ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝ. ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ

Υπό του . ΧΡ. ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΚΗ

Με τον όρο Χειροτεχνία Λαϊκής τέχνης νοούμε τις αυθόρμητες εκδηλώσεις του
καλλιτεχνικού αισθήματος του λαού στον κύκλο των διακοσμητικών τεχνών.
Στη εννοια δε της λαϊκής τέχνης περιλαμβάνονται η επιπλοποιία και ξυλουργική,
μεταλλοτεχνία, κεραμευτική, υφαντουργική, πλεκτική κεντητική κλπ εφ’οσον όμως τα
προϊόντα των τεχνών τούτων έχουν την έμπνευσίν τους σχεδίου και τον τρόπο της
εκτελέσεως μόνο από τον λαό. Τότε είναι γνήσια και τότε έχουν αξία.
Η χειροτεχνία εμφανίζει μέγιστη ποικιλία χαρακτήρων στους διαφόρους λαούς και
τόπους τις εποχές και τα έθνη. Αντλεί δε τις εμπνεύσεις και γενικά τα θέματα της από
τη Θρησκεία, τας παραδόσεις, τα ιστορικά γεγονότα τους μύθους τα ήθη, τα έθιμα,
από το φυτικό και γενικά από το ζωικό κόσμο του περιβάλλοντος.
Η Κρήτη λόγω της μακραίωνης ιστορίας και πολιτισμού της των πανάρχαιων
παραδόσεων της κλπ βρίχνεται από της απόψεως της Λαϊκής τέχνης εις πολύ
υψηλότερο επίπεδο πάσης άλλης χώρας εντός της Μεσογειακής λεκάνης.
Είναι η μητέρα των μορφών και σχεδίων πολλών εθνών εις τη χειροτεχνία των
οποίων απαντώμεν παραλλαγάς Κρητικής τέχνης ακόμη και από της Μινωικής
εποχής.
Ακόμη και σήμερον ύστερα από χιλιάδες χρόνια δεν έχει σταματήσει το φαινόμενο
αυτό στην Κρήτη.
Το φαινόμενο αυτό μπορεί παράλληλα να ερμηνευθεί και από την αναμφισβήτητη
πρωτοβουλία και αξιοσύνη των δημιουργών της Λαϊκής Τέχνης. Βασικά όμως
κυριαρχεί το κρητικό στοιχείο που είναι έμφυτο στο λαό μας.
Η κατ’ εξοχή Λαϊκή χειροτεχνία εκδηλώνεται όπως είπαμε πάρα πάνω στην υφαντική,
κεντητική , ξυλουργική πλεκτική κλπ.
Η αρχιτεκτονική διατηρεί ακόμα στα ορεινά τον πανάρχαιο τύπο του Κρητικού
Σπιτικού.
Ο ορεινός τύπος όσο και ο παραθαλάσσιος με όλες τις παρουσιαζόμενες διαφορές
έχουν κοινά τα βασικά στοιχεία.
Τα έπιπλά όλα της κατοικίες τόσο του αρχοντικού όσο και του απλού τύπου, πάντα
έχουν στο εσωτερικό ορισμένη θέση. Είναι προσαρμοσμένα οργανικά και αποτελούν
ενιαίο και αρμονικό σύνολο με τη γενική εσωτερική διακόσμηση και την αρχιτεκτονική
του σπιτιου που πάντα κυριαρχεί στη μέση η κάμαρα (το καμαρόσπιτο).
Ετσι δικαιολογείται η ύπαρξη των ίδιων φορητών επίπλων που βρίσκουμε στο
Κρητικό σπίτι. Το κρεβάτι, ο καναπές, οι εγχώριες πολυθρόνες και καρέκλες, το
σκαμνί, η κασσέλα, ο αργαλειός, ο σταμνοστάτης, ο καντηλιέρης, κλπ.

