του
Ελπιδοφόρου . Μαν. Ζανουδάκη
Έλειψαν από αιώνων ολων και μέχρι ακόμη του περιελθόντος
γραμματισμένοι, Ατσιπουλιανοι που θα μπορούσαν να συγκεντρώσουν
ερευνώντες και εξακριβώντες γεγονότα και θρύλους παλληκαριές και φήμες
αγώνες και πληροφορίες και να μας αφήσουν κληρονομιά γραμμένη ή
τυπωμένη, η μεταφερόμενη σαν Ιστορία ή σαν Δημοτικό τραγούδι από στόμα
σε στόμα και από γενιά σε γενιά.
Και τονίζω από πολλών αιώνων, γιατί από ορισμένο στοιχεία και περιστατικά
βγαίνει ασφαλές να συτο συμπέρασμα στοιχεία και περιστατικά βγαίνει
ασφαλές να συμπέρασμα πως το ΑΤΣΙΠΟΥΛΟ ήταν χωριό με ζωή και δράση
πριν από την πτώση του Βυζαντίου.
Η Υπαρξης και η ζωή του εμφανίζεται σε πολλά περιστατικά. Την κάνει
αυταπόδεικτη και το όνομα του. Η δική μας έρευνα δεν θα πάει πολύ πίσω.
Θα περιλάβει τον π περασμένο αιώνα με ταις διακυμάνσεις και περιπέτειές
του και τον αιώνα που διατρέχουμε με ταις δικές του.
Υπήρξαν ασφαλώς Ατσιπουλιανοί που θα μπορούσαν και τον περασμένο και
ταις αρχές του τρέχοντος κατι να συγκεντρώσουν για τη εποχή των και την
εποχή των πατεράδων και των παππούδων των.
Όμως δύσκολοι καιροί άσχημες περιστάσεις και αι τόσον γνωσταί Κρητικαί
επαναστάσεις δεν τους επέτρεψαν τα ασχοληθούν με πάθος και με σύστημα
στη συλλογή ειδήσεων, γεγονότων, φημών και στοιχείων τα οποία να
συνθέτουν κατά κάποιο τρόπο έστω και περιορισμένο έστω και απλώς
φημολογούμενο κατι από την Ιστορία του χωριού μου.
Ηταν και δική μου η επιθυμία ζωηρή και έντονη μόλις κατάλαβα τον κόσμο να
να ζητήσω, να αποταθώ όπου μπορούσα και σε φήμες και σε ενθύμισες
παλιών για πληροφορίες , για στοιχεία , που ανεφέροντο στη ζωή στην
πέραση στους αγώνες, στις προκοπές, στις καταστροφές και τις περιπέτειες
του Ατσιποπούλου.
Δεν μου επέτρεψε και μένα η οικογενειακή και επαγγελματική απασχόλησιης
σκληρή και δύσκολη, με πολυτετή απομάκρυνσή μου από τη γενέτειρα να
ικανοποιήσω αύτη μου την έφεση
. Ετσι πέρασαν χρόνια πολλά, πέρασαν καιροί χωρίς απο πουθενά να φανεί
έστω και μικρό φως, εστω και εκδηλώση ενθαρρυντική που να δώσει
αφορμή, θάρρος και ελπίδα, να προχωρήσω με συντροφιά και βοήθεια,
συγχωριανών και συμπολιτών στη μεγάλη μου επιθυμία που την ένιωθα
ανάγκη επιτακτική και επείγουσα.
Να συγκεντρώσω για να μη ξεχαστούν, να διαφυλάξω, και να μεταδώσω κάθε
τι μεγάλο και μικρό και αφεώρα και συνεδεετο και με το Ατσιπόπουλο. Γιατί το
κάθε ατι αυτό, ενδιέφερε απόλυτα και τη χωρα, το Ρέθυμνο και την Κρήτη
ολόκληρη.
Πριν δέκα χρόνια συστήσαμε το Σύλλογο μας και από τις πρώρες αποφάσεις
του ήταν η προκήρυξη χρηματικού επάθλου για συλλογή στοιχείων και
πληροφοριών από χειρόγραφα, από τυπωμένα, από Δημοτικά τραγούδια,
από ερανίσματα μνήμης εξ ιδίας αντίληψης και από διηγήσεις άλλων
παλαιοτέρων.
Κάθε τι που αφορά το Ατσιπόπουλο ήταν ευγνωμόνως δεκτό. Δεν υπήρξε
ανάλογη με την επιθυμία και τις προσδοκίες μας η απόδοσή της προσπάθειάς
μας. Πολλοί κόποι, εγωισμοί δυσκολίες, αρνήσεις από σεμνότητα αμφιβολίες,
παρεξηγήσεις, αναζητήσεις, ακόμη και αμφισβητήσεις. Μια ιδιαίτερη
επιμελημένη προσπάθεια πέτυχε να μας βοηθήσει κατά κάποιο τρόπο .
πολλά από κείνα που θα ακούσετε εν συνεχεία κατ’ εμέ χρήσιμα, πολύτιμα,
για τις μέλλουσες γενιές τα οφείλουμε σ’ αυτή την προσπάθεια.
Ο πρόλογός μου αυτός θεωρηθεί σαν απολογία δική μου και των
γραμματισμένων συγχωριανών της παλιάς της προπολεμικής και της δικής
μας γενιάς που είδε το φως της ζωής στ ’Ατσιπόπουλο.
ΑΤΣΙΠΟΠΟΥΛΟ
Αρχινών από αυτό το παράξενο όνομα που πάντα προκαλούσες το ερώτημα.
Πού οφείλεται ποια η προέλευση η καταγωγή, η σημασία του.
Θυμάμαι πως σχετικό ερώτημα το έκαμα εγώ προσωπικά στον καθηγητή,
κατόπιν γυμνασιάρχη, εξαίρετο φιλόλογο και ιστορικό που τον θυμάται και
ιστορικό που τον θυμάται πιστεύω ολόκληρη η παλιά φρουρά, τον Εμμ.
Γενεράλη από Το Αρμάρι. Ο καθηγητής κ. Τωμαδάκης μου τον υπενθύμισε σε
άρθρο του δημοσιευθέν στον τύπο με τίτλο Ο ΕΛΕΥΘ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΟΣ ΗΓΕΤΗΣ».
Σ’ αυτό τον αναφέρει ως Γυμνασιάρχης Τριπόλεως. Τα πρώτα χρόνια της
Κρητικής Αυτονομίας δίδασκε στο Ρέθυμνο στο Σχολαρχείο. Ως εκεί
σταματούσε η ανώτερη εκπαίδευσις του Ρεθέμνου.
Προγυμνάσιο που προχώρησε σε ημιγυμνάσιο, για να φθάσει κατα το 1902
σε πλήρες τετρατάξιο Γυμνάσιο.
Δίδασκε και Ιστορία ο Γενεράλης και κρατούσε πραγματικά ολόκληρη τάξη
αρρένων, μόνο τότε, μαθητών αφοσιωμένη και προσηλωμένη στη διδασκαλία
που ήταν σαν διήγημα.
Δεν θυμούμαι την αφορμή. Θυμάμαι σαν να ήταν τώρα πως στη ρύμη του
λόγου του, βρέθηκε η λέξη Ατσιπόπουλο και η εν συνεχεία φράσης, που
βγάζει τους μαυροκάφαδους. Σαν να διέκρινα τα μάτια του και μειδίαμα του
προσβλέποντα με Κύριε, τόλμησα σηκώνοντας το δείκτη της δεξιάς μου. Για
το λένε Ατσιπόπουλον και τί σημαίνει αυτό το όνομα; Πρόθυμα μας είπε
διάφορα τοπωνυμικά και δικαιολόγησε το όνομα διαφόρων χωρίων της
περιοχής ΠΡΙΝΕΣ, ΓΩΝΙΑ, ΠΗΓΗ, ΜΑΡΟΥΛΑΣ, ΠΙΣΚΟΠΗ κλπ. Για να
προσθέσει τη γνώμη του για το Ατσιπόπουλο..
Ίσως ενετική η ονομασία συνθέτη από Το ΑΤΣΙ και το ΠΟΠΟΛΟ. Το
πόπολο σημαίνει λαός το «ατσι» μάλλον σκληρός, αψίς συνεπώς το όνομα
σημαίνει χωριό με σκληρό πληθυσμό και συνέχισε, πως και το
μαυροκάφαδος σημαίνει σκληρότητα, σκληροτράχηλος και μας υπενθύμισε
και τη γνωστή Κρητική φράση ενδεικτική θυμού «εμάυρισεν ο καφάς του.»
