Προάστιο 5 χλμ. δυτικά του Ρεθύμνου, σε υψόμετρο 160 μ., που αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Ρεθύμνου με 4.947 κατοίκους (απογραφή 2011).
Το 2001 ήταν Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Νικηφόρου Φωκά με 2.435 κατοίκους (όλοι οι οικισμοί Αγνά, Ατσιπόπουλο, Βιολί Χαράκι και Πανόραμα).
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει άλλο χωριό με το ίδιο όνομα.
Εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι το 2014 ήταν 1.266.
Ιστορία
Η ιστορία του χωριού αρχίζει το 10ο μ.Χ. αιώνα μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από το Νικηφόρο Φωκά το 961, για το λόγο αυτό και ο πρώην Δήμος που ανήκε, ονομαζόταν Δήμος Νικηφόρου Φωκά.
Οι κάτοικοι του προέρχονται από βυζαντινές οικογένειες που ήρθαν το 1181 στην Κρήτη, για να ενισχύσουν τον πληθυσμό της. Τα 12 αρχοντόπουλα ήταν: Αρκολέος, Αργυρόπουλος, Βαρούχας, Βλαστός, Γαβαλάς, Καφάτος, Λίτινος, Μελισσηνός, Μουσούρος, Σκορδίλης, Χορτάτζης, Φωκάς.
Η περιοχή δόθηκε φέουδο (τμήμα παραχωρημένο) στην οικογένεια Χορτάτζη και αργότερα ήρθαν και άλλες βυζαντινές οικογένειες. Μάλιστα, διατήρησαν τα επίθετά τους (όπως στα Ανώγεια, Σφακιά κ.α.), χωρίς το υποκοριστικό -άκης, που επέβαλαν αργότερα οι Τούρκοι.
Βυζαντινά επίθετα
Αβάντζος, Βαλαρής, Βερνάδος, Βλαστός, Γαγάνης, Γκαλονόμος, Γιαννούλης, Γάσπαρης, Δαλέντζας, Δρουλίσκος, Κασέλας, Καπαρός, Κουτσούρης, Λιονής, Λιανδρής, Παχουλός, Παπαλέξης, Παπατζανής, Ροδινός, Σαμψών, Σκορδίλης, Σωματιανός, Σκανδάλης, Τζέλησης, Τζίβης, Τσίχλης, Χλαμπούτης, Φραδέλος και Χορτάτζης.
Ονομασία
Η ονομασία του προέρχεται από Χατζίπ + πόπουλο, που σημαίνει θυρωρός λαός, αφού οι Χατζίπ ήσαν θυρωροί στα βυζαντινά αρχοντικά, ανάκτορα. Το χωριό αποτελούσε ένα είδος θυρωρείου για την πόλη του Ρεθύμνου, αφού έπρεπε υποχρεωτικά να περάσει κάποιος μέσα από το χωριό, για να έρθει στην πόλη, αφού δεν υπήρχε άλλος δρόμος από δυτικά.
Μάλιστα σε παλιές εικόνες του Αγ. Ελευθερίου γράφεται «Εν Ατζηποπούλω ή Χατζηπόπολο». Λόγω όμως ευφωνίας έγινε Ατσιπόπουλο (κόπηκε το Χ) και το χωριό αποτελεί τον προστάτη του Ρεθύμνου, μάλιστα για το λόγο αυτό δεν έμειναν στο χωριό παρά ελάχιστοι Τούρκοι, το 1881 ήταν έδρα ομώνυμου Δήμου με 816 χριστιανούς και 9 Τούρκους κατοίκους.
Οι Ατσιποπουλιανοί ήταν ψηλοί, μαυριδεροί με μαύρο καφά και έμοιαζαν με τους Χατζίπ τους θυρωρούς, που είχαν οι βυζαντινοί άρχοντες στα μέγαρά τους, για το λόγο αυτό ονομάζονται ακόμη και σήμερα μαυροκάφαδοι.
Ενετοκρατία 1212-1669
Το 1577 αναφέρεται για πρώτη φορά την περίοδο αυτή ως Ατσιπόπουλο με 283 οφειλόμενες αγγαρείες, ενώ το 1630 γράφεται ως Ατσιπόπουλο.
