Oμιλία Μαρίνου Σπυρ. Γαλανάκη, που δόθηκε στο «Σπίτι του Πολιτισμού στις 14.11.2018, σ’ εκδήλωση του Εκπολ. Συλλόγου Πηγής-Αγ. Δημητρίου.
Γνωρίζετε, υποθέτω, πως οι Χριστιανοί Έλληνες, γηγενείς κάτοικοι των κατεχόμενων από την τότε Οθωμανική αυτοκρατορία (Ο.Α., στο εξής) Ελληνικών επαρχιών, που ήταν η Κρήτη, η Θεσσαλία, η Ήπειρος κ η Μακεδονία, εξωθήθηκαν σ’ Επανάσταση κατά της κακοδιοίκησης του «Ντοβλετιού» στα 1878.
Εφέτος δε συμπληρώνονται140 χρόνοι aπό τότε, χωρίς ωστόσο να έχει γίνει κάποια ενημερωτική εκδήλωση, με αναφορά σε γεγονότα της ξεχασμένης αυτής Επανάστασης, τουλάχιστο για όσα χρόνια θυμούμαι.
Γι’ αυτό θεώρησα φρόνιμο και ωφέλιμο, για τη νεολαία της εποχής μας πρωτ’ απ’ όλα, ν’ αφιερώσω την ομιλία μου σε γεγονότα της επαναστατικής αυτής περιόδου, που συμβήκανε στην πόλη μας και στα γύρο από αυτή χωριά, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται κ η Πηγή. Το χωριό, που γεννήθηκα.
Γι’ αυτό κ αιστάνομαι την υποχρέωση και το καθήκον να ευχαριστήσω θερμά τα Μέλη του Δ.Σ. του Εκπολιτιστικού Συλλόγου Πηγής & Αγίου Δημητρίου, που μου έδωσαν την ευχάριστη αυτή ευκαιρία.
[ Η Επανάσταση του 1878 ήταν, που έθεσε το Μακεδονικό Ζήτημα στη Δυτική Ευρώπη για πρώτη φορά. Αυτή η Επανάσταση το ανέδειξε. Το πρόβαλε. Το κατέστησε συνείδηση στη Δύση. Για πρώτη φορά δε, το ευρύτερο Ελληνικό Ζήτημα πήρε μορφή ενιαία. Ίσαμε τότ’ επιμεριζόταν και παρουσιαζόταν διασπασμένο σαν Κρητικό, Ηπειρωτικό, Θεσσαλικό και Μακεδονικό.
Από τότε παρουσιάζεται σε Παγκόσμιο επίπεδο σαν ένα πακέτο. Και μ’ αυτή τη μορφή αποτέλεσ’ επίσημα μέρος του όλου Ανατολικού Ζητήματος και προκάλεσε πονοκέφαλο στις Μεγάλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις (ΜΕΔ, στο εξής). Αυτό δε το «Ελληνικό Ζήτημα» προκάλεσαν αυτές οι ίδιες Μ.Ε.Δ., με τις άδικες κ υποκειμενικές αποφάσεις, που έπαιρναν από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους.
Ακόμη και κατά το 1878 μεθοδεύτηκε το «κλείσιμο» αυτού,πριν καλά-καλά ανοίξει, με τρόπο και αποφάσεις άδικες και καταχρηστικές, που πάρθηκαν κατά το Συνέδριο του Βερολίνου. Αγνόησαν τα δικαιώματα των Ελλήνων με την υποχρεωτική Συνθήκη που επέβαλαν, ως αποτέλεσμα, ως απαύγασμα των αποφάσεων του Συμβουλίουαυτού, προκειμένου να εξυπηρετήσουν συμφέροντα της Βρετανίας, της Αυστροουγγαρίας, της Ρωσίας, κυρίως. Άφηναν όμως και πορτοπαράθυρ’ ανοιχτά και για τηΓαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία. Και παράλληλα βέβαια φρόντισαν ώστε, να εξυπηρετούνται από τις αποφάσεις του Συνεδρίου αυτού οπωσδήποτε και τα συμφέροντα του Εβραιοσιωνισμού κ οι μακροπρόθεσμοι στόχοι του στην περιοχή των Βαλκανίων, της Εγγύς και της Μέσης Ανατολής.
Αυτό να μην το ξεχνάτε.
Θα πρέπει δε να τονιστεί ότι, οι ΜΕΔ είναι, που ευθύνονται άμεσα για τις αυθαίρετες αποφάσεις των Συνεδρίων και τον καταρτισμό των Συνθηκών, που προήλθαν από αυτά, χωρίς να ληφθούν υπόψη τα συμφέροντα, οι επιθυμίες κ οι εθνικοί πόθοι των μικρών Λαών.
Οι δε Μεγάλες Δυνάμεις του παρόντος έχουν σκοπό και στόχο τους κατά την εποχή μας, να θέσουν υπό αμφισβήτηση αυτές τις Συνθήκες, που έχουν προκαλέσει στηνΑνατολή το σημερινό status. Επιθυμούν ν’ αναδιανείμουν τα εδάφη Βαλκανίων, Εγγύς και Μέσης Ανατολής, εξυπηρετώντας αποκλειστικά σκοπούς τουΕβραιοσιωνισμού. Χωρίς και πάλι να λάβουν υπόψη τους τις θελήσεις και τα συμφέροντα των αυτοχθόνων Εθνών και Λαών, μόνιμων κ ιθαγενών κατοίκων των υφισταμένων στην περιοχή Κρατών. Άρχισαν δε την επί του εδάφους των Βαλκανίων εφαρμογή των σχεδιασμών τους από τον πόλεμο, που προκάλεσαν στηΓιουγκοσλαβία κατά το διάστημα 24.3.1999 – 10.6.1999. Διέλυσαν αυτή. Ίδρυσαν το Κράτος των Σκοπίων. Και τώρα στρέφονται κατά της Ελλάδας, με στόχο τους την απόσπαση της Μακεδονίας, ως πρώτη απαίτησή τους.]
Αιτία που προκάλεσε την επανάσταση των Χριστιανών της Κρήτης κατά το 1878 υπήρξε και η συστηματική και πεισματική άρνηση της Ο.Α. να παραχωρήσει ίσα θρησκευτικά, πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα, και στους υπόδουλους Έλληνες. Στους Έλληνες Κρητικούς, που αποτελούσαν σταθερά περίπου τα 2/3του πληθυσμού της πολυαίμακτης Κρήτης. Δικαιώματα, ίσα με αυτά, που έχαιρε κι απολάβαινε το υπόλοιπο 1/3 περίπου των κατοίκων αυτού του Νησιού, που το αποτελούσαν Οθωμανοί, απόγονοι εξισλαμισμένων με τη βία Ελλήνων Κρητικών.
