του Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη
Από τα πρώτα χρόνια της βασικής εκπαίδευσης στο Ν. Ρεθύμνου, από τις αρχές του 19ου αιώνα, δεκάδες ήταν οι δάσκαλοι που ξεχώρισαν με το πολύπλευρο έργο τους.
Κάτω από δύσκολες συνθήκες (πόλεμοι και στερήσεις), πρωτοστάτησαν εκτός από τα βασικά τους καθήκοντα και σ’ όλους τους αγώνες για την πατρίδα, ξεχώρισαν σε πολλούς τομείς και άφησαν σημαντικό συγγραφικό και εκπαιδευτικό έργο. Ανάμεσα σ’ αυτούς τους πρωτοπόρους δασκάλους αναφέρουμε τους παρακάτω:
Καλλιρόη Σιγανού-Παρρέν (Πλατάνια Αμαρίου 1861-Αθήνα 1940). Από τις πρώτες Ελληνίδες φεμινίστριες, δημοσιογράφος, λογία και συγγραφέας μυθιστορημάτων, θεατρικών έργων «Η μάγισσα», «Η χειραφετημένη» κ.α. Το 1878 πήρε το πτυχίο της δασκάλας από το Αρσάκειο κι ανέλαβε διευθύντρια του Παρθεναγωγείου στην Οδησσό. Παντρεύτηκε τον Γάλλο Ιωάννη Παρρέν ιδρυτή του «Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων».
Για 30 χρόνια εκδίδει την εφημερίδα «Εφημερίς των Κυριών», ιδρύοντας πολλά κοινωφελή ιδρύματα «Ένωση Ελληνίδων», «Άσυλο Ανιάτων Γυναικών», «ΠΙΚΠΑ», κ.α. Με τη συμβολή της άρχισε η φοίτηση των γυναικών σε Πανεπιστήμια, δόθηκε το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες κ.α.
Εξορίστηκε το 1918 στην Ύδρα για τα πολιτικά της φρονήματα.
Είναι τιμή για το Ρέθυμνο που είχε μια τόση σπουδαία προσωπικότητα, προτομή της βρίσκεται στην πλατεία του Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνου.
Παπαϊωάννου Μαρία (1897) Μαζί με τη Σιγανού ήταν οι δυο κορυφαίες δασκάλες στο πολύπλευρο έργο τους σε σωματεία και συλλόγους. Διορίστηκε στη Νίθαυρη και όταν υπηρέτησε στο Ρέθυμνο πρωτοστάτησε σε αρκετές συλλογικότητες: Λύκειο Ελληνίδων, ΧΕΝ, Φανέλα του Στρατιώτη, παιδικοί σταθμοί, γιορτές Αρκαδίου, συμβούλιο συνταξιούχων, Παιδική Στέγη Αρρένων, Εστία Εργαζομένου Κοριτσιού, παγκρήτιες εκθέσεις, καλλιτεχνική σκηνή, καρναβάλι, Γιορτή Κρασιού, Κρητική Εστία, ερανικές επιτροπές, παγκρήτια συνέδρια, επιτροπή πανεπιστημίου, Συσσίτια Κυρίας των Αγγέλων, Προσκοπίνες κτλ. Γνωστή ως η «μάνα του στατιώτη». Σήμερα η πλατεία της Κυρίας των Αγγέλων φέρει το όνομά της.
Μαρία Αλεφαντινού: Η πρώτη νηπιαγωγός στο Ρέθυμνο το 1935.
Άγγελος Ανδρουλιδάκης: Ο πρώτος διευθυντής του «Τούρκικου» από το 1890-1910 και διευθυντής Γυμναστηρίου Ρεθύμνου.
Κωστής Απανωμεριτάκης (Λαμπηνή 1917): Πολέμησε στην Αλβανία ως έφεδρος αξιωματικός, με σημαντική αντιστασιακή δράση και πλούσιο συγγραφικό έργο.
Ζαχαρίας Αρχοντάκης (Μοναστηράκι): Πήρε μέρος στον πόλεμο του 1940 ως έφεδρος αξιωματικός, έχοντας σημαντική δραστηριότητα.
Μιχάλης Βάμβουκας Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης με πλούσιο συγγραφικό έργο.
Γεώργιος Βάιος: Πρώτος δάσκαλος στο Αλληλοδιδακτικό σχολείο Ρεθύμνου το 1820, από τη Σίφνο.
Γεώργιος Βαρούχας (Άρδακτος 1930-97): Χρημάτισε προϊστάμενος, πρόεδρος Διδασκαλικού Συλλόγου, διευθυντής με σημαντική δράση.
Δημήτρης Βαρούχας: Ο πρώτος δάσκαλος του Ελληνικού Αλληλοδιδακτικού στο Ρέθυμνο το 1837.
