Για τις ωμότητες των Γερμανών στην Κρήτη (χωριά του Κέντρους)
Την 22/8 ηκολούθησεν η φοβερά τραγωδία των 7 χωρίων του Αμαρίου του ΓΕΡΑΚΑΡΗΣ, ΓΟΥΡΓΟΥΘΟΙ, ΚΑΡΔΑΚΙ, ΒΡΥΣΕΣ, ΑΝΩ ΜΕΡΟΣ, ΣΜΙΛΕΣ, ΔΡΥΓΙΕΣ, ως και του νοτιώτερον κειμένου ΚΡΥΑ ΒΡΥΣΗ.
Την πρωίαν της ημέρας αυτής τα χωρία του Αμαρίου ευρέθησαν κυκλωμένα υπό γερμανικών αποσπασμάτων, ενώ οι άνδρες όλοι ανυποψίαστοι εκοιμώντο εντός των οικιών των. Εισελθόντες εις τον ΓΕΡΑΚΑΡΗ οι Γερμανοί συνεκέντρωσαν όλους τους κατοίκους εις την οικίαν του Ν. Τζωρτζάκη. Δύο νέοι, Εμμ. Κ. Γιαννακουδάκης και ο Ευστρ. Εμμ. Στρατιδάκης, επιχειρήσαντες να δραπετεύσουν, εφονεύθησαν επί τόπου προ των άλλων συγχωριανών των. Επειδή αι γυναίκες εθρήνουν, οι Γερμανοί έστρεψαν εναντίον των τα πολυβόλα και τας διέταξαν να σιωπήσουν επί ποινή αμέσου τυφεκισμού. Κατόπιν ανεκοίνωσαν ότι το χωρίον, όπως και τα γειτονικά, θα τιμωρηθή, διότι κατά την διέλευσιν εκείθεν του ανταρτικού αποσπάσματος του απαγαγόντος των αιχμαλωτισθέντα στρατηγόν Κράιπε, δεν έσπευσαν να ειδοποιήσουν σχετικώς τας γερμανικάς αρχάς. Έπειτα διέταξαν τα γυναικόπαιδα να πάρουν ότι ηδύναντο μεθ’ εαυτών, διότι θα έκαμνον ένα ταξίδι 40 χιλιομέτρων. Επετράπη εις κάθε οικογένεια να συμπαραλάβη και εν κατοικίδιον ζώον. Το τέχνασμα των Γερμανών ήτο να προτρέπουν τας γυναίκας να εξαγάγουν τα πολυτιμότερα πράγματά των, και να τα συγκεντρώσουν εις ορισμένα μέρη, δήθεν δια να σωθούν εκ της καταστροφής, πραγματικώς όμως δια να ευκολυνθή η σύλησίς των επανελήφθη και εδώ, όπως και εις τους Γουργούθους και το Άνω Μέρος. Ακολούθως αφού εξήλεγξαν την ταυτότητα των ανδρών, τους ηνάγκασαν να καθήσουν στραυροπόδι επί κατηφορικού εδάφους με τα νώτα προς την κατωφέρειαν μόνον και μόνον δια να τους βασανίσουν. Τέλος, αφού εξεχώρισαν τους γέροντας, υποχρεωθέντας ν’ ακολουθήσουν τας γυναίκας, εκράτησαν 36 άνδρας προς εκτέλεσιν, τους δε λοιπούς, 75 περίπου μετά 50 παρθένων οδήγησαν εις το Ρέθυμνον όπου τους εφυλάκισαν επί τρεις εβδομάδας.
Μετά την απομάκρυνσιν του αμάχου πληθυσμού, δισκορπισθέντος εις διάφορα χωρία, ήρχισεν η εκτέλεσις των 36, αγομένων ανά δυο εντός οικίας το πολυβόλον είχε στηθεί προ της εξωτερικής θύρας του εμπροσθίου δωματίου, ενώ οι μελλοθάνατοι ετοποθετούντο εις το όπισθεν μέρος αυτού, προ θύρας αγούσεις εις δεύτερον δωμάτιον μεθ’ εκάστην εκτέλεσιν οι νεκροί εσύροντο και ερίπτοντο εις το όπισθεν δωμάτιον δια να επακολουθήση νέον ζεύγος. Μετά τον φόνον των 36, έρριψαν βενζίνην και έκαυσαν την οικίαν μετά των πτωμάτων. Επηκολούθησε γενική λεηλασία, επί 8 ημέρας 13 αυτοκίνητα μετέφερον την λείαν, ενδύματα, κλινοσκεπάσματα, κεραμίδια, ζώα κ.τ.λ. Μετά την λεηλασία εκάστη οικία εκαίετο κι ανετινάσσετο δια δυναμίτιδος. Το σχολείον ανετινάχθη επίσης εκ θεμελίων, ομοίως αι 4 εκκλησίαι του χωρίου και αι 4 κρήναι. Εκ των 177 οικίων του Γερακάρη δεν απέμεινε ούτε μία ορθή. Της εκκλησίας της Παναγίας τα ερείπια οι Γερμανοί εφρόντισαν να τα μεταβάλουν εις κοπρώνα.
