(ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ 25-7-2007)
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Εύα Λαδιά
Tα Ζωνιανά είναι η μοναδική κοινότητα του νομού ,που πέτυχε αυτό το προνόμιο μετά από αγώνες.
Εύλογο το ερώτημα αν η χωροταξική αυτή αυτονομία είναι προς όφελος του χωριού. Αλλά η φύση των κατοίκων ανήσυχη πάντα ,βρήκε διέξοδο μέσα από τη γνώση για να στοχεύει σε πλατύτερους ορίζοντες.
Αρκετοί Ζωνιανοί κατέχουν σήμερα υψηλές θέσεις και μέσα από τις δυνατότητές τους αυτές ωφελούν το χωριό τους.
Άλλοι πάλι σταδιοδρόμησαν στη θάλασσα όπως ο νυν πρόεδρος ο κ. Κώστας Παρασύρης (Λάζος) .Κι όλα αυτά ,εμπειρία , γνώση , φαντασία και έμπνευση γίνονται έργο και δημιουργία για το χωριό.
Από τον Κοινοτάρχη μέχρι τους λοιπούς παράγοντες του χωριού κι από τις γυναίκες μέχρι το μικρότερο παιδί , όλοι έχουν να σου δώσουν διδάγματα αφοσίωσης στις παραδόσεις και να σου οριοθετήσουν με τη συμπεριφορά τους την έννοια του φιλότιμου, της μπέσας, του ηρωισμού, της φιλοξενείας και της ανθρωπιάς. Αρκεί να φερθείς και σύ ανάλογα.
Ευτυχήσαμε να γνωρίσουμε , το δάσκαλο κ. Δημήτρη Παρασύρη που έχει ασχοληθεί εκτός των άλλων και με τις ρίζες της οικογένειάς του. Εκείνος και μερικοί άλλοι από το χωριό μέσα από πολιτιστικές δραστηριότητες κατάφεραν να κάνουν τα Ζωνιανά κύταρο πολιτισμού για ένα μεγάλο διάστημα και η ομάδα αυτή των φιλοπρόοδων ανθρώπων είχε καταφέρει να αναδείξει τα Ζωνιανά σε κάθε τομέα ευγενούς δράσης.
Αλλά ο κ. Παρασύρης μας επιφυλάσσει πολλές ακόμα εκπλήξεις. Και μια από αυτές ήταν η ιστοσελίδα που φιλοξενεί τις εμπεριστατωμένες του εργασίες του για το χωριό.
Ας γνωρίσουμε λοιπόν σήμερα αυτή την ηρωική περιοχή μέσα από την πέννα του φωτισμένου αυτού δασκάλου που γράφει για το χωριό του σχετικά:
“Το χωριό Ζωνιανά είναι ένα ορεινό χωριό της επαρχίας Μυλοποτάμου του νομού Ρεθύμνου της Κρήτης. Είναι χτισμένο στους βόρειους πρόποδες του Ψηλορείτη σε υψόμετρο περίπου 640 μέτρων. Είναι ένα χωριό 1500 κατοίκων περίπου, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Οι θρύλοι και οι παραδόσεις που το συνοδεύουν χάνονται στα βάθη των αιώνων.
Από αυτές τις σελίδες μπορείτε να δείτε πώς πήρε την ονομασία του το χωριό, να μάθετε για την ιστορία του, να δείτε μερικές φωτογραφίες του, να δείτε πως μπορείτε να το επισκεφθείτε και τέλος να δείτε μερικές άλλες αξιόλογες τοποθεσίες των Ζωνιανών και ορισμένους μύθους και θρύλους που σχετίζονται με αυτές.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Η ιστορία του χωριού χάνεται στα βάθη των αιώνων αφού η ίδρυση και το όνομά του σχετίζονται με το Δία σύμφωνα με το θρύλο και ταυτίζεται με την ιστορία της Αξού αφού η περιφέρεια του ήταν μέρος του βασιλείου της όπως και η περιοχή των Ανωγείων.
