του Γιώργου Λινοξυλάκη
Το Νοέμβριο του 1966 το έτος κατά το οποίο εορτάσθηκε η 100ετηρίδα του Ολοκαυτώματος του Αρκαδίου, ήταν το τελευταίο που οι εκδηλώσεις τελέστηκαν υπό δημοκρατικό καθεστώς (βασιλευόμενη δημοκρατία ) έστω και σε κατάσταση πολιτικής ανωμαλίας[1].
Πέντε μήνες αργότερα στις 21 Απριλίου 1967, οι συνταγματάρχες επέβαλαν τη δικτατορία τους (Γεώργιος Παπαδόπουλος, Στυλιανός Παττακός (από το Ρέθυμνο) και Νικόλαος Μακαρέζος. Η Ελλάδα μπήκε στο γύψο. Την ίδια εποχή αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού ήταν ο επίσης Ρεθεμνιώτης Γρηγόριος Σπαντιδάκης (1909 – 1996) που και ο ίδιος ετοίμαζε το δικό του πραξικόπημα με την έγκριση του βασιλιά Κωνσταντίνου, σε περίπτωση που στις επερχόμενες εκλογές της 28ης Μαΐου 1967, κέρδιζε η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου. Τον πρόλαβαν όμως οι συνταγματάρχες.
Το καθεστώς της 21ης Απριλίου ξεχώριζε εκτός των άλλων για τους εορτασμούς ιστορικών γεγονότων επισημαίνοντας την ισχυρή παρουσία του και την αισθητική του, είτε στις επετείους της 25ης Μαρτίου, της 28ης Οκτωβρίου, στα <<γενέθλια>> του καθεστώτος, και φυσικά και στις κατά τόπους επετείους ιστορικής σημασίας. Το ίδιο αναμενόμενο καθώς ήταν να συμβεί και με την εορτή του Ολοκαυτώματος του Αρκαδίου στο Ρέθυμνο στα χρόνια του Φοίνικα[2].
Επτά μήνες μετά την επιβολή της δικτατορίας, το Νοέμβριο του 1967 στο 101 χρόνια της επετείου οι εκδηλώσεις ήταν εξίσου λαμπρές με του 1966. Παρέστησαν ο υπουργός Δημοσίας Τάξεως Παύλος Τοτόμης, οι υπουργοποιημένοι Ρεθεμνιώτες Στυλιανός Παττακός, και Γρηγόριος Σπαντιδάκη και όλη η ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων.
Στην παρέλαση συμμετείχαν δύο διμοιρίες καταδρομέων, δύο διμοιρίες της ΣΕΑΠ και για τρίτη φορά στην ιστορία της επετείου (μετά το 1930 και το 1936) μία διμοιρία Ευζώνων (τότε Βασιλική Φρουρά). Ήταν η μοναδική χρονιά που για μία και μοναδική φορά παρέστη βασιλιάς της Ελλάδας στην επέτειο, και συγκεκριμένα ο βασιλιάς Κωνσταντίνος με τη σύζυγό του βασίλισσα Άννα Μαρία (τέως βασιλείς της Ελλάδας), μόνο στο Αρκάδι ερχόμενοι μέσω ελικοπτέρου τελώντας και τα αποκαλυπτήρια των προτομών των ηρώων του Ολοκαυτώματος (Ηγουμένου Γαβριήλ, Κωστή Γιαμπουδάκη, Ιωάννη Δημακόπουλου και της Χαρίκλειας Δασκαλάκη). Μετά την δοξολογία αναχώρησαν για Αθήνα με ελικόπτερο περνώντας πρώτα από τα Χανιά.