ΥΦΑΝΤΙΚΗ
Στα μέρη της Κρήτης κατέχει μια από τις πιο σπουδαίες θέσεις στη χειροτεχνία του
λαού της ως οικιακή ακόμη δε και ως εργασιακή τέχνη. Τα είδη της υφαντικής είναι
πάμπολλα και χωρίζονται:
Α) Εις τα μάλλινα.
Τα μαλλιά των προβάτων ύστερά από μια πολύπλοκη επεξεργασία
χρησιμοποιούνται εις διάφορα υφαντά στον αργαλειό όπως είναι οι πατανίες
«πατητέ» που είναι άλλοτε σκέτες και άλλοτε πλουμιστές εις τα άκρα σε μια ποικιλία
αφάνταστη. Τους «κουσκουσέδες» «δεξιμάτες» άλλες κατηγορίες υφάνσεων και
σχεδίων κλπ. Επίσης με μαλλί φτιάχνονται χαλιά του τοίχου «Μπόλιες»
χρωματιστές, κεντητές, ομοίως οι «βουργιες» και τα ωραιότατα «βουργιάλια» πάνω
στα οποία απαντά κανείς πανάρχαια μοτίβα. Ομοίως τα «κιλίμια» τα «χιράμια», τα
ρασίδια «κάπες» μπαγκάλια κλπ.
Β) Τα βαμβακερά τα οποία είναι επίσης ποικίλα, τραπεζομάντηλα, πετσέτες
προσώπου και φαγητού με αφθονία ωραίων σχεδίων και χρωμάτων εις τα άκρα,
σεντόνια, φορέματα γυναικεία, πανί για ανδρικές βράκες, σακιά και άλλα χρειώδη
οικιακά και τα οποία υφαίνονται κατά διαφόρους τρόπους π.χ μπόλια, δίμιτο,
βαμμένο. Κλινοσκεπάσματα ομοίως βαμβακερά, καλύμματα, διακοσμητικά κλπ.
Γ) τα λινά περίπου ως και τα βαμβακερά κατασκευάζονται από λινάρι το οποίον
κατεργάζονται οι υφάντρες πολύ καλά ανάλογα με τα πρωτόγονα μέσα που
διαθέτουν. Μ’αυτό υφαίνουν τις πλουμιστές πετσέτες που χρησιμοποιούν για το
στόλισμα του σπιτιου, θαυμάσιες σε χρώμα και σχέδιο.
Δ) Τα Μεταξωτά. Το μετάξι το οποίον κατεργάζονται πάλι μόνες οι χωρικές της
Κρήτης το χρησιμοποιούν δια τα διάφορα είδη ρουχισμού πολυτελείας, «μπόλιες»
μετάξινες «χασιλαμάδες» επίσης υφαίνονται με ειδικό τρόπο, ζώνες, πετσέτες,
υφάσματα για ρουχα κ.λπ
Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ είναι η της Νησιώτικης Ελλάδος αλλά με βασικές διαφορές.
Τα ντόπια και ξένα υφάσματα «τσόχα Γαλλική» «Ντίμπεντο» κλπ με τα υφαντά
κεντητά τους θέματα με την αξιοθαύμαστη ύφανση, αρμονική ποικιλία των
διακοσμητικών σχεδίων, των χρωματισμών και την επιμέλεια στην εκτέλεση, το
κάλυματα της κεφαλής.
Οι τύποι των διαφόρων μοτίβων υποδήσεως κλπ. αποτελούν ένα αρμονικό σύνολο
αφθάστου αρχοντιάς και ωραιότητας από τα χαρακτηριστικότερα και πλέον
ενδιαφέροντα της Κρήτης.
Πλεκτική
Το είδος αυτό της χειροτεχνίας εκδηλώνεται στην Κρήτη με τις δαντέλες σε θαυμάσια
Βενετσιάνικα σχέδια, τους μποξάδες για τις γερόντισσες, τις κάλτσες, τις φασκές, τα
παλαιότερα παραδοσάκουλα κλπ.
Κεντημα: και στο κέντημα οι Κρητικές γυναίκες καταγινόντουσαν ανέκαθεν αλλά
ολιγότερων σήμερον.
Είναι δε ο πιο χαρακτηριστικός και πλούσιος κλάδος της Κρητικής χειροτεχνίας.
Στα σχέδια, χρώματα τα παλιά από φυτικές ουσίες (αλόη, ζαφορά (Μινωικός κρόκος)
και γενικά τα στολίδια του εκδηλώνονται και αντανακλούν όλες οι διάφορες και
ιδιορρυθμίες των διαφόρων διαμερισμάτων της Κρήτης.