Σαν ξεχωριστός οικισμός αναφέρεται από το Barozzi το 1577 με το όνομα So. Από τότε αρχίζει η χωριστή ιστορία του χωριού για την οποία όμως δεν έχομε γραπτά ντοκουμέντα μέχρι το 1821. Το πρόσφατο όμως παρελθόν και το παρόν των Ζωνιανών φωτογραφίζουν και το απώτερο παρελθόν. Σίγουρο είναι ότι δεν το κατοίκησαν ποτέ κατακτητές Σαρακηνοί, Ενετοί, ή Τούρκοι, ότι ο πληθυσμός του ήταν πάντοτε αμιγώς Ελληνικός και ότι δεν απουσίασε από κανένα προσκλητήριο της πατρίδας.
Αναλυτικά στην επανάσταση του 1770 συμμετέχουν όπως μπορούν και περιθάλπτουν καταδιωγμένους Σφακιανούς.
1821. Ο Ζωνιανός Μ. Μαυρογιάννης ή Μελίτακας οπλαρχηγός του Μυλοποτάμου πολεμά εναντίον των Τούρκων σ’ ολόκληρη την Κρήτη. Όταν καταπνίγηκε η επανάσταση πηγαίνει στην Πελοπόννησο με δική του ομάδα από Ζωνιανούς και πολεμά εναντίον του Ιμπραήμ. Σκοτώνονται όλοι (άγνωστο πόσοι) εκτός από τον Μελίτακα. Επιστρέφει στα Ζωνιανά αλλά μη αντέχοντας τα παράπονα και τις κατάρες των συγγενών των σκοτωμένων μετακομίζει στ’ Αργουλιό. Συνεχίζει να πολεμά τους Τούρκους, τραυματίζεται σε μια μάχη στο Μπραχίμο και πεθαίνει από το τραύμα αργότερα.
1866. Είκοσι Ζωνιανοί, με τον Παρασυρογιώργη, αφήνουν την ασφάλεια που τους παρείχαν τα βουνά και πηγαίνουν στο Αρκάδι. Οι 17 σκοτώνονται εκεί.
Ακριβώς έξι μήνες μετά, στις 8 Μαΐου 1867, οι Ζωνιανοί μαζί με τους άλλους Μυλοποταμίτες χτυπούν τον Ομέρ Πασά στην Πέρα Χαλέπα. Οι Τούρκοι υποχωρούν άτακτα και οι Ζωνιανοί κυριεύουν ένα φορητό κανόνι, το πηγαίνουν στα Ζωνιανά και το κρύβουν (Σήμερα το κανόνι αυτό βρίσκεται στο Ναυτικό Μουσείο Χανίων). Την επόμενη 9 Μαΐου πολυάριθμος Τούρκικος στρατός κάμπτει την αντίσταση των Ζωνιανών και μπαίνει στο χωριό. Ανακρίνει τους γέρους και τους αρρώστους που δεν μπόρεσαν να φύγουν για να βρει το κανόνι. Αφού κανείς δεν ομολόγησε τους σφάζει όλους και καίει το χωριό. Μαζί καίγεται και το δάσος του φαραγγιού.
Το Νοέμβριο του ίδιου έτους ο Κουμαντάρ Ρεντίς Πασάς προσπαθεί να χτίσει Πύργο στο Καυκαλούδι (Αμυγδαλοκέφαλο) όπως σε όλα τα χωριά. Δεν τα καταφέρνει γιατί οι Ζωνιανοί δεν τον αφήνουν ήσυχο. Μέρα νύχτα του κάνουν κλεφτοπόλεμο και αποδεκατίζουν τους στρατιώτες και χτίστες του. Καίει ξανά ότι είχαν προφτάσει να ξαναχτίσουν οι Ζωνιανοί και φεύγει. Δηλαδή οι Ζωνιανοί κάηκαν δυο φορές σε έξι μήνες (Μάη και Νοέμβρη). Σύμφωνα με ένα τραγούδι της εποχής εκείνης είχε καεί το χωριό και άλλη μια φορά: “Τρίτη φορά που το χωριό το καιτε μπρε μπουρμάδες μα και τρακόσες να καεί δεν προσκυνούμε αγάδες”.
