Από τις πιο σημαντικές οικογένειες του Ρεθύμνου οι Δαφέρμοι Διέπρεψαν και διαπρέπουν , στον εκπαιδευτικό και επιστημονικό κλάδο, λάμπρυναν και λαμπρύνουν ,με τη δημιουργική θητεία τους
υψηλούς θεσμικούς θώκους, αλλά σε χρόνους δίσεκτους έδειξαν και την αγωνιστική τους πλευρά.
Παράδειγμα ο Γιώργης Δαφέρμος , ένας χαίνης άγνωστος, που δεν δίστασε να τα βάλει μ’ ένα θεριό της Τουρκιάς για να απαλλάξει τους άμοιρους σκλάβους από έναν εφιάλτη , στα 1822.Αυτόν μας αφήνει στην αιωνιότητα , με ένα εξαιρετικό του κείμενο ,αυτοβιογραφικό περισσότερο, ο επίτιμος Γυμνασιάρχης Μιχαήλ Κ. Δαφέρμος Εντοπίσαμε το κείμενο μαζί με άλλους πνευματικούς θησαυρούς, στο περιοδικό «ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ Ο ΠΥΡΦΟΡΟΣ» (τ.Ιούνιος –Αύγουστος 1982) και με την αναγκαία διασκευή ανασύρουμε από τη λήθη μια ακόμα πράξη ηρωισμού ενός από τους τόσους άγνωστους ήρωες που έβαλαν λιθαράκι στο τεράστιο οικοδόμημα της λευτεριάς.
Η περιέργεια οδήγησε στην αποκάλυψη
Όταν ο Μιχαήλ Δαφέρμος έφτασε σε ηλικία να μελετά το περιβάλλον του με ερευνητική διάθεση, για περαιτέρω γνώση, του έκανε εντύπωση ένα αντικείμενο που κοσμούσε τη μέσα αίθουσα του πατρικού του σπιτιού.
Ήταν ένα σπαθί γυριστό ,με πλατειά κόψη , χωρίς καμιά διακόσμηση και γυμνό, από αυτά που χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι σπαχήδες τον προπερασμένο αιώνα.
Αυτό το σπαθί ο πατέρας του Μιχαήλ το φρόντιζε με μεγάλη επιμέλεια Κι όταν η Χωροφυλακή έκανε εφόδους για αφοπλισμό ο Κ. Δαφέρμος είχε προλάβει να θάψει το σπαθί στον κήπο του σπιτιού του αφού προηγουμένως το άλειβε καλά καλά με λάδι ή λίπος
Όταν τέλειωνε η έφοδος , άφηνε μερικές μέρες να περάσουν κι έπειτα ξέθαβε το σπαθί, το καθάριζε με προσοχή και το κρέμαγε σε σημείο που να μη φαίνεται με την πρώτη ματιά
Κάποια μέρα ο νεαρός δεν άντεξε να μένει με την απορία και ζήτησε από τον πατέρα του να του εξηγήσει γιατί φρόντιζε τόσο αυτό το σπαθί Τι να σήμαινε άραγε γιαυτόν ;Και τότε έμαθε τη μεγάλη αλήθεια και γνώρισε το μακρινό του πρόγονο
Ένας φοβερός Γενίτσαρος
Αυτό το σπαθί, όπως άρχισε να διηγείται ο πατέρας, ανήκε σ΄ένα φοβερό Γενίτσαρο ,τον Καρβουνιάρη, που ζούσε στην Τύλισσο. Αυτός απολάμβανε να βασανίζει απάνθρωπα τους Χριστιανούς χωρίς να τολμά κανένας να του αντισταθεί Ήταν φόβος και τρόμος.