Χανιώτικα, Σφακιανά, Ρεθεμνιώτικα, Ηρακλειώτικα, Λασηθιώτικα. Τα κεντητά
υφάσματα διακρίνονται σε δυο κατηγορίες.
Α) Σε κεντήματα για το στόλισμα των γυναικείων ενδυμασιών πάνω σε μοτίβα
πανάρχαια Κρητικά πολλές φορές επηρεασμένα από ωραιότατες Βενετσιάνικες
παραλλαγές
Β) και για το στόλισμα του σπιτιού.
Τα κεντήματα για το στόλισμα του σπιτιού είναι πολύ παλιά, και πιο πλούσια
διακοσμημένα και ακόμη πολύπλοκα στη σύνθεσή τους στενά δε συνδεδεμένα με το
εσωτερικό του σπιτιού.
Πολλές φορές σε κεντητές μπόλιες και κάδρα απαντά κανείς γνήσια και απαραποίητα
βυζαντινά μοτίβα της εποχής του Νικηφόρου φωκά. Αλλοτε τα Μινωικά περιστέρια
τα πουλιά και τις ελισσόμενες περικοκλάδες κλπ.

Ξυλοτεχνία. Η ξυλουργική και ξυλογλυπτική καλλιεργήθηκαν αφάνταστα από πολύ
παλιά στη Κρήτη.
Έργα με εξαιρετική σημασία είναι τα της Εκκλησιαστικής χρήσεως (τέμπλα,
θυρόφυλλα, θρόνοι, εικονοστάσια, μανουάλια κλπ. Και τα οποία πολλές φορές είναι
αληθινά αριστουργήματα τέχνης με συνθέσεις και ποικιλίες σχεδίων από λαϊκούς
τεχνίτες και πρωτομαστόρους.
Ακόμη δε σημαντικά κατασκευάσματα ξυλογλυπτικής είναι αυτά που χρησιμεύουν για
το διάκοσμο του εσωτερικού του σπιτιού, τραπέζια, κασέλες, πολυθρόνες, καρέκλες,
ερμάρια, ράφια, εικονοστάσια, αργαλειοί, ανέμες, ρόχες κλπ
Ωραιότατα επίσης είναι τα έργα της ποιμενικής τέχνης των Κρητών, λύρες,
βερνεγάδα, ξυλοχάβανα, σπαθόβεργες κλπ.
Επίσης στα διάφορα Μοναστήρια της Κρήτης παλαιότερα οι μοναχοί εκτός της
ζωγραφικής κατασκεύαζαν από μαλακά ξύλα, σταυρούς, κοπτήρες, τυπωσες,
κουτάλια, κουτιά, πλαίσια εικόνων κοπ. Ακομη δε και στις φυλακές ασχολούνται με τα
ξυλόγλυπτα διάφορα αντικειμενα σιγαροθήκες, σαΐτες, ρόκες, ποτήρια,
ανθρωπόμορφα ζωόμορφα μικροτεχνήματα, πίσες, δίσκους κλπ.
ΚΑΛΑΘΟΠΛΕΚΤΙΚΗ ΚΑΝΙΣΤΡΟΠΛΕΚΤΙΚΗ:

Την μεν πρώτη ασκούν άνδρες ως επι το πλείστων, επίσης και γυναίκες φτιάχνουν
καλάθια, κοφίνια, κόφες κλπ με «βίτσες» θαμνοειδών δένδρων όπως η λιγαριά, ο
σκόνιος επίσης με καλάμια και σκαμνιά με αρτήκους.
Χαρακτηριστικά έργα της καλαθοπλεκτικής είναι και οι Κέρτοι διαφόρων μεγεθών για
το ψάρεμα. Την δεύτερη την κανιστροπλεκτική την ασκούν συνήθως οι γυναίκες στο
σπίτι όπου κακατσκευάζουν με θαυμάσια κάνιστρα «πανιέρια» σε μεγάλη ποικιλία
σχημάτων και σχεδίων πάνω στα οποία μπορεί κανείς να διακρίνει Μινωικό σχέδιο,
και Αραβούργημα και Βυζαντινό.
Τα κάνιστρα κατασκευάζονται συνήθως από κορμούς σιτηρών «ράπες» τις οποίες
και χρωματίζουν με διάφορα χρώματα που στο πλέξιμο σχηματίζουν μια χρωματιστή
αρμονία εξόχου ωραιότητος με τις διαδοχικές εναλλαγές χρωμάτων ομοίως διάφορα
διακοσμητικά, κτενοθήκες φωτογραφοθήκες κλπ.

