ΔΗΜΟΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ: Κάθε οικισμός έχει τη δική του ιστορία.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΥΑ ΛΑΔΙΑ
Ο δήμος Ρεθύμνου δεν περιορίζεται μόνο στην πόλη που θέλεις
χρόνο για να σταθείς σε όλους τους ιστορικούς της σταθμούς.
Είναι οι οικισμοί που παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και αξίζει
τον κόπο να τους γνωρίσουμε και πέρα από τη φυσική τους ομορφιά.
ΡΟΥΣΟΣΠΙΤΙ : Ένας από τους αναπτυσσόμενους οικισμούς που για
την προέλευση του ονόματός του υπάρχουν δυο εκδοχές. Σύμφωνα με
την πρώτη υπήρχε παλιά στο χωριό ένα και μοναδικό σπίτι ,κτισμένο
από Ενετούς. Το σπίτι ήταν ρούσσο,δηλαδή κόκκινο κι έτσι το χωριό
ονομάστηκε Ρουσσοσπίτι.
Η δεύτερη εκδοχή συνδέει το όνομα του χωριού με τη Ρούσσα.Ήταν
η Ρωσίδα γυναίκα που -σύμφωνα με την παράδοση-έχτισε το παραπάνω
σπίτι.
Η ενετική παρουσία στο Ρουσσοσπίτι ,διατηρείται έντονα ακόμα.
Σώζονται καμάρες, είσοδοι και αυλόπορτες με ενετική επίδραση ,όπως
και μια ενετική βρύση.Ένα ενετικό τείχος παράλληλα προστάστευε το
χωριό από τους κουρσάρους.
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας κατοικούσαν στο Ρουσσοσπίτι
Τούρκοι,που αποτελούσαν μειοψηφία σε σύγκριση με τους Έλληνες
χωρικούς. Ο Αγάς Χατζαλης έμενε μάλιστα σ’ ένα ενετικό σπίτι ,όπως
μαρτυράει το καράβι με τα βότσαλα και τους δύο ιστούς ,που υπάρχει
στην πρόσοψή του. Το σπίτι αυτό ανήκει σήμερα στον Ιωάννη
Γ.Τρουλλινό.
Το 1866 το Ρουσσοσπίτι κάηκε από τους Τούρκους.Οι κάτοικοί του
διασκορπίστηκαν στην Αθήνα και στον Πειραιά απ’ όπου επέστρεψαν
το 1870 και το έκτισαν. Στην επανάσταση του 1896 οι χωρικοί
εγκατέλειψαν ξανά τα σπίτια τους ,κι όταν το 1898 γύρισαν,βρήκαν τα
σπίτια τους εντελώς κατεστραμμένα.
Οι Τούρκοι δεν σεβάστηκαν ούτε την παλιά εκκλησία του χωριού,τα
Εισόδια της Θεοτόκου.Με τις λόγχες τους έβγαλαν τα μάτια των Αγίων
από τις τοιχογραφίες της και το 1896 την έκαναν καφενείο. Το 1898 ο
πρωτομάστορας Δασκαλάκης έκτισε προέκταση της εκκλησίας. Το 1896
εξάλλου οι Τούρκοι συνέλαβαν πολλούς χωρικούς με σκοπό να τους
σφάξουν.Τους έσωσαν όμως δυο συγχωριανοί τους με τη βοήθεια του
μητροπολίτη Διονυσίου.
Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Λαμπρινοί –
βυζαντινής ίσως καταγωγής,οι Σαριδάκηδες,οι Πιταράκηδες,οι
Βαλασάκηδες, οι Νεσφιγέδες , οι Στεφανουδάκηδες, οι Κανακάκηδες,
οι Μαραγκουδάκηδες από το Αμάρι,οι Καλαιντζάκηδες και οι
Τσαγκαρ’ακηδες από τον Άρδακτο Αγίου Βασιλείου. Το 1908
μετοίκησαν από τις Μέλαμπες Αγίου Βασιλείου οι Τρουλλινοί και οι
Χριστοφοράκηδες.Από το 1923 εξάλλου ,κατοικούν στο Ρουσσοσπίτι και
Μικρασιάτες ,όπως οι Μυλωνάδες και οι Βαμβακάδες.
Σε απόσταση 500μ. από το χωριό υπάρχει το σπήλαιο της Λυγερής
με σταλαγμίτες και σταλακτίτες. Μέσα στο σπήλαιο βρίσκεται κι ένας
διάδρομος με συνολικό μήκος 250μ.Σύμφωνα με το θρύλο το σπήλαιο
ονομάστηκε έτσι επειδή πέθανε εκεί μια λυγερή κοπέλα. Μια δεύτερη
εκδοχή αναφέρει ότι το σπήλαιο ήταν ιδιοκτησία μιας λεβεντογυναίκας
που την αποκαλούσαν Λυγερή.Τη Λυγερή συνέλαβαν οι Τούρκοι, την
αλλαξοπίστησαν και την έστειλαν στη Μέση Ανατολή.