Οι τότε Επαναστάτες Έλληνες της Κρήτης απαιτούσαν ισονομία, ισοπολιτεία, δικαιοσύνη. Αυτονόητα δικαιώματα κατά την εποχή μας, που, επαναλαβαίνω, πως είχαν τότε μόνον οι Οθωμανοί Κρητικοί στο Νησί. Αυτά όμως τα στερούσαν από τους Χριστιανούς σκόπιμα και προκλητικά, για να τους δελεάσουν και να τους αναγκάσουν να πουλήσουν το Χριστό, με αντάλλαγμα το πιλάφι του Τούρκου, που όποιος το φάει, έχετε ακουστά πως το πληρώνει…
Αυτό το συμπέρασμα εξάγεται κι από τις μεθοδεύσεις του παρόντος: Θέλετε να ζήσετε καλά; Αποτάξετε το Χριστό και θα τρώτε με χρυσά κουτάλια!!
Οι πληρεξούσιοι αντιπρόσωποι των Χριστιανών, που μετείχαν στη μιχτή Γενική Συνέλευση της Κρητικής ημιαυτόνομης Πολιτείας, όπως αυτή οριζόταν από το Χαττ-ι-Χουμαγιούν του 1868, τον Καταστατικό Χάρτη της Πολιτείας αυτής, είχαν υποβάλλει αναλυτικές αναφορές στην Υψηλή Πύλη της κολάσεως, την Πόρτα, όπως κοινά την αποκαλούσαν. Και το Μάη του 1875, και το Μάη του 1876, και το Μάη του 1877. Επί τρία συνεχή χρόνια κατά το μήνα, που έληγε η ετήσια θητεία συμμετοχής τους στο όργανο αυτό.
Με τις αναφορές αυτές παρακαλούσαν την κεντρική κυβέρνηση της Αυτοκρατορίας, για την πιστή εφαρμογή του αυτοκρατορικού Φιρμανίου, το περιεχόμενο του οποίου καταπατούσαν συστηματικά οι Τούρκοι πασάδες, που ο Σουλτάνος έστελλε ως Γενικούς Διοικητές Κρήτης. Την παρακαλούσαν επίσης και για τη βελτίωση του «Συντάγματος» αυτού, ώστε αυτό ν’ ανταποκρίνεται στα στοιχειώδη δικαιώματα των υπηκόων του Σουλτάνου. Την παρακαλούσαν ακόμη και για τη διεύρυνση των αρμοδιοτήτων της Γενικής Συνέλευσης, που θέσπιζε το, ας το πούμε, Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας, που είχε ατονήσει. Αυτό στην ουσία είχε καταργηθεί από τις συνεχείς παραβάσεις του από τη στρεβλή και καταχρηστική τουρκική Διοίκηση. Η ύπαρξή του είχε καταντήσει ν’ αποτελεί απλά το άλλοθι του αυταρχισμού και της απολυταρχίας, που εφαρμοζόταν στη διοίκηση του κράτους της Ο.Α..
Έτσι όπως έχει καταντήσει κατά το παρόν και για τους ίδιους λόγους και το Σύνταγμα της Ελλάδας.
Η δε Γενική Συνέλευση αποτελούσε «Γιαλαντζί» Βουλή.
Όπως συμβαίνει τα τελευταία χρόνια και με τη «Βουλή των Ελλήνων».
Γι’ αυτό κ οι Κρητικοί χαραχτήριζαν το «Χαττ-ι-Χουμαγιούν», αυτό τον «Οργανικό Νόμο, το Σύνταγμα της Κρήτης, εμπαιχτικά, κ έλεγαν σαρκαστικά:
«Τση Κρήτης ο Οργανισμός, του Ντοβλετιού ‘ναι στολισμός»!
Και μ’ αυτό εννοούσαν ότι με την έκδοση του Οργανικού Νόμου αυτού, ο Σουλτάνος της Ο.Α. δικαιολογούσε τον τάχα εκδημοκρατισμό του Πολιτεύματός της προς τιςΜ.Ε.Δ., χωρίς αυτό και να έχει εκδημοκρατιστεί. Γιατί ο Οργανικός αυτός Νόμος ήταν λειψός. Δεν εφαρμόστηκε όμως και ποτέ, έστω κατά το λειψό σύνολό του.
Η καταστρατήγησή του αυτή ήταν σημαντική αιτία και πρώτη αφορμή, που προκάλεσε την Επανάσταση του 1878.
Σημαντικότερη αιτία όμως της πρόκλησης της Επανάστασης ήταν η επιθυμία των Χριστιανών Ελληνοκρητικών ν’ αποτινάξουν το βάρβαρο ζυγό της υποτέλειας στον άξεστο αιμοχαρή Τούρκο. Ν’ απελευθερωθούν από τη σκλαβιά και να ενωθούν με το τότε Βασίλειο της Ελλάδας. Διακαής πόθος των Ελλήνων «Ραγιάδων», αλλά και καθήκον και δικαίωμα των «ελεύθερων» Ελλήνων ήταν κ εξακολουθεί να μέν’ η διεκδίκηση κ η υλοποίηση αυτού του κοινού ποθούμενου.
Τότε σημειώθηκαν στην Πηγή, το χωριό, όπου γεννήθηκα, λυπηρά όσο κ εξοργιστικά εγκληματικά γεγονότα. Και, δυστυχώς, όχι μόνον εκεί, αλλά και στα λοιπά χωριά, που βρισκόταν ως και 15 χιλιόμετρα γύρω από την πόλη.
Η απειλή της κήρυξης Επανάστασης στην Κρήτη, είχε συνέπεια πριν ακόμη μιλήσουν τα όπλα, τον κατά παραγγελιά εγκλεισμό των οικογενειών των Τουρκοκρητικώνστα φρούρια των πόλεων του Νησιού, δήθεν για την ασφάλειά τους. Κίνημα, που προκάλεσε η τουρκική Διοίκηση Κρήτης προπαγανδιστικά, για να εκβιάσει τη ματαίωση της Επανάστασης.
Οι Ελληνοκρητικοί όμως, πριν σηκώσουν όπλα, εκλέξανε Πληρεξούσιους Αντιπροσώπους αυτών, με μυστικές εκλογές, που προκάλεσαν σε όλες τις πόλεις και τις επαρχίες της Κρήτης. Από τους εκλεχτούς αυτούς προήλθε η Επαναστατική Γενική Συνέλευση των Χριστιανών της Κρήτης, που έδρευε στου ΦρεΑποκορώνου και δεν είχε σχέση καμμιά, με τη μιχτή Γεν. Συνέλευση Κρήτης, που αποτελούσε όργανο συμβουλευτικό πλάι στον Τούρκο Βαλή (Γεν. Δ/τη) Κρήτης.
Η παράνομη Επαναστ.Γεν. Συνέλευση αυτή διακήρυξε ότι, με την επανάσταση δεν στρεφόταν οι Χριστιανοί Κρήτης κατά των Οθωμανών κατοίκων του Νησιού, αλλά μόνο κατά της Οθωμανικής κακοδιοίκησης του τόπου. Του Κράτους δηλαδή. Και στο κάτω-κάτω η επανάσταση συνέφερε ακόμη και τους Οθωμανούς κατοίκους, γιατί, με την ικανοποίηση των αιτημάτων των Χριστιανών, θα βελτίωναν την ποιότητα της ζωής τους κ οι Οθωμανοί. Κι αυτό το τόνισε σ’ αυτούς ηπαράνομη επαναστατική Γεν. Συνέλευση και προφορικά και γραφτά.
