Ιουλία Πετυχάκη: Μια μεγάλη φυσιογνωμία του παλιού Ρεθύμνου

Ιουλία Πετυχάκη: Μια μεγάλη φυσιογνωμία του παλιού Ρεθύμνου
• Πρώτη πρόεδρος του Λυκείου των Ελληνίδων – Άγγελος καλοσύνης για κάθε πάσχοντα
Οι Μουσούροι και οι Σαρηδάκηδες αποτελούσαν δυο από τις σημαντικότερες οικογένειες του Ρεθύμνου. Έδωσαν στην κοινωνία μας μέλη με πορεία που έγραψε ιστορία και για τους παλιούς κατοίκους της μικρής μας πολιτείας ήταν από τα πλέον αξιοσέβαστα πρόσωπα.
Γόνος των σπουδαίων αυτών οικογενειών η Ιουλία Μουσούρου – Πετυχάκη, που σχετίζεται άμεσα με την ίδρυση του Λυκείου των Ελληνίδων Ρεθύμνου.
Γεννήθηκε το 1861. Μεγαλωμένη μέσα στις ανέσεις, αρχοντοπούλα σωστή, χωρίς το άγχος της επιβίωσης που κατάτρωγε τους λοιπούς φτωχοφαμελίτες, ονειρευόταν δικούς της κόσμους γεμάτους ομορφιά. Και σαν γνήσια Ρεθεμνιωτοπούλα συνδύαζε κάθε τι υψηλό και ωραίο με την επαρκή γνώση, όσο επέτρεπαν στις κοπέλες τα ήθη και οι καιροί.
Οι γονείς της καταλάβαιναν τις ανησυχίες της αλλά από την άλλη σκέπτονταν και τι θα πει ο κόσμος, καθώς το ιδανικό πρότυπο της γυναίκας την εποχή εκείνη επέβαλε άριστη νοικοκυροσύνη, θαυμαστή δεξιοτεχνία στο κέντημα και στο πλέξιμο και εξαιρετικές επιδόσεις στη μαγειρική. Τι να σου κάνανε τα «γράμματα» όταν έπρεπε να ανοίξεις σπίτι;
 
Ασυμβίβαστη και αποφασιστική
Η Ιουλία όμως δεν εννοούσε να συμβιβαστεί με τα δεδομένα της εποχής. Διψούσε για γνώση και θα την αποκτούσε.
Τι να κάνουν και οι γονείς της μπροστά σε τόση επιμονή; Είχε και το ταλέντο να επιβάλλεται από την πιο τρυφερή της ηλικία. Αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν στις απαιτήσεις της και να της δώσουν την ευκαιρία να κάνει τις σπουδές που ονειρευόταν.
Πανευτυχής η Ιουλία αφοσιώθηκε στη μελέτη των κλασικών, μέχρι που ένα άλλο ενδιαφέρον απέσπασε την προσοχή της. Η μουσική. Δεν έχασε τον καιρό της. Και σύντομα απέκτησε μουσική παιδεία σπάνια για την ηλικία και την εποχή της.
Μόλις τέλειωσε τις εγκύκλιες σπουδές της, έβαλε καινούργιους στόχους πιο υψηλούς. Φοίτησε στη σχολή Λασκαρίδου και ήταν η πρώτη Ρεθεμνιώτισσα που πήρε πτυχίο δασκάλας.
Είχε φτάσει όμως και σε ηλικία γάμου και οι γονείς της είχαν προβληματιστεί. Καθώς ήταν πολύφερνη νύφη οι προτάσεις έρχονταν «βροχή». Ποιον να πρωτοδιαλέξουν για την κόρη τους που ήταν όλοι τους εκλεκτοί;
Κι εδώ την τελευταία λέξη είχε η Ιουλία. Επέλεξε τον Κωνσταντίνο Πετυχάκη, υποπρόξενο της Ιταλίας και ο χρόνος δικαίωσε την επιλογή της αυτή, γιατί και ο σύζυγός της ήταν από τις φωτισμένες μορφές της εποχής τους.
Από την ένωση αυτή κοινών ενδιαφερόντων και προσδοκιών άρχισε να ανατέλλει μια σοβαρή προσπάθεια για την πνευματική αναβάθμιση του Ρεθύμνου. Και οι δυο σύζυγοι αφοσιώθηκαν στο στόχο αυτό συμμετέχοντας σε κάθε συλλογική προσπάθεια που εξυπηρετούσε το σκοπό. Τα περισσότερα σωματεία οφείλουν την ίδρυση και τη διατήρησή τους στο ζευγάρι αυτό.
Τα πιο σημαντικά ήταν:
Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος που ίδρυσε ο Πετυχάκης το 1889 με σκοπό τη διάδοση των γραμμάτων και την περισυλλογή των αρχαιοτήτων.
