Η ιστορία του μεγάλου Ανωγειανού ευεργέτη
Σαν παραμύθι μοιάζει η ζωή μερικών σημαντικών ανθρώπων που σημάδεψαν το πέρασμά τους με έργα πολύτιμα για το συνάθρωπο. Ένας από αυτούς είναι και ο μεγάλος ευεργέτης των Ανωγείων Μιχαήλ Σταυρακάκης , που εντοπίσαμε στην εφημερίδα ΑΝΩΓΗ το πορτραίτο του,που σκιαγράφησε η χαρισματική πέννα του Δημήτρη Καλυκάκη μαθηματικού Διευθυντή του Γυμνασίου Ανωγείων.
Στις 200 σελίδες του βιβλίου που εκδόθηκε το 1954 με πρόλογο του δικηγόρου Μιχάλη Γ. Σκουλά ο Μιχαήλ Σταυρακάκης εξιστορεί όλες τις αγωνίες, τα βάσανα και τις στερήσεις που τράβηξε στη ζωή του μέχρι να δημιουργηθεί και να αποκτήσει την περιουσία του στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Είναι τόσο σεμνός που δεν αναφέρει καμιά από τις πολλές ευεργεσίες που έκανε στη γενέτειρα του. Αντίγραφα του βιβλίου αυτού υπάρχουν στη βιβλιοθήκη του Γυμνασίου Ανωγείων.
«Αν θέλετε να μάθετε
πως πέρασα στα ξένα,
τι έμαθα, τι άκουσα
θα μάθετε εδώ πέρα.
Ότι σας λέγω επαδά
δεν είναι παραμύθια,
μον΄όλα μου συνέβησαν
και όλα ειν’ αλήθεια.»
Έτσι ξεκινά την αφήγησή του και συνεχίζει: «Εγεννήθην εις το χωρίον Ανώγεια Μυλοποτάμου Κρήτης μεταξύ 12 και 15 Μαΐου του 1879 υπό το όνομα Μιχαήλ Ιωάννου Σταυράκης». Οι γονείς του ήταν φτωχοί και είχαν οχτώ παιδιά, έξι αρσενικά και δύο θηλυκά. Αυτός ήταν ο προτελευταίος.
Το Σεπτέμβριο του 1890 όταν ο μικρός Μιχάλης ήταν έντεκα χρονών, ήρθε στα Ανώγεια ένας εξάδελφός του που ζούσε στην Σμύρνη ο οποίος πρότεινε στον πατέρα του Μιχάλη να τον πάρει στην Σμύρνη «για να τον βάλει στο σχολειό να μάθει γράμματα». Έτσι και έγινε. Τον ίδιο μήνα κιόλας φτάσανε στη Σμύρνη. Ο εξάδελφος όμως ξέχασε την υπόσχεσή του και αντί για σχολειό έβαλε το Μιχάλη να δουλεύει σε αρχοντικά σπίτια ως παραγιός. Και όχι μόνο αυτό, αλλά του κρατούσε και τα τυχερά. Μέχρι που μια ημέρα εξαφανίστηκε ο εξάδελφος.
Στο μεταξύ ο Μιχάλης είχε γνωρίσει οικογένειες που τον αγάπησαν και σιγά – σιγά έμαθε μοναχός του εμπειρικά λίγη πρακτική αριθμητική και λίγα γράμματα και άρχισε να δουλεύει σε καταστήματα. Μέχρι το 1898, οπόταν γνώρισε στη Σμύρνη τον Ελληνοαμερικάνο καπνοβιομήχανο της Νέας Υόρκης Νικόλαο Νοταρά από τον οποίο μαθαίνει πολλά πράγματα. Ένα όμως του κάνει πολύ μεγάλη εντύπωση, ότι στην Αμερική οι μισθοί είναι πενταπλάσιοι.
Έτσι, το παίρνει απόφαση και στις 17 Αυγούστου του 1898 φεύγει από τη Σμύρνη με το ιταλικό πλοίο «Φλώριο Ριπατίνο» για τη Γένοβα της Ιταλίας και από εκεί με υπερωκεάνιο στην Αμερική. Έφτασε στη Νέα Υόρκη και στη τσέπη του κρατούσε 23 δολάρια, τίποτα άλλο.