Ιμπραήμ ήταν το όνομα του τύραννου και το επώνυμό του Καρβουνιάρης. Είχε το λιμέρι του στην Καραβίταινα Της Καραβίταινας η ελιά ήταν ένα τοπωνύμιο που πρέπει να σώζεται ακόμα δύο –διόμιση χιλιόμετρα βορεινά της Τυλίσσου, σύμφωνα με πληροφορίες Γ.Ι. Δαφέρμου δάσκαλου, παντρεμένου στην Τύλισσο και Αντώνη Βασιλοκωνσταντάκη γεννημένου και μεγαλωμένου εκεί.
Από εκεί τώρα ο αιμοδιψής γενίτσαρος έκανε τις εξορμήσεις του και βασάνιζε τους Χριστιανούς Κι εξυπηρετούσε αφάνταστα η θέση που είχε διαλέξει ,τα πανούργα σχέδιά του, γιατί επρόκειτο για πέρασμα Όσοι κάτοικοι της γύρω περιοχής ήθελαν να πάνε στο Ηράκλειο περνούσαν υποχρεωτικά από εκεί. Και σπάνια γύριζαν αρτιμελείς στο σπίτι τους
Εξευτελισμός και μαρτύρια
Από τα αγαπημένα του μαρτύρια που υπέβαλε τους Χριστιανούς και το πιο εξευτελιστικό ήταν να τους υποχρεώνει ώρες ολόκληρες να πεζεύουν και να ξεπεζεύουν Έβλεπε ο γενίτσαρος το θέαμα και έσκαζε στα γέλια με την ταλαιπωρία του άτυχου που βασάνιζε Και για παραλλαγή τον υποχρέωνε να είναι το ένα πόδι στο σαμάρι και το άλλο να βολοσέρνεται όσο το μουλάρι προχωρούσε με τη δική του καθοδήγηση οπότε έμενε κάποιο πρόβλημα που βασάνιζε τον άτυχο χριστιανό μέχρι το τέλος της ζωής του.
Η φήμη του Καρβουνιάρη σκορπούσε τρόμο στους άμοιρους σκλάβους Άκουγε τα κατορθώματά του κι ο Γιώργης Δαφέρμος στην Αξό. Ήταν από τα παλικάρια που οι Τούρκοι είχαν πάντα στο στόχαστρο. Γερός και δυνατός ήταν το καμάρι όλων Λέγεται πως μια φορά σήκωσε και έφερε στο χωριό ,ολομόναχος, ένα μεσοδόκι από τη «λαγάρα τω διχεργιώ» ενάμιση χιλιόμετρο απόσταση από το χωριό.
Περίμενε την κατάλληλη στιγμή
Χαίνης κι αυτός ατρόμητος δεν θα άφηνε για πολύ τον γενίτσαρο να συνεχίσει την αποτρόπαια δράση του Άνθρωπος με στρατηγικό νου όμως ήθελε να πετύχει το σκοπό του με προσοχή και χωρίς να θέσει σε κίνδυνο τους χωριανούς του Γιατί ήταν σίγουρο πως μετά από ένα σκοτωμό Τούρκου οι ομόθρησκοί του θα ζητούσαν εκδίκηση με τραγικές συνέπειες
Άρχισε ν’ αφήνει λοιπόν μαλλιά και γένια μέχρι που έγινε αγνώριστος και στα δικά του πρόσωπα. Πήρε μετά μια χαχαλόβεργα, από ξύλο πρίνου που είναι βαρύ και δεν σπάζει εύκολα ¨Ήταν μια μακριά βέργα, στερεή με διχάλι στο πάνω μέρος, που βοηθούσε στο φόρτωμα και ξεφόρτωμα των φορτηγών ζώων.
Όταν ο Γιώργης ήταν έτοιμος να θέσει σε εφαρμογή το παράτολμο σχέδιό του μάζεψε τους συγγενείς και τους αποκάλυψε την πρόθεσή του να σκοτώσει το Γενίτσαρο.
Εκείνοι ταράχτηκαν Κρεμάστηκαν από το λαιμό του και προσπαθούσαν να τον λογικέψουν Μα πως θα χτυπούσε τον Τούρκο; Άρματα δεν είχε.