Ευθύμης Βερνάδος: Σχολάρχης Ελληνικού Σχολείου το 1893.
Παύλος Βλαστός (Βιζάρι 1836-1926): Μουσικοδιδάσκαλος και σπουδαίος λαογράφος, με συλλογή 92 τόμων.
Μαρίνος Γαλανάκης: Αρθρογράφος και συγγραφέας.
Μιχάλης Μ. Γενεράλις: Ο αποκαλούμενος «Αινείας των Γουργούθων» σηκώνονταςτην 95χρονη μάνα του στην πλάτη στις 22-8-1944, καθώς και
οι Μανόλης και Ιωάννης Γενεράλις.
Κωστής Γεωργουλάκης (Ασώματος 1872-1952): Ιεροδιδάσκαλος και εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους, με πλούσια δράση.
Κωστής Γιαννακάκης (Μέλαμπες 1878): Φοίτησε στη Σχολή Αγ. Πνεύματος και ως δάσκαλος υπήρξε ο αναμορφωτής του Βάτου, ενώ απέκτησε εννέα παιδιά.
Ραδάμανθυς Δασκαλάκης (Σακτούρια 1908-87): Ο πρώτος πτυχιούχος δάσκαλος το 1927, πολέμησε στην Αλβανία και τιμήθηκε από το υπουργείο για τον εμβολιασμό 1.500 δέντρων.
Γεώργιος Δαφέρμος (Αξός 1879-1959): Επιθεωρητής, λαογράφος, εκδότης περιοδικού «Προμηθεύς πυρφόρος» το 1925-1941 και πρώτος πρόεδρος του Διδασκαλικού Συλλόγου το 1925, αλλά και των πολυτέκνων.
Ελευθέριος Δαφέρμος (Αξός 1917-92): Διευθυντής 1ου σχολείου, επιθεωρητής με σημαντικό εκδοτικό λαογραφικό και θεατρικό συγγραφικό έργο.
Αντώνης Δαφέρμος: Αρθρογράφος, λαογράφος με συγγραφικό πολύτιμο έργο.
Θεόδωρος Γ. Δαμβακάκις (Σπήλι 1921): Έφεδρος αξιωματικός που σκοτώθηκε το 1949 στον Γράμμο κατά τον εμφύλιο.
Εμμανουήλ Ζαμπετάκης (Ρούστικα): Διευθυντής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου, με πλούσιο συγγραφικό παιδαγωγικό έργο.
Αντώνης Ζαχαράκης (Παγκαλοχώρι 1921): Με πολύτιμο λαογραφικό και ποιητικό έργο.
Αμαλία Ζαννιδάκη-Μανουσάκη (Πηγή 1878): Διευθύντρια Ιδιωτικού Εκπαιδευτηρίου «Αμαλία» από το 1901-1947, κοντά στη σημερινή Μητρόπολη.
Μανόλης Καλοκύρης (Αλόιδες 1937): Με λαογραφικό, θεατρικό, ιστορικό συγγραφικό έργο.
Νικόλαος Καπελώνης (Κουρούτες): Με συγγραφικό λαογραφικό έργο.
Στυλιανός Γ. Κλειδής, δάσκαλος το 1900, μακεδονομάχος.
Ζαχαρίας Κασσωτάκης (Αργυρούπολη 1932): Αρθρογράφος με ιστορικό και λαογραφικό συγγραφικό έργο.
Βαγγέλα Κλάδου: Δασκάλα της Κατοχής με αντιστασιακή δράση χάνοντας τη ζωή της με φρικτό τρόπο κατά τον εμφύλιο στις Μαδάρες.
Γεώργιος Κουκλινός (Αγ. Γαλήνη 1937): Αρθρογράφος, συγγραφέας.
Μανόλης Κουτάκις (Οψιγιάς 1903): Με μεγάλη προσφορά στην παιδεία, τη δημοκρατία και στην Αντίσταση.
Ναλλή Κουμαριτάκη: Η τελευταία τουρκάλα διευθύντρια του Μουσουλμανικού Παρθεναγωγείου το 1921.
Γιάννης Κ. Κρυοβρυσανάκης (Λοχριά 1937): Επιθεωρητής και από τους πρώτους σχολικούς συμβούλους, παιδί έζησε τη φρίκη του πολέμου το 1944 χάνοντας πατέρα, τέσσερις θείους , ενώ και το χωριό του κάηκε.
Ιωάννης Ε. Κρυοβρυσανάκης (Άρδακτος Αμ. 1930): Πρότυπο δασκάλου του χωριού μ’ όλα τα επαγγέλματα (γεωργού, κυνηγού, κτίστη, ψάλτη, λυράρη κ.α.), αλλά και πατέρας πέντε επιστημόνων.