Την εξήγησιν αυτή της ονομασίας του ΑΤΣΙΠΟΠΟΥΛΟΥ, ουδείς άλλος
μελετητής η ιστορικός την αναφέρει.
Επεβλήθη και επικρατεί μέχρι σήμερα η γνώμη του σοφού Κρητός Στεφ.
Ξανθουδίδη ο οποίος στο βιβλίο του «ΧΑΝΔΑΞ – ΗΡΑΚΛΕΙΟ» σχολιάζοντας
τοπωνυμίες γράφει : Ηταν οι λεγόμενοι Ατσιπάδες μισθοφόροι και δορυφόροι
των Βυζαντινών μελάγχροες γενναίοι πολεμιστές. Εκ τούτου των εχομεν δυο
χωριά Ατσιπάδες, ένα στο Μονοφάτσι και ένα στον Αγ. Βασίλειο, και το
ΑΤΣΙΠΟΠΟΥΛΟ προς δυσμάς της πόλεως Ρεθύμνης».
Εις το λεξικό Σταματάκου έκδοση 1890, βρίσκω επι λέξει «ΑΤΣΟΥΠΑΣ ή
ΑΤΖΟΥΜΠΑΣ λέξη αραβική, διατηρηθείς εις τους Βυζαντινούς χρόνους και
σημαίνουσα θυρωρός Αρχόντων και Ηγεμόνων».
Κατά τον πολίτη Ατζουμπάς πάρα Βυζαντινής και ιδίως εις τα ακριτικά έπη, ο
γέρων, ως επι το πλείστων Σαρακηνός χρησιμοποιούμενος ως θυρωρός. Και
η όμοια Αραβική λέξη το ίδιο σημαίνει.
Ο Καθηγητής Τωμαδάκης, ο Υφηγητής κ. Σπυριδάκης, ο Λογοτέχνης κ.
Αγγελής, ο εκδότης της Κρητικής Εστίας κ. Παπαγρηγοράκης, συμφωνούν
όλοι. ΑΤΣΙΠΟΠΟΥΛΟΝ. Παιδί του Ατσιπά σε Κρητική διάλεκτο. Διατηρείται
στη Κρήτη λέγεται και στην Κύπρο. «Αυτός μοιάζει του Ατσουπά ή είναι
σωστός Ατσουπάς. Δηλ. ταραξίας – ανήσυχος».
Πότε όμως ήλθαν πρωτοκτήτορες οι κατακτηταίοι Ατσιπάδες ή οι απόγονοι
Ατζουπαδων, δεν κατόρθωσα να το βρω οπουδήποτε κι αν ερεύνησα. Κάποτε
με συνεχιζόμενη προσπάθεια ίσως ανακαλυφθούν και άλλα στοιχεία.
Τα λεξικά και οι εγκυκλοπαίδειες των νεότερων εποχών δεν προσθέτουνε
τίποτε. Τό συμπέρασμα: Οι μελάγχροες κατά Ξανθουδίδην εκ Αραβίας
Ατσιπάδες και οι μεγαλόσωμοι κατά πολίτη θυρωροί – σωματοφύλακες της
προ βυζνατινής και της Βυζαντινής εποχής έδωσαν στο Ατισποπουλο το
όνομά του. Ενισχύει τη άποψη και άξιο παρατηρήσεως ότι διατηρούν το
μελάγχρουν και το εύσωμο και ακόμη επι σειρά γενεών διατηρούν τα
επώνυμα τα οποία δεν οφείλονται εις επαγγέλματα, ονόματα, ή καταφανή
αίτια ουτε έγιναν με το πέρασμα του χρόνου υποκοριστικά «άκις» και «ακια».
Δεν γνωρίζουμε πόσο ανατρέχουν στο παρελθόν. Σας παραθέτω
πατριαρχικών οικογενειών Ατσιπουλιανών και μακράς ιστορίας επίθετα κατ’
αλφαβητική σειρά:
ΑΒΑΤΖΟΣ, ΒΑΛΑΡΗΣ, ΒΕΡΝΑΔΟΣ, ΒΛΑΣΤΟΣ, ΓΑΓΑΝΗΣ, ΔΡΟΥΛΙΣΚΟΣ,
ΔΛΕΤΖΑΣ, ΚΑΣΕΛΑ, ΛΙΟΝΗΣ, ΛΙΑΝΤΡΗΣ, ΜΠΙΣΤΗΣ, ΜΠΙΜΠΙΡΗΣ,
ΠΕΡΠΙΡΗΣ, ΠΛΕΤΕΡΗΣ, ΠΑΠΑΤΖΑΝΗΣ, ΠΑΧΟΛΟΣ, ΡΟΔΙΝΟΣ,
ΣΚΟΡΔΥΛΗΣ, ΣΑΜΨΩΝ, ΤΣΙΧΛΗΣ, ΤΣΙΒΗΣ κ.ά.
Η ζωή του χωριού από την εποχή που μπορούμε να τη διακρίνουμε ή να τη
πληροφορηθούμε, θα μας απασχολήσει τώρα.
Αγών μεγάλος και συνεχής σκληρή γεωργική και επαγγελματική απασχόληση
για στοιχειώδη επιβίωση και σταθερή αύξηση του πληθυσμού αναγκαία
συνέπια της ζώντας της ράτσας.
Άγονα και λίγα τα σιτηρά και αμπέλα χωράφια του. Τα δένδρα του όμορφες
και καμαρωτές βελανιδιές , χαρουπιές και ελιές με περιοδικές σοδειές και
αυτές όταν οι καιροί και οι κάμπιες και πλημύρες επέτρεπαν τη συλλογή του
καρπού.
Παντελής έλλειψη τρεχούμενων υδάτων, ανεπαρκή και τα πηγαδίσια νερά, με
τα οποία εκαλύπτοντο οι οικιακές ανάγκες, η έμφυτη καθαριοτης, το πότισμα
των ζώων και ελάχιστη παραγωγή κηπευτικών. Ικανοποιούν τις ανάγκες του
εις βιταμίνες στο υψός του βουνού και του κάμπου στην εκλογή και επιλογή
των οποίων ήσσον και είναι ανεγνωρισμένοι επιστήμονες οι Ατσιπουλινανοί.
Τα ανωτέρω αφορούν τους με μικρόν έστω καλλιεργήσιμο γεωργικό κλήρο, οι
οποίοι έντονα απασχολούνται για μια μέση ζωή, δοθέντος οτι και η
κτηνοτροφία δε μπορούσε να ευδοκιμήσει ελλείψει βοσκότοπων.
Για τους με μικρότερο και διαρκώς ελατουμενο κληρονομικώς γεωργικό
κλήρο, μοναδική διέξοδος η στροφή προς το επάγγελμα. Πολλοί εγίνοντο
κτίσται και ησαν καλοί και περιζήτητοί στη Χωρά στο Ρέθυμνο. Αυτοι και οι
βοηθοί τω «Πουργοί» όπως του έλεγαν τοτε, πήγαιναν ως μαθητευόμενοι σε
τέχνες διάφορες για να φορέσουν «χρυσό βραχιόλι» όπως έλεγαν την
πρακτική τεχνική μόρφωση.
Τσαγκάρηδες, στιβανάδες, σιδηρουργοί, σαγματοποιοί, Πεταλάδες, και
αρτοποιοί, φουρνάρηδες και άλλες κουραστικές κατά προτίμηση τέχνες τους
συγκινούσαν περισσότερο ακόμη.
Μαθητευόμενοι και γεωργοί, ασχολούντο με παραγωγή κεραμικών ν της τότε
εποχής, στάμνες τσακάλια, γλάστρες, τάσια, θυμιατήρια, καλύπτονται τις
ανάγκες του χωριού και μικρά μεταφορά εις γειτονοχώρια.
Συλλογή και μεταφορά δια ζώων καυσόξυλων προσαναμμάτων, αστιβίδων,
αχυνοπόδων προς πώλησή, κατασκευή και εκμετάλλευση ασβέστου με
πρωτόγονα ασβεστοκάμινα και με σκληρή απασχόληση για την επιτυχία τους
και τέλος με εξόρυξη, συλλογή και μεταφορά αργυλώδους αδιαπέραστου από
νερά χώματος ονομαζόμενου ΛΕΠΙΔΑ χρώματος γκρι – μπλε με το οποίο
εξασφάλιζαν οι κάτοικοι του χωριού και πολλοί της πόλεως Ρεθύμνου
αδιάβροχο των στεγών των οικιών τους.