-Εγώ το έβαλα στο νου μου και θα το κάμω ήταν η απάντηση του Γιώργη Κι έδειχνε αμετάπειστος.
-Θα τον σκοτώσω ή θ’ αποθάνω ήταν η τελευταία του κουβέντα
Το σχέδιο σ’ εφαρμογή
Αφού δεν μπορούσαν να τον μεταπείσουν οι στενοί του συγγενείς θα έπρεπε τουλάχιστον να βοηθήσουν
Μετά από συνεννόηση με το Γιώργη κι ακολουθώντας τις οδηγίες σηκώθηκαν μερικοί κι ετοιμάστηκαν για το σημείο που έστηνε καρτέρι ο γενίτσαρος Όταν έφθασαν δεν βρήκαν κανένα. Φαίνεται πως ήταν νωρίς κι ο Τούρκος δεν είχε πάει ακόμα στο στέκι του Έτσι οι άντρες του Δαφερμογιώργη υποχρεώθηκαν για να μην κινήσουν υποψίες να προχωρήσουν στο Ηράκλειο ,να κάνουν τα ψώνια τους κι έπειτα να πάρουν γρήγορα το δρόμο της επιστροφής.
Ενώ επέστρεφαν είδαν τον Καρβουνιάρη να στέκεται στο σημείο που συνήθιζε και να γελάνε και τα μουστάκια του με το σείρι που θα έκανε με τόσους μαζεμένους Ρωμιούς. Άφησε στην άκρη τον πιο ασήμαντο εμφανισιακά , που ήταν ο Δαφερμογιώργης , αγνώριστος πια με τόσο γένια και μαλλιά ,καθόλου ευπαρουσίαστος, που έμοιαζε με ζητιάνο , και ξεκίνησε το ίδιο τροπάρι με τους ατυχείς συνοδούς του Όταν ήρθε η σειρά του Γιώργη ο Τούρκος του φώναξε:
-Αντε κακόγερε έβγα από την τρύπα σου κι σένα περιμένω να φύγω Έχω να πάω κι αλλού
¨Ηρθε η ώρα του
Ο Γιώργης πήρε κλαψιάρικο ύφος και προφασίστηκε τον άρρωστο χωρίς να κουνήσει από τη θέση του
-Σίμωσε κι εγώ θα σε γιατρέψω του φώναξε ο Τούρκος Με κομμένα γόνατα θα σε στείλω σπίτι σου
Ο Γιώργης μαζεύει τις δυνάμεις , αυτοσυγκεντρώνεται και πλησιάζει στον Τούρκο που εξακολουθεί να τον ειρωνεύεται και να τον προκαλεί
Κι εκεί που δεν το περίμενε ο τύραννος δέχεται μια στην κεφαλή με τη χαχαλόβεργα του Δαφερμογιώργη και πέφτει ξερός στο έδαφος
Τότε ο Χαίνης ορμά πάνω του, τον καβαλάει και σέρνοντας το σπαθί του Καρβουνιάρη από το θηκάρι του κόβει το κεφάλι και το πετάει μακριά.
Αμέσως μετά παίρνει το σπαθί και εξαφανίστηκε Έμεινε μερικές μέρες μακριά μέχρι που βεβαιώθηκε ότι κανένας από τους Τούρκους δεν είχε αντιληφθεί το παραμικρό και γύρισε σπίτι του Εκεί βρήκε τους δικούς του που νόμισαν ότι είχε χαθεί πια, αφού δεν γύρισε αμέσως, να του ετοιμάζουν το «ζεστό» του για μνημόσυνο
Ήταν συνήθεια ,μετά την ταφή, να προσφέρουν ζεστό ψωμί με λίγες ελιές ή τυρί κι ένα κρασί για μακαρία του νεκρού
Φανταζόμαστε όλοι τη χαρά τους μόλις τον είδαν Η μακαρία έγινε γλέντι
Ένα έμμετρο τεκμήριο
Πέρασαν τα χρόνια κι ο Γιώργης πρόσεχε σαν τα μάτια του το σπαθί , που είχε ακόμα πάνω του το αίμα του τυράννου Όταν κατάλαβε ότι θα πεθάνει άφησε ευχή και κατάρα να μην πουλήσουν το σπαθί ούτε και να το βάλουν σε θηκάρι Για να βλέπουν τα ματωμένα ίχνη οι απόγονοι και να παίρνουν το μήνυμα του χρέους Ήταν βλέπετε ακόμα σκλαβωμένη η Κρήτη.