Μανόλης Λαμπρινάκης (Κάστελος 1855-1913): Δάσκαλος γνωστός από την περίφημη «Γεωγραφία της Κρήτης» που εκδόθηκε το 1870 στο Ρέθυμνο.
Εμμανουήλ Λινοξυλάκης: Γνωστός ως αυστηρός δάσκαλος, ψάλτης, μουσικός και διευθυντής 2ου Δημοτικού. Πέθανε πάνω στην έδρα το 1952, ενώ δίδασκε εθελοντικά ως συνταξιούχος ωδική τραγουδώντας «Τα πήραμε τα Γιάννινα»!
Εμμανουήλ Λουρωτός (Αμάρι 1850): Νέο παιδί πολέμησε το 1866 στο Αρκάδι καταφέρνοντας να σωθεί. Διορίστηκε το 1881 στο Μέρωνα ως ελληνοδιδάσκαλος έγινε διευθυντής στο Ρέθυμνο και στη συνέχεια το 1888 στο ελληνικό σχολείο στο Μοναστηράκι, αφήνοντας μεγάλη προσφορά στην παιδεία.
Αικατερίνη Λαζαράκη: διευθύντρια Αλληλοδιδακτικού Παρθεναγωγείου το 1842 με 65 κορίτσια.
Αλκιβιάδης Μαυράκης (Περιβόλια 1935): Αρθρογράφος και συγγραφέας λαογραφικών και ιστορικών θεμάτων.
Γεώργιος Μεγαλοβρυσανός: Ο πρώτος δάσκαλος στο Ρέθυμνο από το 1795-1805.
Ιωάννης Μεταξάς-Λαζαρίδης: Από τους πρώτους δασκάλους στο ελληνικό σχολείο Ρεθύμνου το 1816-1821, ως διάκονος και αργότερα επίσκοπος με τ’ όνομα Ιωαννίκιος.
Στέλιος Μπαγουράκης (Άνω Μέρος 1937): Παιδί έζησε την καταστροφή του χωριού του στις 22-8-44. Πολύτιμη η δραστηριότητά του σε χορωδίες, εκκλησία και συλλόγους.
Ίδα Ναδίρη: Διευθύντρια Μουσουλμανικού Παρθεναγωγείου το 1865. Νίκος Νιουράκης (Χαμαλεύρι 1915): Συγγραφέας αρκετών βιβλίων κυρίως ταξιδιωτικών.
Γεώργιος Ξέκαλος (Αμάρι 1920): Διευθυντής Παιδαγωγικής Ακαδημίας
Ηρακλείου με συγγραφή παιδαγωγικών και διδακτικών βιβλίων.
Νίκος Ορφανός (Πλευριανά 1924): Λαογραφικός και θεατρικός συγγραφέας.
Ερωφίλη Παπαδάκη (1909): Δασκάλα του Σπηλίου που χαστούκισε αξιωματικό της Γκεστάπο.
Γεώργιος Παπαδάκης (Σακτούρια): Δάσκαλος στο 1/θέσιο Σελλιών το 1946 με 78 παιδιά.
Στρατής Παπαδάκης (Σελλιά 1911):Πολέμησε στην Αλβανία, πολυγραφότατος συγγραφέας με έργα θεατρικά, λογοτεχνικά.
Νίκος Παπουτσιδάκης (Ακούμια): Από τους πρώτους σχολικούς συμβούλους και πατέρας τριών γιατρών και μιας δασκάλας.
Κωνσταντίνος Πετυχάκης: Πρώτος διευθυντής στο νέο Δημοτικό Σχολείο (πρώην Αλληλοδιδακτικό Αρρένων) το 1844.
Γεώργιος Περπιράκης (1939): Σχολικός Σύμβουλος και συγγραφέας βιβλίων δημοτικού.
Μάρκος Πλυμάκης (Ασή Γωνιά 1855): Ιεροδιδάσκαλος επί Κρητικής Πολιτείας και εφημέριος στον καθεδρικό ναό.
Ελπιδοφόρος Πελεκανάκης (Βάτος 1929): Δίδαξε το 1949 στο 1θέσιο Σελλιών με 95 μαθητές. Τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το λαογραφικό του έργο.
Θεοχάρης Σαριδάκης (ΚαμάρεςΆνω Μέρος 1920): Διευθυντής Ορφανοτροφείου, δημοσιογράφος (Κεδραίος), συγγραφέας και εκδότης.
Ανδρέας Σαουνάτσος: Από τους πρώτους δασκάλους στα Σελλιά το 1859, αμειβόμενος από την Ι. Μ. Πρέβελη με 300 γρόσια.