Το κόμμα των «τσιφλικάδων» Μπέηδων όμως αντιδρούσε, γιατί θα θίγονταν τα κακώς νοούμενα συμφέροντά του.
Η δε τουρκική Διοίκηση, με την προπαγάνδα της, τρομοκρατούσε τους Τουρκοκρητικούς. Δεν τους άφηνε, δεν τους επέτρεπε να καταλάβουν το συμφέρον τους. Τους υποχρέωσε να καταφύγουν στα φρούρια των πόλεων. Τους φανάτισε δε κατά των Ελληνοκρητικών, έτσι, ώστε να φτάσουν στο αδιανόητο σημείο να βγάζουν από τα σπίτια των πόλεων του Χριστιανούς ιδιοxτήτες αυτών, για να τα χρησιμοποιήσουν εκείνοι! Μετέφεραν στις πόλεις ολόκληρη την οικοσκευή τους. Ακόμη και τα παραθυρόφυλλα και τις πόρτες των σπιτιών τους, για να μην τα ληστέψουν ή τα πυρπολήσουν τάχα οι Επαναστάτες. Τα στοίβαζαν αυθαίρετα στις αυλές των σπιτιών των Χριστιανών των πόλεων. Είχαν έτσι προκαλέσει τέτοιο συνωστισμό κι ακαταστασία μέσα στις πόλεις, που κι αυτό το «αλλαλούμ» προκαλούσε τόσο εκνευρισμό και διασάλευση της τάξης, που από μοναχό του γινόταν αίτιο συμπλοκών και φόνων σε βάρος των Χριστιανών! Χριστιανών, που παρέμεναν άοπλοι αυστηρά, ενώ στουςΤούρκους μοίρασε οπλισμό η τουρκική Διοίκηση!!
Έτσι οι Χριστιανοί κάτοικοι των πόλεων μεταβλήθηκαν σε ομήρους των Τούρκων! Κι αυτό, για να εκβιάσει η τουρκική Διοίκηση τη ματαίωση της Επανάστασης!! Έτσι, στις πόλεις γινόταν «το έλα να δεις» κατά των Χριστιανών! Κατά που λέει ο Λαός, για να καταδείξει απίστευτα γεγονότα απείρου… κάλους και μεγαλείου!
Αρκετοί άμαχοι Χριστιανοί κάτοικοι των πόλεων πλήρωσαν ακριβά τις κατοπινές νίκες των Επαναστατών στην ύπαιθρο. Και, όχι μόνον αυτοί, αλλά κ οι άμαχοι κάτοικοι των κοντινών προς τις πόλεις χωριών. Και τούτο, γιατί από τα φρούρια των πόλεων εξορμούσαν ομάδες ενόπλων Τούρκων, στρεφόμενες κατά της ζωής, της τιμής και της περιουσίας των άμαχων χριστιανών κατοίκων των πεδινών συνηθέστερα χωριών.
Οι ομάδες αυτές δολοφονούσαν, ατίμαζαν, κατέστρεφαν, πυρπολούσαν, τα γύρο από τις πόλεις Χριστιανικά χωριά, καθώς και τους Ναούς και τις περιουσίες τωνΧριστιανών, ώσπου να φτάσουν Επαναστατικά Σώματα να τις απωθήσουν και να τις εξαναγκάσουν σ’ επανεγκλεισμό στις καστροπόλεις του Νησιού.
Αποτέλεσμα των εξορμήσεων των Τούρκων ήταν να θρηνήσουν αυτά τα χωριά πολλά θύματα αμάχων κατοίκων και να πάθουν σημαντικές καταστροφές από εγκληματικές ενέργειες.
Από αυτές τις επιδρομές δεν εξαιρέθηκε ούτε η Πηγή, το χωριό μας, έστω κι αν ήταν Βακούφι της Βαλιδέ Σουλτάνας, καθώς γνώριζαν τα «μπουλούκια» ότι στην Πηγή θα βρίσκανε ν’ αρπάξουν αρκετά εφόδια...
Σημαντικές τέτοιες εξορμήσεις υπέστησαν όλα τα γύρο από τις Καστροπόλεις της Κρήτηςχωριά. Κι αυτές υποχρέωσαν τους Επαναστάτες σ’ ένοπλες επεμβάσεις, που
κατέληγαν σε νικηφόρες υπέρ των Επαναστατών μάχες. Όπως αυτές, που δόθηκαν στην περιοχή του Ατσιπόπουλου. Του Γάλλου. Του Αμπελακίου, Καρές, Γουλεδιανών. Των Ποταμών. Και σε άλλες ακόμη περιοχές, ίσαμε και τα Σκουλούφια και την Κοξαρέ.
Η δε μάχη των Ποταμών, ξεκίνησε από τη θέση Κοπράνα, όπου ο τούρκικος Κουλές, τα ερείπια του οποίου σώζονται στη θέση αυτή ανατολικά του φράγματος Ποταμών. Κι αφού οι επιτιθέμενοι Επαναστάτες κατέλαβαν τον Κουλέ, κι απελευθέρωσαν το πέρασμα από Αμάρι προς Ρέθεμνος κι αντιθέτως, η νικηφόρα μάχη επεχτάθηκε ως τ’Aδελοπήγια. Σ’ αυτή πήραν μέρος πολλά Επαναστατικά Σώματα. Και, ανάμεσα σ’ αυτά ήταν ασφαλώς και της Πηγής.
Αφού μετέφερα το επαναστατικό κλίμα στα πνεύματα του Σεβαστού μου ακροατηρίου, πιστεύω πως έχω κεντρίσει και κερδίσει αυξημένο το ενδιαφέρον και τη μέθεξή του και θ’ αναφερθώ στη συνέχεια σ’ έγγραφα, με αναφορές, διαμαρτυρίες και καταγγελίες κακοποιών και δολοφόνων, που αποστάλθηκαν από κατοίκους του Ρεθέμνουςπρος το Γενικό Διοικητή Κρήτης το ένα και προς το Διοικητή Ρεθέμνους το άλλο.
Αυτά τα έγραφα κι άλλα πολλά ακόμη τεκμηριώνουν τα λίγα, που ανέφερα στην Ευγένεια Σας, με σκοπό να Σας μεταφέρω και μεταδώσω τις συνθήκες ζωής τωνΧριστιανών στις κατεχόμενες από την Ο.Α.ελληνικές επαρχίες. Κάποιες από τις αιτίες κι αφορμές που προκάλεσαν το Επαναστατικό κλίμα της εποχής εκείνης.