Για πρώτη φορά παρουσιάστηκαν στρατιωτικές επιδείξεις στη Σοχώρα που συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια μέχρι το 1973. Ιδιαίτερα το 1967 στις επιδείξεις τοποθετήθηκε συρματόσχοινο από τη Φορτέτζα και κατέληγε στο γήπεδο. Οι εκδηλώσεις όμως αμαυρώθηκαν από ένα δυσάρεστο περιστατικό που παραπέμπει με ελάχιστες διαφορές στην τραγωδία της Θύρας 7 που συνέβη 14 χρόνια αργότερα στις 8 Φεβρουαρίου 1981. Έγινε συνωστισμός τουλάχιστον 1500 ατόμων έξω από τις πόρτες του γηπέδου της Σοχώρας από τις 1 το μεσημέρι, οι οποίες άνοιξαν μετά από δύο ώρες στις 3:00, έχοντας μπει πρώτα οι επίσημοι.
Υπήρξε βιασύνη και πανικός προκειμένου να πιαστούν θέσεις στις κερκίδες. Δύο σκαλοπάτια όμως μετά την πόρτα ξέφυγαν της προσοχής των πρώτων εισερχομένων, με αποτέλεσμα να πέσουν κάτω και να ποδοπατηθούν από τους επόμενους. Μια γυναίκα πέθανε από εγκεφαλική αιμορραγία και πάνω από δέκα οι τραυματίες οδηγήθηκαν στο νοσοκομείο με ελαφρά ή βαριά τραύματα. Από τους διασωθέντες που έζησαν το γεγονός ήταν και ο γνωστός Ρεθεμνιώτης δικηγόρος Κωστής Καλλέργης (13 ετών τότε).
Τα επόμενα χρόνια μέχρι το 1972 παραβρίσκονταν στους εορτασμούς ο Παττακός (το 1972 μαζί με τον Μακαρέζο), συμμετοχή στρατιωτικών τμημάτων και ιδιαίτερα βατραχανθρώπων και ΟΥΚ. Ιδιαιτέρως οι εορτασμοί του 1969 και του 1970 ήταν από τις πιο λαμπρές στα χρόνια της χούντας με συμμετοχή και τεθωρακισμένων αρμάτων μάχης. Το 1973 η επέτειος του Ολοκαυτώματος του Αρκαδίου εορτάστηκε υπό τη σκιά των γεγονότων που έδειχναν ότι το καθεστώς μετρούσε αντίστροφα προς την πτώση του (Νομική, Φεβρουάριος), (Κίνημα του Ναυτικού, Μάιος), (Δημοψήφισμα και <<αλλαγή>> σε Προεδρική Δημοκρατία, Ιούλιος) και της αναταραχής από τη νεολαία στο μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου (3 Νοεμβρίου 1973). Την κυβέρνηση εκπροσώπησε ο Περιφερειακός Διευθυντής Κρήτης Παύλος Φακιολάκης και ο Διοικητής της ΑΣΔΕΝ. Ήταν η τελευταία χρονιά της χούντας στο Αρκάδι. Σε λίγες μέρες ακολούθησε η εξέγερση του Πολυτεχνείου (14 – 17 Νοεμβρίου), η πτώση του Παπαδόπουλου (25 Νοεμβρίου), η περίοδος Ιωαννίδη (25 Νοεμβρίου – 20 Ιουλίου), η τουρκική εισβολή στην Κύπρο (20 Ιουλίου) και η πτώση της χούντας (24 Ιουλίου).
Γιώργος Λινοξυλάκης
Πηγές: Νίκου Δερεδάκη Αρκάδι 150 χρόνια εορτασμών εκδ. Καραγιαννάκη Ρέθυμνο 2016
Κρητική Επιθεώρηση (1967 – 1968 – 1969 – 1970 – 1971 – 1972 – 1973)
Φωτογραφίες: Κρητική Επιθεώρηση, Ρεθεμνιώτικα Νέα, Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο
[1] Την περίοδο από τις 15 Ιουλίου 1965 μέχρι και τις 3 Απριλίου 1967 η Ελλάδα κυβερνιόταν από διαδοχικές κυβερνήσεις των λεγόμενων Αποστατών, διορισμένων από το βασιλιά Κωνσταντίνο, κατά παράβαση του ισχύοντος τότε Συντάγματος.
[2] Αναφερόμαστε στο γνωστό έμβλημα της χούντας με το Φοίνικα – πουλί που αναδύετε μέσα από τις φλόγες έχοντας τη μορφή του στρατιώτη στο μέσον.