Το 1649 είχε 115 σπίτια, με την ενετική παρουσία ν’ έχει αφήσει σήμερα τα σημάδια της σε κτίρια, αρχοντικά, σοκάκια, τζάκια, καμινάδες, καμάρες κ.α.
Τότε έχτιζαν τα σπίτια τους, το ένα δίπλα στο άλλο για να νιώθουν ασφάλεια, αλλά και ν’ επικοινωνούν σε περίπτωση κινδύνου ή να διαφεύγουν.
alt
Έργο βενετσιάνικης αρχιτεκτονικής ήταν και η Ατσιποπουλιανή γέφυρα, στο φαράγγι του Αγ. Αντωνίου, μοναδικό πέρασμα από δυτικά για το Ρέθυμνο.
Άλλοτε καταστρεφόταν από χριστιανούς και άλλοτε από τους Τούρκους και τελικά το 1944 ανατινάχτηκε από τους Γερμανούς όταν έφευγαν από το Ρέθυμνο.
Δωρεά
Μανόλης Κονταράτος – Μάρκος και Μιχελίνος Κονταράτοι
Ρέθυμνο 6/12/1640 (σ. 72)
«Στο καθιστικό του σπιτιού μου. Εκεί ο Μανόλης Κονταράτος π. Νικολό από το Ατσιπόπουλο (την ταυτότητά του μου πιστοποιεί ο χωριανός του Μιχάλης Βατράνος), θέλοντας να ευχαριστήσει τα αδέλφια του Μάρκο και Μιχελίνο και καμία πίεση, με τον παρόν δημόσιο συμβούλιο, δωρίζει στο Μιχελίνο τις 4 ρίζες ελιές που έχει σε τόπο του cl. Μανολέσσου, στην τοποθεσία «Ξεροπήγαδο» και 4 ρίζες χαρουπιές που έχει στη « Σκαπεταρέα. Όλη την υπόλοιπη περιουσία του, τωρινή και μελλοντική, κινητή και ακίνητη, τη δωρίζει στον άλλο αδελφό το Μάρκο.
Όσο καιρό ζει δεν μπορούν να πουλήσουν την περιουσία του και οφείλουν να του συμπαραστέκονται σε ό,τι που του συμβαίνει. Και όταν πεθάνει, οφείλει ο Μάρκος να τον θάψει και να του κάνει μνημόσυνα, σύμφωνα με το τυπικό της εκκλησίας.
Μάρτυρες: μαστρο Μιχελίν Λίτινος π. Μανόλη, κουρέα, μαστρο Μανόλης Σταγιόνης π. Γεωργιλά».
Επί Τουρκοκρατίας (1669-1905) 32 πεσόντες
Λόγω της στρατηγικής του θέσης έγινε θέατρο πολεμικών αναμετρήσεων και οι κάτοικοι πήραν μέρος σε πολλές μάχες «ο κάθε τόπος, μέσα κι έξω στο χωριό, αποτελεί μια πολεμίστρα, μια Βίγλα, ένα μετερίζι, που μιλεί για μάχες, ηρωισμούς, αυτοθυσίες …», αναφέρει ο συγγραφέας Δ. Αετουδάκης σε βιβλίο του. Το 1710 ο ήρωας Μάρκος Βερνάδος απείλησε με τους εννιά γιους του, τους Τούρκους να μην ξαναπεράσουν από το χωριό.
altΓύρω στο 1800 ο Νικόλαος Σκορδίλης έσφαξε στον Κουμπέ μαζί μ’ άλλους άνδρες δέκα Τούρκους, ενώ ύψωσε τη σημαία της Φιλικής Εταιρίας στο ύψωμα Μεσκηνιάς (σήμερα Τ. Σταυρό) και το 1823 όμως προδόθηκε και συνελήφθη, όπου το κρέμασαν στην πλατεία Νεραντζέ.
Το 1821 οι Ατσιποπουλιανοί μ’ αρχηγό το Μιχάλη Σκορδίλη ήταν παρόντες στην ύψωση του λαβάρου της Επανάστασης στην Παναγία Θυμιανή Σφακίων. Μάλιστα ο Χλαμπούτης έδωσε 200 χρυσά ναπολεόνια, για να αγοραστούν πολεμοφόδια.
Οι Ατσιποπουλιανοί πολέμησαν στις μάχες Ζουριδίου και Ρουστίκων, όπου ανάγκασαν τους Τούρκους να κλειστούν στο κάστρο Ρεθύμνου.