Πριν ξημερώσει το ξεκίνημα για το χωράφι ή για τη χώρα για το επάγγελμα για
τη μαθητεία. Νύχτα προχωρημένη για την επιστροφή στο χωριό, φτωχικό
δείπνο, λυχνάρι για φως και οντάς για ξεκούραση και ανάκτηση δυνάμεων για
το ξεκίνημα της αυριον.
Αυτή σε μικρά σκιαγράφηση η ζωή του Ατσιποπούλου η λιγότερη, η ειρηνική.
Την περισσότερη την κάλυπτε η εν επαναστάσει, εξέγερση και πολεμική
περιπέτεια ζωή για την οποία θα μιλήσουμε στη συνέχεια.
Τώρα προηγείται σαν απαραίτητο και φυσικό ερώτημα,; Πώς αντιμετώπισε
κατά καιρούς το Δημογραφικό του πρόβλημα τη σταθερή και συχνή αύξηση
του πληθυσμού του;
Εις τα απογραφικά δελτία κάθε εποχής και σε λεξικά και εγκυκλοπαίδειες
σημειώνεται το Ατσιπουλον εχων 680 ως 820 κατοίκους πότε περισσότερους.
Εκανε πάντα εξαγωγή του πλεονάσματός τους.
Πρώτο τράβηξε το εξωτερικό μέρος του πλεονάσματος. Η Αίγυπτος (μυσίρι)
ονομαζόταν τότε η Νότιος Αφρική, τα παράλια της Μ. Ασίας, Σμύρνη, Πόλη,
Θεσσαλονίκη.
Στις αρχές του αιώνα μας 1910 το ρεύμα της προς την Αμερική
μεταναστεύσεως είχε έντονη την απήχηση του σ ’ολόκληρη την Κρητη και το
Ατσιποπουλο έστειλε πολλά δυναμικά παιδιά του τότε. Όλα με την
εργατικότητα και τη συντηρητική ζωή τους καλώς σταδιοδρόμησαν. Καλώς
εξελίχθησαν. Πολλά επανήλθαν στο πάτριο έδαφος με οικονομική κατάσταση
επαρκή και άλλα συνεχίζουν τις εκεί εργασίας των με εστραμμένη την σκέψη
και τη ψυχή στην πίστη και στη εθνικότητα των και στο χωριό των στο ποιο
πρόθυμα και αβίαστα προσφέρουν μαζί με την αγάπη των και τη συμβολή
των σε κάθε ανάγκη
Για την εις το εξωτερικό εξαγωγή πλεονάσματος πληθυσμού πλην των
πόλεων και αρκετών κωμοπόλεως της Κρήτης στις οποίες δίδει το παρόν του
και ολόκληρη σχεδόν η Ελλάς στις πρωτεύουσες των Νομών της και άλλες
μικρότερες πόλεις, εδέχθη κατά καιρούς και διατηρεί μονίμους κατοίκους
βέρους Ατσιπ/νους.
Οσο για τη την πρωτεύουσα τη Διοίκηση πρωτευούσης πως λεμέ την Αθήνα-
Πειραιά σήμερα, ένα πράγμα σας αναφέω.
Ο Σύλλογος μας αριθμεί 168 τακτικά μέλη με υπερεκατον αρχηγούς
οικογενειών, αλλά πολύ περισσότεροι διαβιουν εις συνοικισμούς ανήκοντες εις
τοπικούς συνοικιακούς Συλλόγους Κρητών. Όλοι καλώς εργάζονται και
αποτελούν στοιχεία τάξεως εργασίας προόδου και πολιτισμού.
Για τη μόρφωση και την επίδοση στα γράμματα του παρελθόντος αιώνος των
Ατσιπ/νων δεν έχουμε να σας παρουσιάσωμεν τίποτε το ιδιαίτερο και το
ενδιαφέρον .
Σκληρή όπως είπαμε βιοπάλη, των κάτοικων του και οι συνθήκες ζωής
ολόκληρου της Κρήτης πάντα ανώμαλοι, πάντα γεμάτοι αγωνία και πόνους
και θυσίες. Προς αυτές τις συνθήκες προσηρμόζετο με υπομονή, με
ανθρωπιά, με λεβεντιά και με πίστη. Πίστη στην ψυχική του δύναμη, που τη
γιγάντωνε και χαλύβδωνε, η Χριστιανική Πίστη.
Επιστρατεύω πάνω σε αυτό το θέμα της μόρφωσης και της Πίστης, σαν
παρένθεση ξεκουραστική, κατι από την παιδιάστικη μνήμη μου.
Τετράχρονο παιδί την τελευταία δεκαετία του περασμένου αιώνα, στην
αγκαλιά της στο Ατσιποπουλο εκ μητρός γιαγιάς μου. (λαλά την λέγαμε τότε)
μεταφέρθηκα και παρεδόθηκα στο δάσκαλο του χωριού τον αείμνηστο Ιωαν.
Παπαγιαννάκη, για να κάμω το βάφτισμα στο σχολείο που το φοβόμουν και
τον απέκρουα όπως μου έλεγαν κατόπιν με φωνές και κλάμα.
Με επηρέασε άσχημα η εμφάνιση του η βλάβη στο ένα μάτι, μουστάκια,
ξανθά άτακτα, ενδυμασία Κρητικά, φουφούλα κα στιβάνια. Αντέδρασα με
κλάμα και σφίξιμο στην αγκάλη της γιαγιάς.
Εκεινος με καλοσύνη με χάϊδεψε, με σήκωσε στα χέρια του, μου παρέδωσε
τον κώδωνα του σχολείου κτυπώντας τον και με κατάφερε να τον
ακολουθήσω σε μια αίθουσα στην οποια ήταν άλλα παιδιά ολα αγόρια
κάθονταν σε θρανία. Θυμάμαι θρανία και πίνακα. Τίποτε άλλο δε
συνέκρατησεν η παιδική μου μνήμη. Όμως ξεφοβήθηκα και όταν επέστρεψα
στη Χώρα (Ρέθυμνο) στην πατρική εξουσία, πρόθυμα πήγα στο νηπιαγωγείο
της Κας Ειρήνης. Παπαγιαννάκης λοιπον ο δάσκαλος και δεξιός ψάλτης του
χωριού της Εποχής ο Υιος του Ελευθέριος μεταναστεύσας εις Αίγυπτο έζησε
εκεί αξιόπρεπα εκδίδων το Ελληνογλωσσον 15ηθμερο περιοδικό «ο
ΡΑΔΑΜΑΝΘΗΣ» του οποίου η έκδοσις συνεχίζεται από 15ετίας εις Αθήνας
όπου μετεφέρθη διανυον το 46ον έτος από της εκδόσεως του. Ο ίδιος
Ελευθέριος εθελοντής δημοσιογράφος εις τους Βαλκανικούς πολέμους
εξέδωσε στη Θε/νικη εβδομαδιαία εφημερίδα την «ΚΡΗΤΗ» η οποία διέκοψε
την έκδοση της μετα τον Ελληνο-βουλγαρικό πόλεμο. Ο αείμνηστος
Ελευθέριος το 1954 μας συνεχάρη για την ίδρυση του Συλλόγου. Πέθανε μετα
ένα χρόνο.
Δεν ημπορέσαμεν να βρούμε στοιχεία για μορφωμένου επιστημονικά βέρους
Ατσιπουλιανους της μεχρι της επαναστάσεως 1896 -97 εποχής. Μα αν δεν
υπήρξε ανώτερη επιστημονική μόρφωσις, υπήρξε πολύ ανεπτυγμένη και
έντονη η πίστη, η πίστη του Χριστού η Αγία, με όλες τις εκδηλώσεις της.
Εκκλησίες αξιοπρεπείς μεγαλοπρεπείς και με οικονομική από δωρεάς
οντότητα. Ιερείς πάντοτε διαλεκτοί, θρησκευόμενοι και πατριώτες. Όλοι
ιερουργούσαν και λάμπρυναν την ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΕΣΟΧΩΡΙΑΝΗ (πολιούχο), τον
Γακ. Ελευθέριο, τον Χριστό, τον Αγ. Ιωαννη, την Αγ. Ζώνη και τα ξωκκλήσια
Αγ. Αντώνης (Ατσιπ. Καμάρα) και Χρυσοπηγή παραλία.
Πίστευαν αληθινά και απολυτά. Από την πίστη τους τη χριστιανική αντλούσαν
μίσος και κουράγιο και δυνάμεις και αντιμετώπιζαν τις άσχημες περιστάσεις
τις μαύρες εποχές που ήσαν συνυφασμένες με τη ζωή τους.
Η πίστη υπήρξε και ο μεγάλος δάσκαλος στη διαμόρφωση της όλης
Νοοτροπίας του. Αυτή δεν επέτρεψε να φωλιάσει στην ψυχή τους η απαίσια
βεντέτα το μεγάλο μα σύνηθες στους περήφανους και γενναίους κακό.