Από εδώ ξεκινάει η μεγάλη περιπέτεια της ζωής του. Στη Νέα Υόρκη εργάζεται αρχικά ως καπνεργάτης. Από εκεί φεύγει, πάει στο Τέξας για να καταλήξει τελικά στην Καλιφόρνια. Κάνει τον εστιάτορα, αλλά τα χρόνια είναι δύσκολα. Κάποια στιγμή αρρωσταίνει βαριά. Εκτός από φρικτούς πονοκεφάλους, οι οποίοι τελικά τον άφησαν στα 60 του, αποκτά μια πολύ βαριά πληγή στο πόδι που συνεχώς αιμορραγεί. Βρισκόμαστε κοντά στο 1904. Ο ίδιος λέει ότι ήταν η χειρότερη περίοδος της ζωής του, ασθενής, δίχως δουλειά και δίχως χρήματα.
Τότε όμως, εκεί στην Καλιφόρνια, γνωρίζει και ερωτεύεται τη Λετίτσια Κέρν, την κόρη της σπιτονοικοκυράς του η οποία καταγόταν από το Χάμιλτον του Καναδά. Αυτές οι δύο γυναίκες του συμπαραστάθηκαν σαν μάνα και αδελφή. Με τη Λετίτσια παντρεύτηκε ο Μιχάλης στα 32 του χρόνια, τον Αύγουστο του 1911, όταν πλέον είχαν αρχίσει να ξεκινούν οι καλές ημέρες.
Από το 1916 είχε αρχίσει να επεκτείνει τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες στο χώρο των ξενοδοχείων οι οποίες του απέφεραν σοβαρό εισόδημα. Από εκεί και ύστερα το ζεύγος Σταυράκη απόλαυσε μια άνετη και γαλήνια ζωή. Είχε έρθει και στη Κρήτη κάποιες φορές. Μάλιστα το 1923 ήρθε στα Ανώγεια για τρεις μήνες για να δει για τελευταία φορά τη μητέρα του.
Ο Σταυράκης δεν απέκτησε παιδιά. Ούτε μπόρεσε ποτέ στη ζωή του να πάει σε σχολείο. Για το λόγο αυτό, και ειδικά μετά το ολοκαύτωμα των Ανωγείων το 1944 που πολύ τον συγκίνησε, προσέφερε όλο του το βιός για να δώσει την ευκαιρία στα νέα παιδιά της γενέτειράς του να απολαύσουν αυτό που έμεινε ανεκπλήρωτο όνειρο για αυτόν: ΝΑ ΠΑΕΙ ΣΤΟ ΣΚΟΛΕΙΟ ΝΑ ΜΑΘΕΙ ΓΡΑΜΜΑΤΑ.
Οργάνωση και λειτουργία των Οικοτροφείων Ανωγείων
Τα οικοτροφεία δεν είχαν χρήματα να πληρώνουν υπαλλήλους. Πλήρωναν μόνο το διαχειριστή και δύο μαγείρισσες. Οι ίδιοι οι μαθητές ήταν υπάλληλοι με ευθύνη την αυτοδιαχείριση και αυτοδιοίκησή τους. Όλη την ευθύνη είχαν οι αριστούχοι της Γ΄ Λυκείου. Από αυτούς ορίζονταν οι αρχηγοί, οι θαλαμάρχες, ο τραπεζάρχης και ο αποθηκάριος. Ο αρχηγός με τους θαλαμάρχες, τον τραπεζάρχη και τον αποθηκάριο ήταν συλλογικό όργανο διοίκησης των οικοτροφείων με δικαιοδοσία να εισηγείται και αποπομπές μαθητών. Βοηθοί τους ήταν οι αριστούχοι της Β΄ Λυκείου προετοιμαζόμενοι να αναλάβουν αυτή την ευθύνη τον επόμενο χρόνο.
Οι μαθητές των Α΄, Β΄ και Γ΄ τάξεων του Γυμνασίου χωρισμένοι σε ομάδες με αρχηγούς αριστούχους της Α΄ Λυκείου ήταν υπεύθυνοι εκ περιτροπής α) να διατηρούν καθαρούς τους χώρους (Α΄ τάξη), β) να καθαρίζουν πατάτες, όσπρια, ζαρζαβατικά και να μεταφέρουν τις λαμαρίνες στο φούρνο (Β΄ τάξη) και γ) να υπηρετούν τις ανάγκες της τραπεζαρίας και του μαγειρείου (Γ΄ τάξη).
Όσοι αριστούχοι του Λυκείου δεν είχαν υπεύθυνα πόστα στους χώρους διαμονής και διατροφής, ήσαν υπεύθυνοι στα μελετητήρια, που ήταν οι αίθουσες του Γυμνασίου. Εκεί διάβαζαν καθημερινά και υποχρεωτικά εφτά ώρες οι μαθητές. Τέσσερις το απόγευμα και τρεις το βράδυ. Σε αυτά τα μελετητήρια συμμετείχαν προαιρετικά και Ανωγειανοί μαθητές, εκτός από τους οικότροφους. Οι μαθητές του Λυκείου που ήθελαν, μπορούσαν μετά το νυχτερινό σιωπητήριο να παρατείνουν τη μελέτη, στην τραπεζαρία, επί δίωρο.
