Εορτάσθη με κάθε μεγαλοπρέπεια η 100ετηρις της Ολοκαυτώσεως του Αρκαδιού
Παρέστησαν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και ο κ. Κωνσταντίνος Μητσοτάκης
Ο λόγος του Μακαρίου
Εις τον χώρον τούτον έχωρεσε προ εκατόν ετών η δόξα της Ελλάδος. Εις την Μονήν του Αρκαδιού έστησεν η Κρήτη τον βωμόν της θυσίας και της ήγειρε τρόπαιον ελληνικού μεγαλείου. Και από του βωμού τούτου εξεπήγασε φως ανέσπερον, καταυγάζων την ιστορικήν πορείαν του Έθνους.
Εις τον βωμόν τούτον της θυσίας, σύμβολον της ανθρώπινης καταξιώσεως, στρέφουν σήμερον οι Πανέλληνες τον νουν και την καρδίαν, αποτίοντες ευγνωμόνως φόρον τιμής εις την αποτίοντες ευγνωμόνως φόρον τιμής εις την μνήμην των ηρώων και μαρτύρων του ολοκαυτώματος του Αρκαδίου. Εις τον βωμόν του Αρκαδίου προσέρχεται σήμερον και η μαχομένη Κύπρος καταθέτουσα ευλαβώς και τον ιδικόν της φόρον τιμής. Προσέρχεται δια να αντλήση έμπνευσιν και δύναμιν, πίστιν και φως από την φλόγα του ολοκαυτώματος δια την συνέχισιν του αγώνος της.
Προσέρχεται εις το Αρκάδι δια να επαναβεβαιώση από του ιερού αυτού χώρου ότι θα συνεχίση τον αγώνα της Ενώσεως μετά της μητρός πατρίδος μέχρι τέλους, ότι σταθερά και ακλόνητος, άκαμπτος και ανυποχώρητος θα παραμείνη επί της αγωνιστικής επάλξεως μέχρι της νίκης, μέχρι της Ενώσεως.
Η Ένωσις υπήρξε το περιεχόμενον και ο σκοπός της μακράς Κρητικής Επαναστάσεως. Και το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, του οποίου την εκατονταετηρίδα εορτάζει σήμερον το Έθνος, αποτελεί τον αποκορύφωσιν του Κρητικού αγώνος και την αποθέωσιν του Κρητικού ηρωισμού. Εις την κάμινον της δοκιμασίας του Αρκαδίου κατεκάη παν το φθαρτόν και το πρόσκαιρον εις την απλήν ανθρωπίνην υπόστασιν των υπερασπιστών και των μαρτύρων του. Και παρέμεινεν εντός αυτών μόνον φως, το φως από την φλόγα της θείας προελεύσεως και της ελληνικής καταγωγής των. Με αυτό το θείον ελληνικό φως υπό τας ευλογίας του Ηγουμένου Γαβριήλ επυροδότησε την πυριτιδαποθήκην ο Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης δια να υψώση φωτεινόν μετέωρον εις το στερέωμα την Μονήν αυτήν, σύμβολον αυταπαρνήσεως των Ελλήνων και έκφρασιν μαρτυρικού ηρωισμού των ανθρώπων.
Εις την ιεράν αυτήν Μονήν ηγωνίσθη, επόνεσεν, εμαρτύρησεν, εδοκιμάσθη η ψυχή της Κρήτης ψυχή αιωνόβιος και αγέραστος και ακατάβλητος, η οποία κατακόρυφος υψούται εις τα τραχέα αυτά όρη, τα οποία έθρεψαν αρχαίους μυθολογικούς θεούς και έδωσαν καταφύγιον εις ήρωας ανθρώπους. Εις την λάμψιν των εκρήξεων, εις το πυρ του ολοκαυτώματος, απήστραψε το ιδικόν της φως, το φως της Κρήτης. Και δεν εσβέσθη έκτοτε το φως αυτό από το στερέωμα τούτο. Δια περά αιθέρας, απλούται εις τα κύματα; τα οποία περιβάλουν και λικνίζουν την ηρωίδα νήσον, νήσον αρχαίων Θεών και ανδρών ημιθέων και αντανακλά και φωτίζει την οικουμένην.
