήταν στο πλαίσιο του προγράμματος της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνου για να τιμηθεί η 158η επέτειος του Ολοκαυτώματος της Ιεράς Μονής Αρκαδίου