Τα χρόνια περνούσαν. Οι Ζωνιανοί δεν έπαψαν να πολεμούν τους Τούρκους. Πηγαίνουν στο Γάζι και στο Σερβιλή και μαζί με άλλους Μυλοποταμίτες και Μαλεβυζώτες κλείνουν τους Τούρκους στο Ηράκλειο. Υπάρχει ακόμα στο Γάζι τοποθεσία “Μηχανές” που πήρε το όνομα από τα λαγούμια που άνοιγαν και ανατίναζαν οι Ζωνιανοί όταν πλησίαζαν οι Τούρκοι.
Σε μια μάχη που οι επαναστάτες υποχώρησαν άτακτα άφησαν τη σημαία. Ο Ζωνιανός Μιχ. Κάββαλος ή Καπράκης γυρίζει πίσω και μέσα από χαλάζι σφαιρών την παίρνει και φεύγει. Βραβεύτηκε γι αυτό από την Κρητική πολιτεία σαν σωτήρας της σημαίας. Εκεί σκοτώθηκε ο Μιχ. Νικηφόρος.
Βαλκανικοί πόλεμοι: 13 Ζωνιανοί δίνουν τη ζωή τους.
Κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου (Β. Ήπειρος – Μάχη της Κρήτης – κατοχή) 19 Ζωνιανοί θυσιάζονται για την πατρίδα.
Τέλος στον εμφύλιο 4 ακόμη χάνουν τη ζωή τους. Ίσως ήταν οι μόνες ζωές που χάθηκαν άδικα όμως υπάκουσαν στο κάλεσμα της συντεταγμένης πολιτείας. Οι Ζωνιανοί πάντα πολεμούσαν όλοι από το ίδιο μετερίζι.
Αυτή εν συντομία είναι η χωρίς προδότες και δοσίλογους και γενικά χωρίς μαύρες σελίδες ιστορία των Ζωνιανών που τη συνοψίζει το:
“Σύναξη πάλι εκάμανε οι Ζωνιανοί στον Άδη.
Τους κάλεσαν οι 17 που πέσανε στ’ Αρκάδι
Καλούν και τσ’ άλλους Ζωνιανούς από τη Θεσσαλία
Θράκη Μωριά και Ρούμελη και τη Μακεδονία
Ήπειρο Κρήτη και νησιά και τη Μ. Ασία
όσους για την πατρίδα μας γενήκανε θυσία.
Γιατί στην επικράτεια δεν είναι ούτε στρέμμα
που να μην το ποτίσανε οι Ζωνιανοί με αίμα.
Για να μπορούμε σήμερο ελεύθερα να ζούμε
κι αιώνια τη μνήμη τους ως πρέπει να τιμούμε.”
Η πρόσβαση στα Ζωνιανά γίνεται και από το Ηράκλειο (43 χλμ) και από το Ρέθυμνο (52 χλμ). Στη διαδρομή από Ηράκλειο ο επισκέπτης θα περάσει από το Γάζι, την Τύλισσο, τις Γωνιές τα Σίσαρχα και τα Ανώγεια. Για να έρθει κάποιος από Ρέθυμνο μπορεί να πάρει είτε την παλιά εθνική οδό Ρεθύμνου – Ηρακλείου, περνώντας από τα χωριά Σταυρωμένος, Βιράν Επισκοπή και στη συνέχεια να φτάσει Πέραμα, είτε να πάρει την νέα εθνική οδό Ρεθύμνου – Ηρακλείου και στο ύψος του Πανόρμου να στρίψει δεξιά καταλήγοντας πάλι στο Πέραμα. Συνεχίζοντας από το Πέραμα ο επισκέπτης μπορεί να στρίψει είτε δεξιά περνώντας διαδοχικά τα χωριά Χουμέρι, Κρασούνα, Κεραμωτά, Αβδελλά, Άγιο Μάμα, Άγιο Ιωάννη, Κάλυβο, Λιβάδια, και Κράνα, είτε να στρίψει αριστερά περνώντας διαδοχικά τα χωριά Δαφνέδες, Μουρτζανά, Γαράζο και Αξό.