Αυτή ήταν η ιστορία που άκουσε από τον πατέρα του ο Μιχαήλ Δαφέρμος Και το σπουδαιότερο η αφήγηση συνοδεύτηκε από ένα τραγούδι που περιέγραφε με κάθε λεπτομέρεια το ανδραγάθημα του Δαφερμογιώργη
Γιατί η λαική μούσα διέσωσε, ευτυχώς, αυτή την ηρωική πράξη Το ποίημα είχε βρεθεί σε μια τσάντα με διάφορα συμβόλαια Δυστυχώς η μητριά του Μιχαήλ , χωρίς να ρωτήσει , βρήκε τα έγγραφα και τα πέταξε στο φούρνο θεωρώντας ότι είναι άχρηστα Ευτυχώς, όμως ,ο άντρας της είχε τόσες φορές διαβάσει το ποίημα που το είχε μάθε απέξω Έτσι το υπαγόρευσε στο γιο του , εκείνος το δημοσίευσε αργότερα κι έτσι διασώζεται ολόκληρο το έμμετρο αυτό τεκμήριο, στο περιοδικό «ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ Ο ΠΥΡΦΟΡΟΣ» τεύχος Ιουνίου –Αυγούστου 1982 ,σελ. 215. Το κείμενο του Επιτ. Γυμνασιάρχη Μιχ. Κ. Δαφέρμου επιγράφεται « Η εκδίκηση του Δαφερμο-Γιώργη»
Η απώλεια ενός κειμηλίου
Τι απέγινε τώρα το σπαθί που κληροδότησε ο διπάππος του συγγραφέα; Έμεινε στην κατοχή και του Μιχαήλ για τριάντα περίπου χρόνια Μια μέρα το ζήτησε ο αδερφός του ,δάσκαλος, για μια σχολική γιορτή κι έκτοτε χάθηκε Έμεινε το ποίημα , και μάλιστα ανεπηρέαστο από το χρόνο και τις μεταβολές που αθέλητα γίνονται όταν ένα τραγούδι περνά από στόμα σε στόμα
Όπως όλοι οι Δαφέρμοι έτσι και ο Μιχαήλ έχοντας στο «αίμα» του τη μεθοδολογία της ιστορικής έρευνας κι όπως φαίνεται χωρίς να παύσει να ερευνά το θέμα ,όταν ανδρώθηκε, έμαθε πως ο αδελφός του πατέρα του Νικολής κατά 8-10 χρόνια μεγαλύτερος , που διέθετε ισχυρή μνήμη κάτεχε το γεγονός Έσπευσε λοιπόν οργανωμένος να βεβαιωθεί αν το ποίημα που αγνοούσε ο θείος του περιείχε αλήθειες Ο Νικολής Δαφέρμος αφηγήθηκε το γεγονός και την εκδίκηση του προγόνου του σα να διάβαζε το ποίημα Με τόση ακρίβεια περιγραφής των γεγονότων. Έτσι δεν μένει η παραμικρή αμφιβολία ότι πρόκειται για πραγματικό γεγονός κι όχι αποκύημα φαντασίας που μερικές φορές μας κληροδοτεί η προφορική παράδοση .
Εύα Λαδιά