Νίκος Σταυράκης: Πρώτος δάσκαλος του αλληλοδιδακτικού στο Ρέθυ-
μνο το 1836-1840.
Αικατερίνη Σπυριδάκη: Πρώτη δασκάλα του Παρθεναγωγείου Μελάμπων το 1899 με μισθό 40 δρχ.
Δωρόθεος Σχολάριος: Ονομαστός δάσκαλος του ελληνικού σχολείου το 1847 στην Πόλη με 40 μαθητές.
Γεώργιος Σμπώκος (Ανώγεια 1934): Συγγραφέας, δήμαρχος Ανωγείων.
Ιωάννης Σταματογιαννάκης αντιπρόεδρος ΔΟΕ.
Ιωάννης Σκαντζιδάκης: Ιεροδιδάσκαλος Περιβολίων με σημαντική πολύπλευρη προσφορά.
Αναστάσης Τάζης: Σχολάρχης που ήρθε από την Κωνσταντινούπολη στο Αλληλοδιδακτικό Ρεθύμνου το 1865.
Γιώργης Τρούλης. Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης, συγγραφέας.
Νίκος Τυροκομάκης (Αγ. Γαλήνη): Ονομαστός για την κατασκευή εποπτικών μέσων και την ψαλτική του.
Νίκος Φασατάκης (Μέλαμπες): Από τους πρώτους σχολικούς συμβούλους και με σημαντικό ιστορικό και συγγραφικό έργο.
Παντελής Φραϊδάκης (Γάλλου): Χρημάτισε επιθεωρητής και Νομαρχιακός Δυτικής Κρήτης.
Ευάγγελος Φωτάκης (Ακτούντα 1871): Δάσκαλος για 44 χρόνια με σπουδαίο λαογραφικό έργο, γνωστός ως «Ανεζηνιώ».
Ευστράτιος Φωτάκης (Μέλαμπες 1882): Μεγάλη προσωπικότητα, εκδότης, συγγραφέας και βουλευτής.
Γιάννης Χαλκιαδάκης (Ατσιπάδες 1925): Αριστούχος Παιδαγωγικής Ακαδημίας το 1945, όμως δεν διορίστηκε εξαιτίας της αντιστασιακής δράσης του. Εκδότης «Ρ.Ν.».
Βασίλης Χαρωνίτης (Σίσαρχα 1933): Σπουδαίος λογοτέχνης, ποιητής με
πλούσιο συγγραφικό έργο.
Κώστας Ψαρουδάκης: Δημοδιδάσκαλος και διευθυντής του αλληλοδιδακτικού σχολείου στο Ρέθυμνο το 1842.
Νικόλαος Γύπαρης (Σελλιά): Επιθεωρητής και ιδρυτής του Συλλόγου «Φοίνιξ» το 1909.
Μιχ. Π. Παπαδάκης (Σελλιά) Ιεροδιδάσκαλος και 2 φορές βουλευτής Κρητική; Πολιτείας.
Μαρία Δρουλίσκου: Για 27 χρόνια δασκάλα του Δημοτικού Σχολείου Φραντζεσκιανών Μετοχίων διαμένοντας στο ονομαστό «Σπίτι της δασκάλας»
Ιπποκράτης Αντωνάκης (Φουρφουράς 1921-2010) Από τους σοφούς δασκάλους με σημαντική αντιστασιακή δράση και σεμνός αγωνιστής. Είχε τιμηθεί με το Βασιλικό Μετάλλιο Θάρρους από τη βασίλισσα της Αγγλίας. Ιδρυτής Μαθητικής Εστίας και Διευθυντής Γραφείου Επιθεώρησης.
Βασίλειος Δρανδάκης (Ζουρίδι) Δάσκαλος- Έπαρχος- Εισαγγελέας του 1897. Σχεδίασε τη σημαία της αυτονομίας της Κρήτης.
Γεώργιος Ξέκαλος (Αμάρι 1920-1993) Επίτιμος διυθυντής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου τη δεκαετία 1960. Έγραψε παιδαγωγικά και διδακτικά βιβλία.
Αλέξανδρος Κοκονάς (Γερακάρι) Δάσκαλος στο χωριό του 1923-1941, συνδικαλιστής και ο πρώτος που εφάρμοσε το 8ωρο στην Κρήτη. Πολέμησε στη Μ. Ασία με διοικητή τον Ν. Πλαστήρα κι έγινε λοχαγός στο Κάιρο το 1941.
Βερνάδος Γεώργιος. Δάσκαλος στο Γεράνι για 37 χρόνια (1912-1949), έχοντας μέχρι και 85 μαθητές. Άριστος εκπαιδευτικός και ψάλτης. Απέκτησε 10 παιδιά.
