Από τις γυναίκες που άφησαν εποχή και η Ειρήνη Γρηγοριάδου. Όσοι τη γνώρισαν έχουν να πουν για το δυναμισμό και την καλλιέργειά της.

Ήταν η μοναδική που έγραφε τόσο προσεγμένες μουσικές κριτικές και δεν είναι τυχαίο ότι οι λόγιοι εκείνης της εποχής την χαρακτήριζαν «Αθηνά Σπανούδη του Ρεθύμνου».

Και σε ποιον κοινωνικό τομέα δεν είχε ασχοληθεί με επιτυχία. Και που δεν είχε αφήσει φωτεινή πορεία στο διάβα της. Είναι ξεχωριστή τιμή για μένα να την παρουσιάζω σήμερα στους νεώτερους. Γιατί πήρα πολλά και από εκείνη, έμαθα περισσότερα και κυρίως υπομονή και απαντοχή όταν η ζωή γίνεται σκληρή απέναντί μας.

Η Ειρήνη Γρηγοριάδου γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1907. Ήταν κόρη του Νίκου και της Άννας Σταυρουλάκη. Τρία ακόμα παιδιά είχαν να καμαρώνουν οι γονείς. Δυο γιους και μια κόρη, την Δανάη, την μετέπειτα επιφανή φιλόλογο που τίμησε την εκπαίδευση και με το συζυγικό της επώνυμο Φιλιώτου αναφέρεται πάντα με ιδιαίτερο σεβασμό.

Για τη Δανάη τους η Ειρήνη καμάρωνε περισσότερο από όλους. Κι όταν κάποιος επαινούσε κείμενο ή δράση της έλεγε πάντα «Η Δανάη το έκανε καλύτερα», «Σαν την Δανάη κανένας…».

Τελείωσε το Δημοτικό και το Γυμνάσιο στο Ρέθυμνο, ενώ παράλληλα έπαιρνε μαθήματα βιολιού, γαλλικών και ζωγραφικής. Βιολί της δίδαξε ο μουσικός Αχιλλέας Γέροντας σε μία αίθουσα που το Λύκειο Ελληνίδων είχε νοικιάσει για τον σκοπό αυτό, στην οδό Αρκαδίου. Να θυμίσουμε ότι την εποχή που αναφερόμαστε το Λύκειο δεν διέθετε τότε ιδιόκτητο κτίριο. Είχε πάθος με τη μουσική. Και εκτός από την πρώτη συμφωνική ορχήστρα που δημιούργησε ο Μπάμπης Πραματευτάκης πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες και στο Ωδείο Ρεθύμνου μέσα από τις δραστηριότητες του Συνδέσμου για τη Διάδοση των Καλών Τεχνών.

Περίφημες ήταν οι διαλέξεις της γύρω από θέματα μουσικής, ενώ έδινε και ρεσιτάλ με την επίσης αξέχαστη Ρεθεμνιώτισσα Αντιγόνη Βαρούχα που έπαιζε επίσης βιολί και τραγουδούσε εξαιρετικά.

Ανήσυχη καλλιτεχνική φύση αναζητούσε και άλλες διεξόδους έκφρασης. Οι γονείς της, που ήθελαν για όλα τους τα παιδιά ευκαιρίες να διευρύνουν τους πνευματικούς του ορίζοντες, άκουσαν με ενδιαφέρον την επιθυμία της να πάρει και μαθήματα ζωγραφικής. Και την έστειλαν στην καλύτερη εκείνης της εποχής δασκάλα. Ήταν η Αθηνά Καφφάτου. Φυσικά σαν όλες τις αρχοντοπούλες της εποχής διδάχτηκε και Γαλλικά εκτός από το μάθημα του σχολείου. Ιδιαίτερα της έκανε ο Εμμανουήλ Σωτήρχος.

