ΚΑΤΩ ΤΑ ΧΕΡΙΑ
Όταν γίνεται λόγος δια τα Μοναστήρια της Κρήτης, είτε προκειμένου να διατηρηθούν, είτε να διαλυθούν, είτε να μετατραπούν εις επωφελέστερα ιδρύματα, συμπεριλαμβάνεται χωρίς δισταγμόν ούτε πολλή σκέψιν και, προ παντός, χωρίς σεβασμόν, και η Ιερά Μονή Αρκαδίου. Συναριθμείται μεταξύ των άλλων Μονών της Κρήτη, υφίσταται την αυτήν μεταχείρισιν και δέχεται τους αυτούς ακρωτηριασμούς ως εάν ήτο πράγματι ένα από τα 40 ή 50 Μοναστήρια της Κρήτης.
Και ήτο πράγματι ένα από τα πολλά Μοναστήρια της Κρήτη και όπως εκείνα ήτο Εστία Εθνικού φρονήματος και κολυμβήθρα Χριστιανικής πίστεως και πέτρα καταφυγής διωκωμένων και δεινοπαθούντων. Είχε πλούτον μέγαν και δύναμιν τεραστίαν, ακτινοβολίαν πίστεως και εθνικού φρονήματος. Αιώνας πολλούς απετέλει τον μέγιστον φάρον της Χριστιανοσύνης και του Ελληνισμού, δι’ ολόκληρον την ξενοκρατουμένην Κρήτην, τον γενναιότερον αρωγόν κάθε εθνικής κινήσεως. Αλλά, όταν ο αγών δια την Ελευθερίαν εκορυφώθη, η πάντοτε γενναιόδωρος Μονή προσέφερε τα πάντα δια την Ιεράν υπόθεσιν. Τα πάντα! Από του Ηγουμένου και των αδελφών της, από τα κινητά και ακίνητα, μέχρι των ιερών κτισμάτων της. Εδόθη οικειοθελώς ολοκαύτωμα η Ιερά Μονή. Και εις το όνομά της και εις την πρόσκλησίν της μαζί με το προσκλητήριον της Πατρίδος εθυσιάσθησαν χιλιάδες πρόγονοί μας και η θυσία της Μονής έφερεν εις τα πέρατα του κόσμου το όνομα της Κρήτης και ανανέωσε την ιστορικήν παράδοσιν του πατριωτισμού των Ελλήνων και συνετέλεσεν εις την ταχυτέραν απελευθέρωσιν της Κρήτης.
Και το Αρκάδι υψώθη εις εθνικόν σύμβολον. Καθηγιάσθη με αίμα πατριωτικόν. Και έγινεν χώρος Εθνικής λατρείας. Φαίνεται όμως, ότι όταν ένας-ένας έλειψαν οι γεροντότεροι παππούδες και γιαγιάδες μας, που δακρυσμένοι εδιηγούντο την Επανάστασιν του 66 και το πώς εκάηκε το Αρκάδι, άρχισε να λιγοστεύη η εκτίμησις, ο σεβασμός και η ιερά υποχρέωσις, το βαρύ χρέος ημών. Των ελευθέρων σήμερον, προς τον βωμόν αυτόν της Ελευθερίας μας και της Θρησκείας μας. Και με τόσην σπουδήν ομιλούμεν περί τουριστικής αξιοποιήσεως και περί επωφελεστέρας εκμεταλλεύσεως των ελαχίστων, άλλως τε, κτημάτων της Μονής και ούτε πολύ περί της διαλύσεώς της. Ελησμονήσαμεν λοιπόν την ιστορίαν μας, τας υποχρεώσεις μας, τους ήρωας που εκάησαν εκεί ευχαριστημένοι, διότι επίστευαν ότι οι απόγονοί των θα ζήσουν ελεύθεροι και θα τιμούν την θυσίαν των. Αλλά λαός που δεν μελετά την ιστορίαν του, λαός που δεν προσφέρει θυμίαμα εις την δόξαν του παρελθόντος, λαός ο οποίος δεν τιμά τας θυσίας των προγόνων του, παύει να υφίσταται ως λαός. Χάνει την συνοχήν του ως έθνος. Γίνεται αγέλη ετοίμη να αφομοιωθή με άλλας εθνότητας.