Και όταν σπανία και άθελα εσημειώνετο εκδήλωσις ή πρόθεση βεντέτας
ομαδικά και οργανωμένη και άμεση η επέμβαση και η προσπάθεια του
χωριού την διέκοπτε, ή την προλάμβανε επιτυγχάνουσα συμφιλίωση και κατά
περίπτωση και αδελφοποίηση των δυσαρεστημένων και αντιμαχόμενων.
Και τέλος η πίστη υπήρξε μονίμως ο σταθερός οδηγός και στον αισθηματικό
κόσμος της εποχής. Αξιόπρεποι , πλατωνικοί και σταθεροί οι έρωτες
καλοζυγισμένα και με ειλικρινείς τις πληροφορίες τα προξενιά, έργο πάντα
των διακρινομένων για κρίση και πίστη στο θεό συγχωριανών
Σαν αποτέλεσμα πίστεως και ανθρωπιάς και μέχρι του 1898 εφαρμοζόμενο
όχι απολυτά αλλά συχνά έθιμο να γίνεται αρραβών, να συνδέονται λόγω οι
αρραβωνιασμένοι να φορούν δακτύλιο, να δέχονται συγχαρητήρια αλλά να μη
βλέπονται να μη συναντώνται, Να αποφύγουν και τυχαία ακόμη συνάντηση οι
μνηστευμένοι μέχρι του γάμου. «Την υπόσχομαι την κοπελιά μου» ,έλεγε ο
πατήρ στους προξενητάς «αλλα με τον όρο πως δε μπει γαμπρός». Και δεν
έμπαινε.
Όλα τα προλεχθέντα αφορύν τη ζωή του Ατσιποπούλου μέχρι της
επαναστάσεως του 1897 -98 και την επακολουθήσασα αυτονόμηση της
Κρήτης.
Και κατ’αυτή γεμάτη επαναστατικές και πολεμικές περιπέτειές εποχή , η
γεωγραφική του θέση μα και το πατριωτικό του φρόνημα το τραβούσε
πρωτοπόρο και έριχνε σε ξεσπιτωμούς , χαλάσματα, βάσανα, πόνους ,
θλίψεις δάκρυα.
Παρολα αυτά η φιλότιμη προσπάθεια του, η εργατικότης των παιδιών του η
νοικοκυροσύνη των γυναικών του η ανθρωπιά και η λεβεντιά όλων,
δημιουργούσαν ανεκτό βιοτικό επίπεδο, κατι που ανεγωρίζετο σαν ξεχωριστά
ανώτερο από αλλα χωριά.
Διακρένετο για την καθαριότητα, για την οδοποιία, για τη στέγαση και αγια την
αποχέτευση που είχε τότε επιτυχή, παρα τη λειψυδρία του.
Ας μη χαρακτηρισθεί εγωιστικό, αν τονισθεί ότι υπερείχε από πολλά, για να
μη πω από τα περισσότερα χωριά της Κρήτης.
Ατσιπολουλο εκ των μάλλον προηγουμενών χωριών της Κρήτης και
πατρίς γενναίων πολεμιστών. Γράφει η Μεγάλη Ελλην. Εγκυκλοπαίδεια του
1920.
Για τους αγώνες των παλληκαριών των γενναίων θα ασχοληθώ τώρα.
Δεν θα είναι απρόσωπη όπως μέχρι της στιγμής αυτής η συνέχεια μου .
Έκρινα όχι σκόπιμο αλλά επιβεβλημένο να συνοδεύσω τα περιστατικά των
αγωνιστών με τα ονόματά των για να διακόψομε την ξεχασιά, την
παραγραφή, όπως λένε στο δικαστήριο.
Αυτό θα το πετύχουμε συνδέοντες τις παληκαριές και τους αγώνες και τις
θυσίες με το όνομα εκείνων που υπήρξαν οι άξιοι συντελεστές των .
Καμία σκέψη καμία πρόθεση προβολής. Για γνωστά παραδεδεγμένα
–διατηρημένα και κοινολογημένα περιστατικά απέφυγα ονόματα. Ας με
συγχωρήσουν όσοι γνωρίζουν και άλλα ονόματα που δε θα αναφέρω γιατι δε
μου δόθηκαν. Εύχομαι η ομιλία μου να γίνει απαρχή συμπληρώσεως και
πιθανών επανορθώσεων.
Ερανίσματα ιστορικώς παραδεδεγμένα, από γραφτά και έντυπα βοηθήματα
όμοια και φήμες και πληροφορίες κατά το δυνατό διασταυρωμένα
μεταφερόμενα από διηγήσεις και από γενεάς εις γενεά αυτά τα καλύψουν την
εποχή των αγώνων με ξεκίνημα από το 1821. Θα σημειώσω δυο μόνο
παλαιότερα το 1821 εκ του ιστορικού αρχείου Κρήτης.
Ο διοικητής Ρεθύμνου Εσάτ Πασάς το έτος 1721(τουρκιστί 1130) διατάζει τον
Καντήν Ιεροδίκη να ενεργήσει ανάκριση κατά του Ηγουμένου του Αρκαδίου
Μεθόδιου. Ουτος επρότεινε μάρτυρες υπερασπίσεως τους εξ Ατσιποπούλου,
Πρεβετζώρζη, Μουστομιχελή, Παπατζανή, Αβάτζον Μιχαήλ και Μπερνασόν
Μάρκο. Στη φιλαλήθεια και πατριωτισμό τούτων στήριξε την τύχη του.
Και το δεύτερο στην περίοδο 1811-1819 ο Κωνστ. Τζελήσις Αρχηγός
Ατσιποπούλου εφονεύθη στα Φραντζεσκιανά και απεκεφαλίσθη, επίσης ο
Γ. Γιαννουλης ή Κανταρτζής συνελήφθη στο Ρέθυμνο και απεκεφαλίσθη.
1821. Ησαν πολεμιστές από τη φύση του αλλά και από ανάγκη οι
Ατσιπουλιανοί. Σε κάθε σηκωμό, μεταφορά των γυναικόπαιδών στα μακρινά
και ορεινά χωριά. Άφηναν φύλακες και προστάτες τους ορισμένα
παλληκάρια, τα υπόλοιπα δε έμεναν φρουροί του χωριού και ολόκληρης της
Δυτικής Επαρχίας. Αντάλλασσαν τη βάρδια μόνο όταν ελλείψεις και
κακουχίες το επέβαλαν. Και σε όποιο μέρος της Κρήτης διεφαινετο κίνδυνος
πρόθυμα και αδίστακτα έσπευδαν να βοηθήσουν.
13 Ιουνίου Μετα τη σφαγή του Δεσπότη Γερασίμου Περιδκάρη, με τους Ιερείς
του και υπερ 500 Χριστιανούς άρχισε έντονη αντίδραση με ελάχιστα εφόδια
αλλά με μεγάλη καρδιά παλληκαριών που οδηγούσαν οι Ρούσος
Βουδρουμπας, Γεώργιος Τσουδερός, Δεληγιαννάκης Τσιριντάνης και Μιχ.
Κουρμούλης.
Προκάλεσαν μεγάλες ζημιές στους Τούρκους και τα σώματα υπό τους
Αναγνώστη και Πέτρο Μανουσέλη, Γεώργ. Δεληγιαννάκη, Ιωάννη Δρουλίσκο,
Μανόλη Ρουστικιανό. Κατεδίωξαν τους συγκεντρωμένους στο Ζουρίδι και στα
Ρούστικα Τούρκους, υποχρεωθέντας τους να εγκλειστούν στο Ρεθυμνο, το
οποία πολιόρκησαν εγκατασταθέντες εις τα Ατσιπουλιανά μέχρι Κουμπέ
υψώματα, παλληκάρια του Δρουλίσκου, είχαν στρατολογηθεί εις Ατσιπόπουλο
Πρινέ και Γεράνι.
Αναφέρονται πολεμισταία του Αρχηγού Γ. Καραϊσκάκη ηρωικώς πεσόντος οι
Ι. Γαγάνης, Τζαννής Γαγάνης, και Εμμ. Μαρδιακάκης. Κατά τη διαταγή του
Αρχηγού ετάφησαν εις ιδιαιτέρα υψηλή θέση. Παράπλευρα ετάφη και ο ίδιος
όταν ηρωικώς έπεσε.