ΚΕΡΑΜΕΥΤΙΚΗ
Η κεραμευτική στα παλιά ήταν πολύ διαδεδομένη και προχωρημένη στην Κρήτη,
ύστερα από μια τόσο μακραίωνα και πλούσια Μινωική παράδοση όπου
κατασκευάζονταν τα περίφημα Κρητικά αγγεία.
Οι Κρήτες πολύ ολίγον σήμερον εξακολουθούν να εργάζονται στον τομέα αυτό πλην
ορισμένων περιοχών, που κατασκευάζονται πιθάρια, στάμνες, λαίνια,
πετρολεκανίδες, μπαρδάκια, κουνενοί, γλάστρες κλπ

ΜΕΤΑΛΟΥΡΓΙΚΗ και ειδικότερα η αργυροχρυσοχοΐα έχουν να μας επιδείξουν από
την παλιά εποχή στην Κρήτη μέχρι των ημερών μας, έργα σπουδαία και πρωτότυπα
καλλιτεχνικά και σπάνια εις το είδος των, καδένες μποτόνια, αμπρακάμους,
σκουλαρίκια βραχιόλια, δαχτυλίδια, κοσμήματα και σκευή εκκλησιαστικά,
διακοσμητικά οπλισμού και μαχαιριών, σφραγίδων δακτυλιολίθων κλπ. απαράμιλλου
τέχνης και ωραιότητος.
Ακόμη και σήμερον εις την πρωτεύουσα της χώρας της Αθήνας, τα πρώτα της τέχνης
αυτής τα κρατούν Κρήτες καλλιτέχνες.
Χαίρω διότι βλέπω τώρα να αναλαμβάνεται από εθνικό Οργανισμό η προσπάθεια
αυτή κι εύχομαι να μην απομείνει εις ωραίους λόγους και ωραίας μελετας ως
συνήθως γίνεται. Ελπίζω ότι υμείς αξιότιμοι Κυρίοι θα εισηγηθείτε ως αρμόζει την
σπουδαιότητα του σοβαρά τα του αυτού έργου προοριζομένου ν’αποδώσει πολλά
αγαθά εις τον τόπο.
Από μικρός ασχολούμενος με την ιστορία και λαογραφία του τόπου όπου τόσο
σταθερώς εμπίπτει το απασχολούν υμάς θέμα σας διαβεβαιώ ότι εις το διαμέρισμα
του νομού Ρεθύμνης θα ευρείτε τα πλεον χαρακτηριστικά, τα πλέον
αντιπροσωπευτικά αντικείμενα της Κρητικής χειροτεχνίας.
Ο τόπος έχει και διαθέτει τους ανθρώπους, τεχνίτες σπουδαίους, υφάντριες
απαράμιλλες εις εργατικότητα και καλλιτεχνία ικανούς να παράγουν εργον αξιόλογον
τέλειον εις το είδος του και κατά μεγάλας δόσεις, εφ’ όσον οι πρώτες ύλες βρίσκουν
βρίχνουνται πλούσιες στον τόπο, και εφ’οσον η δική σας εισήγησις θα προκαλέσει το
κρατικό διαφέρον και την υποστήριξη.
Συνοψίζον την εισήγισιν μου και αφού πρώτον σας ευχαριστήσω για την ευγενή
καλοσύνη που είχατε να με ακούσετε, θα μου επιτρέψετε να ειπώ και την γνώμη μου
εις το τί ακριβώς μπορεί να γίνει στο τόπο πάνω στο θέμα της Χειροτεχνίας.
1) Μια Σχολή χειροτεχνίας στο Ρέθυμνου που θα περιλαμβάνει τα κάτωθι
τμήματα:
α) Αργαλειό, β) κεντητική, γ)πλεκτική δ) κανιστροπλεκτική ε) αγγειοπλαστική
Σ’αυτή θα φοιτούν γυναίκες και κορίτσια του λαού με καθηγήτριες προ παντός
δεδοκιμασμένες υφάντριες και έμπειρες κεντήστρες που έχει ο τόπος και
ανάλογους κρατικούς λειτουργούς
2) Μια σχολή ξυλογλυπτικής, διακοσμητικής, και μεταλοτεχνίας που θα φοιτούν
παιδιά του λαού για να βγαίνουν από εκεί άξιοι σχεδιαστές και ξυλογλύπτες
μαστόροι.