Τα παλικάρια του Γιάννη Δρουλίσκου εμπόδισαν να περάσουν ενισχύσεις από τα Χανιά.
Το 1822 μαζί τους Πρινιώτες νίκησαν τους Τούρκους στην Ακροβατερή, ενώ το 1823 έδωσαν αρκετές μάχες γύρω από το χωριό, όπου προκάλεσαν πολλές απώλειες στους Τούρκους.
Το ίδιο έτος σ’ έφοδο που έκαναν Ατσιποπουλιανοί μ’ επικεφαλής τους Κουτσούρη, Σκορδίλη, Σκανδάλη και Δρουλίσκο στους Γουργούθους, σκότωσαν τρεις γενίτσαρους, γιατί καταπίεζαν τους κατοίκους.
Ακόμη ο Γ. Κουτσούρης σκότωσε το γενίτσαρο της Επισκοπής και ελευθέρωσε τη σκλάβα Ευανθία.
Στη μάχη στον Κάστελλο ο Γιάννης Μυστράκης που είχε σκοτώσει τρεις Τούρκους, παίρνοντας τα όπλα τους, σκοτώθηκε σε μια στιγμή που το τουφέκι του δεν πήρε φωτιά, από τον αιμοβόρο Πρεβαντή, όμως αμέσως ο Κ. Ροδινός πήρε την εκδίκηση.
Ατσιποπουλιανοί στο επίλεκτο Σώμα του Γ. Καραϊσκάκη
Στο επίλεκτο Σώμα του Γ. Καραϊσκάκη το 1826-27 ανήκαν αρκετοί Κρητικοί, ανάμεσα σ’ αυτούς και παλικάρια από το Ατσιπόπουλο, που ξεχώρισαν για την ανδρεία τους. Στις φονικές μάχες, παρά τον κακό σχεδιασμό από το Φαβιέρο και την αντίθετη άποψη του Καραϊσκάκη, είχαν σκοτώσει αρκετούς Τούρκους.
Η αυτοθυσία τους ήταν αιτία να σκοτωθούν πέντε Ατσιποπουλιανοί και μ’ επιθυμία του Καραϊσκάκη τάφηκαν ξεχωριστά τιμητικά.
Στις 22 Απριλίου 1827 όμως σκοτώθηκε και ο μεγάλος στρατηγός στη φονική μάχη και σήμερα υπάρχει στο μνημείο του, μ’ όλα τα ονόματα όσων έπεσαν στο Φάληρο.
Το ίδιο έτος 1827 οι μάχες συνεχίζονταν και στο χωριό, όπου συνελήφθη ο Μανόλης Σκορδίλης για τη δράση του (είχε σκοτώσει επτά Τούρκους στα Σφακιά) και απαγχονίστηκε. Την ίδια μέρα όμως ο αδελφός του Γιάννης μαζί με Γ. Κουτσούρη, Κ. Ροδινό και Γ. Σκορδίλη πήραν εκδίκηση σκοτώνοντας τρεις Τούρκους στη Γαλλιανή Καμάρα.
Στην Επανάσταση του 1866
Στο μεγάλο ξεσηκωμό του 1866 οι Ατσιποπουλιανοί ήταν παρόντες με τον Αλέξη Ροδινό σωματάρχη του Π. Κορωναίου να διακρίνεται στη μάχη Αμπελακίων, όμως αργότερα σκοτώθηκε στη μάχη Λιβαδίων.
Ο Βαγγέλης Τσίχλης σκότωσε αρκετούς Τουρκαλβανούς, όμως πέθανε από τις λαβωματιές, συνολικά 16 Ατσιποπουλιανοί έπεσαν υπέρ πατρίδος κατά την επανάσταση του 1866 σε διάφορες μάχες.
Στην πολιορκία του Αρκαδίου 12 παλικάρια ξεκίνησαν για το μοναστήρι, όμως η καταιγίδα που ξέσπασε δεν τους άφησε να έρθουν πριν το Ολοκαύτωμα.
Η μάχη στο «Βιολί Χαράκι» το 1889
Στη θέση του «Βιόλη το Χαράκι». Ονομάστηκε έτσι γιατί πάνω στο βράχο (χαράκι) ένας νέος παίζοντας λύρα ειδοποιούσε τους κατοίκους όταν έρχονταν οι Τούρκοι.