Πρότυπο για συλλογική προσφορά

Η μητέρα της Άννα ήταν εκείνη που την έφερε κοντά στην συλλογική δράση. Ενεργό μέλος του Συλλόγου των Κυριών, ενέπνευσε και στα παιδιά της την αγάπη για την κοινωνική προσφορά.

Η μόρφωσή της, ζηλευτή για την εποχή, συνέβαλε να διοριστεί στο δημόσιο. Υπηρέτησε 35 χρόνια στη Νομαρχία Ρεθύμνου και ήταν υπόδειγμα υπαλλήλου. Καλλιγράφος και άριστη στη διατύπωση γινόταν πάντα το δεξί χέρι κάθε Νομάρχη.

Ακόμα κι όταν όλα άγονταν και φέρονταν από τις σχέσεις με πολιτικά γραφεία, η Ειρήνη Γρηγοριάδου, κατάφερνε να ανέρχεται την κλίμακα της ιεραρχίας με τις δικές της δυνάμεις.

Δεν χαριζόταν σε κανέναν και δεν δίσταζε να υπερασπιστεί με σθένος τα δικαιώματά της χωρίς να καταφεύγει σε πολιτικά μέσα.

Κάποτε κινδύνευε να χάσει βαθμό στην ιεραρχία από κάποιο λάθος ή παράλειψη να φτάσει το αίτημά της αρμοδίως. Δεν έχασε καιρό. Πήρε το πλοίο, αδιαφορώντας για τις καιρικές συνθήκες, πήγε στο υπουργείο και απαίτησε να αξιολογηθεί το αίτημά της. Με τον τρόπο που ήξερε να επιβάλλει το σεβασμό νίκησε και πάλι.

Γύρισε στο Ρέθυμνο την επομένη με την προαγωγή της στην τσέπη. Αυτό μου το διηγήθηκε η ίδια όταν κάποτε θέλησε να μου ανεβάσει το ηθικό σε μια παρόμοια περίπτωση να χάσω τα δικαιώματά μου γιατί κάποιος άλλος είχε ισχυρό πολιτικό μέσον στην ΕΡΤ. Ακόμα έχω στο νου μου τα λόγια της και της οφείλω ότι μου έδωσε δύναμη να διεκδικήσω και να δικαιωθώ κι ας μην είχα πολιτικές πλάτες να στηριχθώ.

Από τη Νομαρχία έφυγε με τα βαθμό του Τμηματάρχη Α’ και με περγαμηνές, καθώς κανένας δεν άφηνε το γραφείο της χωρίς να εξυπηρετηθεί.

Μια όμορφη οικογένεια

Όμορφη και σαν άνθρωπος ήταν μια νύφη περιζήτητη. Εδώ στάθηκε τυχερός ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης, που είχαμε παρουσιάσει σε παλαιότερο αφιέρωμα. Ο εξπέρ της ζαχαροπλαστικής με τα φημισμένα γαλακτομπούρεκα.

Η Ειρήνη αποδείχτηκε άριστη νοικοκυρά, εξαίρετη σύζυγος και μια υπέροχη μητέρα για τις κόρες της Μαρίτα και Άννα.

Έκανε τη νύχτα μέρα για να μην υστερήσει σε κανένα τομέα. Και από τον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο που διέθετε δεν παρέλειπε να ασχολείται με τα κοινά.

Είχε πάντα έγνοια της τα παιδιά, που δεν είχαν τα μέσα να σπουδάσουν, τα ορφανά και τα άπορα. Η φίλη της Βιργινία Τσουδερού αρκετές φορές δεχόταν τις πιέσεις της για να καλυφθούν δομές που εξυπηρετούσαν παρόμοιες καταστάσεις.

Ποιος από τους παλιούς δεν θυμάται τον αγώνα της για το Κέντρο Νεότητας και όχι μόνο. Η Μαρία Λιονή και η Βιργινία Τσουδερού με τον αξέχαστο παπα-Γιάννη Πίτερη ήταν οι αφοσιωμένοι συνοδοιπόροι στον αγώνα αυτό.