Πρόκληση από τα Σφακιά, συγκέντρωσε στη Νίμπρο 300 πολεμιστές με
αρκετούς Ατσιπουλιανους. Στην Παναγία τη Θυμιανή ύψωσαν την Ελληνική
σημαία ανέπεμψαν παράκληση και προγραμμάτισαν πέρασμα στην Επαρχία
Αγ. Βασιλείου στο δυναστευόμενο από τους Τούρκους χωριό Ατσιπάδες.
Όμως πολλοί οι πολεμιστές και λίγα τα εφόδια ρούχα παπούτσια και
πυρομαχικά. Απεφασίσθη ναύλωσις αμέσως πλοίου για Τσιρίγο από όπου
ήταν δυνατή προμήθεια των εφοδίων. Εχρειάζοντο ακόμα χρήματα για την
αγορά των. Πρόχειρος άμεσος έρανος απέδωσε 400 χρυσά ναπολεόνια εκ
των οποίων τα μισά 200 κετέθεσε ο Ατσιπουλιανός Χλαμπούτης. Κι έγινε η
δουλειά των.
Ιω. Μιστράκης Ατσιπουλιανός, εφονεύθη εις τη μάχη του Καστελλόκαμπου.
Αξιομνημόνευτοι οι συνθήκες θανάτου του. Πολεμών με τρια όπλα λάφυρα
τουρκικά αντικρύζει Τούρκο πολεμιστή γνωστό ονόματη Περβαντή ο οποίος
και του φωνάζει: «Τρία τουφέκια κατέεις φτάνουσε σε;» απαντά, «δεν το
κουνώ μωρε αν δεν πάρω και το δικό σου». Αλληλοεπίθεση, ο Μιστράκης
προφυλάσσεται και πυροβολεί, το τουφέκι δεν παίρνει φωτιά και ο Περβαντής
προλαβαίνει και τον σκοτώνει. Ο παράπλευρα Κωστής Ροδινός επιτίθεται και
σκοτώνει τον Περβαντή και παίρνει το Τουφέκι του και την ασημένια του
πιστόλα.
1827:
Συνελήφθη φυγόδικων Μανόλης Σκορδίλης καταδικασμένος εις δι’ αγχόνης
θάνατο. Διοικητής Ρεθύμνου Νουμάν Πασσάς. Του κάμνει πρόταση να
αλλαξοπιστήσει να σώσει τη ζωή του και να πάρει πολλά αξιώματα. Εις
απάντηση του ανέφερε τους σκοτωμούς που είχε επιτύχει στη θέση Αμπέλα
πλησίον των Σφακίων και του συνέστησε να παει να βρει σ’ένα ποτήρι μέσα 7
κεφαλές εκείνων που σκότωσε. Απηγχονισθη αμέσως. Το αίμα του το πήρες
αμέσως πίσω ο αδελφός του Ιωάννης συνεργασθείς με τους ΣΕΟΡΙΖΩ
(παρώνυμο άγνωστο) από Γωνιά, Μιχ. Φουντουλη από Ρουστικα,
Γεωργ.Κουτσουράκη, Κωστή Ροδινό και Γεωργ. Σκορδίλη Ατσιπουλιανούς.
Με διάφορες ενέδρες σκότωσαν και τρομοκράτησαν . στην προ τα πόλεως
Γαλλιανή Καμάρα τρεις νεκροί Τούρκοι, έκλεισαν την εκδίκηση της ημέρας.
Δεν κατόρθωσα να επιτύχω ερανίσματα για την από 1827 μέχρι 1866
περίοδο, η οποία ασφαλώς και αυτή την ιστορία της. Δια την Επανάσταση
1866 -69 έχετε ακούσει πολλά διότι σ’ αυτή περιλαμβάνεται η ολοκαύτωση
του Αρκαδίου ο εορτασμός της οποίας μας δίδει κατ’ έτος και άλλα στοιχεία.
Τα δικά μου ερανίσματα περιορίζονται σε όσα μετέχει κατά κάποιο τρόπο, το
χωριό μου το Ατσιπόπουλο.
Ν. Τωμαδάκη. Δια την κήρυξίν της επαναστάσεως 1866 προηγήθηκαν
συνεννοήσεις καπεταναίων και πληρεξούσιων εις Ανώγεια, Ατσιπόπουλο, Αγ.
Μύρωνα, Κρασί και Μπουτσουνάρια Κυδωνίας.
1866
Ο Αλέξιος Ροδινός σωματάρχης υπό την διοίκηση Κορωναίου
αυτοπρόσωπα στη μάχη Αμπελακίων φονεύσας Τουρκο απέκοψε την
κεφαλή του και την παρέδοσε στον Αρχηγό. Συμπολεμών κοντά
εφονεύθη στη μάχη Λειβαδειών Μυλοποτάμου.
Δημήτριος Μπλετέρης και Γεωργ. Πέτρου Κωστάκης επιβιβάσθηκαν
ως άνδρες σώματος εις Σφηνάρι Σελίνου επι ιστιοφόρου δια Τσιρίγο
προς παραλαβή πολεμικού υλικού. Δεν έφθασαν ποτέ ουτε εγνώσθη η
τύχη των, μάλλον συνελήφθησαν από τουρκική Φρεγάτα της τότε
εποχής.
Μάρκος Χαλκιαδάκης ή Γιορτάντερης και οι υιοί ου Μύρων και
Μανόλης εφονεύθησαν εις Επισκοπή Ρεθύμνου από Τούρκους
εκδικουμένους τον φόνο του γνωστού επι βαρβαρότητα Αράπη εις
θεση Τοπαλτί όπου αρκετά κτήματα Ατσιπουλιανών.
Ευάγγελος Αναγν. Τσίχλης ετραυματίσθη εις συμπλοκή με
Τουρκαλβανούς τους οποίους και εξολόθρευσε. Απέθανε εκ των
τραυμάτων του.
Γεώργ. Αναγν. Τσίχλης . Πολέμησε επιτυχώς λαβών μέρος εις πολλάς
μάχας και διετέλεσε εκλεγείς πληρεξούσιος εις την επαναστατική
Συνέλευσιν.
Στώμεν καλώς. Ολοκαύτωσις Αρκαδίου. Εκ των Γεν. Αρχείων. Η
τοπική επιτροπή της επαρχίας Ρεθύμνου πληροφορείται την άφιξη εις
Επισκοπή του Μουσταφά Πασά την 28-10-66 και σπεύδει να στείλει
ανακοίνωση στην έντιμον επιτροπή Αρκαδίου την οποία υπογράφουν
ως συνάδελφοι οι Γεωργ. Μανωλιδάκης, Αναγν. Τσίχλης και Μιχ.
Λιαντρής Ατσιπ. Και ο Α. Καλούδης με συμπληρωματική υπογραφή του
και ως καπετάνιος.
Ο Ηγ. Γαβριήλ εζήτησε από το Ατσιπόπουλο βοήθεια μόλις διέκρινε τον
κίνδυνο. Ξεκίνησαν την παραμονή της επιθέσεως 12 άνδρες κατά τα
μεσάνυχτα, μέσω Αρμένων – Σπηλίου ανέβηκαν στο Κέδρος όπου ξέσπασε η
καταρρακτώδης βροχή καθιστώσα αδύνατο παρα κίνηση και δύσκολη
προφύλαξη των καριοφιλιών και των μπαρουτιών.
Ομάς Αγιοβασιλειωτών που συνάντησαν τους ανέφερε πως πατήθηκε το
Αρκάδι και μη προχωρήσουν. Ετσι βρέθηκαν στο Μυλοπόταμο όπου και
έδωσαν αρκετές. Μάχες. Μεταξύ των 12 αναφέρονται οι Δαλέτζας ή Πλατής,
Πέτρος Ροδινός, Γεωργιος Ροδινός, Γεωργιος Σκαντάλης, Ελευθ. Τσίβης, Μιχ.
Γάσπαρης, Κωνστ. Βασιλακάκης, Νικ. Βαλαρής, και Μαγιολίτης Μανούσος.
Φονική μάχη στο κεντρο του χωριού και τα περιξ σωχώρα. Κατ’ αυτή βρήκαν
το θάνατο οι Μιχ. Μπίρης, Μιχ. Γαγαννης Βας. Καραγιάννης, Εμμ.
Περπιράκης, Γεώργ. Ευστρ. Λιονής, Ιω. Δημητρακάκης, και ο Αλλέξης
Αγγελάκης, αλλα οι εχθροί εκυνηγήθησαν μεχρι των τειχών του Ρεθύμνου με
πολλούς και αυτοί νεκρούς. Τα γυναικόπαιδα εν αναμονή της μαχης είχαν
μεταφερθεί στην Αργυρούπολη.