Ο φιλανθρωπικός σύλλογος των Κυριών ιδρύθηκε από την Ιουλία το 1912 και πέντε χρόνια αργότερα το 1917, ανταποκρίνεται στην πρόταση της Καλλιρρόης Σιγανού Παρρέν και ιδρύει το Λύκειο των Ελληνίδων. Ο σκοπός ήταν φιλεκπαιδευτικός, ανθρωπιστικός και κοινωφελής.
Έτσι το Ρέθυμνο αρχίζει να ζει μοναδικές στιγμές πνευματικής αναδημιουργίας.
Για την προσωπικότητα της Ιουλίας μου είχε μιλήσει το 1978 μια από τις σπουδαίες Ρεθεμνιώτισσες που επέμενε να μην αναφερθώ στο όνομά της επιθυμία που σέβομαι ακόμα.
Θυμόταν τις επισκέψεις που έκανε με την μητέρα της στην Ιουλία Πετυχάκη στο πλαίσιο των συναναστροφών που επικρατούσε στα μεγάλα «τζάκια» του Ρεθύμνου.
Σαν παιδί απαγορευόταν να παίρνει μέρος στη συζήτηση, οπότε δεν είχε τι άλλο να κάνει παρά να περιεργάζεται διακριτικά το περιβάλλον, Το σπίτι έβλεπε και στην Προκυμαία και στην Αγορά. Το εσωτερικό ήταν διακοσμημένο με εξαιρετικό γούστο και πανάκριβα έπιπλα. Ήταν ένα πραγματικό αρχοντικό. Πρόθυμη πάντα και περιποιητική η Βασιλεία η υπηρέτρια με την κολλαριστή ποδιά και το καπελάκι. Η ευγένειά και η λεπτότητά της ταίριαζε απόλυτα με το περιβάλλον που εργαζόταν. Όσο για την Ιουλία ψηλή και επιβλητική διατηρούσε την ομορφιά της που ήταν χαρακτηριστικό των Μουσούρων. Ας μην ξεχνάμε ότι η αδελφή της Μελπομένη μετέπειτα Κοβάλσκυ ήταν από τις καλλονές της εποχής.
Η Ιουλία ήταν άριστη οικοδέσποινα και μπορούσε να τροφοδοτήσει μια συζήτηση με τον πλούτο των γνώσεών της.
 
Πλούσια δράση στο Λύκειο
Από τις δραστηριότητές της φαίνεται πως το Λύκειο Ελληνίδων την αντιπροσώπευε απόλυτα. Κι εκεί αφοσιώθηκε για πολλά χρόνια.
Είχε την ευτυχία να περιβάλλεται από επίσης εκλεκτές κυρίες αρχόντισσες της πόλης. Από την κ. Βασιλεία Καζαβή άκουσα πως οι Μικρασιάτες τις αποκαλούσαν «Κυρίες της Τιμής».
Ήταν για να θυμηθούμε έστω μερικές:
Φερενίκη Βαλαρή, Βαρβάρα Μαμαλάκη, Λάουρα Σωτήρχου, Ευαγγελία Σαουνάτσου, Αναστασία Δρανδάκη, Ευαγγελία Μαραγκουδάκη, Μαρία Ζαχαράκη, Μαρία Πετρομανουσάκη, Μαρία Ε. Μοάτσου, Μαρία Παπαμιχελάκη, Θηρεσία Κωστογιάννη, Αγάθη Βερνίκου, Μαρία Ι. Μοάτσου, Μαρία Μαρουλιανού, Έλλη Καλομενοπούλου και Μαρία Πατσουράκη.
Αυτές οι κυρίες αποτελούσαν και το πρώτο διοικητικό συμβούλιο του σωματείου.
Φυσικά πολύτιμη ήταν η βοήθεια του συζύγου της, που μοιραζόταν μαζί του όλες τις σκέψεις και προθέσεις για την ανάπτυξη του φορέα σε πιο δημιουργικά πλαίσια.
Αρχή έκανε με τη μουσική που αποτελούσε πάντα τις πρώτες της προτεραιότητες. Ίδρυσε Σχολή και έφερε από την Αθήνα ειδικό καθηγητή για να διδάξει. Στη διδασκαλία συμπεριλαμβάνονταν όλα τα έγχορδα και το πιάνο φυσικά.
Η ανταπόκριση ήταν θερμή. Σύντομα η σχολή απέκτησε αρκετούς μαθητές. Με τον καιρό άρχισε να αναπτύσσεται το μουσικό αίσθημα σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Όλος ο πνευματικός κόσμος εξήρε την πρωτοβουλία αυτή του Λυκείου των Ελληνίδων. Χαρακτηριστικές είναι οι αναφορές που είχε κάνει σε ομιλία του ο επιφανής καθηγητής Ευστάθιος Πετρουλάκης. Είπε μάλιστα ότι το Λύκειο θα μπορούσε να τύχει και υψηλής εθνικής διακρίσεως για την επιτυχία του αυτή.
