Μανιέρος, Σπύρος, «Τα Ρεθεμνιώτικα Ολοκαυτώματα (1941- 1944),
ΜΙΣΙΡΙΑ- ΠΕΡΙΒΟΛΙΑ- ΠΛΑΤΑΝΕΣ
Στην ακτή των Μισιριών, στις 23/24-5-41 εκτελέστηκαν από τριάντα πέντα. Συνολικά εβδομήντα πολίτες από τα Μισίρια, Περιβόλια, Ρέθυμνο, και τέσσερις αιχμάλωτοι πολίτες Περιβολιανοί. Στους εκτελεσμένους της πρώτης μέρας θα προσθέταμε ακόμη τέσσερις, τους Γιάννη Λαγουδάκη, Δημήτρη Λαδιά, Μανούσο Μανουσάκη και Γιάννη Τερζιδάκη, αν στο τόπο των εκτελεσθέντων δεν έπεφταν (προφανώς για να τις αποτρέψουν) βλήματα του αυστραλιανού πυροβολικού κι από τη σύγχυση να μην προλάβουν οι άνδρες του εκτελεστικού αποσπάσματος να τους ρίξουν τη χαριστική βολή.
Στου Σταυρωμένου εκτελέστηκαν εννιά και τέσσερις στον Πλατανέ (20/22-5-41_ ελεύθεροι σκοπευτές, από διάφορα χωριά. Όσους σκότωναν, άλλους έκαιγαν με βενζίνη και άλλους έριχναν στα πηγάδια. Στα Μισίρια η μαθήτρια γυμνασίου Αθηνά Δρανδάκη σαν είδε τουφεκισμένους τον αδελφό της και της αδελφή της και την άλλη τραυματισμένη, παραφρόνησε.
Στα Περιβόλια, Μισίρια και Πλατανιά λαφυραγωγήθηκαν, πυρπόλησαν και ανατίναξαν εκατοντάδες σπίτια. Οι φασίστες Γερμανοί, δίχως καμιά εξαίρεση, ήτανε ασυναγώνιστοι στη λαγυραγωγία. Ξεπερνούσαν και τους επαγγελματίες «πλιατσικολόγους» καλυμμένοι και με προσωπική διαταγή του Χίτλερ. Είχαν και χιούμορ, έκαναν και τα αστεία τους. Αποπατούσαν στους χώρους υποδοχής, στα κλινοσκεπάσματα και μέσα στα μαγειρικά σκεύη. Συνεπείς και στα θρησκευτικά τους καθήκοντα, έκλεβαν και κατέστρεφαν έμφια, ιερά σκεύη, αποπατούσαν μέσα στις εκκλησίες, απάνω στα εικονήσματα, και ακόμη έβαζαν φωτιά και τις ανατίναζαν.
ΣΑΧΤΟΥΡΙΑ
Η μανία των Γερμανών στράφηκε και σε άλλο πιθανό σημείο διέλευσης, και κρησφύγετο των απαγωγέων με τον Κράιπε.
Στα Σαχτούρια του Άη Βασίλη. Με τους γενναίους, φιλότιμους και ευπαρουσίαστους ανθρώπους. Πολλοί κατέβηκαν το Μάη του ’41 και πολέμησαν τους αλεξιπτωτιστές στο Ρέθυμνο. Μυήθηκαν από τους πρώτους και έδρασαν θετικά στον Αγώνα της Αντίστασης. Με το ξημέρωμα στις 3-5-44 βρέθηκαν ασφυχτικά κυκλωμένοι από γερμανική μονάδα μεγάλης αριθμητική δύναμης, που δρούσε με απευθείας εντολές του Στρατηγού Μπόγερ. Μονάχα ένας κατόρθωσε να διασπάσει τον κλοιό! Τα γυναικόπαιδα ρίχτηκαν στους δρόμους της προσφυγιάς και διασπορπίστηκαν μέχρι Λουτρά, Παγκαλοχώρι και Άδελε! Τους εφήβους και άνδρες μετέφεραν με αυτοκίνητο στο Ρέθυμνο και τους έκλεισαν στις φυλακές για να τους απελευθερώσουν λίγο αργότερα, ξέχωρα από είκοσι τρεις, που οδηγήθηκαν στις φυλακές της Αγιάς. Ακολούθησε το γνωστό «πλιάτσικο» και η ανατίναξη των κτισμάτων με δυναμίτες.
