Ερωφίλη Παπαδάκη

Έχουμε πολλές φορές αναφερθεί στην Ευαγγελία Πολιουδάκη και στην ηρωική της πράξη την πρώτη πράξη αντίστασης μετά τη μάχη της Κρήτης.

Όταν μπήκαν Γερμανοί στην αυλή της και ένας από αυτούς κλώτσησε το πιάτο με το κόλλυβο για το αδικοχαμένο παιδί της, που είχε εκτελεστεί δυο μέρες πριν, εκείνη του χύθηκε με ένα ξύλο για να τον κτυπήσει. Τότε ένας άλλος στρατιώτης τη «γάζωσε» με το όπλο του και την έριξε νεκρή. Την ίδια τύχη είχε κι ο άνδρας της που έτρεξε να τη βοηθήσει.

Αυτή ήταν η αφορμή που ο εγγονός της Μάρκος Πολιουδάκης ασχολήθηκε με τόσο πάθος στην έρευνα και καταγραφή των γεγονότων και επάξια θεωρείται με την εγκυρότητα των βιβλίων του ο συγγραφέας της Μάχης της Κρήτης.

Μια γενναία δασκάλα

Υπάρχει όμως και μια ακόμα γυναίκα που ταπείνωσε τους Γερμανούς. Ήταν μια δασκάλα στο Σπήλι που ακόμα μιλάνε με το κατόρθωμά της και υποκλίνονται στη μνήμη της. Μια γυναίκα που δεν δίστασε να τα βάλει με έναν Γερμανό, που ήταν ο φόβος και το τρόμος στην περιοχή.

Η Ερωφίλη Παπαδάκη γεννήθηκε στο Άνω Μέρος Αμαρίου, το 1909 και ήταν κόρη του Αντώνη Μαυρογιαννάκη και της Ευγενίας Παυλάκη. Η ευφυΐα της και η έφεσή της στα γράμματα έπεισαν τους γονείς της να της επιτρέψουν να σπουδάσει. Εκείνη είχε πάρει κιόλας τις αποφάσεις της. Χωρίς δεύτερη σκέψη πήγε στο Διδασκαλείο Ηρακλείου. Με το πτυχίο της στην τσέπη ξεκίνησε με όρεξη να διδάσκει. Ένας Σπηλιανός αντάξιός της σε ηθικές αξίες την πρόσεξε και τη ζήτησε σε γάμο. Ήταν ο Γεώργιος Παπαδάκης από τις οικογένειες του Σπηλίου με όνομα και ιστορικές περγαμηνές. Ο ίδιος αξιωματικός χωροφυλακής, ήταν ήρωας του μικρασιατικού μετώπου και είχε τιμηθεί με το χρυσό μετάλλιο ανδρείας. Απόκτησαν τρία παιδιά, την Άννα, την Ευγενία και τον Νικόλαο. Ο πόλεμος βρήκε την Ερωφίλη να υπηρετεί στο Σπήλι, πάντα κοντά στην τοπική κοινωνία. Ακόμα και το μάθημά της ήταν γεμάτο μηνύματα προκειμένου να γαλουχήσει τους μαθητές της στα ιδεώδη της φυλής.

Η μοιραία Τρίτη

Ήταν μια Τρίτη 29 Ιουνίου 1942 και η ζωή στο Σπήλι είχε ξεκινήσει κάτω από τις ίδιες συνθήκες της σκλαβιάς όπως κάθε μέρα.

Κατά τις 10 το πρωί ένα άγημα Γερμανών αστυνομικών με επικεφαλής τον φρικτό εκείνο «Γιαννάκη» και μερικούς στρατιώτες περικύκλωσαν το Σπήλι με σκοπό να πάρουν άνδρες και γυναίκες για αγγαρεία στα έργα που γίνονταν στο Τυμπάκι. Οι Γερμανοί βιάζονταν να τελειώσουν να τελειώσουν το αεροδρόμιο, προκειμένου να το χρησιμοποιήσουν για την προσγείωση των γερμανικών αεροπλάνων, που θα επιχειρούσαν την κατάληψη  ολόκληρης της Αφρικής. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Γερμανοί ευρίσκονταν τότε στο ζενίθ της δόξας τους έξω από την Αλεξάνδρεια.

Οι Σπηλιανοί αντιλαμβανόμενοι την παρουσία των Γερμανών έσπευσαν όσοι πρόλαβαν να εξαφανιστούν. Η Ερωφίλη, που ήταν μόνη της, προσπαθούσε να βάλει μέσα στο σπίτι τον 2χρονο γιο της Νίκο, φωνάζοντας παράλληλα λόγια καθησυχαστικά στην κόρη της Ευγενία που παρακολουθούσε το θέαμα των Γερμανών κατατρομαγμένη.