Και τι να πούμε για τα Ανθεστήρια, στα οποία κάναμε εκτενή αναφορά στο αφιέρωμά μας στη Λέλα Κούνουπα.
Η Ιουλία Πετυχάκη με το Λύκειο Ελληνίδων στάθηκαν άγγελοι καλοσύνης για τους χιλιάδες των ξεριζωμένων που έφερε το κύμα των διωγμών στις αλησμόνητες πατρίδες. Κι αυτή η προσφορά δεν μπορεί να ξεχαστεί. Με τα τμήματα κοπτικής ραπτικής πόσες προσφυγοπούλες δεν έγιναν άριστες μοδίστρες εξασφαλίζοντας ένα ικανό εισόδημα. Στα τμήματα αυτά γίνονταν επίσης δεκτές και άπορες Ρεθεμνιωτοπούλες.
Φανατική οπαδός της «δια βίου μάθησης» η Ιουλία Πετυχάκη, έδωσε μεγάλη βαρύτητα στις διαλέξεις. Κι έχει πολλά να αναφέρει σχετικά ο τοπικός τύπος για τις πνευματικές αυτές πανδαισίες που πρόσφεραν φωτισμένοι άνθρωποι, σπουδαίοι ομιλητές.
Μεγάλο βάρος έδωσε επίσης και την δημιουργία δανειστικής βιβλιοθήκης που απέκτησε πολλά μέλη με ένα συμβολικό ποσόν συνδρομής.
Μεγάλη ήταν η προσφορά και στον τομέα της φιλανθρωπίας. Ανθρωπιστική κίνηση όμως με όραμα και φιλοσοφία. Δεν περιορίζονταν στην έννοια της ελεημοσύνης αλλά πρυτάνευε η παροχή και ηθικής υποστήριξης των αναξιοπαθούντων.
Το κλίμα των εορτών Χριστουγέννων – Πάσχα, δημιουργούσε πάντα η πυρετώδης κίνηση στο χώρο του Λυκείου, όπου οι κυρίες ετοίμαζαν αναρίθμητα δέματα αγάπης.
Χαράς Ευαγγέλια είχαν και τα άπορα Ρεθεμνιωτάκια όταν άνοιγαν τα σχολεία. Είχαν ετοιμάσει και γι’ αυτά οι κυρίες του Λυκείου δέματα αγάπης. Έτσι κανένα παιδί δεν ένοιωθε μειονεκτικά στην τάξη, καθώς δεν του έλειπε τίποτα χάρις στη γενναιοδωρία των «Κυριών της Τιμής».
Για την Ιουλία Πετυχάκη σημαντικό ρόλο έπαιζε και η ψυχαγωγία. Με την αντίληψη αυτή πρόσφερε σαν Λύκειο Ελληνίδων μεγάλη εκδούλευση στο Ρέθυμνο με τις περίφημες χοροεσπερίδες που ήταν βέβαια μεγάλο γεγονός για τη στερημένη από ευκαιρίες διασκέδασης τοπικής κοινωνίας.
Σε πρωτεύουσα θέση ήταν και οι εθνικές στιγμές.
Όταν το Κρητικό 8ο Σύνταγμα εξόρμησε από το Ρέθυμνο στις 5 Μαΐου 1917 εμψυχώθηκε από το Λύκειο Ελληνίδων με την μεγάλη υποδοχή που του επιφυλάχτηκε.
Αξιοσημείωτη ήταν και η μέριμνα για τους άπορους συγγενείς που άφηναν πίσω τους οι φαντάροι.
Τα συσσίτια πρόσφεραν μεγάλη ανακούφιση στις περιπτώσεις αυτές, σώζοντας δεκάδες ανθρώπους από το φάσμα της πείνας.
Ακούραστη πάντα η Ιουλία Πετυχάκη, αποσπούσε το θαυμασμό. Ποτέ δεν έδειχνε κούραση. Ήταν πάντα έτοιμη να προτείνει να πάρει πρωτοβουλίες να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο. Κι έτσι από το «πουθενά» άλλαξε η μορφή της πόλης. Έγινε πιο ανθρώπινη και η μεγάλη φτώχια που ταλαιπωρούσε τον κόσμο λιγότερο σκληρή.
 
Αγώνας για την αίθουσα
Ένα πράγμα όμως απασχολούσε την Ιουλία και το σύζυγό της. Το Λύκειο Ελληνίδων χρειαζόταν μια αίθουσα. Μετά από πολλές προσπάθειες και προσωπικές θυσίες κατάφεραν να αγοράσουν το οικόπεδο.