Αργότερα, τη δεκαετία του ’70, η Ελληνική Πολιτεία ανέλαβε εξ ολοκλήρου τη λειτουργία των οικοτροφείων με την επωνυμία «Μαθητική Εστία Ανωγείων». Στις μέρες μας, η «Εστία» έχει εξελιχθεί σε ένα σύγχρονο ίδρυμα, με την επωνυμία «Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας, Παράρτημα Ανωγείων», που αναπτύσσει πολυσχιδέστατη δράση. Αυτά τα οικοτροφεία, φτωχά στην αρχή και πλούσια στο τέλος, έδωσαν πολλές μόνιμες θέσεις εργασίας στους Ανωγειανούς.
Ο ιδρυτής δαπάνησε 35.000 δολάρια
Το Σταυράκειο Γυμνάσιο Ανωγείων κτίστηκε από τον ευεργέτη Μιχαήλ Σταυράκη και τη σύζυγό του Λετίτσια κατόπιν προσωπικής συνεννοήσεως με τον Υπουργό Παιδείας της Ελλάδος και λειτούργησε για πρώτη φορά το 1954. Το σπουδαίο, για την ευρύτερη περιοχή του Ψηλορείτη, αυτό γεγονός θυμίζει στον επισκέπτη από εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα που βρίσκεται σε κεντρικό σημείο του αύλειου χώρου του σχολείου, μέχρι και σήμερα.
Ο ιδρυτής του γυμνασίου Μιχαήλ Σταυράκης δαπάνησε για την ανέγερση του κτιρίου 35.000 δολάρια, ποσό υπέρογκο για την εποχή εκείνη. Η τοποθεσία στην οποία κτίστηκε το κτίριο ήταν πλησίον του παλιού νεκροταφείου της ενορίας του Αγίου Ιωάννου. Το αρχικό κτίριο αποτελείτο από το ισόγειο, τον πρώτο όροφο, το υπόγειο (το οποίο βλέπει στην πίσω αυλή) – τα οποία όμως εκτείνονταν μονάχα από την ανατολική σκάλα του κτιρίου μέχρι τη δυτική σκάλα – και το Ρολόι. Έγινε επίσης, σχετική διαμόρφωση του εδάφους και δημιουργήθηκαν δύο αρκετά μεγάλες αυλές, μια πίσω και μια μπροστά. Το κομμάτι του σημερινού κτιρίου δυτικά της δυτικής σκάλας (δηλαδή το κλειστό γυμναστήριο και ότι στέκει πάνω του) καθώς και οι δύο ισόγειες αίθουσες της μπροστινής αυλής που συνορεύουν με το Δημοτικό, είναι μεταγενέστερα κτίσματα τα οποία κτίστηκαν το πρώτο μισό της δεκαετίας του ’80, ενώ οι αίθουσες που στεγάζουν σήμερα τα εργαστήρια Φυσικής, Χημείας και Βιολογίας κτίστηκαν τη δεκαετία του ’90.
Το εξατάξιο Σταυράκειο Γυμνάσιο λειτούργησε στην αρχή ως παράρτημα του Α΄ Γυμνασίου Ηρακλείου. Το υπηρετούσαν δύο μόνιμοι καθηγητές του Δημοσίου και τρεις ή τέσσερις προσωρινοί που ο Δήμος Ανωγείων τους πλήρωνε μισθούς και ενοίκια διαμονής.
Το Γυμνάσιο τα πρώτα χρόνια λειτουργούσε με πολλές ελλείψεις ως προς τη στελέχωσή του από καθηγητές. Υπήρχαν και πολλά άλλα εμπόδια, υπήρχε όμως και πολύ μεράκι για να σταθεί το σχολειό αυτό στα πόδια του. Επειδή το Γυμνάσιο ήταν αδύνατο γι’ αυτό, κατά κανόνα, οι αριστούχοι Ανωγειανοί μαθητές που είχαν κάποια οικονομική ευχέρεια, έφευγαν στα σχολεία του Ηρακλείου. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, μετά από αρκετές συζητήσεις το Σχολείο και οι τοπικοί φορείς καταλήξανε στο συμπέρασμα ότι ο μόνος τρόπος για να ισχυροποιηθεί και να εδραιωθεί το Γυμνάσιο Ανωγείων, ήταν να φοιτήσουν σε αυτό πολλοί και ξένοι μαθητές.