Εκτός από τα Εισόδια της Θεοτόκου υπάρχει στην πλαγιά του
λόφου, βόρεια το υ χωριού, το εκκλησάκι του Αγίου Ονουφρίου
που γιορτάζει στις 12 Ιουνίου. Είναι κτισμένο σε σπηλιά μέσα στο
βράχο ,από τον οποίο στάζει νερό μόνο το καλοκαίρι. Το νερό
συγκεντρώνεται στη λεκάνη που βρισκεται από κάτω. Η λεκάνη
αυτή είναι πάντα γεμάτη αλλά ποτέ δεν ξεχειλίζει Σύμφωνα με την
παράδοση το νερό είναι αγίασμα. Ο Αγιος Ονούφριος εξάλλου θεωρείται
θαυματουργός.
ΣΕΛΙ
Ονομάστηκε Σελί το χωριό αυτό γιατί έχει το σχήμα της
σέλας.Εμφανίστηκε κατά τη βυζαντινή εποχή ,πιθανώς από τον 17ο
αιώνα.Οι κάτοικοί του είναι γνήσιοι Κρητικοί άποικοι από άλλες περιοχές
της Κρήτης κυρίως από τα Σελλιά και τη Μύρθιο του Αγίου Βασιλείου.
Οι παλαιότερες οικογένειες είναι : οι Δασκαλάκηδες,οι Παγώνηδες,
οι Μανούσακοι, οι Βουρουβασάκηδες, οι Ανδρεαδάκηδες, οι
Γιακουμάκηδες κ.α
Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας κατοικούσαν στο χωριό Τούρκοι
και Έλληνες ,αλλά η περιοχή ήταν τσιφλίκι των Τούρκων. Όταν
την εγκατέλειψαν οι Τούρκοι ,την αγόρασαν οι Έλληνες. Το 1836
περίπου,υπήρχαν στο Σελί οι συνοικισμοί Βατέα και Αγρομούλι ,που
τώρα είναι ερειπωμένοι.
ΣΩΜΑΤΑΣ:
Οικισμός του δήμου Ρεθύμνης με δύο εκδοχές για την προέλευση
της ονομασίας του Σύμφωνα με την πρώτη που είναι και η πιθανότερη,
ο οικισμός ονομάστηκε έτσι από το επίθετο στρατηγού του Νικηφόρου
Φωκά ,που λεγόταν Σωματάς και πέθανε σ’ αυτόν τον οικισμό.
Η δεύτερη εκδοχή συνδέει το τοπωνύμιο με την παλιά εκκλησία
των Ασωμάτων ,που βρίσκεται στην τοποθεσία Πλατάνια ανατολικά
του Σωματά. Ο οικισμός υπάρχει επομένως κατά τη δεύτερη βυζαντινή
περίοδο. Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας κατοικήθηκε από Τούρκους
αγάδες.Με την ανταλλαγή των πληθυσμών ,ήρθαν στον οικισμό και
πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία.
Εκτός από την εκκλησία Μιχαήλ Αρχάγγελος -οι Ασώματοι,υπάρχουν
ανατολικά του Σωματά ,στην τοποθεσία Πλατάνια,τα ερημοκκλήσια
Αγία Παρασκευή και Αγιος Παντελεήμονας και στην τοποθεσία Λιβάδι ,η
εκκλησία της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής ,που κάποτε ήταν κοινόβιο
μοναστήρι.Μέσα στον οικισμό βρίσκεται η παλιά εκκλησία του Αγίου
Γεωργίου που είναι ο πρόστάτης του οικισμού.
ΧΡΟΜΟΝΑΣΤΗΡΙ
Στους πρόποδες του Βρύσινα βρίσκεται το όμορφο τούτο χωριό που
για την προέλευση του υπάρχουν τρεις εκδοχές. Η πρώτη αναφέρει
ότι ονομάστηκε έτσι ,γιατί το μοναστήρι της Κεράς Παναγιάς,που
βρίσκεται στο χωριό ,είχε πολλές χρωματιστές εικόνες (αγιογραφίες)
Η δεύτερη υποστηρίζει ότι προήλθε από την ένωση των λέξεων χώρα
+μοναστήρι και ανάγεται στους βυζαντινούς χρόνους.Σύμωνα με τον
Λαμπρινάκη,στο χωριό υπήρχε παλιότερα εκκλησία βεμμένη με κίτρινη
άργιλο (ώχρα-Ωχρωμοναστήρι)
Η γραφή Χρομοναστήρι(με ομικρον )ισχύει από το 1962,ενώ
προηγούμενα ίσχυε το ωμέγα στην πρώτη συλλαβή.