Πολλές φορές γυρίζοντας στο σπίτι γέμιζε ενοχές θεωρώντας ότι στέρησε από την οικογένειά της κάτι. Ένα χαμόγελο όμως από το Θεόδωρό της ήταν αρκετό να την καθησυχάσει.

«Να συμμετέχεις της έλεγε. Αφού σ’ ευχαριστεί και φέρνεις αποτέλεσμα γιατί μου στενοχωριέσαι;».

Με αυτή την ενθάρρυνση συνέχισε το έργο της. Αν και νιόπαντρη είχε λάβει μέρος ενεργό και στη «Φανέλα του Στρατιώτη» το 1940.

Όπως μου έλεγε όμως το Λύκειο Ελληνίδων ήταν ο χώρος που την ενέπνεε πάντα.

Από τον Μάρτιο του 1958 μέχρι το 1994 που δεν μπορούσε πια να προσφέρει λόγω ηλικίας ήταν από τα πιο δραστήρια μέλη του ιστορικού σωματείου.

Αξέχαστες οι συμμετοχές της στην Σχολή Γονέων του Λυκείου μας. Εκεί δίδαξε Οικογενειακή ψυχολογία με την Ιωάννα Βαλαρή και την Κατίνα Χαλκιαδάκη και το 1980 «Ψυχολογία του Γάμου».

Ο άνθρωπος που είχε πάντα πρότυπο για να παροτρύνει τους νέους για δημιουργία ήταν ο επιφανής συμπολίτης με την σπουδαία πολιτιστική δράση Βαγγέλης Στεφανάκης. Η Ειρήνη ήταν από τους πιο θερμούς υποστηρικτές των «Μουσικών Νιάτων» του και με τις θαυμάσιες κριτικές της αναδείκνυε τις εκδηλώσεις του Συλλόγου.

Ακόμα όμως και σε βαθιά γεράματα δεν έμενε μακριά από πολιτιστικά γεγονότα. Με τη στήριξη των θυγατέρων της που ήταν πάντα η σκέψη της και ο παλμός της καρδιάς της συμμετείχε παντού. Θυμόμαστε να είναι πάντα στις συναυλίες του Μπάμπη Πραματευτάκη, ενώ δεν έλειπε ποτέ από τις πρόβες της Μικτής Ρεθεμνιώτικης Χορωδίας. Κι αλίμονό μας όταν την ώρα του μαθήματος δείχναμε απείθεια στη δασκάλα μας την κ. Δανάη, που η Ειρήνη εκτιμούσε βαθύτατα. Όπως και τη Ρίτσα Καρνιωτάκη άλλωστε. Δεν έχανε επίσης διάλεξη του κ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη που θαύμαζε ιδιαίτερα.

Τίμησε τα σωματεία που συμμετείχε αλλά και την τίμησαν. Εκείνη έστειλε το Λύκειο Ελληνίδων ως εκπρόσωπο σε Πανελλήνια Συνέδρια Καλαμάτας και Ηρακλείου.

Κι εκείνη έστειλαν από το Σύνδεσμο Καλών Τεχνών για να παραλάβει το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για τα 50 χρόνια δράσης του φορέα.

Η ζωή δεν της χαρίστηκε. Και κάποτε ήπιε ένα πικρό ποτήρι με τη στωικότητα μιας βαθιάς χριστιανικής αντίληψης. Μα δεν γονάτισε ποτέ. Έμενε δυνατή για να δίνει κουράγιο. Ήταν πάντα μέσα στην καρδιά μας και η ζωή της πρότυπο για μας.

Κάποια στιγμή η αγαπημένη μας Κυρία Ειρήνη δεν φαινόταν πουθενά. Και μια μέρα πληροφορηθήκαμε το θάνατό της κοντά στο κατώφλι του αιώνα ζωής της .Ήταν 28 Νοεμβρίου 2006.