[Οι αναφορές αυτές διασώζονται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, δαχτυλογραφημένες. Προέρχονται από το λαμπρό Δάσκαλο Εμμανουήλ Λαμπρινάκη, που δίδαξε και στο Ρέθεμνος κατά το 1890.Τα χειρόγραφα όμως των Ρεθεμνιώτων, που συνέταξαν αυτές, βρισκόταν ως και το 1938 στην Αίγυπτο. Στη βιβλιοθήκη του Αιγυπτιώτη Έλληνα Ιωάννη Τρικόγλου, που γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1888 και πέθανε στο Παρίσι κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1970, θύμα κι αυτός τουΝάσερ. Ο Έλληνας αυτός, που έζησε αρκετά χρόνια στο Κάιρο σα μεγαλέμπορας, κατείχε πολύ μεγάλη συλλογή, που την αποτελούσαν 14.000 βιβλία, 1.000 έργα τέχνης,και μεγάλος αριθμός ιστορικών, εγγράφων χρονολογουμένων από 1495 ίσαμε τα μέσα του 20ου αιώνα. Καθώς κι από λοιπούς θησαυρούς Τέχνης, Πνεύματος, και Ιστορίας, που δώρισε το 1963 στο ΑΠΘ.
Το πώς έφτασαν να πουλιούνται στην Αίγυπτο και γίνηκαν χτήμα του Τρικόλγου τα έγγραφα που αναφέρω, καθώς και άλλα πολλά, των οποίων έχω αντίγραφα, δε γνωρίζω. Γνωρίζω μόνο ότι το σώμα, που περιέχει δαχτυλογραφημένα αντίγραφα εγγράφων από το Λαμπρινάκη, περί τις 300 σελίδες, δωρίθηκε στα 1938 στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης από το Ρεθεμνιώτη πολιτικό Εμμανουήλ Τσουδερό, που χρημάτισε και Πρωθυπουργός της Ελλάδας, χωρίς Ελλάδα, και πολλές φορές υπουργός.]
Στις 3.2.1878, λοιπόν, απέστειλαν προς τον τότε Τούρκο Γενικό Διοικητή της Κρήτης Κωστάκη πασά Αδοσίδη, 87 τον αριθμό «Ρεθύμνιοι» την παρακάτω αναφορά.:
«Προς την Α. Εξοχ. τον Κωστάκην Πασσάν Αδοσίδη Γεν. Διοικητήν Κρήτης κτλ…
Εξοχώτατε,
Κατά την 30 λήξαντος μηνός απεστάλη τη Υμ. Εξοχότητι και τηλεγράφημα αναφορά των χριστιανών κατοίκων της πόλεως ταύτης εξιστορούντων την απελπιστικήν και αξιοδάκρυτον θέσιν εις ήν περιήλθεν η ζωή η τιμή και η περιουσία ημών τε και των εν τοις περιχώροις Χριστιανών, συνεπεία, των οποίων η Υμ. Εξοχότης εν τη εξιδιασμένη αυτής ενεργητικότητι έσπευσεν την επιούσαν αμέσως ν’ αποστείλη την Α. Εξοχ. τον Σελίμ Βέην μετά του επιβαίνοντος του Αυτοκρατορικού θωρηκτού ατμοπλοίου υποναυάρχου (και) ολίγου τακτικού στρατού, όπως εξετάσωσιν εκ του πλησίον τα συμβαίνοντα κακουργήματα, ληστείας, ατιμώσεις, και δη και βεβηλώσεις εκκλησιών των πλησίον της πόλεως χωρίων, και τιμωρήσωσι τους κακούργους.
Η Α. Εξοχ. ο Σελήμ Βέης δεν έλειψεν ευσεινηδότως ενεργών αμέσως του να προβή εις μέτρα τείνοντα προς περιστολήν του κακού, συστήσας επί τούτω έκτακτον Αστυνομικήν επιτροπήν εκ χριστιανών και οθωμανών, και διατάξας εσωτερικάς και εξωτερικάς περιπολίας, αλλά τα μέτρα ταύτα εξοχώτατε, αν και προς ώραν σωτήρια δεν είναι όμως ικανά όπως επιφέρωσι την εκ της ρίζης θεραπείαν του κακού και προλάβωσιν επικείμενον όλεθρον, καταστήσωσι δε διαρκή τάξιν διότι η έκτακτος αύτη Αστυνομική Επιτροπή θα περιορισθή βεβαίως εις την τιμωρίαν ευαρίθμων τινών ασημάντων πτωχών οίτινες άλλως δεν είναι οι κυρίως αίτιοι του κακού.
Οι κυρίως αίτιοι των από του 1868 και εντεύθεν λυμαινομένων κακών υλικών τε και ηθικών τη τε πόλει και το διαμέρισμα Ρεθύμνης εισίν, Εξοχ. πέντε έως έξ πρόσωπα των εν τη πόλει οθωμανών, ών τα ονόματα εξεθέσαμεν διά της από 16 νοεμβρίου 1876 αναφοράς μας προς την Αυτού Εξοχότητα τον Σαμήχ Πασσάν (και τούτο κατ’ αίτησίν του) όπως τιμωρήση αυτά, ως και δι’ ετέρας μόλις προ πέντε μηνών δοθείσας τω αυτώ υπογεγραμμένης δε υπό των εγκριτοτέρων και ευ φρονούντων οθωμανών και υπό των χριστιανών προς τον σκοπόν όπως αποπέμψη τα εν αυτοίς αναφερόμενα πρόσωπα και ούτω παύσωσι του λοιπού τα εκ της ραδιουργίας των προερχόμενα ανυπολόγιστα δυστυχήματα. δυστυχώς όμως ουδέποτε εισηκούσθημεν αλλά μάλλον ετέθημεν εις την δυσμένειαν αυτών, συνεπεία της οποίας προσεταιρισθέντες τελευταίον, ως μη ώφειλον, και αυτόν τον Διοικητήν Ρεθύμνης Τζαβίτ Πασσάν εις όν ουδέ την ελαχίστην έχομεν πεποίθησιν πλέον,έπραξαν λυσσωδώς και αφόβως διά του όχλου τα εις τας από 30 λήξαντος αναφοράς μας εκτεθέντα κακουργήματα, οίον ληστείας, φόνους, ερημώσεις 13 χωρίων, βεβηλώσεις εκκλησιών κτλ. εις τα οποία ούτοι παρώρμησαν τον λαόν και τα οποία φρίττει τις αναλογιζόμενος.
Τα ονόματα των κομματαρχών τούτων ραδιουργών αποσιωπώμεν εις την παρούσαν μας καθό δυναμένης της Υψ. Εξοχ. να ζητήση εις τα αρχεία της Γεν. Διοικήσεως τας ρηθείσας δύο αναφοράς μας προς τον Εξοχ. Σαμήχ Πασσάν και λάβη γνώσιν αυτών, επιμένομεν δε θέτοντες υπ’ όψιν της Υμ. Εξοχ. ότι αν οι εν αυταίς σημειούμενοι δημογέρται ούτοι δεν αποπεμφθώσιν εκ της Νήσου ημών, είναι αδύνατον ο διαπράττων μεν όχλος τας λεηλασίας και βεβηλώσεις να περιορισθή, να επανέλθη δε η τάξις και η ησυχία εν τω ατυχή τούτο διαμερίσματι και ότι άμα τη αναχωρήσει της Α. Ε. του Σελήμ Βέη εκ της πόλεως, θα επαναληφθώσι αναμφιβόλως τα αυτά και έτι χείρονα προς εκδίκησιν κακουργήματα και δη και μετά πλείονος λύσης και κατ’ αυτής της ζωής των φιλησύχων ημών, οίτινες μένομεν ενταύθα πεποιθότες υπό την κραταιάν αιγίδα της Α. Αυτοκρ. Μεγαλειότητ. του τρισεβάστου ημών Άνακτος, ού τα έτη είησαν πανευτυχή, και υπό την μέριμναν της Υμ. Εξοχότ. εις ήν ευγνωμονούντες διά την εις τα εδώ αποστολήν της Α. Εξοχ. του Σελήμ Βέη διατελούμεν μετά του προσήκοντος σεβασμού.