Καλλέργης Ν. Κων/νος (Λούτρα 1886-1913) Εθελοντής στον Βαλκανικό πόλεμο, με συμμετοχή σε πολλές νικηφόρες μάχες κι έπεσε ηρωικά μαχόμενος σε ηλικία 26 ετών στο Μπιζάνι.
Λίτινας Μανόλης (Πλατάνια) Αντιστασιακός στην Κατοχή. Σκοτώθηκε το 1944 στην Κοξαρέ.
Παπαδάκης Π. Μιχαήλ (Σελλιά) Ιεροδιδάσκαλος του χωριού, 2 φορές βουλευτής της Κρητικής Πολιτείας.
Γαλανάκης Στάθης (Ροδάκινο 1918) Δάσκαλος για 30 χρόνια στο χωριό του. Αντιστασιακός και υπασπιστής στη Μέση Ανατολή. Τιμήθηκε από το Βασιλικό Ίδρυμα για τη δράση του.
ο Ρέθυμνο, η πόλη «των γραμμάτων και των αρμάτων», ανέδειξε δασκάλους που δίδαξαν με το παράδειγμα, την αγωνιστικότητα και την αγάπη τους. Άνθρωποι που έδωσαν το παρών σε αίθουσες, εθνικές δοκιμασίες, στον πολιτισμό και στη δημόσια σφαίρα. Άλλοι πρωτοστάτησαν στο παρελθόν, άλλοι συνεχίζουν ακόμη να προσφέρουν, κρατώντας ζωντανό το νήμα και το νόημα της παιδείας.
Η αναφορά που συνεχίζεται είναι φόρος τιμής και αναγνώρισης Ρεθεμνιωτών στην καταγωγή δάσκαλων κι επιθυμεί να αναδείξει τη συμβολή τους στην εκπαίδευση και τη ζωή του τόπου, χωρίς φυσικά, να ξεχνάμε την πολύτιμη προσφορά και τόσων άλλων που, αν και δεν κατάγονται από το Ρέθυμνο, το υπηρέτησαν και το υπηρετούν με αγάπη:
Αγγελάκη Ευαγγελία: αρθρογράφος, ποιήτρια.
Αλεξανδράκης Ιωάννης (1892-1972): δάσκαλος από τον Κισσό, απόφοιτος της Σχολής του Αγίου Πνεύματος, δημοσίευσε λαογραφικό και ιστορικό υλικό, χαρακτηρίστηκε ως ο «κρητολάτρης δάσκαλος».
Ανδρεδάκης Κώστας: προϊστάμενος Π.Ε., συγγραφέας.
Ανδρουλάκης Μανόλης: ιεροδιδάσκαλος, αντιστασιακός, φυλακίστηκε στη Σερβία και πέθανε κατά την επιστροφή του.
Ανδρουλάκης Μιχαήλ (1908-2004): δάσκαλος από τον Οψιγιά, δίδαξε στο Αμάρι, συγγραφέας, πρωτοστάτης σε θεατρικές παραστάσεις.
Ανδρουλάκης Θεόδωρος (Βολιώνες): δεν πρόλαβε να διδάξει· σκοτώθηκε στα 24 στο Μαουτχάουζεν.
Απανωμεριτάκης Θανάσης: προϊστάμενος – διευθυντής Π.Ε.
Αρχοντάκης Γιώργης: προϊστάμενος γραφείου Π.Ε., πρόεδρος Συλλόγου Συνταξιούχων με πολλαπλή δράση.
Αυγουστάκης Μανόλης (Μέλαμπες) περιηγητής, ξεναγός και συγγραφέας.
Βαλέργας Στέφανος: με πλούσια πολιτιστική δράση σε διάφορους συλλόγους.
Βερνάδος Μιχάλης: σχολικός σύμβουλος Ειδικής Αγωγής, συγγραφέας.
Βιβιλάκης Δημήτριος (1909-1993): δάσκαλος από τα Περιβόλια, συγγραφέας, γραμματέας της ΙΛΕΡ, δημοτικός σύμβουλος.
Γαβαλάς Νίκος: πρωτοπόρος δάσκαλος οικολογικού σχολείου, ποιητής, ψάλτης.
Γαλλιός Γιώργης: συγγραφέας δύο βιβλίων, αρθρογράφος.
Γαραντωνάκης Γεώργιος (Κισσός): με συνδικαλιστική και πολιτιστική δράση.
Γαβριγέλης Εμμανουήλ (19ος αιώνας): δάσκαλος στην Πηγή, Σχολή Αγίου Πνεύματος και Ρέθυμνο, περίφημος ψάλτης.
Γεωργουλάκης Μιχάλης (Ασώματος 1921): ιεροδιδάσκαλος, αντιστασιακός, συγγραφέας.