Με την πάροδο λίγου χρόνου από τα εργαστήρια αυτά θα βρίσκουν δουλειά
εκατοντάδες εργατών και εργατριών θα βγαίνει μαζική παραγωγή των
χειροτεχνικών ειδών αρκεί το κράτος να φροντίζει για τη διάθεσή των.
Εξ άλλου το Ρέθυμνο μπορεί να υπερηφανεύεται καθόλα δικαίως ότι εις όλους τους
τομείς της βιοτεχνικής εχει τους καλλίτερους τεχνίτες.
Ως παράδειγμα μπορώ να σας φέρω την απλή και κοινή καρέκλα του σπιτιού και του
καφενείου που όπως κατασκευάζεται στο Ρέθυμνο, σε υλικό, σε τέχνη και ομορφιά,
σε κανένα άλλο μέρος της Ελλάδος δεν γίνεται. Οι επιπλοποιοί μας είναι εις θέσιν να
κατασκευάζουν σαλόνια Κρητικού τύπου ασυγκρίτως ανώτερα σε κομψότητα και
διάκοσμο κρητικό από τα τόσο διαδεδομένα Σκυριανά ατινα είναι μια πολύ πτωχή
και ατυχής απομίμησης των Κρητικών σχημάτων και σχεδίων. Οι περισσότεροι
υποδηματοποιοί μας που κατά κοινή αναγνώρισή κατασκευάσουν τα καλλίτερα
υποδήματα (μπότες) σκληρά ή μαλακά με κομψότητα και καλαισθησία ασύγκριτη
κάθονται σχεδόν χωρίς δουλειά με σταυρωμένα τα χέρια μέσα στην τρομερή
οικονομική κρίση. Εις όλους αυτούς τους αληθινούς αριστοτέχνες θα μπορούσε να
δώσει δουλειά ο οργανισμός εθνικούς ιδρύματος με την υπό συγκρότηση της
βιομηχανίας.
Τελειώνοντας θεωρώ υποχρέωσή μου να εξάρω το γεγονός ότι γίνεται τώρα έναρξης
με κρατική πρωτοβουλία αξιοποιήσεως των λαογραφικών μας προϊόντων της
χειροτεχνίας, και είμαι βέβαιος μια καλώς οργανωμένη προσπάθεια δεν μπορεί παρα
να επιτύχει του μεγάλου σκοπού της να αξιοποιήσει και να διασώσει.
Διοτι δυστυχώς όπως φυσιολογικά συμβαίνει εις όλες τις εκδηλώσεις του λαού, με
την πρόοδο της βιομηχανίας η τροπή προς την εύκολη προμήθεια και πολυτέλεια
γενικά δε η στενή επαφή του χωριού με τα κέντρα έκαμαν και τη Λαϊκή Χειροτεχνία να
τείνει σιγά σιγά προς την εξαφάνιση. Ιδού γιατί θα προκύψει διπλό αγαθό από την
βιομηχανία της χειροτεχνίας.
Ως τόσο, όσο και να έχει υποχωρήσει η χειροτεχνία εις άλλους τόπους μπροστά στην
πρόοδο της Βιομηχανίας εις την Κρήτη ανάμεσα εις τους κόλπους ενός λαού τόσο
πολύ προσηλωμένου εις την μακραίωνα ιστορία και τας παραδόσεις του, θα
συναντήσετε ότι το γνήσιο, το ωραίο, καλλιτεχνικό και εκφραστικό μπορεί να
προβάλλει ενας σύγχρονος και ολοζώντανος λαός όπως ο Κρητικός εις τον τομέα της
χειροτεχνίας.

Εφημερίδα «ΒΗΜΑ»
26/ 27/8/1959

Αφήστε μια απάντηση