Έτσι, δημιουργείται ένα πραγματικό Δημοτικό Οικοτροφείο για μαθητές και μαθήτριες, το οποίο έμελλε να προκαλέσει κοσμοσυρροή ξένων μαθητών στα Ανώγεια και τη θεαματική βελτίωση της ποιότητας του Γυμνασίου. Οι βασικές διατάξεις του καταστατικού των οικοτροφείων αρρένων και θηλέων ήταν η δωρεάν διαμονή και διατροφή όλων των αριστούχων φτωχών και ορφανών μαθητών και μαθητριών, η συμβολική καταβολή μικροποσού των μαθητών του «Λίαν καλώς» και ένα ελάχιστο από τους υπόλοιπους. Μαθητές παραπεμπόμενοι ή απορριφθέντες δεν είχαν θέση στο οικοτροφείο.
Στα αμέσως επόμενα χρόνια οι ξένοι μαθητές ξεπέρασαν κατά πολύ τους διακόσιους από διαμερίσματα του νομού Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Λέγεται πως μόνο οι Μεσαρίτες συμπλήρωναν ένα λεωφορείο στις μετακινήσεις τους.
Το πλήθος των αριστούχων και επιμελών ξένων μαθητών και μαθητριών και η συγκινητική ευγενής άμιλλα με τους Ανωγειανούς μαθητές, έφεραν την δεκαετία του ’70 και του ’80 το Γυμνάσιο Ανωγείων στις πρώτες θέσεις μεταξύ των σχολείων της Κρήτης, όπως έδειχναν οι μεγάλες επιτυχίες στα ΑΕΙ. Φυσικά, μετά την μεταπολίτευση, το εξατάξιο Σταυράκειο Γυμνάσιο, όπως όλα τα σχολεία της Ελλάδας, χωρίστηκε σε Γυμνάσιο και Λύκειο και με αυτή την μορφή ακολούθησε την καλή του πορεία μέχρι σήμερα.
Το Σταυράκειο Γυμνάσιο σήμερα
Οι υποδομές που διαθέτει σήμερα το Γυμνάσιο και το Λύκειο Ανωγείων είναι ίσως από τις καλύτερες της περιφέρειας Κρήτης. Αυτό είναι αποτέλεσμα της άψογης και συντονισμένης συνεργασίας του Σχολείου με το Δήμο Ανωγείων, τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ρεθύμνου και το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων.
Εκτός από τις δέκα αίθουσες διδασκαλίας, τα γραφεία των διευθυντών, των καθηγητών, της επιστάτισσας και των καθαριστριών, λειτουργεί υπερσύγχρονο Εργαστήριο Φυσικής-Χημείας ευρωπαϊκών προδιαγραφών, Εργαστήριο Βιολογίας, Εργαστήριο Τεχνολογίας, δύο Εργαστήρια Πληροφορικής, Γραφείο Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού, Κλειστό Γυμναστήριο, ενώ υπάρχει ένα γήπεδο μπάσκετ και ένα βόλεϊ. Οι τουαλέτες των μαθητών έχουν πρόσφατα ανακαινισθεί ενώ πρέπει να σημειωθεί ότι η θέρμανση του σχολείου, κατά τους χειμερινούς μήνες, είναι απόλυτα ικανοποιητική. Επίσης, στο χώρο του σχολείου λειτουργεί κυλικείο για τις ανάγκες των μαθητών.
Αυτό ίσως που δεν έχει αποκτήσει ακόμα το σχολείο είναι α) μια σύγχρονη αίθουσα πολλαπλών χρήσεων για να φιλοξενεί τις διάφορες σχολικές δραστηριότητες και β) έναν κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο για να στεγαστεί η πλούσια βιβλιοθήκη του σχολείου που, προς το παρόν, φυλάσσεται στα γραφεία των καθηγητών.
ΠΗΓΕΣ 1. Μιχαήλ Σταυράκη, Αυτοβιογραφία, Αθήνα 1954
2. Κώστα Νεονάκη, Μια όμορφη σελίδα στην ανωγειανή ιστορία, εφημ. ΠΑΤΡΙΣ, 23/7/2004
3. Αρχείο Γυμνασίου Ανωγείων (Από το άρθρο «Μια όμορφη σελίδα στην ανωγειανή ιστορία» της εφημερίδας ΠΑΤΡΙΣ, 23/7/2004)