Το χωριό κτίστηκε περίπου τον 13ο αιώνα. Το 1583 ο “
Καστροφύλακας” το αναφέρει ως Chromonastiri με 634
κατοίκους.Εκείνη την εποχή ήταν από τα μεγαλύτερα χωριά της
περιοχής. Το 1636 ήταν το 7ο χωριό σε πληθυσμό. Από το 1980 ,
το χωριό χαρακτηρίστηκε σαν παραδοσιακός οικισμός ,γιατί όλα
σχεδόν τα σπίτια του είναι κτισμένα από την εποχή της Ενετοκρατίας
και έχουν καμάρες. Υπάρχει ακόμα στο χωριό ένα κτίριο ενετικής
εποχής ,που είναι το μεγαλύτερο σε όγκο σε ολόκληρο το νομό ,με
διαστάσεις 100Χ50μ. Σ’ αυτό είναι εντοιχισμένο ένα οικόσημο σε σχήμα
καρδιάς.Το ίδιο ακριβώς οικόσημο είναι εντοιχισμένο σε ένα κτίριο του
Ρεθύμνου. Γιαυτό υποστηρίχτηκε ότι τα δυο αυτά κτίρια ανήκαν στους
Χορτάτζηδες. Αυτό του Ρεθύμνου το χρησιμοποιούσαν για χειμερινή
κατοικία ενώ του Χρομοναστηρίου για θερινή.
Στην εποχή της Τουρκοκρατίας το κτίριο του Χρομοναστηρίου
το ονόμαζαν κονάκι,γιατί κατοικούσαν εκεί οι τοπικοί άρχοντες
των Τούρκων. Την ίδια εποχή δε,το χωριό χαρακτηρίστηκε
βακουφικό ,δηλαδή ιερό και απαλλασσόταν από τους φόρους.
Υπήρξε έδρα του δήμου Βρησυναίων που αποτελούνταν από 24
χωριά Πρώτος δήμαρχος ήταν ο Παναγιώτης Βογιαζής(1874-1957)
Οι παλιότερες οικογένειες του χωριού είναι οι Βογιατζάκηδες,
οι Αντωνάκηδες, οι Κοτσαμπασάκηδες, οι Καπετανάκηδες, οι
Γιαννακάκηδες, οι Παπαδάκηδες, οι Κατρανάκηδες, οι Σερβιλάκηδες και
οι Γασπαράκηδες.
Στην περιφέρεια του χωριού και στη θέση Μετόχι του Περδίκη
βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Ευτυχίου. Είναι μια σπάνια βυζαντινή
εκκλησία με 64 γωνιές. Σύμφωνα με τον Ν.Δρανδάκη οι τοιχογραφίες
είναι από τις αρχαιότερες στην Κρήτη και το κυριότερο θυμίζουν
φαγιούμ.
Στο χωριό υπάρχει και η περίφημη εκκλησία της Παναγίας της
Κεράς που κτίστηκε το 13ο αιώνα σε αγιορειτικο τύπο με τοιχογραφίες
τριών εποχών σε τρία στρώματα. Έχει χαρακτηριστεί μνημείο για
αναστήλωση.
ΜΥΛΟΙ
Η περιοχή ολόκληρη ανήκει στους επίγειους παράδεισους. Τα
άφθονα νερά που υπάρχουν στην περιοχή άλλοτε κινούσαν 28
αλευρόμυλους από τους οποίους πήρε και την ονομασία του. Κτίστηκε
γύρω στα 1860 και είχε περιορισμένο αριθμό κατοίκων.
Για τους Μύλους έχει παρουσιάσει μια εξαιρετική εργασία ο κ.
Μανούσος Μαραγκάκης .Είναι μια περιοχή ιδιαιτέρων ικανοτήτων
και τόπος καταγωγής του Ι.Κριάρη. Η Παναγία Χαλεβί παλιά ήταν
Στυαροπηγιακή Μονή που έπαιρνε εντολές απευθείας από το
Πατριαρχείο.
Λέγεται ότι τον καιρό της Τουρκοκρατίας ο τότε ηγούμενος της
Μονής είτε εξαιτίας της ληστρικής φορολογίας είτε για το κτίσμο νέας
εκκλησίας έκανε ενέργειες προς τον πασά του Ρεθύμνου ο οποίος του
φέρθηκε άσχημα ,τόσο που του έκανε αναφορά στο Σουλτάνο.Και
πέτυχε μεν το ζητούμενο αλλά με αντάλλαγμα τη ζωή του λόγω της
προσβλητικής αναφοράς του στο Σουλτάνο. Η ποινή του εκτελέστηκε
από τούρκικο απόσπασμα που τον κρέμασε σε ένα δέντρο έξω
από την εκκλησία. Υπάρχει ακόμα εκεί. Αλλά όταν πήγαν οι άλλοι
μοναχοί να τον κατεβάσουν για να τον θάψουν διαπίστωσαν ότι ήταν
ζωντανός. ¨οωπς τους είπε μια όμορφη γυναίκα που ήταν η Παναγία ,
παρουσιάστηκε και πάτησε στους ώμους της τη στιγμη που οι Τούρκοι
τράβηξαν το σκοινί.
Αλλά θα συνεχίσουμε γιατί και οι οικισμοί του δήμου Ρεθύμνου
έχουν το δικό τους ξεχωριστό ενδιαφέρον.
ΠΗΓΕΣ: ΚΡΗΤΗ ΑΦΙΕΡΩΜΑ