Γεώργιος Κ. Αγγελάκης: έπεσε υπέρ πατρίδος.
Γεώργιος Ι. Ψωμάς (Εξάντη 1936-2008): προϊστάμενος Πρωτοβάθμιας και Υπουργείου Παιδείας, πρόεδρος Διδασκαλικού Συλλόγου, ταμίας και αντιπρόεδρος ΔΟΕ.
Γαλλιός Γιώργης: αρθρογράφος και συγγραφέας δύο βιβλίων.
Γαβριγέλης Εμμανουήλ: δραστήριος δάσκαλος, ψάλτης, υπηρέτησε σε Πηγή, Σχολή Αγίου Πνεύματος και Ρέθυμνο.
Δαμανάκης Μιχάλης: αντιπρύτανης Παν. Κρήτης, παιδαγωγικό συγγραφικό έργο.
Δερεδάκης Νίκος: συγγραφέας, ιστορικός, δημοτικός σύμβουλος, πρόεδρος Ν.Τ. ΑΔΕΔΥ, εξαιρετικός ξεναγός και μέλος διαφόρων πολιτιστικών φορέων.
Ελευθεράκης Θεόδωρος: σχολικός σύμβουλος, πανεπιστημιακός.
Ζαμπετάκης Μιχάλης (Μοναστηράκι 1932–2008): πρόεδρος του Διδασκαλικού Συλλόγου (1978–80), από τους πρώτους σχολικούς συμβούλους στη Θεσσαλονίκη.
Ηλιακάκης Γιώργης: δολοφονήθηκε από Τούρκους το 1896 για τη δράση του.
Καλομενοπούλου Χρυσηίς: Αρσακειάδα δασκάλα, δίδαξε στα Ανώγεια και στο Παρθεναγωγείο Ρεθύμνου.
Καλογεράκης Γιάννης (Άγιος Ιωάννης): αρθρογράφος, πρόεδρος πολιτιστικών συλλόγων.
Καλογεράκης Γιώργης: συγγραφέας – σκηνοθέτης.
Καμηλάκη Μαρία (Μοναστηράκι): συγγραφέας.
Κατσαντώνης Γεώργιος (Άνω Μέρος): καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δράσεις.
Καλομενοπούλου Χρυσηίς (τέλη 19ου – μέσα 20ού αιώνα): Αρσακειάδα δασκάλα, υπηρέτησε στα Ανώγεια και διετέλεσε διευθύντρια του Χριστιανικού Παρθεναγωγείου Ρεθύμνου.
Καλούδης Ιωάννης (1865-1931): δάσκαλος από τον Πρινέ, υπηρέτησε από το 1898 μέχρι τον θάνατό του.
Καμηλάκη Μαρία: συγγραφέας.
Κατσαντώνης Γεώργιος: καλλιτεχνική και πολιτιστική προσφορά.
Κατσαντώνης Γεώργιος (Άνω Μέρος): διάφορες καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δράσεις..
Κοκονάς Αλέξανδρος (1889-1968): δάσκαλος από το Γερακάρι, αντιστασιακός κατά τη Γερμανική Κατοχή.
Κοπανάκη-Χαμογιωργάκη Ειρήνη (Κεραμές): μέλος ΧΕΝ, κοινωνική προσφορά.
Κοντογιάννης Εμμανουήλ (Αϊμονας): κοινωνική προσφορά και συγγραφικό έργο.
Κοτσιφάκης Νικόλαος: πρόεδρος Διδασκαλικού Συλλόγου και απόδημων Ν. Αφρικής.
Κουτρουμπάκης Νικόλαος (1863-1943): δάσκαλος από την Πηγή, πατριωτική δράση.
Κρυοβρυσανακης Λευτέρης (Άρδακτος Αμαρίου, 1946): δίδαξε σε 11 μονοθέσια, διευθυντής του 1ου ΔΣ Ρεθύμνου, συγγραφέας 9 βιβλίων, εκδότης «Αθλητικού Ρεθύμνου». Έχει πολλές δημοσιεύσεις για διάφορα θέματα αθλητικού και τοπικού ενδιαφέροντος, δημοσιογράφος για 29 χρόνια.
Κτιστάκης Αντώνιος (Πλάτανος): διευθυντής 2ου, 3ου και 7ου ΔΣ Ρεθύμνου. Σε κάθε σχολική μονάδα όπου έχει τοποθετηθεί, έχει προχωρήσει σε εκσυγχρονισμό των υποδομών συμβάλλοντας ουσιαστικά στην αναβάθμιση του σχολικού περιβάλλοντος.
Μονιάκη Ανδρονίκη: δασκάλα.