Δανάη Φιλιώτου

Η Δανάη ήταν η αδελφή για την οποία καμάρωνε η Ειρήνη. Μα δεν υπάρχει μαθητής ή μαθήτρια της σπουδαίας αυτής Ρεθυμνίας να μην αναφέρεται με μεγάλο σεβασμό στην καθηγήτρια, στον άνθρωπο, στην ακένωτη πηγή γνώσης Δανάη Σταυρουλάκη Φιλιώτου.

Μας την είχε σκιαγραφήσει με τη γνωστή του γλαφυρή πέννα ο αείμνηστος Μανόλης Κούνουπας με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου που εξέδωσαν τα παιδιά της Άννα και Διονύσης με ανέκδοτα κείμενα της μητέρας τους σπάνιας λογοτεχνικής γραφής.

Κι όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο αξέχαστος συμπολίτης μας:

«…Με τη λογοτεχνική της φλέβα η Δανάη τη συνταιριασμένη με μια σπινθηροβόλα ιδιοφυία, δε θα μπορούσε να γίνει κάτι άλλο, ήταν επόμενο η πορεία της να ακολουθήσει τη φωνή της καρδιάς της, να σπουδάσει φιλολογία και εύλογο να ενδιατρίψει και να ενστερνιστεί την ελληνική γραμματεία.

Σε μια αίσια κατακλείδα η Δανάη πλέκει ένα υμνητικό εγκώμιο στο διδάσκαλο τους Γένους. «Η μορφή του Αδ. Κοραή του μεγάλου οραματιστή, του φλογερού πατριώτη θα εμπνέει και θα φωτίζει με τη λάμψη της, το δε τρανό παράδειγμά του να διδάσκει τις μεγάλες αιώνιες ακατάλυτες αξίες. Τη φιλοπατρία, τη φιλεργία, την ευσέβεια, την αφοσίωση στο καθήκον, την καρτερία και την πίστη, αρετές με τις οποίες, και μόνο οι Έλληνες, θα μπορούσαν να θεμελιώσουν και να δημιουργήσουν μιαν ευτυχισμένη πατρίδα».

Η διάλεξη αυτή πραγματοποιήθηκε στο Λύκειο Ελληνίδων στις 19 Απριλίου 1953.

Στις 8 Μαΐου 1955 θα δώσει η Δανάη, άλλη διάλεξη στον ίδιο χώρο για την Καλλιρρόη Παρρέν -Σιγανού. Είναι μια ακόμα διεξοδική και περιεκτική ομιλία για μιαν άλλη ελληνική μεγαλοφυΐα, που τυχαίνει να είναι και Ρεθεμνιώτισσα. Αναδεικνύει τη μεγάλη προσωπικότητα της Παρρέν, της γυναίκας που πρώτη αυτή ύψωσε τη σημαία για τη γυναικεία χειραφέτηση και τη θέση της στην οικογένεια, στην κοινωνία και στην πατρίδα. Στο έργο της τη βοήθησαν τα σπάνια και πλούσια χαρίσματα, με τα οποία ήταν προικισμένη που με την πείρα, τις πολλές γνώσεις και τη μόρφωσή της αγωνίστηκε και πέτυχε τις ευγενικές της επιδιώξεις. Για τις ιδέες της προσπαθούσε, να πείσει όσους είχαν διαφορετικές αντιλήψεις με επιχειρήματα λογικά και πειστικά. Πίστευε πως η μόρφωση και η πνευματική ανάπτυξη της γυναίκας θα γινόταν αιτία, να προοδεύσει και να ευημερήσει η πατρίδα. Μετά από ακούραστο αγώνα πετυχαίνει, να γραφτούν οι πρώτες Ελληνίδες φοιτήτριες σε Πανεπιστήμιο το 1890. Πρωτοστατεί στην ίδρυση Ασύλου Αγίας Αικατερίνης και αργότερα με πρωτοβουλία της ιδρύεται το Άσυλο Ανιάτων Γυναικών. Πρωτοστατεί στην ίδρυση του Πατριωτικού Συνδέσμου. Ιδρύει την πρώτη Οικοκυρική και επαγγελματική Σχολή. Το 1911 ιδρύει το Λύκειο Ελληνίδων του οποίου το παράρτημα στο Ρέθυμνο ιδρύεται το 1917. «Η Καλλιρρόη Παρρέν-Σιγανού» αναφέρει η συγγραφέας «έθεσε πρώτη στην Ελλάδα τα θεμέλια για τη γυναικεία χειραφέτηση και με συνεχείς αγώνες έκαμε όλους να δεχτούν τα απαράγραπτα δικαιώματα της Ελληνίδας γυναίκας».