Στις 27 Ιουλίου 1889 παρ’ ότι οι Τούρκοι είχαν Ραμαζάνι, έδωσαν σκληρή μάχη με τους Ατσιποπουλιανούς και μ’ άλλους αγωνιστές, που προσπάθησαν να τους εμποδίσουν να μπουν στο χωριό. Αναγκάστηκαν όμως να υποχωρήσουν για να γλιτώσουν, αφού οι Τούρκοι ήταν πολυάριθμοι, αφήνοντας δύο νεκρούς τους Τζώτζη Γιαννούλη και Αλέξη Πλετερή.
Μάλιστα στη μάχη αυτή ο Ηλιακάκης Αντώνης από το Γεράνι θέλοντας ν’ εκδικηθεί για τον θάνατο του γιου του Γιώργη (δασκάλου) στον Κήπο, συνελήφθη και αποκεφαλίστηκε.
Δύο μήνες νωρίτερα ο Χαράλαμπος Λιανδρής με τα παλικάρια του, έτρεψαν σε φυγή τους Τούρκους μέχρι την Ατσιποπουλιανή γέφυρα σκοτώνοντας αρκετούς.
Μπλόκο στη Γαλλιανή Καμάρα το 1897
Οι Τούρκοι το 1897 συλλαμβάνουν γύρω στους 100 Ατσιποπουλιανούς μαζί με τα φορτία ζώων τους και τους έκλεισαν στη Μεσαμπελίτισσα, για αντεκδίκηση.
Μόλις το έμαθαν οι υπόλοιπο Ατσιποπουλιανοί πολιόρκησαν τους Τούρκους στον Αγ. Ανδρέα με σκοπό να τους σφάξουν, αν πάθουν τίποτα οι χωριανοί τους.
Μετά από συνεννοήσεις ο Τούρκος διοικητής Γενιτσαράκης τους άφησε ελεύθερους.
Από το 1889-1905 σκοτώθηκαν άλλοι έξι κάτοικοι.
Στο κίνημα του 1905
Στο κίνημα στο Θέρισσο, τον Μάρτιο του 1905, έδωσαν οι κάτοικοι το «παρών», στο πλευρό του Ελευθερίου Βενιζέλου, με το Ατσιπόπουλο να είναι η δεύτερη Θέρισσος του μεγάλου εθνάρχη, αφού ήταν και προσωπικός φίλος του Χαράλαμπου Λιανδρή.
Ψήφισμα
Οι Ατσιποπουλιανοί μάλιστα με ψήφισμά τους ανέφεραν:
alt
Άλλοι 20 θυσιασθέντες από 1912-1949
Στους νεότερους αγώνες από τους Βαλκανικούς πολέμους μέχρι και τον εμφύλιο η συμμετοχή ήταν μεγάλη με 60 Ατσιποπουλιανούς να παίρνουν μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία, αφήνοντας δύο νεκρούς τον Ταγματάρχη Παντελή Σταγάκη και τον ανθυπολοχαγό Γιώργη Παπατζανή.
Νωρίτερα το 1915 πέντε εθελοντές πολέμησαν στο Γαλλικό μέτωπο και στα Δαρδανέλλια.
Στην Αλβανία πολέμησαν 150 στρατευμένοι με το 44ο Σ.Π., με έξι να πέφτουν υπέρ πατρίδας.
Τέλος στη Μάχη της Κρήτης και στην Κατοχή πολέμησαν με γενναιότητα, με οκτώ κατοίκους να είναι τα θύματα από τους Γερμανούς (οι πέντε από έκρηξη χειροβομβίδας).
Ο τελευταίος που έπεσε υπέρ πατρίδας ήταν το 1949 ο Αετουδάκης Λευτέρης στην Πιερία κατά τον εμφύλιο.
Στην πλατεία του χωριού είναι το Ηρώο, στο οποίο αναφέρονται και οι 51 πεσόντες υπέρ πατρίδος από το 1819-1949.
Ασχολίες των κατοίκων μέχρι το 1950
Το άγονο και πετρώδες μέρος, δεν ευνοούσε τη γεωργία και κτηνοτροφία.
Αποτέλεσμα η οικονομία του χωριού να στηριχθεί στη συλλογή βελανιδιών, χαρουπιών, εξόρυξης λεπίδας και παραγωγή ασβέστη και κάρβουνων. Βασική πηγή ήταν τα βελανίδια για τη βυρσοδεψία στα ταμπακαριά του Κουμπέ.