Παραλλήλως εφονεύοντο και όσοι ευρίσκοντο καθ’ οδόν και εις τους αγρούς. Εν συνόλω το χωρίον αριθμεί 53 τυφεκισθέντας, συμπεριλαμβανομένων και των εις Γουργούθους εκτελεσθέντων, συνοικισμόν ανήκοντα εις την κοινότητα του Γερακάρη, ως και των εις Καρδάκι προς συμπλήρωσιν του ορισθέντος αριθμού θυμάτων.
Εις τους εκτελεσθέντας συγκαταλέγονται και 2 γυναίκες η 60ντούτις Ευαγγ. Γιαννακουδάκη, μήτηρ του ετέρου των δύο πρώτων τυφεκισθέντων νέων ((ίδε ανωτ.) τυφλή και κωφή, εκτελεσθείσα εντός τη οικίας της, διότι μη ακούσασα την διαταγήν δεν είχεν εξέλθει μετά των άλλων κατοίκων και η Χαρ. Ι. Ταταράκη, άνω των 90 ετών, μη δυναμένη να μετακινηθή, επίσης εντός της οικίας της. Εφονεύθη και ο 80ντούτης Στ. Κοκονάς εντός της οικίας του και ο ανάπηρος του 1922 Ευαγγ. Ι. Μανιουδάκης εντός του καταστήματός του. Το μέγεθος της συμφοράς της πλήξασις το χωρίο θα καταλάβει κάπως οπωσδήποτε πότε ακούων εν μόνον χαρακτηριστικόν παράδειγμα αφανισμού οικογενείας η Ελένη Αστρινού Αγγελάκη πενθεί φονευθέντας τον σύζυγός της, δύο τέκνα, δύο αδελφούς, πέντε πρώτους ανεψιούς, τέσσαρας πρώτους εξαδέλφους και επτά δευτέρους ανεψιούς.
Ακριβώς κατά τον ίδιον τρόπο έγινεν η εκτέλεσις και καταστροφή και εις τα υπόλοιπα χωρία του Αμαρίου. Αναφέρομεν ταύτα κατά σειράν με τον αριθμόν των εκτελεσθέντων και των καταστροφεισών οικιών εκάστου, επιφέροντες όσας χαρακτηριστικάς λεπτομερείας κατωρθώσαμεν να συγκεντρώσωμεν:
Ο μακρύς κατάλογος της μεγάλης σφαγής
ΓΕΡΑΚΑΡΙ (43)
Γυναίκες:
Γιαννακουδάκη Κ. Ευαγγελία (68)
Ταταράκη Ι. Χαρίκλεια (78)
Άνδρες:
Αγγελάκης Κ. Γεώργιος (32)
Αγελλάκης Αστρ. Νικόλαος (28)
Αγγελάκης Αστρ. Φραγκίσκος (20)
Ακουμιανάκης Δ. Γεώργιος (41)
Αλεξανδράκης Κ. Μιχαήλ (16)
Βρανάς Εμμ. Δημήτριος (41)
Γενεράλις Εμμ. Θεμιστοκλής (78)
Γιαννακουδάκης Κ. Εμμανουήλ (23)
Δασκαλάκης Ι. Χρήστος (85)
Κοκονάς Γ. Αντώνιος (54)
Κοκονάς Αντ. Γεώργιος(24)
Κοκονάς Ι. Γεώργιος (17)
Κοκονάς Κ. Εμμανουήλ (20)
Κοκονάς Στυλ. Ευάγγελος (36)
Κοκονάς Γ. Μάρκος (47)
Κοκονάς Ι. Νικήστρατος (47)
Κοκονάς Κ. Νικόλαος (18)
Κοκονάς Ι. Πολύδωρος (55)
Κοκονάς Δ. Στυλιανός (75)
Κουτελιδάκης Ευαγ. Αντώνιος (16)
Κουτελιδάκης Ι. Ευάγγελος (64)
Κουτελιδάκης Κ. Ευάγγελος (63)
Κουτελιδάκης Ν. Ιωάννης (20)
Κουτελιδάκης Σταυρ. Ιωάννης (45)
Κουτελιδάκης Κ. Νικόλαος (60)
Μανιουδάκης Ι. Ευάγγελος (45)
Μαρνιέρος Απ. Γεώργιος (16)
Μπολιουδάκης Κ. Παντελής (28)
Ξεκαλάκης Γ. Εμμανουήλ (54)
Ξεκαλάκης Γ. Ηρακλής (46)
Στρατιδάκης Εμμ. Ευστράτιος (22)
Ταταράκης Ν. Γεώργιος (53)
Ταταράκης Μιχ. Εμμανουήλ (66)
Ταταράκης Δ. Ιωάννης (25)
Ταταράκης Ν. Κων/νος (47)
Ταταράκης Γ. Νικόλαος (52)
Τουρνάκης Κ. Γεώργιος (41)
Τρουλλινός Γ. Εμμανουήλ (70)
Χειμωνάκης Ν. Κωνσταντίνος (47)
Χειμωνάκης Ν. Μιχαήλ (45)
Χειμωνάκης Πολυχρ. Νικόλαος (74)