Κι ήρθε το 1929 η πιο θλιβερή στιγμή στη ζωή της Ιουλίας. Έχασε τον πολύτιμο σύντροφό της και ξαφνικά έσβησε το φως από τη ζωή της. Η Ιουλία θύμιζε πια κυπαρίσσι που το χτύπησε κεραυνός.
Αποσύρθηκε στο σπίτι της βυθισμένη στο πένθος της, αλλά έχοντας πάντα την καρδιά της ανοικτή στο Λύκειο και στα θέματα που το αφορούσαν.
Ένοιωθε σαν μητέρα που υποχρεώνεται να εμπιστευθεί το παιδί της σε ξένα χέρια. Ευτυχώς που οι άξιες συνεργάτιδές της δεν άφησαν σε καμιά περίπτωση το σωματείο τους να χάσει την αίγλη και τη δημιουργικότητά του. Στα στιβαρά χέρια της πανάξιας Φερενίκης Βαλαρή το Λύκειο συνέχιζε να ανθίζει και να προοδεύει.
Η Ιουλία μόνο στο θάνατο του Βενιζέλου αποφάσισε να βγει από το σπίτι και να παραστεί στο πολιτικό μνημόσυνο που οργάνωσε πρώτο το Λύκειο Ελληνίδων στις 28 Απριλίου του 1936. Η ίδια χαιρέτισε και μάλιστα κάλεσε τον κεντρικό ομιλητή Εμμανουήλ Χ. Τσιριμονάκη να πάρει το λόγο.
Από τις μεγάλες χαρές της ζωής της ήταν η ανοικοδόμηση αίθουσας για τις ανάγκες του Λυκείου το 1935. Οι κόποι της δεν πήγαν χαμένοι. Καμάρωνε την αίθουσα που άρχισε σιγά σιγά να αποκτά και τα αντικείμενα που έδιναν χρώμα και θύμιζαν τους καταστατικούς στόχους του σωματείου. Και από τις πιο μεγάλες της δοκιμασίες, εκτός από το θάνατο του συζύγου της, ήταν την περίοδο του πολέμου, που οι ναζί δεν σεβάστηκαν ούτε αυτούς τους λαογραφικούς θησαυρούς που κοσμούσαν την αίθουσα.
Στα 80 της χρόνια η Ιουλία έζησε κι αυτή τη δοκιμασία. Δεν ένοιωθε όμως γερασμένη. Διατηρούσε τη θέληση για δημιουργία. Ο πόλεμος όμως και οι στερήσεις επηρέασαν την υγεία της.
Έσβησε ήσυχα ένα Δεκεμβριάτικο απόγευμα του 1941.
Τι περίεργο αλήθεια. Ούτε ένας επικήδειος δεν εκφωνήθηκε στην κηδεία της. Ούτε ένα στεφάνι δεν κατατέθηκε στη σορό της. Αλήθεια τόσο γρήγορα ξεχάστηκε η μεγάλη προσφορά της;
Αντίθετα. Όλοι θα ήθελαν να αποχαιρετήσουν την Ιουλία Πετυχάκη όπως της άξιζε. Οι κατακτητές όμως απαγόρευαν τις εκδηλώσεις αυτές κι ας επρόκειτο να τιμηθεί μια τόσο αξιοσέβαστη νεκρή. Αργότερα όταν ξαστέρωσε ο ουρανός κι έλαμψε η λευτεριά, το Λύκειο εκπλήρωσε το χρέος του, με την φροντίδα της Βαρβάρας Μαμαλάκη που οργάνωσε ένα φιλολογικό μνημόσυνο όπως άξιζε στην ιδρυτική του πρόεδρο.
Από τη θαυμάσια αυτή ομιλία δανείστηκα και τα στοιχεία για να κάνω το αφιέρωμα αυτό για τη γυναίκα που θα της άξιζαν τόμοι ολόκληροι αναφοράς στο πλούσιο έργο της. Ένα έργο που της χάρισε την αθανασία κι ευτυχώς διατηρεί τόσες δεκαετίες ακόμα τη λάμψη του στα χέρια άξιων συνεχιστών.
ΠΗΓΕΣ: Ομιλία της Βαρβάρας Μαμαλάκη στο φιλολογικό μνημόσυνο της Ιουλίας Πετυχάκη (αρχείο Μαρίνου Μαμαλάκη).
Εύας Λαδιά: Ιουλία Πετυχάκη: Μια μεγάλη φυσιογνωμία του παλιού Ρεθύμνου (εφ. «Κρητική Επιθεώρηση» Ιούλιος 1978)

Αφήστε μια απάντηση