Στους κατοίκους οι Γερμανοί επικαλέστηκαν δυο λόγους για την καταστροφή τους χωριού τους. Ότι « η συνοδεία του στρατηγού Κράιπε είχε διέλθει παρά το χωριόν» (πληροφορία λαθασμένη) και ότι «προ είκοσι περίπου ημερών αγγλικόν πλοίον είχε αποβιβάσει εις την πλησίον ακτή πολεμοφόδια». Πράγματι στις 20-4-44, προσέγγισε συμμαχικό πλοίο στην ακτή του «Αγίου Παύλου», αποβίβασε όπλα και πολεμοφόδια και δημιουργήθηκαν επεισόδια μεταξύ ορισμένων αγωνιστών και του αρχηγού της αγγλικής αποστολής Τομ για τον τρόπο της διανομής τους.
Οι οργανωμένοι στη Ε.Ο.Ρ δεν ήθελαν να χορηγηθούν όπλα στους αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ , άποψη που δεν αποδέχτηκε ο Άγγλος αξιωματικός, κατά το γνωστό του Τσώρτσιλ «και στο διάβολο θα δώσω όπλα αρκεί να τα χρησιμοποιήσει κατά των Γερμανών». Εκτός από το θόρυβο που δημιουργήθηκε από τις προσωπικές αντεγκλήσεις και τους διαπληκτισμούς, κανένα συνωμοτικό μέτρο δεν πάρθηκε για να τηρηθεί μυστική η άφιξη του συμμαχικού μέσου, ούτε και οι οφειλεμένες προφυλάξεις κατά τη διακίνηση των όπλων, με επακόλουθο εύκολα οι «καλοθελητές» (αν δεν ήτανε και παρόντες) να μάθουν και να μεταφέρουν κάποιες ή και συγκεκριμένες πληροφορίες στον εχθρό. Μολαταύτα μπορούμε να πούμε ότι οι Γερμανοί τούτη τη φορά φάνηκαν «επιεικείς». Περιορίστηκαν στις υλικές καταστροφές και δεν είχαμε απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Ο Μπρόγερ είχε και στιγμές «ηθικών αναστολών» έναντι των άλλων εγκληματιών πολέμου και διοικητών «Φρουρίου Κρήτης». Σύμφωνα και με μαρτυρίες των κατοίκων οι επιδρομείς, εκτός από τους αξιωματικούς, με απροθυμία επιδίδουνταν στο έργο της καταστροφής. Τα Σαχτούρια βέβαι αργότερα μνημονεύουνται στη διαταγή του στρατηγού Μίλλερ να καταστραφούν και στις22 Αυγούστου 1944, με τα χωριά του Κέντρους. Όλοι γράφουν , και είναι αλήθεια, ότι τίποτα δεν είχε απομείνει να καταστρέψουν και κανένα δεν έγραψε, ότι να έλειπαν τα γεγονότα του Μάη, πιθανότατα τον Αύγουστο οι Σαχτουριανοί να πάθαιναν μεγαλύτερη πανωλεθρία.
Οι προσδοκίες ότι θα τελείωναν αναίμαχα τα βάσανα των Σαχτουριανών διαψεύστηκαν. Πέντε μέρες μετά τη Μάχη των Ποταμών στο Αμάρι, που έδωσαν με επιτυχία οι αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. (11-9-44), από τους είκοσι τρεις φυλακισμένους στην Αγιά, διάλεξαν δεκαπέντε και τους έστησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα (16-9-44). Υποστηρίζεται ότι εκτελέστηκαν σε αντίποινα της Μάχης των Ποταμών, καθώς διαβεβαίωναν οι υπόλοιποι μέχρι τους είκοσι τρεις, που είχαν τύχη βουνό και αντί να εκτελεσθούν διασώθηκαν και ελευθερώθηκαν. Άλλοι αμφισβητούν ότι οι Γερμανοί ανακοίνωσαν στους μελλοθάνατους γιατί τους εκτελούν ή υποστηρίζουν ότι οι δυο τελευταίες ομαδικές εκτελέσεις Αυγούστου – Σεπτέμβρη στη Αγιά, «ήταν ένα γενικό μέτρο τρομοκρατίας και όχι αντίποινα για ορισμένους φόνους Γερμανών» ή και ακόμη ότι, ανακοίνωσαν στους μελλοθανάτους σαν αιτία που τους εκτελούν την απαγωγή τους Κράιπε.