Υπάρχει όμως ακόμη και μία άλλη σελίς της ιστορίας της Ιεράς Μονής Αρκαδίου, την οποίαν δεν εμελέτησαν ούτε εταξινόμησαν οι σύγχρονοι μελετηταί και η οποία παραμένει άγνωστη και δεν απεδόθη η εξ αυτής οφειλομένη τιμή εις την ακένωτον αυτήν πηγήν εθνικών ευεργεσιών. Είναι η ατελείωτη σειρά των προσφορών, των δωρεών, των ευεργεσιών, που το Αρκάδι κατά τα τελευταία 40 έτη παρεχώρησεν εις τους κατοίκους του Νομού Ρεθύμνης. Ποίος θα καταμετρήση τα τεράστια και πλούσια μετόχια με τας χιλιάδας ελαιοδένδρων και τας άλλας προσοδοφόρους εκτάσεις, που απεσπάσθησαν εκ της Μονής κι εδόθησαν εις τους πτωχοτέρους κατοίκους του Νομού; Ποίος θα καταμετρήση την σημασίαν της προσφοράς των υδάτων της Ιεράς Μονής προς δεκάδα χωρίων των επαρχιών Ρεθύμνης και Μυλοποτάμου; Ήσαν ξεροχώρια πρότερον και σήμερον, χάρις εις τα ύδατα των πηγών της Μονής που εδιοχετεύθησαν εις αυτά, μετετράπησαν εις πραγματικούς κήπους και απολαμβάνουν το βασικώτερον αγαθόν του πολιτισμού. Έδωσεν απεράντους εκτάσεις η Μονή. Έδωσεν ζωογόνων ύδωρ και έναντι αυτών των παροχών ιδού η Ιερά Μονή Αρκαδίου εγκαταλελειμμένη, ερειπωμένη, με οξύ πρόβλημα υδρεύσεως και επιβιώσεώς της.
Ποίος θα εισηγηθή ένα λαμπρόν μνημείον ή μίαν απλήν στήλην αγαθής μνήμης κάπου εις το Νομόν, εκ μέρους των χιλιάδων που απολαμβάνουν σήμερον ανωτέραν την ζωήν χάρις εις τας γενναίας παροχάς της Μονής; Εσκέφθησαν, άραγε, οι Πρόεδροι των Κοινοτήτων που είδαν τα χωρία των να μετατρέπωνται εις κήπους κάποιαν εκδήλωσιν ευγνωμοσύνης των, ένα ψήφισμα, μία πλάκα δια τον ευεργέτη των; Ποίον φιλόπτωχον ταμείον, ποίον κοινωφελές ίδρυμα έχει χορηγήσει και χορηγεί εισέτι τόσην φιλοξενίαν όσην η Ιερά Μονή Αρκαδίου και σήμερον ακόμη από το υστέρημά της;
Πόσα λοιπόν έδωσεν η Μονή; Ο κατάλογος είναι μακρύς, αποτελεί ολόκληρον ιστορικόν έργον που περιμένει τον ερευνητήν του. Αλλά εις ημάς είναι εύκολον να είπωμεν και να δώσωμεν μίαν απάντησιν την πλέον σαφή και αναμφισβήτητον. Έδωσε τα πάντα. Η μεγάλη, η πλούσια, η ένδοξος Μονή του Αρκαδίου μας, το καύχημα κάθε Κρητικού, η υπερηφάνεια κάθε Ρεθυμνίου είναι ήδη πάμπτωχη. Ευρίσκεται εις θλιβεράν πενίαν. Απομένουν ήδη ολίγα ελαιόδενδρα. Ολίγα περιβόλια, αμπέλια και βοσκότοποι. Ας υπολογήση οιοσδήποτε εάν αυτά είναι αρκετά δια την συντήρησιν 15-20 αδελφών της Μονής καλλιεργούμενα, μάλιστα, το πλείστον υπό ημερομισθίων εργατών.
Και είναι μόνον η συντήρησις των αδελφών; Είναι και η συνήρησις των κτισμάτων, η καλαίσθητος εμφάνισις της Ιεράς Μονής, η ευπρεπής υποδοχή των ευσεβών προσκυνητών που γεμάτοι σεβασμόν φθάνουν χιλιάδες κάθε χρόνον. Μία λέξις είναι αρκετή, δια να δείξη το κατάντημα. Δεν υπάρχουν ούτε κοινά καθίσματα να καθίσουν 10 άνθρωποι εις τον ξενώνα της Μονής με τα σάπια πατώματα και παράθυρα.