Μπεμπής Ν. Δημήτρης: δ/ντής σχολείου Πρινέ (1972-2007), ιερέας 50 χρόνια, αρχιερατικός επίτροπος, δημιούργησε Ενοριακό Πνευματικό Κέντρο.
Μπουζάκης Σήφης: καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, συγγραφέας.
Μπριλάκη-Καβακοπούλου Ειρήνη (Σπήλι): λαογράφος, ποιήτρια, συγγραφέας.
Μυγιάκης Κωνσταντίνος (Πηγή 1930): βοηθός επιθεωρητή (1970–74), αιρετός τέσσερις φορές, αρχηγός μαθητικών κατασκηνώσεων Αρκαδίου–Κολυμβαρίου για 15 καλοκαίρια, πρόεδρος του Διδασκαλικού Συλλόγου (1975–77), αντιπρόεδρος του εποπτικού της ΔΟΕ και πρόεδρος του Συλλόγου Πολιτικών Συνταξιούχων (1999–2013)
Νικολιδάκης Κων/νος (Ελεύθερνα 1902) προοδευτικός δάσκαλος. Εργάστηκε για την ανάπτυξη του χωριού του, σύμφωνα και με την προτομή που υπάρχει στο χωριό του. Πολέμησε στην Αλβανία και είχε ενεργό δράση και στην Κατοχή.
Νικολιδάκης Νίκος (Ρούστικα): σχολικός σύμβουλος σε ΗΠΑ, συγγραφέας.
Ξενικάκης Σωκράτης: ιερέας Αρμένων και 4 Μαρτύρων, πρόεδρος Ιεροδασκάλων Ελλάδας.
Παλιεράκης Νικόλαος (Γερακάρι): δάσκαλος ειδικής αγωγής, συγγραφέας βιβλίου πρώτης ανάγνωσης.
Παπαδογιάννης Αγησίλαος (Μέλαμπες 1916) φωτισμένος εκπαιδευτικός με πλούσιο έργο στο χωριό του και στην Αθήνα.
Παπαδογιάννης Στέλιος (Ακούμια) συγγραφέας
Παπαδογιαννάκης Νίκος: καθηγητής Πανεπιστημίου, συγγραφέας.
Παπαδογιαννης Γεώργιος: έπεσε υπέρ πατρίδος.
Παπαδομιχελάκης Γιάννης (Ορνέ) συγγραφέας ενός βιβλίου για το χωριό του και οικιστης Ι.Ν. Αγίας Σοφίας.
Παπαλεξάκης Λευτέρης: προϊστάμενος Π.Ε., πρόεδρος πολιτιστικού συλλόγου.
Παπαμιχελάκης Δήμος (Μέλαμπες): σχολικός σύμβουλος με σπουδές στη Γαλλία, πλούσιο ερευνητικό έργο.
Παπουτσιδάκης Μανόλης: με κοινωνική και καλλιτεχνική δράση.
Παλαιτσάκης Γρηγόριος (1872-;): δάσκαλος και ιερέας από τα Περιβόλια, υπηρέτησε έως το 1935, εξασφάλισε το οικόπεδο για τη σχολή που φιλοξένησε αρχικά το Πανεπιστήμιο Κρήτης στο Ρέθυμνο.
Παρασύρης Δημήτριος (Ζωνιανά): ιστορικός, συγγραφέας.
Σαουνάτσου – Λαζαροπούλου Αικατερίνη: πρώτη δασκάλα στο Ρέθυμνο (1845-1851) με 65 μαθήτριες.
Σκεπετζής Ιωάννης: με πλούσια καλλιτεχνική δράση.
Σκουλάς Εμμανουήλ (1845-1866): δάσκαλος στη Σύρο και στα Ανώγεια, σκοτώθηκε στο Αρκάδι, γιος του Φιλικού Αναγνώστη Σκουλά.
Σκούληκας Μιχάλης (Κρύα Βρύση 1929-1998): διευθυντής 3ου Δ.Σ., πρώτος διευθυντής Πρωτοβάθμιας (1983-88), πρόεδρος Συνταξιούχων (1996-98).
Σπανουδάκης Αρκάδιος: συνδικαλιστής, Περιφερειακός Διευθυντής Εκπαίδευσης Κρήτης.
Σπαντιδάκη – Ζαμπετάκη Ευγενία: λαογράφος, συγγραφέας.
Σταμαθιουδάκη Μαρία (1893-1968): δασκάλα από το Μούντρος, Αρσακειάδα, πρώτη Ρεθεμνιώτισσα συστηματική κρητολόγος.
Σταυρακάκης Αριστείδης (Λοχριά): δήμαρχος Κουρητών (1998-2006).
Σταυριδάκης Κλεόνικος: υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, συγγραφέας.