Ησαν και άλλα πολεμικά περιστατικά και φωτιές και χαλάσματα και σκοτωμοί
και τραυματισμοί στην περίοδο της επαναστάσεως του 66. Δεν διετηρήθησαν
γιατί δεν τα έκριναν οι σύγχρονοι και οι συντελεστές τους σπουδαία και
εξερχόμενα από το καθημερινό καθήκον. Η σεμνότης και η ανδρειωσύνη τα
κάλυψε με λησμονιά. Ας μου επιτρέψει η σεπτή σκιά του πατέρα μου (δεν τον
ανέφερε ποτέ). Την 30 η Νοεμβρίου 1806 στο Σώμα του Συντ/χου Κορωναίου
και στη μάχη της Ζούρβας ετραυματίσθη. Εμείς το μάθαμε όταν το 1903
ανεγνωρίσθη κανονικός πολεμιστής και τραυματίας.
Μετα το 66-69 ξεσηκωμός του 1889, 21 Ιουλίου στον κάμπο Αρμένων και στη
ξακουστή Ατσιποπούλου θέση Βιολή Χαράκι σκληρές μάχες Τουρκων με
Ατσιποπουλιανους.
Μετα τριήμερον 24 Ιουλίου οι νιζαμίδες (τακτικοί στρατιώτες Τουρκοι)
ηρνήθησαν να εξορμήσου προς δυσμάς του Ρέθυμνου να αποφύγουν την
σύγκρουση με Ατσιποπουλιανοούς και εξεφράζοντο λέγοντες πως αν δεν
ήσαν οι Ατσιπουλιανοί θα προχωρουσαν ως την Αργυρούπολη ως εφθαναν
και στη γιαλιά τη νότιο Κρήτη.
27 Ιουλίου:
Τουρκική επίθεση υποχρέωσε τη Φρουρά να υποχωρήσει στη θέση Κεφάλα
με νεκρούς τους Τζώρτζη Γιανού και Αλέξη Πλετέρη. Πλησίον του
νεκροταφείου κυκλώθηκαν οι Χαραλ. Λιαντρής και Σάββας Χαλκιαδάκης, οι
οποίοι πολεμώντες επιτυχόν να φονεύσουν δυο από τους επειτιθέμενους και
να διαφύγουν.
21 Μαίου
Ημέρα του Αγ. Κωνσταντίνου. Από της προηγούμενης οι Χαρ. Λιαντρής και
Ανδρ. Μυλωνάκης με τους άνδρας των, αποτελούν την βάρδια του χωριού
από Βιολί Χαράκι ως του Γαλλου. Μετα τα μεσάνυχτα απεφάσισαν λόγω της
γιορτής να πάνε στο Γεράνι. Εκεί και θα ανεφοδιάζοντο απο τα μεταφερθέντα
εξ Επισκοπής – Αρχοντικής- Κουφης κλπ. εφόδια και τρόφιμα. Την 3 η πρωινή
διέκριναν φωτιές στον Ατσιποπουλο το οποίο πράγματι επυρπολείτο.
Έσπευσαν επετέθησαν, πολέμησαν σκληρά τους επι των δωμάτων των
σπιτιών Τούρκους και του καταδίωξαν μέχρι καμάρας. Αφήσαν αρκετούς
νεκρούς οι Τούρκοι και πολλά ίχνη αιμάτων ενδεικτικά μεταφερθέντων
τραυματιών.
Μ’ αυτά τα λίγα για την επανάσταση του 1889 μπαίνουμε στον ξεσηκωμό του
1896-97 στην αρχή του τέλους των πολεμικών Κρητικών Επαναστάσεων με
τους Τούρκους.
1896
Τελη Μαίου, Πολιορκία του Βαμου
Το Ατσιπόπουλο δίδει το παρόν του, με τοςυ Χαρ. Λιαντρή, Λεωνίδα
Χαλκιαδάκη, Κωνστ. Δημητρακακη,Ιω. Τσίχλη, Στυλιανό Χαλκιαδάκη, εμμ.
Σταγάκη, Εμμμ. Λιανδρή, Ιω. Τσίβη, Βας. Μυλωνάκη, Στυλ. Σαμψών, Εμμ.
Τσίχλη, Νικ. Τσίχλη κ.α σημειωτέο ότι πολλοί παρέμειναν φύλακες του
χωριού.
15 Ιουνιου
Σκληρή μάχη στο Μετοχιανό και στο Γωνιώτικο Αρμό με σκοτωμένους δυο
Τούρκους Αρχηγούς τον Καρανουκο και το Αζυζάκι.
25 Ιουνίου. Άλλη φονική για τους Τούρκους μάχη στα γερανιώτικα πηγάδια.
10 Ιουλίου επίσης φονική μάχη στην Καστανοχαλέπα – τράπεζα. Πήραν
μέρος τα σώματα Λιανδρή και Μυλωνάκη. Αμεσο μετα τη μάχη ανεφοδιασμό
εις πυρομαχικά εγήργησε ο Εμμ. Λιανδρής (θεριό ) με αναλογία 3 φυσίγγια
κλατα πολεμιστή.
6 Αυγούστου. Εις θέση Βίγλα του χωριού Κοξαρέ Αγ. Βασιλείου, σκληρή
μάχη στην οποία λαμβάνει μέρος και το τμήμα του σώματος Χ. Λιαντρή,
μεταξύ αυτών οι Παύλοςς Τζελήσης, Ιω. Τσίχλης, Μανουσος Γαγάνης, Ιω.
Χατζης, Γεώργης Βιστάκης, Νικ. Τσίχλης.
Οι πολυάριθμοι Τούρκοι υφίστανται μεγάλη φθορά εκπληττόμενοι για την
αντίσταση και φονικοτητα των αντιπάλων των. Τούρκος πολεμιστής ηκούσθη
λέγων κατα την υποχώρηση «Βαλάη – Μπιλαη Ατσιπουλιανά τουφέκια μας
χτυπούσανε στη Βίγλα».
Η ζωή της όλης Κρήτης καθαρώς πολεμική. Οι κάτοικοι των πόλεων βλέπουν
καθημερινώς εισροή των χωρικών Τούρκων και αντιμετωπίζουν ποικίλα
προβλήματα και φόβους. Οι Κρητες των χωριών περισσότεροι ελεύθεροι εχου
κι αυτοί πολλά προβλήματα. Οι Ατσιπουλιανοί πρέπει απαραίτητα να
επικοινωνήσουν με τη χώρα να μεταφέρουν για πώληση εισόδημα και αν
προμηθευθούν απαραίτητα τρόφιμα. Κλπ. Δημιουργούνται προβλήματα και
εκδηλώνονται φόβοι ποικιλότροπα.
1897 Φεβρουαρίου 19. Αι τουρκικαί αρχαί κάνουν μπλόκο στη θέση Γαλλιανή
Καμάρα και συλλαμβάνουν πάντα εισερχόμενο στη που Ατσιπουλιανό μετα
του τυχόν υποζυγίου και εισοδήματος του και τον θέτουν υπο κράτηση και
φρουρά εντός του περιφράκτου Χριστιανικού νεκροταφείου.
Μέχρι μεσημβρίας 110 οι έγκλειστοί με όχι φιλική μεταχείρησιν και με ύπουλο
σκοπό . Κατά σχηματισθείσα αμέσως γνωμη η ζωή των ετίθετο εν κινδύνω.
Το χωριό λαμβάνει γνώση και αμέσους αποφάσεις.
Συντεταγμένα και οπλισμένα σώματα σπεύδουν εις το χωριον Αγ.Ανδρέας με
ολίγον τουρκικό πληθυσμό και το πολιορκούν στενά. Αι ειδήσεις φθάνουν στη
χώρα. Συναγερμός Ρωμιών και Τουρκων και συνεννόησής.
Καταρτίζεται επιτροπή από τον Επίσκοπο Διονύσιο τους Προξ. Πρακτορες
Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας και τον πρόκριτο ιατρό Τζανιδάκη, από
χριστιανικής πλευράς και τους Οθωμανούς προκρίτους Κλαψάρην και
Νετζήπ Εφεντ.
Συνεδριάζει και αποφασίζει όπως τριμελής επιτροπή από τον Δεσπότη
Διονύσιο τον Ιατρό Τζανιδάκη και τον Οθωμανό Κλαψάρη μετάβη αμέσως εις
Ατσιπόπουλο και κάμει προτάσεις. Το Συμβούλιο των Ατσιπουλιανών
απορρίπτει πάσα πρόταση και αξιώνει άμεσο απελευθέρωση ολων των
κρατηθέντων και ασφαλή μεταφορά μέχρι Κουμπέ μεθ’ην η απελευθέρωση
της συλληφθείσης τριμελούς επιτροπής και η λύσις της πολιορκίας Αγ.