Ο τάφος του Δία
Για αυτόν πολλά έχουν γραφτεί. Ο πατέρας των θεών και ανθρώπων που γεννήθηκε στην Κρήτη πέθανε και τάφηκε κατά τους Κρητικούς στο ίδιο μέρος. Που είναι όμως ο τάφος του; Άλλοι τον ψάχνουν στο Γιούχτα, άλλοι στα Λασιθιώτικα βουνά και άλλοι στον Ψηλορείτη. Ο Καλλίνικος κατ’ άλλους ο Επιμενίδης, κατηγορεί τους Κρητικούς σαν ψεύτες γιατί λέει δείχνουν τον τάφο του Δία, ενώ αυτός δεν πέθανε ποτέ αφού είναι αθάνατος. Όπως άκουσα από γέρους που έζησαν στο τέλος του 1800 μέχρι το 1950 – 60 αρκετοί Έλληνες αλλά προπαντός ξένοι επισκέπτες του χωριού ρωτούσαν που είναι του ΖΟΥ, του ΠΟΥΛΟΥ, και η ΜΑΚΑΡΙΑ. Ας αρχίσουμε από του ΖΟΥ. Στη ΝΑ πλευρά του λόφου Κεφάλα, απέναντι από τα Νικηφοριανά ή Μετόχι, και 100 μέτρα δυτικά του νερού τσ’ Αμάλθης, είναι ένα σπήλαιο που η οροφή του έχει πέσει, ίσως από κάποιο σεισμό* και στον οποίο λεει ο θρύλος είναι θαμμένος ένας παλιός βασιλιάς και έχει πολύ χρυσάφι (Ο Ζευς κατά το Διόδωρο ήταν ο πρώτος Βασιλιάς της Κρήτης). Το σπήλαιο αυτό λέγεται σπήλαιο του ΖΟΥ (Δία) . Νομιμοποιούνται λοιπόν οι Ζουλιανοί – Ζουλακκιανοί – Ζωνιανοί, μέχρι να γίνει συστηματική έρευνα, να ισχυρίζονται ότι έχουν στο έδαφος τους τον τάφο του Δία και να λένε τη μαντινάδα:
Του Δία είν’ τα Ζωνιανά τόπος αγαπημένος
γι αυτό ακόμα βρίσκεται στα σπλάχνα του θαμμένος.
Παραδόσεις κι ένα εκπληκτικό σπήλαιο γοητεύουν τον επισκέπτη
Ένα βιβλίο που πρόκειται να κυκλοφορήσει εντός των ημερών περιλαμβάνει μια πλήρη ιστορική καταγραφή των Ζωνιανών και όλο των πλούτο των παραδόσεων τους.
Ο δάσκαλος κ. Δημήτρης Παρασύρης είναι ο συγγραφέας κι από τις πρώτες εκτιμήσεις μπορούμε να συμπεράνουμε ότι πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες αναφορές στο ιστορικό χωριό.
Ο ίδιος έχει ασχοληθεί και με τα τοπωνύμια για τα οποία αποσπασματικά σας δίνουμε μια εικόνα λόγω του μεγαλου ενδιαφέροντός τους.
Η Μακαριά
500 μέτρα πάνω από το τελευταίο σπίτι στα Αγγουριδιανά υπάρχει μια τοποθεσία που λέγεται Μακαριά. Ο θρύλος λέει πως εκεί ήταν μια αρχαία πόλη η Μακαρία και δεν το λέει μόνο ο θρύλος αλλά και τα πατητήρια, πάνω από δέκα, μισογκρεμισμένα βέβαια, με τα δοχεία τους, χτισμένα με αστρακάσβεστο δηλαδή λάσπη από τριμμένο κεραμίδι και ασβέστη. Υπάρχει ακόμα μια πέτρα διαστάσεων 1,5 x 0,50 μ. με σκαλισμένο ένα κύκλο και στις άκρες δύο παραλληλόγραμμες τρύπες 0,10 x 0,20 μ. που μάλλον σαν πιεστήριο εχρησίμευε (βλέπε φωτογραφία παρακάτω). Σε πολλά σημεία σώζονται τοίχοι (βλέπε φωτογραφία παρακάτω) άλλοι έμπηλοι και άλλοι όχι, χτισμένοι με ακατέργαστες πέτρες, πράμα που σημαίνει ότι είναι πολύ παλιοί. Στην “Ιστορία της Κρήτης” Β. Ψιλάκη 1ος Τ. σελ. 56 υποσ. 1 αναφέρεται: Ο Χόγαρθ λέγει ότι τα “ιδιωτικά οικήματα της εποχής εκείνης (προ 2000 π.Χ.) ήσαν ταπεινά χτισμένα με ακατέργαστους λίθους και πηλόν και χρησμένα εσωτερικώς με κονίαμα”. Υπάρχουν ακόμα και τάφοι αλλά δεν ξέρω ποιας εποχής, μάλλον όχι παλιοί.