Ρεθύμνη 3 Φεβρουαρίου 1878. Ευπειθέστατοι.» ( Λαμπρινάκης, σελ., 218-221).
Στο χειρόγραφο υπάρχουν οι υπογραφές των 87 Ρεθεμνιωτών, όπως βεβαιώνει ο Λαμπρινάκης, που όμως δεν διασώζονται στα δαχτυλογραφημένα αντίγραφα τηςεργασίας του.
Την επόμενη μέρα 4.2.1878 οι παραπάνω 87 υπογραφόμενοι ως «ευπειθέστατοι» Ρεθεμνιώτες διαβίβασαν αυτή την αναφορά και προς τους Υποπρόξενους της Ελλάδας και των ΜΕΔ στο Ρέθεμνος, πλην των της Ρωσίας και Γερμανίας.
Και τούτο, γιατί η μεν Ρωσία είχε διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις με την Ο. Α. ένεκα του ρωσοτουρκικού πολέμου 1877-1878.
Η δε Γερμανία δεν είχε στο Ρέθεμνοςδιπλωματική εκπροσώπηση.
Οι Ρεθεμνιώτες, λοιπόν, κοινοποίησαν στους εκπροσώπους των Μ. Ε. Δ. την αναφορά τους, γιατί αυτές οι ΜΕΔ παρίσταναν τους προστάτες των μικρών κι ανίσχυρων Κρατών εργολαβικά, για να κερδοσκοπούν. Ως εκ τούτου αυτές ονομαζόταν και «Μεγάλεςπροστάτιδες δυνάμεις»!
Στη δε εργολαβία της «σωτηρίας» της Κρήτης πρωτοστατούσ’ επιτυχέστατα η Βρετανία, που ευτυχώς και δεν κατάφερε τότε να την «σώσει»! Γιατί, έτσι και την «έσωζε» τότε, θα καθόταν τώρα πλάι στο Σεβασμιότατο Μητροπολίτη μας κι ο Ιμάμης του Ρεθέμνους, οπότε δεν θα μου ήταν δυνατόν σήμερα να βρίσκομαι ενώπιόν Σας και να Σας μεταφέρω αυτά τα γεγονότα.
Στο προς τους υποπρόξενους, λοιπόν, διαβιβαστικό έγγραφό τους οι Χριστιανοί Ρεθεμνιώτες αναφέρουν και καταγγέλλουν με παρρησία παλικαρίσια, ότι:
« Αξιότιμε Κύριε,
Λαμβάνομεν την τιμήν να διαβιβάσωμεν υμίν συνημμένως ώδε αντίγραφον της από 3 ε. μ. αναφοράς μας προς την Α. Εξοχ. τον Γενικόν Διοικητήν της Κρήτης Κωστάκην Πασσάν Αδοσίδην φερούσας εν όλω 87 υπογραφάς εκ των χριστιανών της πόλεως ίνα λάβητε γνώσιν των εν αυτή παρακαλούντες συνάμα όπως διαβιβάσητε αυτήν αρμοδίως εις ώ έχετε την τιμήν ν’ αντιπροσωπεύητε Προξενικήν Αρχήν διά τα περαιτέρω…
Δέξασθε την διαβεβαίωσιν της εξαιρέτου υπολήψεως και εμπιστοσύνης μεθ’ ών διατελούμεν μετά του προσήκοντος υμίν σεβασμού.
Εν Ρεθύμνη τη 4 Φεβρουαρίου 1878.
Κοινοποιούσαν δε την αναφορά τους:
1. Προς τον Αξιοτ. Κ. Θ. Τριφύλην προξενικόν πράκτορα της Αγγλίας.
2. Προς τον Αξιότιμον Κύριον Θεόδωρον Τριφύλην υποπρόξενον Αυστροουγγαρίας.
3. Προς τον Αξιότ. κ. Αλ. Βαρβιέρην προξ. Πράκτορα της Γαλλίας
4. Προς τον Αξιότ. κ. Εμμ. Πετυχάκην πρόξ. Πράκτορα της Ιταλίας.
5. Προς τον Αξιότ. κ. Εμμ. Πετυχάκην υποπρόξ. της Ελλάδος.»
6.
«Πέντε έως έξ», λοιπόν, ήταν τα «πρόσωπα των εν τη πόλει οθωμανών», που προκαλούσαν όλ’ αυτά τα αίσχη και τις εγκληματικές πράξεις! Όμως ήταν τόσο ισχυρά, που η τουρκική Γεν. Διοίκηση Κρήτης δεν ήταν σε θέση να τα συνετίσει, άνκαι δεν απέλειπε το θάρρος στους Ρεθεμνιώτες να τα καταγγείλουν ονομαστικά σ’ αυτήν με την από τις 16.11.1876 αναφορά τους! Και, επειδή η τουρκική Γεν. Διοίκηση δε στάθηκε ικανή να επιβληθεί σ’ αυτούς, που υπήρξαν οι ηθικοί αυτουργοί στις πράξεις αυτές, οι Ρεθεμνιώτες επανέλαβαν την καταγγελία των αυτών προσώπων στις 30.1.1878, ημέρα δολοφονίας του Γεωργίου Τζεδάκη από την Πηγή, και την επανέλαβαν καιστις 3.2.1878! Και κατηγορούσαν αυτά για διάπραξη, «κακουργημάτων, οίον ληστειών, φόνων, ερημώσεων 13 χωριών, βεβηλώσεων εκκλησιών κτλ. εις τα οποία ούτοι παρώρμησαν τον λαόν και τα οποία φρίττει τις αναλογιζόμενος»!
Και πάλιν όμως αναποτελεσματικά, άνκαι συστάθηκε μετά την τελευταία καταγγελία τους μιχτή Επιτροπή για την πιο καλή αστυνόμευση της πόλης και την αποκάλυψη των δραστών!
Το επόμενο έγγραφο μας βεβαιώνει για την αδυναμία της τουρκικής Γεν. Διοίκησης Κρήτης να συλλάβει, να παραδώσει στη Δικαιοσύνη κι αυτή να τιμωρήσει τους γνωστούς σ’ αυτήν και στους κατοίκους του Ρεθέμνους ηθικούς αυτουργούς και ν’ αποκαταστήσει την τάξη και την ησυχία στο Ρέθεμνος.