Αγοράζει ή δανείζεται λάδι ενίοτε η Μονή δια την λιτήν τροφήν των αδελφών της και δια τα καντήλια των ιερών Ναών της. Οι αδελφοί της Μονής με πικρίαν και κατάθλιψιν δια τας ελλείψεις προσπαθούν να εμφανίσουν μίαν στοιχειώδη ευπρέπειαν προσφέροντες εις τα πτωχικά κελιά των, μαζί με την καλωσύνην των, ένα ποτήρι νερό. Εγκαταλελειμμένοι και οι αδελφοί της Μονής εις μιαν τραγικήν αμφιβολίαν και αγωνίαν δια την αύριον. Η παρηγορία που ακούουν ολούθε είναι: «Όλα θα σας τα πάρωμεν, τίποτα δεν σας ανήκει».
Αλλά η πανδαισία των Οργανισμών που συντηρούνται από τα πλούτη της Μονής τελειώνει ήδη, αφού ετελείωσαν και τα κτήματα.
Και πως θα συνεχισθή η συντήρησίς των; Ούτως ή άλλως θα αναζητήσουν άλλους πόρους. Ας μείνει λοιπόν το Αρκάδι πλέον με εκείνα τα ολίγα που απομένουν. Να μείνουν κατωχυρωμένα ως ένα στοιχειώδες όριον συντηρήσεως των ολίγων αδελφών της Μονής και δια την ευπρεπή εμφάνισίν της. Κάθε άλλης αφαίμαξις αποτελεί θανατηφόρον τραύμα δια την Μονήν. Εκτός, εάν νοείται Αρκάδι χωρίς καλογήρους και μόνον φωτογραφίας δια την ανάμνησιν των Ιερών κτισμάτων του. Διήλθον εσχάτως από την Ιεράν Μονήν της Αγίας Λαύρας και εθαύμασα την ευπρέπεια, την πολυτέλειαν, την καταφανή οικονομικήν άνεσιν εμπνέουσαν σεβασμόν και θαυμασμόν και ανεμνήσθην με πικρίαν το ερειπωμένον Αρκάδι μας. Και όμως ίσως να υπερέχη το Αρκάδι της Αγίας Λαύρας. Εκεί εδόθη ο όρκος «Ελευθερία ή θάνατος», αλλά εις το Αρκάδι επραγματοποιήθη και εξετελέσθη ο όρκος αυτός.
Διατί αυτή η άνισος μεταχείρισις; Τι θα βλέπουν αι χιλιάδες των μαθητών που οδηγούνται κάθε χρόνον από τους δασκάλους και καθηγητάς των εις το Αρκάδι, δια να προσκυνήσουν; Δεν θα σκέπτωνται την ασέβειαν των απογόνων και την αγνωμοσύνην προς εκείνους που εθυσιάσθησαν δια το υψηλότερον ιδανικόν, καθώς διδάσκονται εις τα Σχολεία των;
Θα εορτασθή εκεί με την σημερινήν εμφάνισιν της Μονής η εκατοστή επέτειος της ολοκαυτώσεώς της; Η εμφάνισης του Αρκαδίου, ως θρησκευτικού και πατριωτικού χώρου, πρέπει να είναι το πρώτον μέλημα. Δεν είναι μόνον τουριστικός χώρος το Αρκάδι. Είναι τόπος προσκυνήματος. Είναι χώρος Ιερός. Είναι μία λήκυθος Εθνικού Μύρου, και πρέπει να διαφυλαχθή, να προστατευθή και να αναστηλωθή δια να προσφέρει το χρίσμα της Πίστεως και της Πατρίδος εις τους Έλληνας όλων των αιώνων.
Κάτω, λοιπόν, τα χέρια από τα Ιερά και τα Όσια!
(Λίγες μέρες μετά τη δημοσίευση αυτού του άρθρου με εκάλεσε ο Διονύσιος Ψαρουδάκης και πήγα στο Αρκάδι.
Στο κελί του ήταν και άλλοι. Ο Διονύσιος με αγκάλιασε και με φίλησε.
Εκρατούσε την εφημερίδα στα χέρια του και μου λέει:
– Εκλαίγαμε όταν το διαβάζαμε!…»).
Εφημ. «Βήμα», Ρεθύμνου, 2 Αυγούστου 1962