Ο Γερμανός αστυνόμος «Γιαννάκης» που «είχε από καιρό στο στομάχι» την αγέρωχη πάντα δασκάλα γιατί σε κάθε ευκαιρία έδειχνε την περιφρόνησή της στον κατακτητή, πήρε αμέσως τον αντιπρόεδρο της κοινότητος Κωνσταντίνο Τζανακάκη και τον αστυνομικό σταθμάρχη του  χωρίου και κατευθύνθηκε στο σπίτι της Ερωφίλης κραδαίνοντας απειλητικά ένα ραβδί.

Μόλις βρέθηκε μπροστά της, με την απειλή του ξύλου την διέταξε άγρια να τους ακολουθήσει. Εκείνη ατάραχη αρνήθηκε. Και συνέχιζε να επαναλαμβάνει την άρνησή της ενώ ο Γερμανός «άφριζε» από το κακό του. Ο διαπληκτισμός μεταξύ Ερωφίλης και Γερμανού πήρε εκρηκτικές διαστάσεις και τότε η δασκάλα  χωρίς να υπολογίσει τις συνέπειες αρπάζει τον αξιωματικό από τον λαιμό και με το άλλο χέρι του ξηλώνει το «πέταλο» που κρεμόταν από μια μικρή αλυσίδα και το πετάει μακριά. Κι ενώ εκείνος κοιτούσε αποσβολωμένος αρχίζει να τον κτυπά πρώτα με χαστούκια κι έπειτα με το ξύλο που του άρπαξε ρίχνοντάς τον στο έδαφος «Παλιόσκυλο» επαναλάμβανε χωρίς να σταματήσει να τον χτυπά εκσφενδονίζοντας και το κράνος του τρία μέτρα μακριά.  Εκείνη την ώρα η ηρωική δασκάλα έπαιρνε την εκδίκησή της για τα όσα περνούσε ο τόπος από τον δυνάστη. Κι έπειτα παίρνοντας τα παιδιά της τράπηκε σε φυγή. Πέρασε το φαράγγι του Σπηλίου και κατορθώνοντας με απίστευτη ψυχραιμία να περάσει χωρίς πρόβλημα τη φρουρά, συνάντησε τον άνδρα της στη θέση Μελισσότι. Να σημειωθεί ότι ο Παπαδάκης είχε φροντίσει να αποστρατευθεί αρνούμενος να υπηρετεί τον εχθρό και είχε λάβει μάλιστα το μετάλλιο ευδοκίμου υπηρεσίας. Στα βουνά που βρισκόταν έκανε την αντίστασή του.  Έκπληκτος είδε τη γυναίκα του με τα παιδιά, αλλά όταν έμαθε τα γεγονότα δεν αντέδρασε αφού ήξερε καλά τη γενναιότητα της γυναίκας του.

Η Ερωφίλη αφού ξεκουράστηκε λίγο και φρόντισε τα παιδιά της τα πήρε και πήγαν στο Μιξόρρουμα όπου και κρύφτηκαν στο σπίτι του Μάρκου Δουλγεράκη. Η γυναίκα του Αρτεμησία, δασκάλα επίσης ήταν ξαδέλφη της ηρωίδας Παπαδάκη.

Τα συνταρακτικά νέα όμως μαθεύτηκαν γρήγορα. Και ο Γεώργιος Σαββάκης από το Σπήλι φρόντισε να ενημερώσει την τολμηρή δασκάλα ότι ο Γερμανός αξιωματικός είχε χάσει κάθε έλεγχο από τη ντροπή του μετά την ταπείνωση που δέχτηκε από μια γυναίκα. Φώναζε πως δεν είχε τολμήσει κανένας ούτε να τον κοιτάξει όπου κι αν είχε υπηρετήσει ως τότε (Γερμανία, Γαλλία, Πολωνία, Σερβία και Ελλάδα). Κανένας δεν τόλμησε να σηκώσει χέρι πάνω του και μια δασκάλα να του κάνει τέτοιο «χουνέρι»; Είχε φέρει τα πάνω κάτω για να τη βρει και να την εκτελέσει επί τόπου με τα ίδια του τα χέρια όπως έλεγε.

Φόβος παντού

Το ίδιο βράδυ πήγε στο σπίτι του Δουλγεράκη, έντρομος ο κοινοτάρχης του χωριού.