Μετά δυο μέρες, λοιπόν, από τη σύσταση αυτής της Επιτροπής δίωξης του εγκλήματος, στις 6.2.1878, έστειλαν από το Ρέθεμνος «προς την Α. Ε. τον Διοικητήν Ρεθύμνης», την ακόλουθη αναφορά-διαμαρτυρία-καταγγελία οι Χριστιανοί, που είχαν επιλεγεί Μέλη αυτής της Αστυνομικής Επιτροπής:
«Ρεθύμνη 6 Φεβρουαρίου 1878.
Προς την Α. Ε. τον Διοικητήν Ρεθύμνης.
Εκλεχθέντες οι υποφαινόμενοι συνεπεία διαταγής των Εξοχωτάτων Σελήμ Βέη και Υποναυάρχου μέλη της συστάσεως Αστυνομικής Επιτροπής, καθήκον εχούσης την ανακάλυψιν και τιμωρίαν των αυτουργών των πέριξ της Ρεθύμνης γενομένων υπό των οθωμανών λεηλασιών, βεβηλώσεων των Ιερών Ναών, φόνων και λοιπών, είχομεν την προθυμίαν, ίνα εργασθώμεν εις τούτο κατά την διαταγήν της Σ. Κυβερνήσεως.
Επειδή όμως Εξοχώτατε, η Διοίκησις του τόπου, καθά παρατηρούμεν μετά λύπης εις την διήμερον εργασίαν ημών εν τη Αστυνομική ταύτη Επιτροπή, είτε εν Επιγνώσει, είτε εξ αγνοίας και αδυναμίας, δεν έλαβε τα οποία ώφειλε να λάβη κατάλληλα μέτρα προς σύλληψιν και ανακάλυψιν των ενόχων των σπουδαιοτέρων τουλάχιστον κακουργημάτων περιωρίσθη μόνον προς το θεαθήναι να θέση εις τας φυλακάς, πτωχούς τινάς χωρικούς ή αχθοφόρους, διότι εισήγαγον εις την πόλιν καυσόξυλα εν τοιαύτη δε περιπτώσει δεν δυνάμεθα να φανώμεν χρήσιμοι ούτε εις την Σ. Διοίκησιν ούτε εις τους παθόντας.
Επειδή επομένως τα Αστυνομικά Όργανα εις τα οποία είνε επιβεβλημμένη η διαφύλαξις της ησυχίας τα πλείστα τούτων είναι στενώς συνδεδεμένα μετά των πλείστων των διαπραξάντων τας λεηλασίας και τους φόνους, ώστε δεν έχουσι την διάθεσιν να μας παραδώσουν ή υποδείξουν τους ενόχους ή τουλάχιστον να μας θέσουν εις τα ίχνη αυτών.
Επειδή ήδη αποχωρούντος του Διοικητού και Ταγματάρχου της Χωροφυλακής παρ’ ών δυνάμεθα να ελπίσωμεν ότι θέλωμεν δυνηθή να ανακαλύψωμεν τους ενόχους ή τα ίχνη αυτών.
Επειδή αποδειχθέντος προ οκτώ ημερών ότι ο από χωρίον Πηγή Γεώργιος Τζεδάκης εδολοφονήθη ημίσειαν ώραν μακράν της πόλεως και του εξωρύχθησαν οι οφθαλμοί του, ο Διοικητής Ρεθύμνης διέταξε κρυφίως χωροφύλακας τινάς και εκάλυψαν με πέτρας και χώμα το πτώμα του δολοφονηθέντος, χωρίς να λάβη ως ώφειλε τα κατάλληλα μέτρα όσα ηδύνατο προς ανακάλυψιν των ενόχων.
Διά τους λόγους τούτους δεν δυνάμεθα να εργασθώμεν παρά τη Επιτροπή ταύτη διά να ανακαλύψωμεν τα εις ημάς άδηλα και κρύφια, ήμεθα όμως πρόθυμοι να εργασθώμεν εις παν ό,τι αφορά την από τούδε ησυχίαν της πόλεως και των πέριξ, αφού εις τα παρελθόντα κακουργήματα τα οποία και αυτοί οι συνάδελφοί μας οθωμανοί δεν αρνούνται, δεν έχωμεν τα μέσα να ανακαλύψωμεν τους ενόχους τους οποίους κρύπτουν, εκείνοι οίτινες ώφειλον να είναι οι διώκται και τιμωροί αυτών.
Ευπειθέστατοι.»!! (Λαμπρ., ό.π., σελ. 222-223).
[Κ ήταν τέτοια η αγανάχτηση των Χριστιανών, ώστε πέραν από αυτές τις αναφορές και καταγγελίες, να προκαλέσει ακόμη και γραφτές διαμαρτυρίες γυναικών των γύρω από τους ποταμούς χωριών, πριν η επανάσταση καταστεί ένοπλη διαμαρτυρία. Πριν ακόμη εξελιχτεί κι οδηγήσει σ’ εκδηλώσεις μαχών νικηφόρων κατά των θρασύδειλων κακοποιών του τουρκικού όχλου και στρατού, που κάλυπτε τους εγκληματίες.
Η δολοφονία του Τζεδογιώργη επιβεβαιώνεται ακόμη και με διαμαρτυρία της επαναστατικής προσωρινής Διοίκησης Κρήτης (της Κυβέρνησης του βουνού κείνης της εποχής, δηλαδή) προς τον Πρόξενο της Βρετανίας στα Χανιά Σάντουιθ. Αυτή η διαμαρτυρία γράφηκε στις 8.4.1878 στο χωριό Άγιο Μύρωνα Μαλεβιζίου, που ονόμαζαν οι Τούρκοι «Τσατάλ Κιογιού» (Δίκορφο Χωριό), όπου ένα διάστημα έδρευε σ’ αυτό η παράνομη Επαν. Προσωρινή Κυβέρνηση Κρήτης. Αυτή η διαμαρτυρία φέρει τις υπογραφές Μελών αυτής της Επαν. Κυβέρνησης Κρήτης, που ήταν οι: Χαριλ. Ασκούτσης, Αντ. Μιχελιδάκης, Ν. Γ. Μπιτσάκης, Μ. Ν. Παπαδάκης και Στ. Χατζάκης. Κι αναφέρουν:
« Εν ονόματι του Κρητικού Λαού η Προσωρινή Διοίκησις της Κρήτης,
Κύριε Πρόξενε,
Λαμβάνομεν την τιμήν να αναφέρωμεν υμίν ότι οι εντόπιοι Οθωμανοί Ρεθύμνης κατά συμμορίας διοργανιζόμενοι προ πολλού επεχείρουν μεμονωμένας βιαιοπραγίας, φονεύσαντες τον Γεώργ. Σφακιανάκην εκ του χωρίου Μύρθιου, τον Γεώργ. Τζεδάκην εκ του χωρίου Πηγής, τον Βασ. Ανδρουλιδάκην εκ του χωρίου Γωνιάς, τον Κ. Ζουριδάκην εκ του χωρίου Μετόχια, τον Μιχ. Λουκάκην εκ του χωρίου Πρινές, τον Αναγν. Παπαδάκην εκ του χωρίου Μούνδρος, Γεωργ. Μαυράκην εκ του χωρίου Αργυρουπόλεως και τον Παντ. Παντελάκην εκ του χωρίου Σκουλούφια…»
Φοβερά και τρομερά τα όσα γραφτά καταγγέλλουν, με μεγάλο θάρρος, οι Χριστιανοί Ρεθεμνιώτες, που επιλέχτηκαν και διορίστηκαν για την πιο καλή αστυνόμευση της πόλης και των περιχώρων του Ρεθέμνους στην τουρκική υποδιοίκηση του «Καζά»! Και, όχι μόνο αυτό, αλλά και την παραίτησή τους υπέβαλαν, καταγγέλλοντας ότι η Αστυνομία του Ρεθέμνους κάλυπτε τους ηθικούς και φυσικούς αυτουργούς των διαπραχθέντων εγκλημάτων, κ ως εκ της συμπεριφοράς της αυτής, δεν τους ήταν δυνατό να βρουν και να συλλάβουν αυτούς τουλάχιστο, τα Χριστιανικά Μέλη της Αστυνομικής Επιτροπής!! Κι αυτά επιβεβαιώνει διαμαρτυρόμενη Η Επαναστατική Προσωρινή Κυβέρνηση Κρήτης, προσθέτοντας άλλες εφτά δολοφονίες στα γύρο από την πόλη μας χωριά και ακόμη πέραν από αυτά.