Εις το παράδειγμα της Κρήτης, παράδειγμα αγώνος και θυσίας, στρέφεται πάντοτε και εμπνέεται η Κύπρος. Εις τον ιδικόν της μόχθον, μόχθον καταξιούντα, εις τον ιδικόν της πόνον, πόνον αποθεούντα, εις την ιδικήν της αιματίνην γραμμήν, γραμμήν επιψαύουσαν τα θεία κράσπεδα, ευρίσκει η Κύπρος την κατάφασιν του ασιγάστου πόθου της, δι’ ελευθερίαν, δια τη Ένωσιν μετά της μητρός πατρίδος Ελλάδας, πατρίδος όλων των πατρίδων, κοιτίδος τω ευγενών ανθρωπίνων ιδεωδών; η οποία εγέννησε θεούς, δια της οποίας κατά την θείαν ρήσιν, «εδοξάσθη ο υιός του ανθρώπου».
Προς αυτήν την πατρίδα, την Ελλάδα υπήρξε πάντοτε σταθερώς προσηλωμένη η Κύπρος, επί τόσους αιώνας δουλεύσασα υπό κατακτητάς ποικίλους, χωρίς ποτέ ψυχικώς να δουλευθή, χωρίς ποτέ να απωλέση τους εθνικούς προσανατολισμούς της.
Εις τας στοιβάδας των μακρών τούτων αιώνων διαφυλάζαμεν και εθερμάναμεν τας εθνικάς προσδοκίας μας.
Εις τον άκμονα των δοκιμασιών εσφυρηλατήσαμεν την πίστιν μας επί τα πεπρωμένα μας. Εις βωμούς θυσιών, παλαιών και προσφάτων και σημερινών καταξιούμεν την ελληνικήν μας υπόστασιν και τα νεκρά σώματα μαρτύρων και ηρώων μας απλούμεν και επεκτείνομεν δια να γεφυρώσουν αποστάσεις και να ενώσουν την Κύπρον μετά της Ελλάδος.
Ακραίοι θεματοφύλακες των εθνικών παραδόσεων πάντοτε προς την Ελλάδα είμεθα εστραμένοι, εκ της Ελλάδος εμπνεόμεθα δια την Ελλάδα αγωνιζόμεθα, με σκοπόν σταθερόν, αναλλοίωτον και αμετάθετον την Ενωσιν.
Γνωρίζομεν τας δυσκολίας και τα πολλά εμπόδια, τα οποία παρεμβάλλονται εις την εθνικήν πορείαν μας.
Ουδεμία όμως δύναμις είναι ικανή να ανακόψη την πορείαν μας αυτήν. Θα αντιμετωπίσωμεν τας δυσκολίας, θα αντιπαλαίσωμεν προς τας αντιξοότητας, θα υπερνικήσομεν τα εμπόδια. Ούτε απειλαί, ούτε εκβιασμοί, ούτε εκφοβισμοί, ούτε επιδρομαί, ούτε εισβολαί, ούτε θάνατος δύναντα να πτοήσουν τον Κυπριακόν ελληνισμόν ή να κάμψουν το φρόνημά του ή να λυγίσουν την αντίστασιν του ή να τον εξαναγκάσουν να δεχθή λύσιν αντίθετον προς την θέλησιν και τους πόθους του. Και θέλησις και πόθος του Κυπριακού Ελληνισμού είναι όπως η Κύπρος ακεραία και αδιαίρετος ενωθή μετά του υπολοίπου εθνικού κορμού. Ελληνικήν και ακεραίαν την διεφυλάξαμεν, ελληνικήν και ακεραίαν θα την παραδώσωμεν εις τας μητρικάς αγκάλας. Η Κύπρος γίνεται ολοκαύτωμα, αλλά δεν διχοτομείται.
Η Κύπρος επαναβεβαιοί σήμερον εις το Αρκάδι τους εθνικούς δραματισμούς της, αντλεί δύναμιν από το ολοκαύτωμα του και σφυρηλατεί την πίστιν της επί την τελικήν δικαίωσιν, την Ένωσιν μετά της Ελλάδος.
Επηκαλούθησεν επιμνημόσυνος δέησις εις το κενοτάφιον των πεσόντων και η κατάθεσις στεφάνων υπό του Αυλάρχου του Βασιλέως και του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.
Εις την Ιστορικήν Τράπεζαν της Μονής παρετέθη γεύμα εις τους επισήμους κατά την διάρκειαν του οποίου ωμίλησεν ο υπουργός της Δικαιοσύνης κ. Κωνστ. Στεφανάκης.