– Μάρκο του είπε για τον Θεό, Αν κρύβεις την ξαδέλφη σου διώξε την όσο είναι καιρός. Οι Γερμανοί είναι έξαλλοι. Αν μάθουν ότι κρύβεται εδώ θα έρθουν και θα κάψουν το χωριό. Σε παρακαλώ. Σκέψου μας

Ο Μάρκος βέβαια ούτε το σκεπτόταν να διώξει την Ερωφίλη. Εκείνη όμως δεν επέτρεψε να κινδυνεύσει ένα χωριό εξαιτίας της. Πήρε τον άνδρα της και τα τρία της παιδιά και ανέβηκαν στο βουνό με τους άλλους «ελεύθερους» αντάρτες.

Ενώ περνούσαν από τα Λοφιά τους πλησίασε μια γυναίκα που ονομαζόταν Περάκη. Οι Γερμανοί της είχαν σκοτώσει τον γιο της. Αυτόν θρηνολογούσε όταν συνάντησε τους κυνηγημένους. Με παρακάλια γιατί δεν ήθελαν να την εκθέσουν σε κίνδυνο τους έφερε στη στάνη της και τους περιποιήθηκε με το παραπάνω. Λίγο αργότερα αναγκάστηκαν να πάρουν και πάλι τα βουνά καθώς έσπευσαν άλλο βοσκοί να τους πληροφορήσουν. ότι οι Γερμανοί είχαν περικυκλώσει όλη την ορεινή περιοχή και τους έψαχναν.

Κι αυτό συνεχίστηκε για καιρό.

Αυτό το παράδειγμα της δασκάλας που κρυβόταν πια στα βουνά μιμήθηκαν και άλλοι Σπηλιανοί, όπως ο Θανάσης Μαρκογιαννάκης. Ο μεγάλος αυτός ήρωας που πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στην Αντίσταση. Αυτός βρήκε ηρωικό θάνατο σε μια επικίνδυνη αποστολή, κατά την περίοδο της αντίστασης, λίγο πριν την απελευθέρωση.

Ήταν τότε, Απρίλης του 1944, που καθ’ οδόν σε αποστολή με τους συντρόφους του Γιώργη Αγγελιδάκη και Πέτρο Δουλγεράκη, εντοπίστηκε από γερμανικό φυλάκιο, εξαιτίας του όπλου που είχε κρεμασμένο στον ώμο του. Παροτρύνοντας τους άλλους να φύγουν έμεινε στη θέση του, για να παραπλανήσει τους Γερμανούς και να δώσει το περιθώριο στους δυο συναγωνιστές του να ξεφύγουν. Όπως κι έγινε. Εκείνοι σώθηκαν, εκείνος βρέθηκε από τους Γερμανούς που είχαν πλησιάσει, στο μεταξύ, βαριά τραυματισμένος Όταν διαπίστωσαν ότι δεν είναι σε θέση να τους δώσει στοιχεία, τον αποτελείωσαν.

Ανάμεσα στα τόσα του ανδραγαθήματα ήταν η αφαίρεση του ραδιοφώνου από τη γερμανική στρατιωτική λέσχη που φρουρούσαν Γερμανοί και τις γραφομηχανές κάτω κυριολεκτικά από τη μύτη των ναζί που στάθηκαν πολύτιμες στον ιερό αγώνα.

Είναι και πολλοί ακόμα Σπηλιανοί με έντονη δράση για τους οποίους θα κάνουμε σχετικές αναφορές δοθείσης ευκαιρίας.

Η ζωή της Ερωφίλης μέχρι την απελευθέρωση ήταν μια κόλαση αλλά εκείνη δεν υπέκυψε. Μετά τα βουνά ζήτησε καταφύγιο με την οικογένειά της στο Ρέθυμνο. Αργότερα επέστρεψε στο Σπήλι αλλά όποτε έρχονταν Γερμανοί εκείνη φρόντιζε να εξαφανιστεί. Φρόντιζε μάλιστα να την ειδοποιεί ο κοινοτάρχης κι έτσι δεν κατάφεραν οι ναζί να την εντοπίσουν.

Κάποια στιγμή όμως κατάφερε να γαληνέψει καθώς έμαθε πως ο Γερμανός που είχε ταπεινώσει πνίγηκε σε ένα ναυάγιο στη Αίγυπτο. Τώρα ήταν πραγματικά ελεύθερη.

Οι Σπηλιανοί ποτέ δεν ξέχασαν την ηρωική δασκάλα. Ο επιθεωρητής μάλιστα Ιωάννης Ευαγγελίδης ένας εξαιρετικός άνθρωπος και μεγάλος πατριώτης, από τα θύματα του τοπικού εμφυλίου δεν έπαυσε να την τιμά και να την αναφέρει ως πρότυπο αγνού πατριωτισμού.

Η Ερωφίλη πέθανε στις 4 Μαρτίου 1995. Μέχρι την τελευταία της στιγμή είχε τη στοργή και την αγάπη των τριών παιδιών της, οκτώ εγγονών και τεσσάρων δισέγγονων.

