Του Σωτήρη Δογάνη *
«Πάρε το ύπνε το παιδί κι άμε το στα περβόλια, γέμισε τα στηθάκια του γαρύφαλλα και ρόδα. Κοιμήσου εσύ μωράκι μου σε κούνια καρυδένια, σε ρουχαλάκια κεντητά και μαργαριταρένια. Κοιμήσου με τη ζάχαρη κοιμήσου με το μέλι και νίψου με το ανθόνερο που νίβονται οι αγγέλοι», (από την Κρητική λαϊκή Μούσα)
Μια ψαλμωδία που ξεκινάει από την καρδιά της μάνας και διαχέεται πάνω στο βρέφος σαν μυστήριο ανείπωτο. Δεν είναι τραγούδι μοναχά. Είναι πνοή που υφαίνει τον πρώτο ιστό της ανθρώπινης ύπαρξης. Στην απλότητα των λέξεων και στη μονοτονία του ρυθμού δεν κατοικεί η φτώχεια, αλλά η σοφία των αιώνων: η γνώση ότι το πρώτο μάθημα της ζωής δεν είναι η λογική, αλλά η αγάπη.
Το νανούρισμα, το αρχέγονο σχολείο της ψυχής. Ο άνθρωπος, πριν ακούσει τον λόγο του δασκάλου, «ταξιδεύει» στο τραγούδι της μητέρας. Πριν γνωρίσει γράμματα, συλλαβίζει ρυθμούς. Πριν μιλήσει, διδάσκεται τη μουσική της γλώσσας. Εκεί, στην Κιβωτό της, μέσα στον λυγμό και την ευχή, απορροφά το μυστικό βάθος της παράδοσης. Στην αγκαλιά του νανουρίσματος, η γλώσσα γίνεται μνήμη, ο ήχος γίνεται πίστη, ο ρυθμός γίνεται παιδεία.
Δεν είναι τυχαίο πως τα νανουρίσματα κρύβουν επίκληση, ευχή, προσευχή. «Νάνι, νάνι, το παιδί, κι η Παναγιά μαζί…» η μάνα, χωρίς να το συνειδητοποιεί, εισάγει το παιδί στην πρώτη του θεολογία. Η ίδια η θρησκευτική συνείδηση του λαού μας τρυπώνει στα χείλη της, διαποτίζοντας την παιδική ψυχή με μια αίσθηση ανώτερης προστασίας. Έτσι, η παιδαγωγία της παράδοσης δεν ξεκινά στα σχολεία. Θεμελιώνει τη ρίζα της στην κούνια όχι με βιβλία, αλλά με τη φωνή.
Και τούτη η φωνή δεν είναι μονάχα μητρική. Είναι ιστορική. Μέσα σε κάθε νανούρισμα κοιμούνται οι αιώνες, η αγωνία των προσφύγων, η λαχτάρα των μανάδων που έμειναν μόνες στον πόλεμο, η ελπίδα εκείνων που δεν είχαν άλλο καταφύγιο παρά την προσευχή τους. Το νανούρισμα είναι η ταπεινή χρονογραφία του έθνους μας, ένας αθέατος τρόπος να γράφεται η ιστορία με νότες και όχι με μελάνι.
Όμως, πάνω απ’ όλα, σημαίνει τη φωνή της παράδοσης ως λάβαρο ζωής. Η φωνή που διδάσκει τον άνθρωπο πριν ακόμη μάθει να διδάσκεται. Η φωνή που τον καλεί σε ανθρωπισμό, σε πίστη, σε παιδεία. Κι αν σήμερα αναζητούμε την αλήθεια της ταυτότητάς μας, δεν έχουμε παρά να στρέψουμε το βλέμμα πίσω στην κούνια της πρώτης μας μάθησης. Εκεί όπου μια μάνα, ιερή κι αθόρυβη πνοή, έψαλλε την πρώτη δοξολογία με τρεις μόνο νότες.
Το νανούρισμα δεν είναι στοιχείο μουσικολογίας. Είναι η πρώτη λειτουργία της αγάπης. Είναι το ποιητικό ευαγγέλιο που σιγοψιθυρίζεται αιώνες τώρα σε κάθε ελληνικό σπίτι. Και ίσως, τελικά, να είναι το βαθύ μας χρέος να το διαφυλάξουμε χρυσό κλειδί για την είσοδο στον κόσμο: γιατί όποιος ξεχνά το νανούρισμα, ξεχνά το πρώτο του σχολειό. Κι όποιος το θυμάται, θυμάται την ψυχή του
*O Σωτήρης Δογάνης είναι Δρ. Κοινωνικής Θεολογίας, Μουσικολόγος και Ερμηνευτής