Για τη φωτεινή προσωπικότητα του Ελευθέριου Βενιζέλου η Δανάη πλέκει έναν διθύραμβο, στα 100 χρόνια από τη γέννησή του. «Μεγάλος ανάμεσα στους μεγάλους» αναφέρει «θα εμπνέει με το ηθικό του ανάστημα τις επερχόμενες γενεές, θα κατευθύνει το βήμα τους στις μεγάλες και ηρωικές πράξεις και θα διδάσκει με το ωραίο του παράδειγμα ακλόνητη πίστη και αφοσίωση στο καθήκον…». Ο εκ 270 σελίδων τόμος εμπεριέχει ακόμα και άλλα πονήματα της Δανάης διδακτικά, πολυσήμαντα και πολύτιμα: «Η θέσις της γυναικός κατά την κρητομινωικήν εποχήν», «Η 28^η Οκτωβρίου 1940», «Ζάκυνθος: Η πολιτεία με τα ανεκτίμητα κειμήλια», «Η ημέρα της σκέψεως», «Η εορτή της μητέρας», «Η ανάστασις του γένους», κ.ά.

Το ζεύγος Φιλιώτου έχαιρε από τη ρεθυμνιακή κοινωνία εκτιμήσεως υπολήψεως και σεβασμού. Η προσωπικότητα της Δανάης Φιλιώτου κοσμούσε τη μικρή τότε πόλη. Γέμιζε την άλλοτε ψυχρή περιρρέουσα ατμόσφαιρα και το ασκητικό κλίμα μ’ έναν αέρα αυτοπεποίθησης στις δημόσιες σχέσεις. Είχε την ικανότητα μιας παρουσίας ζωντανής όσο και μιας περίτεχνης γλαφυρής έκφρασης. Η μετακίνησή της στην Αθήνα με την οικογένειά της υπήρξε μεγάλη απώλεια για το Ρέθυμνο. Άφησε ένα δυσαναπλήρωτο κενό».

Αυτά ανέφερε ο Μανόλης Κούνουπας για τη Δανάη Φιλιώτη που μέσα από τα βιβλία των παιδιών της που αναφέρονται στη ζωή και στο έργο της διάβηκε την Αθανασία του Πνεύματος όπως και ο σύζυγός της.

Τα βιβλία που αναφέρονται στο ζεύγος Φιλιώτη είχαν την τύχη να αναδειχτούν από τον Σύλλογο Ρεθυμνίων το «Αρκάδι», που με το πάθος για τελειότητα του προέδρου του Γιώργου Βλατάκη και οι δυο βιβλιοπαρουσιάσεις στο Kreta Pallas και στον εκδοτικό οίκο Μέλισσα χαρακτηρίστηκαν σπουδαία πνευματικά γεγονότα.

Άννα Φιλιώτου

Άξια κόρη της περίφημης αυτής Ρεθυμνίας λογίας η Άννα Φιλιώτου. Μπορεί να ακολούθησε θετική επιστήμη αλλά αποτελεί μια σημαντική αξία στην πνευματική ζωή της χώρας.