Υπήρχαν, λοιπόν, και τότε στο Ρέθεμνος πεντέξι Τούρκοι «νονοί», που αφιόνιζαν και χρηματοδοτούσαν Τούρκους του υποκόσμου, «μπράβους» του Συστήματος. Κι αυτοί ενεργούσαν κατά παραγγελιά καταστροφές, πυρπολήσεις, βιασμούς, δολοφονίες και τις όσες άλλες εγκληματικές κακοήθεις πράξεις σε βάρος Χριστιανών!
Η Διοίκηση Κρήτης, λοιπόν, ενεργούσε μέσω αυτών αυτά τα εγκλήματα! Και το Κράτος απέκρυβε και τους ηθικούς και τους φυσικούς αυτουργούς των εγκλημάτων αυτών… Κι ας μην πάμε μακρυά…
Παραβάλλετε όσα Σας πληροφορούν πρόσφατα τα ΜΜΕ για την ανάμειξη αστυνομικών οργάνων σε διακίνηση και προστασία οργανωμένων ατόμων του υποκόσμου, που επιδίδονται στην εμπορία ναρκωτικών και στην εκμετάλλευση γυναικών και προσβάλλουν το Σώμα της Ελληνικής Αστυνομίας, που τελευταία έχει προκαλέσει σημαντικά χτυπήματα στη δίωξη του εγκλήματος.
Παραβάλλετέ τα και με τα όσα συμβαίνουν στα Εξάρχεια των Αθηνών επί σειρά ετών, χωρίς η Αστυνομία να πιάνει κ η Δικαιοσύνη να τιμωρεί αυτούς τους εγκληματίες του Συστήματος. Το ίδιο συμβαίνει και με το θρασύτατο Ρουβίκωνα.
Όλοι αυτοί είναι κι αποτελούν Συστημικούς τρομοκράτες, καταστολείς του Λαού.
Η δε Ηγεσία της Αστυνομίας δεν επιτρέπει τη σύλληψή τους, και με τον τρόπο αυτό συμβάλλει στην έκδοση απόφασης από την Ε. Ε. για τη δημιουργία «Ευρωπαϊκού Στρατού» ή «Ευρωπαϊκής Αστυνομίας». Το ίδιο συμβάλλει στη δημιουργία των Σωμάτων αυτών. κ η πολιτική απειλητική και τρομοκρατική ρητορεία Ερντογάν, που απειλεί να γεμίσει Οθωμανούς την Ευρώπη και να την καταλάβει από τα μέσα. Ο δε Στρατός ή Αστυνομία, αυτό το Σώμα ή αυτά τα Σώματα, θ’ αποτελέσει στρατό κατοχής των μικρών κρατών-μελών αυτής, μ’ έξυπνη διαχείριση. Αυτοί θ’ αποτελούν τα σύγχρονα SS του Συστήματος. Το πρόσχημα δημιουργίας τους θα είναι, η ασφάλεια των πολιτών από τους εγκληματίες και λοιπούς κακοποιούς κ η παρεμπόδιση αποβίβασης παράνομων μεταναστών. Ανοίξετε, λοιπόν, τ’ αυτιά και τα μάτια Σας…
«-Τι ‘χεις, Γιάννη; -Τι ‘χα πάντα.»…
Οι τότε Ρεθεμνιώτες αψήφησαν τον κίνδυνο αφανισμού, που διέτρεχαν ακόμη κ οι οικογένειές τους, και κατάγγειλαν αδίσταχτ’ αυτό τούτο το Τουρκικό Κράτος, ως αποτρόπαιο κ εγκληματικό εργαλείο του αιμοσταγούς καταχτητή! Τι πιο μεγάλη αντίσταση από αυτή κατάμουτρα του καταχτητή!
Τέτοιο μεγαλείο ήθους, θάρρους κ ευψυχίας είχαν οι Έλληνες Ρεθεμνιώτες κ οι λοιποί Κρητικοί του τότε, ενώ αντιμετώπιζαν αισχρή βαρβαρότητα του χειρίστου είδους!!..
Ο Πηγιανός Γεώργος Τζεδάκης, ο Τζεδογιώργης, που δολοφονήθηκε, σε στημένη «χωσά», πιθανό κοντά στη «μέσα καμάρα» του Πλατανέ, στις 30.1.1878, είχε νυμφευτεί τη Μαρία, το γένος της οποίας δε γνωρίζω. Γιος τους δε ήταν ο Νικόλαος Γ. Τζεδάκης, Τζεδονικολής, που γεννήθηκε στην Πηγή στις 19.6.1872, και πέθανε στις 21.11.1944, σαν σήμερα.
Πιο γνωστός όμως ήταν αυτός, ως Δασκαλονικολής, βλέπετε, διατηρούσε και προτιμούσε το επώνυμο Δασκαλάκης, από το Τζεδάκης. Όμως δε γνωρίζω το λόγο.
Ήταν σεβαστός προύχοντας του χωριού. Σίγουρα έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στην απόφαση κατεδάφισης του μικρού θολωτού Ναϊσκου του θαυματουργού Αγίου Νικολάου και στην ανέγερση στην ίδια θέση του υπάρχοντα μεγαλόπρεπου τρίκλιτου και τριμάρτυρου Ναού, ρυθμού αναγέννησης, μέσα στη δεκαετία του 1930.
Σύζυγος του Δασκαλονικολή αυτού ήταν η Στυλιανή το γένος Βασιλείου Κουτσαλεδάκη. Αδερφή των: Κωστή, Αλέκου, Μύρου, Ευαγγελίας και Ζαμπίας Κουτσαλεδάκη. Είχε κι αυτή γεννηθεί στις 21.3.1882 στην Πηγή. Παιδιά τους ήταν η Μαρία, η Αθανασία, κι ο Δημήτρης, απόγονοι του οποίου ζουν ακόμη στην Πηγή.