Η πατουχιά του Διογενή
Πριν φτάσομε στη Μακαριά από τον παλιό δρόμο, στη θέση Γάγλες σε μια πλάκα επάνω φαίνεται ένα αποτύπωμα ποδιού και το λένε “Η πατουχιά του Διογενή – Διγενή”. Όταν ρωτούσα το Φραγκοστελή (Στυλ. Παρασύρη) να μου πει γιατί το λένε πατουχιά του Διγενή και αυτός μου εξηγούσε, όπως θα δούμε παρακάτω, παρατήρησα ότι έλεγε όχι Διγενή αλλά Διογενή και εγώ χαμογελούσα ειρωνικά γιατί, μαθητής του γυμνασίου τότε, νόμιζα ότι το έλεγε λάθος. Πενήντα χρόνια αργότερα διαβάζοντας κάποιο βιβλίο είδα ότι οι Ιδαίοι Δάκτυλοι και οι Κουρήτες ονομαζόταν “Δ – ι – ο – γενείς” δηλαδή έγιναν από το Δία, από το γένος του Δία, κάτι τέτοιο. Τότε θυμήθηκα το μπάρμπα μου το Φραγκοστελή και σκέφτηκα ότι μάλλον αυτός θα έπρεπε να χαμογελάσει ειρωνικά για ‘μένα. Γιατί ο Διγενής όπως ξέρουμε ήταν ο Ακρίτας δηλαδή ο φρουρός των άκρων (συνόρων) που κυνηγούσε τους Απελάτες στα σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Εδώ στην Κρήτη το ρόλο του Διγενή τον είχαν αιώνες πριν ο Τάλως οι Ιδαίοι Δάκτυλοι και οι Κουρήτες, που λεγόταν Διογενείς. Στην πλάκα αυτή λεει ο θρύλος πάτησε ο Διογενής ή Διγενής πέταξε το ραβδί του και έκοψε μια από τις δυο υψηλότερες κορυφές του Κουλούκωνα (Ταλαία όρη) και γι αυτό δεν είναι μυτερή και λέγεται Κουτσοτρούλης (χωρίς τρούλα – Κορυφή).
Σύντομα φωτογραφία
Το Νησί
Με αυτό το όνομα αναφέρεται μια αρχαία πόλη. Δίπλα στο Γαράζο υπάρχει μια τοποθεσία με αυτό το όνομα ακατοίκητη σήμερα αλλά στην “Τοπογραφία της Κρήτης” του Νικοστρ. Καλομενόπουλου το 1894 φέρεται να έχει έξι Ελληνικές Οικογένειες. Γι αυτό έχει γράψει και η κ. Αργίνη Φραγκούλη και διατυπώνει την άποψη, με επιφυλάξεις, ότι ίσως σ’ αυτή τη θέση να υπήρξε μια από τις αρχαίες πόλεις Λάσος, Πανονία ή Δίον. Στα Χανιά επίσης υπήρχε χωριό με αυτό το όνομα. Αλλά και σε απόσταση περίπου 5 – 6 χιλιομέτρων από τα Ζωνιανά προς τον Ψηλορείτη υπάρχει τοποθεσία “Νησί” όνομα και πράμα που λένε γιατί από ανατολή και βορά ήταν η αποξηραμένη σήμερα Ρουσσα – λίμνη από τη δύση ο ποταμός Οάξης και από το νότο ένας μικρός παραπόταμός του. Σ’ αυτόν τον παραπόταμο στη θέση Μάχα, ψηλά στη μέση του δέτη υπάρχει υπόλοιπο τοίχου που δεν εξηγείται ούτε πως ούτε γιατί χτίστηκε. Στην ίδια περιοχή έχει βρεθεί και λίθινο κοπτικό εργαλείο σαν τσεκούρι. Ο τόπος πάνω στο Νησί έχει αρκετά μικρά κομμάτια από πήλινα αγγεία. Σήμερα είναι μιτατοκάθισμα των “Μπουχουρήδων”.
