Από το τέρμα αυτοκινητόδρομου του χωρίου Βεργιανά Μυλοποτάμου προς
Δυσμάς και εις απόστασιν ημισείας ώρας πεζοπορίας, η διαμόρφωσις του
εδάφους φέρει βαθιές χαράδρες, αι πλαγιές των οποίων αι περισσότεραι είναι
υποφερταί εις κλεισιν.
Αυται ενθεν και ενθεν του Χειμάρρου είναι γεμάται «σε μερικά μέρη βήμα
προς βήμα» από κατοικίες αρχαίων νεκρών.
Οι τάφοι αυτοί άλλου μεν σε πορώδη μέρη αλλού δε σε σκληρά πέτρινα
σκαλιστά, οικογενειακά και μη, σώζονται καλώς ώς λ.χ εις την τοποθεσία
«Αγιά – Ελέσσα».
Είναι αξιοπρόσεκτοι οι κατά μεγέθη φέροντες εντός των, σκαλιστά λάρνακας
σε συμπαγή βράχο.
Ο τρόπος που κατασκευάζοντο πάλιν αξιοπερίεργος: Με λεπτά μακρουλά
τρυπάνια τρυπούσαν τον λίθον περιφερειακώς και μετά αποσπούσαν το
εσωτερικό και η θέσις του νεκρού ήτο έτοιμος.
Να ήτο άραγε η εποχή του Χαλκού; ή και προ; Εάν ήταν προ, πιθανών
ανατρέπονται οι χαρακτηρισμοί των αρχαιολογικών εποχών αφού ήτο
τρυπάνια με μέταλλο σκληρότερο του χαλκού, ή και κράμα αυτού ή κατά τη
σημερινή ομολογία των εκεί ντόπιων υπήρχε υγρό που μαλάκωνε τον λίθο.
Εις την ιδίαν θεσιν υπάρχουν και σήμερον δυο πηγαί υδάτων με αρκετά
περιβόλια».
Μια γερυρα του Χαροντος ενώνει τις δυο πλαγιές: ο τρόπος της εφαρμογής
των ορών: «του εφελκισμού και θλήψεως» είναι θαυμαστές. Πας μηχανικός ή
μη όταν την προσέξει από κοντά είμαι βέβαιος πως θα παραδεχθεί ότι η
αρχαιολογική της αξία εις χρυσόν ισούται με το λίθινον βάρος της.
Σκοπίμως αποσιωπώ τον τρόπο κατασκευής της, εχω την γνώμη ότι εις ολη
την γη δεν υπαρχει όμοιά της.
Εις το βάθος και προς Νότον και εις απόστασίν περίπου ημισείας ώρας εκατό
η Αρχαία Ελεύθερνα επι τοποθεσίας οχυρωτάτης της εποχής εκείνης. Και
σήμερον υπάρχουν: Αρχαίον υδραγωγείον εντός συμπαγούς βράχου με
καταφανείς ενδείξεις των χρησιμοποιηθέντων τότε εργαλείων.
Πολεμικός υπόνομος. Ερείπια τείχους. Πηγές υδάτων. Ελληνικά χρώματα
κλπ. Και οι αναφερθέντες τάφοι σποραδικός φθάνουν εως εκεί.
ΜΙΧ. ΣΠ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
Εφ. «Βημα»1959