Αδελφός του Τζεδονικολή ή Δασκαλονικολή ήταν ο Ματθαίος Τζεδάκης – Δασκαλάκης (Τζεδομαθιός), αυτοκινητιστής. Γιος δε αυτού ήταν ο επίσης αυτοκινητιστήςΤζεδάκης Γεώργιος (Τζεδογιώργης), που ζούσε στο Ρέθεμνος, χωρίς να κάνει χρήση του επωνύμου Δασκαλάκης, και πολλοί θα τον θυμάστε. Αδελφός επίσης του Δασκαλονικολή ήταν κι ο Δημήτρης, που έμεινε γεροντοπαλίκαρο. Δεν απέχτησε οικογένεια δική του.
Υπήρξε όμως κι ο Νικόλαος Τζεδάκης αδελφός του δολοφονηθέντα Γεωργίου. Γιος αυτού ήταν ο Εμμανουήλ Νικολάου κι Ουρανίας Τζεδάκης (Τζεδομανόλης), που γεννήθηκε στις 14.8.1893 στην Πηγή. Υπήρξε γραμματέας της κοινότητας Πηγής, ως το 1958.
Θυγατέρες δε του Τζεδονικολή κι αδελφές του Τζεδομανόλη, ήταν: Η Ευαγγελία (19.11.1882), σύζυγος του Νικολάου Ψαρουδάκη – Ψαρουδονικολή. Κ η Ελευθερία (8.2.1895), σύζυγος του Χατζηγιαννοβαγγέλη – Ευαγγέλου Νικολάου και Ξανθής Χατζηγιάννη, που γεννήθηκε στην Πηγή στις 14.4.1880.
Άλλη ηρωϊκή μορφή του Μακεδονικού Αγώνα και της «Μάχης της Κρήτης» του υποτομέα Αεροδρομίου Πηγής κι αυτός.
Αυτός ο Νικόλαος Τζεδάκης- Δασκαλάκης. Αδελφός του Τζεδογιώργη, που δολοφονήθηκε στα 1878, συνέχισε τη δράση του Οπλαρχηγού και σ’ αυτή την Επανάσταση και στις κατοπινές. Συνέπραξε δε και με τον οπλαρχηγό Λούτρας Εμμ. Μαραγκουδάκη (Μαραγκουδομανόλη).
Υστερότερα, 28.5.1878, εκδόθηκε διαταγή σύστασης στρατοπέδων από τη Τμηματική Επιτροπή Ρεθύμνης, που έδρευε τότε στο Γερακάρι. Ο Γενικός Διευθυντής Ρεθύμνης, γιατρός Οδυσσέας Σταυριανίδης, σ’ εφαρμογή αυτής της διαταγής, προχώρησε, σύστησε, οργάνωσε κ επάνδρωσε πέντε (5)Επαναστατικά Στρατόπεδα στο ανατολικό τμήμα της επαρχίας Ρεθύμνης. Αυτά στήθηκαν στις περιοχές: Μαλακίων. Κούμων-Φωτεινού. Ονιθές πίσω από το Αμπελάκι. Σελλιού. Και Μέσης. Με το προϋπάρχον δε Στρατόπεδο Γερανίου, του οποίου Στρατοπεδάρχης φέρεται να ήταν ο ίδιος ο Σταυριανίδης, η καστρόπολη Ρεθύμνης ήταν διακριτικά πολιορκημένη κ ελεγχόταν από αυτά.
Στο δε Στρατόπεδο Μέσης ορίστηκε από την Τμηματική Επιτροπή Ρεθύμνης ο Αρχηγός του ανατολικού τμήματος της Επαρχίας Ρεθύμνης Δασκαλάκης. Παράρτημα δε του Στρατοπέδου αυτού ιδρύθηκε και λειτούργησε στα Χαμαλευράστερα υπό τους Μυλοποταμίτες Αρχηγούς αδελφούς Σγουρούς και το Γεώργιο Νικ. Καλλέργη.
Όμως το σχετικό έγγραφο, δεν είναι αναλυτικό. Αναφέρει δε μόνο στο υστερόγραφο και κάτω από τις υπογραφές Προέδρου κι Αντιπροέδρου:
«Ο Αρχηγός του Ανατ. τμήμ. Δασκαλάκης την Μέσην…». Ποιος Δασκαλάκης όμως ήταν Γεν. Αρχηγός Ανατ. τμήματος επαρχίας Ρεθύμνης; Δασκαλάκηδες υπήρχαν στην Πηγή, στη Μέση, στην Αμνάτο κι αλλού πιθανό. Δεν έχω, δυστυχώς, υπόψη μου αποδειχτικό στοιχείο, που να τεκμηριώνει κάποιον από αυτούς ως στρατοπεδάρχη του στρατοπ. Μέσης.
Γι’ αυτό κι αναφέρω απλά κι απροσδιόριστα ως προς το πρόσωπο Στρατοπεδάρχη στρατοπέδου Μέσης Δασκαλάκη. Δε γνωρίζω αν αυτός είναι ο Νικόλαος Δασκαλάκης από την Πηγή ή κάποιος από τους Δασκαλάκηδες Μέσης και μάλιστα της Αμνάτου, από τους οποίους, οι Αμνατσανοί είχαν σημαντική παρουσία στην προηγούμενη επανάσταση του 1866-1869. Γνωρίζετε ασφαλώς ότι ένας γιος της Δασκαλοχαρίκλειας σκοτώθηκε στο Αρκάδι κι άλλος ο οπλαρχηγός Γεώργιος γλίτωσε, γιατί είχε φύγει την προηγούμενη μέρα από το Μοναστήρι για στρατολόγηση κ ενίσχυση, μ’ εθελοντές, του Σώματός του. Θέτω όμως το θέμα κ ελπίζω να βρεθεί και σ’ αυτό λύση…
Άλλοι Πηγιανοί, που να φέρουν επώνυμο Τζεδάκης ή Δασκαλάκης δεν υπάρχουν πια στην Πηγή.
Κατά το παρόν και τα δυο αυτά επώνυμα έχουν εκλείψει από αυτή, όπως και άλλα πολλά. Υπάρχουν ακόμη βέβαια Δασκαλοπούλες. Παντρεμένες και με παιδιά. Πλην όμως φέρουν τα επώνυμα των συζύγων τους. Αίμα όμως Τζεδάκηδων – Δασκαλάκηδων δεν έπαψε να τρέχει στο καρδιαγγειακό σύστημα Πηγιανών επιγόνων τους, που είναι ακόμη στη ζωή…
Αγαπητοί μου,
Θεωρώ χρήσιμη κι απαραίτητη την αναδρομή κατά την εποχή μας στην Ιστορία της Κρήτης. Κι αυτό, προκειμένου να μάθομε καλά, με ποιες θυσίες και πόσο αίμα οι πρόγονοί μας κατάφεραν, παρά τα τόσα εμπόδια, τις τόσες αντίξοες συνθήκες, που τους παρέμβαλλαν οι ΜΕΔ και όχι μόν