Προς τιμήν της δόθηκε το όνομά της στο δρομάκι που διαδραματίστηκε το γεγονός. Μένει μόνο να ικανοποιηθεί το αίτημα του εγγονού της Αλεξάνδρου Καλαμαρίδη που προσυπογράφουν και τα παιδιά της για την τοποθέτηση μιας προτομής την οποία και αξίζει με το παραπάνω.

Στο σχετικό έγγραφο που μας έδωσε ο εγγονός της ηρωίδας αναφέρονται τα εξής:

Σπήλι, 3 Σεπτεμβρίου 2018

ΠΡΟΣ: Δήμαρχο και δημοτικό συμβούλιο φήμου Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης

ΑΠΟ: Ευγενία Γ. Παπαδάκη, Άννα N. Γενεράλη και Νικόλαο Γ. Παπαδάκη

ΘΕΜΑ: Ανέγερση προτομής αναμνηστικής ηρωισμού του β’ παγκοσμίου πολέμου στο Σπήλι.

«Σε συνέχεια της επιστολής που είχε επιδώσει στον δήμαρχο Ιωάννη Ταταράκη ο Αλέξανδρος Καλαμαρίδης την 2 Σεπτεμβρίου 2017, με την παρούσα σάς παρακαλούμε στο επόμενο δημοτικό συμβούλιο να πάρετε την απόφαση να ανεγερθεί προτομή της μητέρας μας, δασκάλας Ερωφίλης Παπαδάκη (1909-1995) και να τοποθετηθεί σε κατάλληλο κεντρικό σημείο του Σπηλίου. Μιά τέτοια προτομή θα αποτελέσει σημαντική ανάμνηση και αναγνώριση όχι μόνο της δασκάλας μητέρας μας, αλλά και του ρόλου που έπαιξαν οι γυναίκες στο Σπήλι (και στον Άγιο Βασίλειο γενικότερα) στην αντίσταση κατά των Γερμανών.

Ο ηρωισμός της μητέρας μας ήταν μοναδικός, απολιτικός και ευρέα γνωστός: έδειρε Γερμανό αξιωματικό της Γκεστάπο στις 29 Ιουνίου 1942 παρουσία των στρατιωτών που τον συνόδευαν στο κέντρο του Σπηλίου, αρνούμενη να εκτελέσει τις διαταγές του. Αυτή η πράξη της 33χρονης τότε δασκάλας του χωριού αποτέλεσε πρωτοφανές γεγονός, από τα λίγα αν όχι το μοναδικό της Ευρώπης στη διάρκεια της κατοχής.

Προς τούτο υποβάλλουμε συνημμένα με το παρόν αίτημα φωτοτυπία της περιγραφής αυτού του γεγονότος στην «Μάχη της Κρήτης» του Ι.Δ. Μουρέλλου (1950), καθώς και δημοσιεύσεις στα «Ρεθεμνιώτικα Νέα» της 19 Απριλίου 2013, «Made in Creta» της 21 Μαρτίου 2017, και «Πατρίς» (Γιώργος Α. Καλογεράκης) της 16 Ιουλίου 2018, . Φυσικά υπάρχουν και πολυάριθμες μαρτυρίες των παλαιοτέρων κατοίκων του Σπηλίου που ήταν τότε παιδιά.

Καθώς κεντρικός λιθόστρωτος δρόμος του Σπηλίου φέρει το όνομά της Ερωφίλης Παπαδάκη, προτείνομε ως καταλληλότερη τοποθεσία για την προτομή την αρχή αυτού του δρόμου κοντά στις βρύσες στην πλατεία του χωριού.

Σε αναμονή της απάντησής σας, σάς ευχαριστούμε για την θεώρηση και συζήτηση του δίκαια υποβαλλομένου αιτήματός μας».

Υπογράφουν: η Ευγενία Παπαδάκη, η Άννα Γενεράλη και ο Νικόλαος Παπαδάκης

Επειδή είναι γνωστές οι πολιτιστικές ευαισθησίες των δημοτικών παραγόντων Αγίου Βασιλείου θεωρούμε ότι δεν θα αργήσει ο καιρός που θα βλέπουν οι απόγονοί μας την προτομή της ηρωίδας δασκάλας και θα νοιώθουν το ίδιο περήφανα. Γιατί αυτά τα πρότυπα χρειάζεται η φυλή μας για να αντιμετωπίσει τους κινδύνους του μέλλοντος.

 

ΠΗΓΕΣ

Συγγενείς της ηρωίδας

Μαρτυρία του εγγονού της Αλεξάνδρου Καλαμαρίδη

Ιωάννη Δ. Μουρέλου « Η Μάχη της Κρήτης».