Οι Ιδαίοι Δάκτυλοι – Τοποθεσία Πούλου
Οι Ιδαίοι Δάκτυλοι σύμφωνα με τη μυθολογία ήσαν οι γίγαντες που γεννήθηκαν στην Ίδη εξ ου και Ιδαίοι, που είχαν αποστολή να προστατεύουν το Δία όταν αυτός ήταν μικρός. Για το πως και που γεννήθηκαν υπάρχουν πολλές εκδοχές που μπορεί κανείς να τις βρει στην “Κρητική Μυθολογία” του Ν. Ψιλάκη. Εδώ θα αναφέρω δυο που σχετίζονται με το χωριό μας. Ο ένας λεει ότι όταν κοιλοπονούσε η Ρέα το Δία, για να μη φωνάξει και την ακούσει ο Κρόνος, έμπηξε τα δάκτυλά της στη Γη. Από κάθε δάκτυλό της, που φυσικά άφησε το αποτύπωμά του, ξεπήδησε ένας γίγαντας δηλαδή δέκα συνολικά που ονομάστηκαν Ιδαίοι διότι γεννήθηκαν στην Ίδη και Δάκτυλοι, από τα δάκτυλα της Ρέας. Αυτοί ανέλαβαν τη φύλαξη του Δία. Ο άλλος ότι μια νύμφη που λεγόταν Αγχιάλη έπιασε με τα δάκτυλα της Οαξία Γη και από αυτή ξεφύτρωσαν οι δέκα άνδρες που ονομάστηκαν Ιδαίοι Δάκτυλοι. Τι είναι όμως η Οαξία Γη; Όπως είναι γνωστό, τα Ζωνιανά τα διασχίζει ο ποταμός Μυλοπόταμος από τον οποίο πήρε το όνομα και η επαρχία. Αυτός στην αρχαιότητα λεγόταν Οάξης (το αναφέρει ο Βιργίλιος, βλέπε και εγκυκλ. ΗΛΙΟΣ). Ξεκινά από τον Ψηλορείτη, περνά από τα Ζωνιανά, Δισκούρι, δίπλα από το Γαράζο, Μουρτζανά, Πέραμα και χύνεται στο στόμιο μεταξύ Πανόρμου και Σκαλέτας. Σήμερα λέγεται Γεροπόταμος. Γη λοιπόν του Οάξη έπιασε η Αγχιάλη και κοντά στην Ίδη δηλαδή στα Ζωνιανά. Αλλά κι αν υποτεθεί ότι, όταν λέμε Οαξία Γη, εννοούμε τη Γη της αρχαίας Οάξου (Αξού) δεν αλλάζει τίποτε γιατί στην αρχαιότητα όλη η περιφέρεια των Ζωνιανών και Ανωγείων ανήκαν στο βασίλειο της Οαξού (Αξού). Άρα Οαξία ήταν και η Γη των Ζωνιανών. Γεννάται τώρα ένα άλλο ερωτηματικό. Που έμπηξε τα δάκτυλα της η Ρέα και ποια είναι τα αποτυπώματα των χεριών της; Το ένα χέρι είναι σίγουρα στου Πούλου. Είναι το μέρος που τελειώνει ο Οάξης (Θέση Μεσορούκουνο) και αρχίζουν πέντε ρυάκια να ανηφορίζουν προς τον Ψηλορείτη που αν τα δεις από ψηλά νομίζεις πως είναι μια γιγαντιαία ανοιχτή παλάμη χεριού, που σα να μουντζώνει, να δίνει πούλο όπως λέμε στην Κρήτη (γι αυτό λέγεται Πούλου). Αυτά τα ρυάκια – αποτυπώματα δακτύλων – είναι του Νησιού, του Καβδελιό, τα Ζουριδόσπηλια, του Πελεκατού και του Λαγκοπεράματος. Συνοψίζοντας όσα είπαμε παραπάνω έχουμε: Ιδαίοι το μέρος είναι στην Ίδη, Δάκτυλοι τα ρυάκια είναι σαν δάκτυλα ανοιχτά – Πούλος, Ο ποταμός λέγεται Οάξης – Οαξία Γη άρα: εκεί πρέπει οι αρχαίοι να τοποθετούν το ένα χέρι της Ρέας.