Ανδρέα. Ο Οθωμανός της τριμελους αποστέλλει μήνυμα αμέσως και ο
στρατιωτικός διοικητής Γεννητσαράπης επεστάτησε αυτοπρόσωπα εις την
απελευθέρωση και συνόδευσε μέχρι Κουμπέ οτε ηλευθερώθη η τριμελής
Επιτροπή και ελύθη η πολιορκία Αγ. Ανδρέα.
1897 22 Φεβρουαρίου
Ξεκίνημα υπερχιλίων Τούρκων για επιδρομή εις Αγ. Βασίλειο με αρχηγούς τον
Κουκλαζίζη εκ Μυλοποτάμου και τον Γωνιανό. Από τους Γαλλιανούς Αρμούς
αντικρίζουν το Ατσιποπουλο με σημαιοστολισμό μπαϊράκια των Καπετανέων
που είχαν διατάξει οι ίδιοι. Τουτο εθεωρήθη πρόκλησις και οι αρχηγοί των
Τούρκων διέταξαν στροφή δια του χωρίου Σωματά προς Ατσιπόπουλο
συστήσαντες στους άνδρες των προσοχή και να αλλάξουν σαρίκια να μην
είναι καταφανείς.
Οι Ατσιπουλιανοί αντελήφθησαν τον ερχομό των από τας θέσεις Κεφαλά,
Αγ.Ζώνη και πανω αλώνι, τους υπεδέχθησαν καταλλήλως.
Το Σώμα Χ. Λιαντρή με τους Παύλο Τζελήσι, Λευτέρη Λιαντρή, Μανούσο
Χατζή- Γαγάνη, Μιχ. Χατζή – Γαγάνη,Ιωαννη . Γαγάνη, Ι. Μ. Λιαντρή κλπ.
ξεχώρισαν από το επάνω πηγάδι και καλυπτόμενοι προσεκτικά έφθασαν
κάτωθι του νεκροταφείου.
Εκείθεν αθέατοι διέκριναν τους δύο αρχηγούς να ανιχνεύουν με ομοβροντία
εξ 25 μέτρων του φόνευσαν και τους δύο. Πανικός και φυγή ακολουθήσε και
καταδίωξη των Τούρκων μέχρι της θέσεως Τζιανάνη.
Μετα δίωρο ανασυνταχθέντες επανάκαμψαν για δήθεν παραλαβή των νέκρων
των αλλα και για εκδίκηση. Από τη θέση Γρύντα παρα τη θάλασσα μεχρι της
θέσεως Καβαλουρες και βιολί χαράκι σκληρά μάχη εσυνεχίσθη ως τη νύχτα.
Εφονεύθησαν και άλλοι Τούρκοι και εκ των δικών μας, οι Εμμ. Παπαλεξάκης,
ο Γερο Ηλιάκης από το Γεράνι, ο Ψύλος από Σαϊτοουρες και ο
Χριστ. Λαχνιδάκης από Βεδέρους.
5 Μαρτίου τραυματισμός του Μαρίνου Σαμψών σε μάχη εις Καβαλουρες.
14 Μαρτίου:
Μάχη του χωριού Σωματα Τούρκοι γιανιτσαροι κατά αγιοβασιλιωτών
οπλισμένων με νεοφερμένα όπλα Γκρα.
Πολυπληθείς οι επιτιθεμενοι κάνουν και πνεύμα με φωνές.
«Εφέρασι σας μωρε γκιαουρηδες τουφέκαι μα καρδιές εφέρασί σας»;
Η μάχη συνεχίζεται με Τουρκική Υπεροχή. Τα Ατσιπουλιανά σώματα
διέκριναν την επίθεση και σπεύδοντας έφθασαν ευρεθέντα εις τα νώτα των
Τούρκων. Αναθαρρύσαντες οι Αγιοβασιλιώτες επιτίθεται και με ανταπόδοση
του πνεύματος. «Νάτσι μωρέ μπουρμάδες και τσι καρδιές τους ετρεψαν σε
άτακτη φυγή»
Δεν είναι όλα. Είναι λίγα όσα σας ανέφερα σχετικά με το ξεσηκωμό του 1896-
97, σχετικά με τη συμμετοχή και τις προσπάθειες και θυσίες τους
Ατσιποπούλου σ’ αυτόν. Συμπλοκές, ενέδρες, σκοτωμοί και τραυματισμοί
εσυνεχίσθησαν επο πολύ, ακομη και μέχρι της κηρύξεως της αυτονομίας της
Κρητης.
Το Ατσιποπουλο στο πόστο και στο έργο του. Ειχε αναλάβει σχεδόν
αποκλειστικά και την τήρηση της δημοσίας τάξης ολόκληρης της επαρχίας
Ρεθύμνης. Χαρακτηριστική είναι μια προκήρυξη με τύπο λογοδοσία και
εκκλήσεως του Χαρ. Λιανδρή αρχηγού σώματος και αναγνωρισμένου
Φρουράρχου της επαρχίας Ρεθύμνης.
Τη βρήκα στη Δημόσια Βιβλιοθηκη Ρεθύμνου όταν την επεσκέφθην ολίγον
μετα τη απελευθέρωση από τη Γερμανική κατοχή είναι πρωτότυπος σας την
παραθέτω όπως ακριβώς είναι διατυπωμένη.
Ο ΦΡΟΥΡΑΡΧΟΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΚΡΙΤΟΥΣ ΤΗΣ
ΠΟΛΕΩΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ
Αξιότιμοι Κύριοι,
Φέρω εις γνωσι υμών, ως μάλιστα ενδιαφερομένων, ότι εδέησε ως εκ της
επικρατούσης πλήρως αναρχίας και ληστείας εν ταις επαρχαίες όπως
συστήθη εν τη επαρχία Ρεθύμνης Επαρχιακή Φρουρά υπο την εμην
Φρουραρχία προς περιστολή των αποτυπωμάτων άτινα μαστίζουσι τον
δυστυχή λαόν.
Την σύστασιν ταυτης αναγγέλω υμίν και ότι αμμέσως περιωρίσθη η ληστεία
των προβάτων και η δημόσια πώλησις εις Ρεθυμνο. Επειδή δε δεν υπάρχουν
μέσα συντηρήσεως, φορολογείται επι του παρόντος ο λαός, τινές όμως
εξεπίτηδες εξογκώνουν τα πράγματα προσθέτοντες πολλά ψεύδη και προς
ησυχία σας γνώσιν σας αποστέλλω υμίν εσώκελιστον, το φορολογικόν
σύστημα δι’ ο ασμένως θέλω αποδεχθη τας παρατηρήσεις σας, προς
ανακουφισιν του λαού . Θα παρακαλέσω δε και υμάς θερμώς όπως
συνδράματε εις το φιλονομον τούτο και φιλάνθρωπον έργο και ουτω
εξευρέθωσι ικανά και αποχρώντα μέσα προς συντήρησιν της φρουράς και
ανακουφίσθη ο λαός και καταπαύσει ο καθ’ ημών αδίκως πάν καταφερόμενος
γογγυσμός.
Ευελπις εις την φιλανθρωπίαν της πόλεως Ρεθύμνης
Ατσιποπουλον 21 Μαρτίου 1898
Ο Γραμματεύς ο Φρούραρχος
Ν. Φραγγιαδάκης Χ. Λιανδρής
Η αυτονομία, με την κατοχή των Προστάτιδων Δυνάμεων, την απομάκρυνση
των Τουρκικών Αρχών και στρατευμάτων και την οργάνωση Κρητικής
πολιτείας, έδωσε τη δυνατότητα στους Κρήτας να συνέλθουν, να
επαναλάβουν τα ειρηνικά έργα των και να επιδοθούν εις την ανόρθωση των
ερείπιων και την αναδημιουργία της ζωής των. Το Ατσιποπουλο δεν υστέρησε
και σ΄’ αυτή τη προσπάθεια. Εφροντισε με τα λίγα μέσα του, αλλά με πολύ
δραστηριότητα να οικοδομηθεί εις όλους τους τομείς γεωργικούς
επαγγελματικούς και ειδικότερα στη μόρφωση των τέκνων του.
Αθρόα τα φυντάνια του στο σχολείο του χωριού, ότι με την υποχρεωτική
Εκπαίδευση αλλά με την πλήρη κατανόηση της ανάγκης να τους δώσει και
αλλού λόγιου βραχιόλι. Βραχιόλι μορφώσεως με συνέχεια στο Ρέθυμνο για
προγυμνάσιο, ημιγυμνάσιο, Γυμνάσιο, με μεγάλες οικονομικές δυσκολίες με
εξαντλητική εργασία, μα και αυτοπεποίθηση και πίστη..
