ΑΓΝΩΣΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΚΑΔΙΟΥ

Με δίκαιη πατριωτική υπερηφάνεια τιμά κάθε χρόνο η Κρήτη την ιερή επέτειο της ολοκαυτώσεως του Αρκαδίου. Πολύ λίγοι είναι οι λαοί, που η ιστορία τους έχει να επιδείξη ανάλογες σε μέγεθος και σε ηθική σημασία ηρωϊκές πράξεις ομαδικής αυτοθυσίας στο βωμό της Ελευθερίας. Η θυσία του Αρκαδίου θα παραμείνει αιώνια μια από τις λαμπρότερες σελίδες της ένδοξης ελληνικής ιστορίας, όχι λιγότερο λαμπρή από την τραγική θυσία του Ζαλόγκου ή την επική έξοδο του Μεσολογγίου.
Αν η μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866-1869, το δεύτερο αυτό Εικοσιένα, υπήρξε η σημαντικότερη απ’ όλες τις αλλεπάλληλες επαναστάσεις που το αδάμαστο νησί αποτόλμησε για την ένωσή του με τη μητέρα Ελλάδα, η ηρωική άμυνα του Αρκαδίου και το θρυλικό ολοκαύτωμα της 8ης/9ης Νοεμβρίου 1866 αποτελεί αναμφισβήτητα το συγκλονιστικότερο, το μεγαλειωδέστερο επεισόδιο του παράτολμου αυτού αγώνος. Παγκόσμια ήταν η απήχησή του.
Η ιερή φλόγα της ανατινάξεως εφώτισε, θα έλεγες, την οικουμένη ολόκληρη με τη λάμψη της και έδειξε καθαρά στα έκθαμβα μάτια των λαών και των ισχυρών της γης πως ο λαός της Κρήτης ήταν αληθινά αποφασισμένος να θυσιάσει ολόκληρα για να κερδίσει το πολυτιμότερο αγαθό και το ιερότερο δικαίωμα του ανθρώπου – την Ελευθερία. Από τότε το όνομα του ιστορικού μοναστηριού διαλαλήθηκε στα περάσματα του κόσμου και καθιερώθηκε ιστορική μνήμη σαν σύμβολο ιερό, που θα υπενθυμίζει παντοτινά στις επερχόμενες γενεές σε ποιο ύψος αυτοθυσίας μπορεί να φτάσει ένας υπερήφανος λαός, όταν αγωνίζεται για την ελευθερία του και πόσο μεγαλύτερη αξία έχει και από την υλική δύναμη και από την ωμή βία και από το υπέρτερο αριθμό η ψυχή η ελεύθερη και το φρόνημα το αδούλωτο. Αυτό το βαθύτερο νόημα της θυσίας του Αρκαδίου και αυτό είναι το μεγάλο ηθικό δίδαγμά της. Σε περιστάσεις σαν τη σημερινή όπου τιμούμε ευλαβικά τη μνήμη της υπέροχης αυτής θυσίας, θ’ αναπολούμε πάντα νοερά, με ιερό ρίγος πατριωτικής συγκινήσεως, όλες οι τραγικές λεπτομέρειες του ιστορικού αυτού δράματος όλα τα πρόσωπα των γενναίων πρωταγωνιστών του, μα, κοντά σ’αυτούς, και το ανώνυμο πλήθος των αφανών ηρώων, που προσέφεραν τη ζωή τους στο ολοκαύτωμα, μετατρέποντας από λόγο σε πράξη το πύρινο έμβλημα του μεγάλου εκείνου εθνικού ξεσηκωμού. Ελευθερία ή Θάνατος!
Και θα φέρνουμε στο νου, με τη σειρά τους, την ακλόνητη απόφαση των υπερασπιστών του ιστορικού μοναστηριού να μείνουν εκεί και να πολεμήσουν μέχρι θανάτου, παρ’όλο που ήξεραν καλά πόσο αδύνατο ήταν το οχυρό τους και πόσο πολυαριθμότερος και καλύτερα εξοπλισμένος ήταν ο αγριεμένος στρατός του Μουσταφά Πασά που ερχόταν κατά πάνω τους.
Την ηρωϊκή και απελπισμένη άμυνα που άντεξαν στις αλλεπάλληλες εφόδους του στρατού αυτού, από τις επάλξεις του μοναστηριού, ολόκληρη την ανταριασμένη εκείνη μέρα της 8ης Νοεμβρίου. Την απερίγραπτη αγωνία της νύχτας που ακολούθησε, κατά την οποία, αφού οι απεγνωσμένες εκκλήσεις του για βοήθεια δεν φαινόταν να τελεσφορούν, σφυρηλατήθηκε σ’ όλων τις καρδιές η μεγάλη απόφαση να πεθάνουν μέχρις ενός. Το ξαναδυνάμωμα του αγώνα, με το ξημέρωμα της επόμενης μέρας, που στάθηκε η μοιραία ημέρα του ολέθρου και της δόξας, όταν βρόντησε το κανόνι που μετέφερε ο Μουσταφά Πασάς από το Ρέθεμνος, γκρέμισε τη σιδερόπορτα του μοναστηριού και εισόρμησαν στον περίβολο το αιματοδιψασμένα τούρκικα στίφη.
Την ταραχή και τη σύγχυση που ακολούθησε, την πάλη σώμα με σώμα, την αλλοφροσύνη και τη σφαγή των γυναικοπαίδων, τη συνάθροιση του πλήθους στην πυριτιδαποθήκη και τέλος τη μεγάλη, την κοσμολάλητη στιγμή της ανατίναξης, που καταύγασε τον κόσμο σε ματωμένο φως και έκαμε το Αρκάδι συνώνυμο με τη Δόξα.
Μ.Ι. Μανούσακας