Η παραγωγή βελανιδιών το 1940 έφτανε τους 300 τόνους το χρόνο, με τιμή 5-7 δρχ. η οκά.
Συχνά οι κάμπιες κατέστρεφαν τα βελανίδια και οι αγρότες έφεραν για λιτανεία την Αγία Ζώνη από το Αγ. Όρος, για να ψοφήσουν οι κάμπιες. Το 1886 έχτισαν την εκκλησία της Αγ. Ζώνης.
Άλλη ασχολία ήταν με ασβεστοκάμινα και καρβουνοκάμινα. Σημαντικό ακόμη προϊόν ήταν τα χαρούπια, το λάδι, και ιδιαίτερα η εξόρυξη λεπίδας, από αργιλούχο χώμα για στεγανοποίηση των στεγών, από ειδικούς λεπιδότοπους.
Μάλιστα επί Τουρκοκρατίας και μέχρι το 1950 το μοναδικό μεταφορικό μέσο ήταν τα συμπαθητικά γαϊδουράκια (στο χωριό υπήρχαν πάνω από 200, όλα αρσενικά, όπως συνήθιζαν οι Ατσιποπουλιανοί και τα αγόραζαν από άλλα χωριά).
Καθημερινά κατά δεκάδες φορτωμένα γαϊδουράκια από λεπίδα (το Σεπτέμβρη) αλλά και άλλα προϊόντα (τον άλλο καιρό) τα έφερναν για να τα πουλήσουν οι κάτοικοι στην αγορά της πόλης.
Σήμερα έσβησαν τα γαϊδουράκια (τα οποία ήρθαν στην Κρήτη από το 3.000 π.χ. από την Αφρική) και μας έμεινε η κυκλοφοριακή συμφόρηση Ατσιπόπουλου – Κουμπές – Ρέθυμνο.
Όμως όλα άλλαξαν στα τέλη του 20ου αιώνα, τα βράχια έγιναν χρυσάφι, αφού έγιναν πολύτιμα οικόπεδα και χτίστηκαν ξενοδοχεία, εντυπωσιακές κατοικίες, καταστήματα, ταβέρνες και έτσι ήρθε η αλματώδης αύξηση του πληθυσμού που ξεπερνά τους 6.000 κατοίκους.
Συγγραφείς – ποιητές – εκδότες
Αετουδάκης Δημήτρης (1931), συγγραφέας με άριστη πένα και πλούσιο συγγραφικό έργο. Ο πατέρας του Μανόλης τελωνιακός από το Ρουμελί και η μητέρα του Δαλέντζα από το Ατσιπόπουλο.
Μεγάλωσε στο Ρέθυμνο με πολλές στερήσεις και πολλά βάσανα.
Στα 11 του έχασε τον πατέρα του, στα 13 τη μητέρα του και μέχρι τα 18 του, τα τρία από τα πέντε αδέλφια του.
Η αδελφή του Κυριακούλα στα 14 της από μηνιγγίτιδα, ο Γιώργης στα 24 από φυματίωση και ο Λευτέρης το 1949 στον εμφύλιο. Τέλος ο Γιάννης τραυματίας της Αλβανίας πέθανε αργότερα.
Παρ’ όλα αυτά, κατάφερε να τελειώσει το γυμνάσιο και να υπηρετήσει στα 18 του, ως δάσκαλος το 1950 στο σχολείο Αρολιθίου (δεν υπήρχαν απόφοιτοι Ακαδημίας), έχοντας 35 μαθητές. Συνέχισε τις σπουδές του, στην Ανώτατη Εμπορική και υπηρέτησε στην ασφαλιστική εταιρεία «Φοίνιξ».
Από φοιτητής ορθογραφεί, μέχρι σήμερα πάνω από 3.000 άρθρα, ποικίλης ύλης σε διάφορες εφημερίδες, δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για όλα τα θέματα. Μέλος Συλλόγου Ρεθυμνίων Αττικής το «Αρκάδι» και πρόεδρός του, μέλος Εταιρείας Λογοτεχνών κ.α. Έχει γράψε συνολικά τριάντα βιβλία, με διάφορα θέματα. «Η Κρήτη», «Η ζωή μιας πολιτείας», «Αναμνήσεις μαθητικής ζωής» κ.α.