Σύγχρονα δεν ξεχνούσε το καθήκον και την ιστορία του.
Ο Μακεδονικός αγών προκάλεσε τη συγκίνηση και την πατριωτική του
ψυχική ανάταση. Έδωσε το παρόν του και το αίμα του. Εκεί έμεινε αιώνιος
φρουρός ο Νικ. Χαλκιαδάκης παλληκάρι αντάρτικο.
Πριν εισέλθω στα πεπραγμένα του Ατσιποπουλου στους Βαλκανικους
πολέμους και τους μετέπειτα αγώνες του Έθνους σταματώ για λίγο στην
επανάσταση του Θερίσου 1905 και στην Κατ’ αυτή μάχη Ατσιποπουλου
όπως την ονόμασαν. Δεν υπήρξε προπύργιο της το Ατσιποπουλο όμως την
περιέβαλε με κατανόηση και με συμπάθεια. Ηταν της τύχης μου και
εδοκιμάσθη σκληρά. Κα’ αυτή εφονευθη ο Μικές Κουτσουράκης, ο
Λεβεντόσωμος σημαιοφόρος του τμήματος που πολέμησε. Προκάλεσε
μεγάλες ζημιές στο χωριό.
Τα χρονιά της μετά το Θέρισσο αυτοδιοικούμενης όχι αυτονόμου
Κρήτης, αφιερώθησαν από διοικουντας με ζήλο και ορμή και κατανόηση στην
προσπάθεια προόδου σ’ολους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητα για
τη εξασφάλιση μιας καλύτερης μιας ανθρωπινότερης ζωής. Ιδιαίτερη
κατεβλήθη προσοχή και προσπάθεια για τη στρατιωτική οργάνωση της με
Ελληνες αξιωματικούς η οποία και προχώρησε με ταχύτατο ρυθμό. Ο μεγάλος
εθνάρχης παράγγελνε , ταχεία στρατιωτική οργάνωση για να στηρίζεται η
Κρήτη και στις ατομικές δυνάμεις της στις επιδιώξεις των δικαίων της. Το
Ατσιποπουλο παρακολούθησε σ΄ολα την πρόοδο και την οργάνωση και
βρέθηκε πανέτοιμο όταν η Μεγάλη Πατρίδα στην εξόρμηση του 1912 το
χρειάστηκε. Εδωσε τους κληρωτούς και προγυμνασμένους τους εφέδρους
έδωσε τους χωροφύλακες, έδωσε και τους πολλούς πάρα πολλούς
εθελοντές. Με το παρόν του όπου τον καλούσε το καθήκον άφησε φρουρούς
αιώνιους απ’ οπου κι αν πέρασαν τα τέκνα του.
Και συνέχεια στους πολέμους του «Εθνους 1916-1922» έδωσε ότι
πολυτιμότερο του είχε απομείνει από τη μεγάλη του προσφορά στους Βαλκ.
Πολέμους. Και σ’αυτό το Γαλλικό μέτωπο, όπου ο σκληρός αγών της
ελευθερίας κατά της τυραννίας παρόν το Ατσιπόπουλο με τους εθελοντές του
στη λεγεώνα των ξένων.
Τα νιάτα στα οποία στήριζε ολες τις ελπίδες και τις επιδιώξεις του χάρισε στη
μητερα πατρίδα και εκείνα σπάταλα της χάρισαν αίμα, πολυ αίμα. Μάρτυρες
αδιάψευστοι αυτής της μεγάλης σπατάλης τα Συντάγματα Κρητών, η
Μεραρχία Σερρών, η Μεραχία Κρητης και για όλα η επίσημη Στρατ. Ιστορία
του Έθνους.
Δε με απασχολήσαν λεπτομέρειες ούτε ονόματα στη σύντομη εξιστόρηση της
συμμετοχής του Ατσιπουλου στους Βαλκανικούς και στον 1 ο Παγκόσμιο
πόλεμο.
Μια εξαίρεση νομίζω δικαιολογημένη, πολεμική και προσωπική.
Την εξαιρετική δράση του Ατσιπουλιανου Ενωμοτάρχου Μάρκου Αβάτζου
κατά την εκκαθάριση της Θεσ/νικης από τις Βουλγαρικές Μονάδες που είχαν
εισχωρήσει και περέμεναν απειλητικές μέχρι του Ελληνοβουλγαρικου
πολέμου. Με δύναμη πέντε ανδρών, με τόλμη και πονηριά, και αυτοθυσία,
πέτυχε να αχρηστεύσει ολόκληρη την συντωνισμένη στον Ι. Ναό της Αγ.
Σοφίας δύναμη αριθμούσαν υπερ τριάκοντα αξιωματικούς και οπλίτας
αστακους σε όπλα πολυβόλα, χειροβομβίδες και πολεμοφόδια.
Του περεδόθηκαν αμαχητεί και εσωθει η Ναός του οποιου εμελε ή δια
βομβαρδισμού πλήρης καταστροφή.
Το ΟΧΙ του 1940 το βροντοφώνησε μαζί με ολη την Ελλάδα, με έργα με
προσφορά με αυτοθυσία το Ατσιποπουλο.
Στη μάχη Κρητης Το Ατσιποπουλο έκαμε το καθήκον του, με ότι βρέθηκε με
παιδιά, με γέρους με άνδρες και γυναίκες, όλους με Ψυχή και με καρδιά
Ατσιπουλιανή.
Και τώρα ένα λεπτό σιγή. Ελάχιστη προσφορά σεβασμού , θαυμασμού και
αγάπης προς τους ήρωες αθάνατους στη μνήμη μας που χάρισαν τη ζωή
τους στις λαίλαπες τόσων καιρών για το μεγάλο ιδανικό των την Πατρίδα.
Είναι ανάγκη επιταγή Θεού είναι διαταγή της λεβεντογέννας Κρήτης και της
Μάνας της Φωτοδότρας Ελλάδος.
Μνημείο περίλαμπρο ανήκει! Να διαλαλεί στους αιώνες για βρίσκονται μιμητές
τη σεμνή παληκαριά την υψηλόφρονη σκέψη, την αγωνιστική ανθρωπιά του
ΑΤΣΙΠΟΠΟΥΛΟΥ.
ΤΟ ΑΤΣΙΠΟΠΟΥΛΟ ΣΗΜΕΡΑ
Τραβά το δρόμο του , το γνώριμο δρόμο. Προοδεύει σε πολλά συγχρονίζεται
σε λίγα. Βελτιώνει το επίπεδο της ζωής του, καλύτεροι δρόμοι καθαρό νερό,
αστική λεωφορειακή συγκοινωνία χορήγηση ηλεκτρικού (ΔΕΗ) .
Είναι προάστιο της Χώρας Ρεθύμνου, δεν είναι ούτε να γίνει ποτέ συνοικισμός
του. Διατηρεί ακόμα την ξεχωριστή νοοτροπία του και φιλοξενία μέχρις
υπερβολής αισθήματά του.
Κάποτε του κάμαμε υπόδειξη να συστήσει στους χωριανους να δεχθούν
κάποια βοήθεια Τουρισμού να διαρρυθμίσουν κανένα δωμάτιο ελλείψει
ξενοδοχείου εις περαστικούς φιλοξενούμενους πράγμα που εχει ήδη
καθιερωθεί σε πολλά μέρη της Χωρας Ρεθύμνου.
Η απάντηση υπήρξε κατηγορηματική. «Εμεις το’ χουμε τιμή μεγάλη να τους
φιλοξενήσουμε. Κι όταν μας κάνουν τη μεγάλη τιμή να δεχθουν
παραχωρούμε στο φτωχικό μας και ότι καλύτερο μπορουμε. Την με
εκμετάλλευση φιλοξενία δεν την νιώθουμε. Μας είναι απαράδεκτη.»
Εύγλωττα χαρακτηρίζει το Ατσιποπουλο στο έμμετρο βιβλίο του «ΚΡΗΤΙΚΑ
ΧΩΡΙΑ» εκτυπωθεν εν Χανιά την 20-10-1887, Ατσιπουλιανός Ρημαδόρος.
«Το πρώτο κι ωραιότερο απ’όλα τα χωριά Είναι το Ατσιποπουλο .. Είναι
σαν πολιτεία και επειδή κατάγομαι απ’ το χωριό εκείνο έπαινο
περισσότερο φίλοι μου δεν του δίνω. Γιατι’ μαι ΑΤΣΙΠΟΥΛΙΑΝΟΣ»
(Διάλεξις δοθείσα εν Αθήναις)
ΑΝΟΙΞΗ 1963