Εφόσον παραγνωρίσουμε (υποθετικά) τις μαρτυρίες, για να θεμελιώσει κανένας άποψη για τα αίτια και τις αφορμές της εκτέλεσης των Σαχτουριανών και άλλων συγκρατουμένων τους, πρέπει να λάβει υπόψη του δυο ανακοινώσεις του διοικητή «Φρουρίου Κρήτης» (Μύλλερ) που δημοσιεύτηκαν στον «Παρατηρητή» Χανίων. Στην πρώτη (14-9-44) διατυπώνεται ότι σταμάτησαν τα σκληρά μέτρα αντιποίνων «ως την καταστροφή των χωριών» αλλά επειδή έγιναν πάλι απόπειρες εναντίον Γερμανών στρατιωτών «εκ νέου θα ληφθούν ακόμη σκληρότερα μέτρα». Στη δεύτερη (16-9-44), ότι «ως αντίποινα δια τους υπό των κομμουνιστών δολοφονηθέντας στρατιώτας ετυφεκίσθησαν σήμερον εξήντα κομμουνισταί». Από τους εξήντα εκτελεσμένους τουλάχιστον οι περισσότεροι Σαχτουριανοί (ή και κανένας) δεν ήτανε κομμουνιστές και ούτε στη Μάχη των Ποταμών δολοφονήθηκαν Γερμανοί στρατιώτες. Απλούστατα, κατά πάγια τακτική, οι κατακτητές τους δικούς τους δολοφονημένους, ύστερα από φρικτά βασανιστήρια, για να «δικαιολογούν» την εφαρμογή αντιποίνων.
Στις γερμανικές γνωστοποιήσεις δε γίνεται ειδική αναφορά στα γεγονότα των Ποταμών αλλά είναι τόσο κοντά με τις εκτελέσεις στην Αγιά που εύκολα και εύλογα μπορούν να συνδεθούν. Ωστόσο, αν ανατρέξουμε ξανά στη δεύτερη ανακοίνωση, παρατηρούμε να αναφέρεται στην αρχή ότι «την 15-9-44 κομμουνισταί συμμορίαι εδολοφόνησαν εκ νέου Γερμανούς στρατιώτες» ενώ η μάχη των Ποταμών έγινε τέσσερις μέρες πρωτύτερα. Στις 15-9-44 η Ομάδα των Ανωγειανών (Ε.Ο.Ρ) εξολόθρευσε γερμανικό απόσπασμα δεκατεσσάρων ανδρών στην περιοχή Ηρακλείου και λογικά πρέπει να συνδέσουμε τις εκτελέσεις με αυτό το επεισόδιο.
Γενικότερα πάντως δεν πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη σημασία στο αιτιολογικό επισήμων γερμανικών ανακοινώσεων κατά κανόνα κατασκευασμένο. Εξ όλων καταλήγω στο συμπέρασμα ότι οι ομαδικές εκτελέσεις στις 16-9-44 στις φυλακές της Αγιάς, ακόμη κι αν δικαιολογείται κάποια σχέση και ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε μαρτυρίες, δεν πρέπει να αποδίδουνται αποκλειστικά στη Μάχη των Ποταμών. Ο συμμαχικός παράγοντας αποδίδει την καταστροφή των Σαχτουριανών στο γεγονός ότι προδόθηκε η εκφόρτωση όπλων στην ακτή του «Αγίου Παύλου».
Πέρα και πάνω απ’ όλα συγκλονίζουν οι φρικιαστικές συνθήκες κάτω από τις οποίες βρήκαν το θάνατο οι δεκαπέντε Σαχτουριανοί που εντυπωσίασαν με την ομορφιά και την νεότητά τους. Και οι μεγάλες στιγμές που διάβηκαν για να μας γεμίσουν με εθνική υπερηφάνεια. Οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα δεμένοι με καλώδια αλλά με το φρόνημα αδούλωτο και με την πίστη ακλόνητη ότι με το αίμα του θα ποτιστεί και θα ξαναγίνει πανύψηλο το δέντρο της λευτεριάς. Πορευόμενοι στο Γολγοθά, τραγουδούσαν «πρόβαλε μάνα του γαμπρού», τραγούδι της χαράς για να πλαντάξει ο φασισμός και ο χάρος. Και ο χάρος στάθηκε αδικητής και οι φασίστες ψυχανεμίστηκαν την πρόκληση. Μαυροκιτρίνησαν, αναζοπυρώθηκαν τα ταπεινά ένστικτά τους και αντί βολών τους αποκεφάλισαν με τσεκούρια.