Η Άννα είναι γιατρός, Διδάκτωρ και Καθηγήτρια Αιματολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Εργάσθηκε στη Β’ Παθολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών (Ιπποκράτειο Νοσοκομείο), όπου για πολλά χρόνια είχε την ευθύνη του Πανεπιστημιακού Αιματολογικού Εργαστηρίου και της Μονάδας AIDS. Στο τέλος της Ιατρικής της σταδιοδρομίας ανέλαβε και τη Διεύθυνση της Κλινικής. Έχει πλούσιο κοινωνικό έργο με συμμετοχή της σε διεθνείς ανθρωπιστικές αποστολές.

Η Άννα έζησε τα παιδικά της χρόνια στο Ρέθυμνο όπου οι γονείς της υπηρετούσαν ως καθηγητές μέσης εκπαίδευσης. Άνθρωποι με πλατιά μόρφωση, συμμετείχαν ενεργά στα πολιτιστικά δρώμενα του Ρεθύμνου. Και οι δύο, ιδιαίτερα η μητέρα της η επιφανής φιλόλογος,που προαναφέραμε, της μετέδωσαν την αγάπη τους για τα γράμματα και τις τέχνες. Ως μαθήτρια η Άννα γοητεύτηκε από την λογοτεχνία και την ποίηση και άρχισε να συνθέτει τα πρώτα της λογοτεχνικά έργα. Η αρχαίοι τραγικοί ποιητές αποτέλεσαν προσφιλή της ενασχόληση και ορισμένα πρόσωπα από τις τραγωδίες, όπως η Ηλέκτρα και η Αντιγόνη είχαν βαθιά επίδραση στον ψυχισμό της. Παρά την εντατική της ενασχόληση με την ιατρική, δεν ξέχασε την αγάπη της για την λογοτεχνία και συνέχισε να γράφει διάφορα ποιητικά και λογοτεχνικά έργα τις ελεύθερες ώρες της.

Η πρώτη εκδοτική της απόπειρα πραγματοποιήθηκε το 2012. Έχει εκδώσει δύο ποιητικές συλλογές: 1. «Διά μέσου άνοιξης» και 2. «Δια μέσου απείρου», δύο βιβλία με βιογραφικά στοιχεία και ντοκουμέντα από την ζωή και την δράση των γονέων της, «Τα κείμενα μιας Ρεθύμνιας», εκδ. Μέλισσα, 2014, «Σπύρος και Δανάη Φιλιώτου-δυο θάλασσες που σμίγουν», εκδ. Μέλισσα, 2018 και το μυθιστόρημα «ένα πιάνο στην παράγκα» το οποίο είναι εμπνευσμένο από την κλασική μουσική και τους πολιτιστικούς θησαυρούς της πατρίδας μας. Το 2018, ανατρέχοντας σε παλιότερους προβληματισμούς της γύρω από το δράμα των Ατρειδών και τον ρόλο της Ηλέκτρας στην εξέλιξή του, ολοκλήρωσε και εξέδωσε ένα θεατρικό έργο με δομή αρχαίας τραγωδίας και με τίτλο «το ξίφος του Αγαμέμνονα».

Είναι τακτικό μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών.

Η Άννα Φιλιώτη εκτός της πνευματικής, επιστημονικής και κοινωνικής της προσφοράς είναι ένας αξιαγάπητος άνθρωπος Μια γυναίκα πρότυπο που ξέρει να διαχειρίζεται ποιοτικά το χρόνο της και να είναι πολύτιμη σε κάθε τομέα δράσης της.

Είχαμε χρέος έστω και αυτής της σύντομης αναφοράς σε τρείς γυναίκες από την οικογένεια Σταυρουλάκη, με τη δική της πορεία στην πολιτιστική και πνευματική μας ζωή καθεμία που έκαναν περήφανο τον τόπο τους και μας περισσότερο που ευτυχήσαμε να λάβαμε φως από τη φιλία και το πνεύμα τους.