Στρατιδάκης Χάρης: σχολικός σύμβουλος, συγγραφέας 40 βιβλίων και πολλών συγγραμμάτων, κορυφαίος εκπαιδευτικός, διδάκτορας Παν. Ιωαννίνων, ξεναγός και μέλος αρκετών φορέων.
Σταυρουλάκης Ανδρέας (Μουρνέ 1907–1997): για χρόνια διευθυντής του 2ου Δημοτικού Σχολείου, αρθρογράφος και πολυγραφότατος συγγραφέας. Υπήρξε πρόεδρος του Διδασκαλικού Συλλόγου με πολλές θητείες και πρώτος πρόεδρος του Συλλόγου Συνταξιούχων Δημοσίου (1972–1995). Επί των ημερών του αγοράστηκαν τα ιδιόκτητα γραφεία του Συλλόγου, απέναντι από τον Μητροπολιτικό Ναό.
Στεφανάκης Γεώργιος: ελληνοδιδάσκαλος, επιθεωρητής, Γενικός Γραμματέας Παιδείας Κρητικής Πολιτείας.
Τζανιδάκης Εμμανουήλ: προπονητής Μικτών ΕΠΣΡ και ομάδων τοπικού πρωταθλήματος.
Τζανιδάκης Κωστής (Ελεύθερνα 1949-2004): διευθυντής του 16ου Δημοτικού Σχολείου, πρόεδρος του Διδασκαλικού Συλλόγου (1993–98), γραμματέας και αντιπρόεδρος του Διδασκαλικού Συλλόγου Χανίων, μέλος της ΚΕ της ΑΔΕΔΥ, διευθυντής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Έφυγε πρόωρα από τη ζωή σε ηλικία 55 ετών..
Τρανταλλίδης Μανόλης (Άγιος Ιωάννης 1910) συγγραφέας και ποιητής. Πολέμησε στην Αλβανία και τιμήθηκε από αρκετούς φορείς.
Τσιγδινός Γεώργιος (Κισσός): συγγραφέας – αρθρογράφος.
Τσουπάκης Νικολέων (Νίθαυρη): δάσκαλος-φιλόλογος-δημοσιογράφος με πολύτιμη προσφορά στην παράδοση.
Φλουρής Κώστας (Αΐμονας 1935–2009): διευθυντής του 3ου Δημοτικού Σχολείου (1986–90) και της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (1986), μέλος της ΔΟΕ για δύο θητείες.
Φραγάκης Χαράλαμπος: δίδαξε σε επιμορφωτικά σεμινάρια, συνέγραψε το 1888 τη «Στοιχειώδη Γεωγραφία».
Φραγκάκης Κώστας (Αγία Γαλήνη) Από τους πρωτοπόρους δασκάλους με μεγάλη προσφορά.
Φρογάκης Βασίλης (Καμάρες-Λοχριά 1925): συγγραφέας και ποιητής, δάσκαλος του γράφοντα (1954–1959).
Φωτάκης Γεώργιος Μ. (Αποδούλου): αντιστασιακός δάσκαλος και οφθαλμίατρος.
Φωτάκης Ιωάννης: πρόεδρος Διδασκαλικού Συλλόγου, διευθυντής Π.Ε.
Φωτάκης Νικόλαος: προϊστάμενος Π.Ε., δημοτικός σύμβουλος.
Χαροκόπος Γεώργιος: αγωνιστής από την Πατσό και συγγραφέας.
Χατζηδάκης Χαράλαμπος: αθλητικός παράγοντας σε ΕΠΣΡ και στον ΑΡΗ Ρεθύμνου επί σειρά ετών.
Χιονάκης Νικόλαος (19ος αιώνας): δάσκαλος, προεστός Ρεθύμνου, μέλος της Εφορίας των Κοινών της Πόλεως Καταστημάτων.
Χρηστοφάκης Χρήστος (Μέλαμπες 1910) Είχε μαθητή στην Αλφά τον Κώστα Μουντάκη. Αργότερα ιερέας στο χωριό του και στο ΚΑΤ.
Ψαράκης Αλέξανδρος (1835-1905): δάσκαλος στον Αποδούλου πριν την επανάσταση του 1866, από τους πρώτους άνδρες νηπιαγωγούς με πτυχίο από τη Σύρο.
Ψαρουδάκης Γεώργιος: από τους πρωτοπόρους δασκάλους, το 1837.
Ψαρουδάκης Νικόλαος: βουλευτής, αντιστασιακός, εκδότης της εφημερίδας «Χριστιανική Δημοκρατία».
Ψυχαράκης Γιάννης: πρόεδρος Ν.Τ. ΑΔΕΔΥ και Διδασκαλικού Συλλόγου και αντιπρόεδρος Συλλόγου Συνταξιούχων.