Βερνάδος Μιχάλης, σχολικός σύμβουλος ειδικής αγωγής, με σημαντικό συγγραφικό έργο διδακτικού και ψυχολογικού περιερχομένου.
Γασπαράκης Αιμίλιος, φιλόλογος με δύο ποιητικές συλλογές, αρθρογράφος και ζωγράφος με δέκα εκθέσεις.
Δημητρακάκη Χρυσούλα, λογοτέχνης, ποιήτρια και αρκετά βιβλία. Έχει πολλές τιμητικές διακρίσεις.
Δαλέντζας Γιάννης (1912-1974), γεννήθηκε στην Αιθιοπία από γονείς καταγόμενους από Ατσιπόπουλο και Κούφη.
Τελείωσε από το Γυμνάσιο το 1929 στο Ρέθυμνο και τη Νομική Αθηνών.
Ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία, ενώ ήταν διευθυντής στην εφημερίδα «Αλήθεια».
Πολέμησε στην Αλβανία και στη Μάχη της Κρήτης, ήταν ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ.
Το 1943 φυλακίστηκε στην Αγυιά Χανίων, αποφυλακίστηκε, για να συλληφθεί ξανά, πολέμησε το 1944 στην Παναγία Κεραμειών.
Μέλος της «Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών».
Βιβλία του: «Χρονικά του Ρεθύμνου», «Ντάρα Μανέλα» κ.α.
Κουτσουράκης Μανόλης (1924-2001), ταχυδρομικός με αρκετά ηθογραφικά ποιήματα, διηγήματα. Έργα του: «Συντεκνοκουβέντες», «Ξαστεριά», «Αναντρανίσματα» κ.α.
Λιονής Γιάννης, άριστος μαντιναδολόγος, με δύο βιβλία: «Μαντινάδες» και η «Ανθοδέσμη τση ψυχής». Για το χωριό του, γράφει:
«Η γης από όπου με γέννησε
τιμώ και αγαπώ την
και με ευλάβεια πολλή
σκύβω και προσκυνώ την».
Παπαγιαννάκης Ελευθέριος (1866-1956), δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Ραδάμανθυ» από το 1915, που έγινε αργότερα περιοδικό.
Ήταν το μοναδικό μέσο επικοινωνίας των Ελλήνων της διασποράς τα χρόνια της έκδοσής του.
Το σπίτι του το δώρισε στην εκκλησία, που πουλήθηκε για να χτιστεί η Παναγία.
Περπιράκης Γεώργιος (1939), σχολικός σύμβουλος και συγγραφέας αρκετών βιβλίων, κυρίως σχολικών ΟΕΔΔ.
«Η Γλώσσα Δ’ Δημοτικού», «Πολιτική Αγωγή ΕΣΤ», ενώ έχει υπό έκδοση βιβλίο τοπικού περιεχομένου.
Ροδινός Μανόλης, συγγραφέας πολύτιμου ιστορικού βιβλίου και συλλέκτης με δικό του μουσείο.
Σκανδάλης Ελευθέριος, οικονομολόγος, Γενικός Διευθυντής Κρατικών Οργανισμών, συγγραφέας βιβλίων οικονομικού περιεχομένου και αρθρογράφος σε περιοδικά.
Τζανιδάκης Στυλιανός, ποιητής.
(Στο β’ μέρος εκκλησίες, εκπαίδευση, αθλητισμός κ.α.).
Πηγές:
«Το χρονικό ενός χωριού» 2003 Δημήτρης Αετουδάκης.
«Ρεθυμνιώτικος Πανδέκτης» 1993 Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης.
«Ατσιπόπουλο» 2003 Δημοτικό Σχολείου Ατσιποπούλου.
«Σκόρπιες Μνήμες» 1994 Δημήτρης Αετουδάκης.
Η αεροφωτογραφία Ατσιποπούλου είναι «Φώτο Ρωμανός».
Ακόμη πολύτιμες πληροφορίες από: Γιώργη Δαλέντζα, Γιώργη Περπιράκη, Λευτέρη Παπαλεξάκη, Αιμίλιο Γάσπαρη.
Για συμπληρωματικά στοιχεία στο τηλ. 6934 178701, Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης.
Πηγή : ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΡΥΟΒΡΥΣΑΝΑΚΗΣ