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΠΗΛΑΙΟ
Για το περίφημο σπήλαιο των Ζωνιανών επιλέξαμε ένα άρθρο του κ. Καλούστ Παραγκαμιάν που βασίζεται στο βιβλίο του “Του Σφεντόνη η Τρύπα” κι εκδόθηκε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ζωνιανών. Το θαυμάσιο αυτό βιβλίο μπορείτε να αγοράσετε από το Περίπτερο Υποδοχής στα Ζωνιανά.
Στο άρθρο του αυτό ο κ. Παραγκαμιάν αναφέρει:
Το σπήλαιο Σφεντόνη στα Ζωνιανά στην Κρήτη Το χωριό Ζωνιανά απέχει 43 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο και 52 από το Ρέθυμνο. Τα Ζωνιανά είναι χωριό με μακριά ιστορία και βρίσκεται στο Νομό Ρεθύμνου στην περιοχή Μυλοπόταμος. Το όνομα Ζωνιανά δόθηκε το 1920. Παλιότερα ονομάζονταν “Ζου ο Λάκκος”, ονομασία που ίσως προέρχεται από τον Δία (Ζευς).
Τα Ζωνιανά βρίσκονται στον Ψηλορείτη (όρος Ιδη) σε υψόμετρο 630 μέτρα και σε κοντινή απόσταση από τα γνωστά Ανώγεια. Η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η κτηνοτροφία. Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται το σπήλαιο “Σφεντόνη” ή “του Σφεντόνη η Τρύπα”.
Πρόκειται για ένα από τα ομορφότερα σπήλαια της Ελλάδας με πλούσιο σταλακτιτικό και σταλαγμιτικό διάκοσμο. Ακολουθήστε τις πινακίδες στην είσοδο του χωριού και γρήγορα θα φτάσετε στο χώρο στάθμευσης. Ακριβώς δίπλα υπάρχει περίπτερο υποδοχής με πανοραμική θέα.
Εδώ θα αγοράσετε και το εισιτήριο σας, το οποίο στοιχίζει 4 (2004). Στο σπήλαιο δεν μπορείτε να μπείτε μόνοι σας αλλά με ειδικά εκπαιδευμένο ξεναγό, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την ασφάλεια και την δική σας και του σπηλαίου και θα σας εξηγήσει όλα τα μυστικά του.
Οι ξεναγοί είναι κάτοικοι του χωριού και μεγάλωσαν παίζοντας στις στοές της σπηλιάς, πολύ πριν γίνει ειδική διαμόρφωση για τους επισκέπτες. Δύσκολα θα μπορούσε να βρεθούν πιο κατάλληλα άτομα για τη θέση αυτή. – χάρτης του σπηλαίου Ζωνιανών – Από το περίπτερο υποδοχής ένα πλακόστρωτο μονοπάτι οδηγεί στην είσοδο του σπηλαίου.
Παλιότερα η είσοδος είχε άνοιγμα ένα μέτρο περίπου, αλλά σήμερα έχει διανοιχτεί και διαμορφωθεί για να επιτρέπει την άνετη και ασφαλή πρόσβαση στους πολλούς επισκέπτες. Μπαίνοντας στο εσωτερικό του σπηλαίου θα περπατήσετε μαζί με τον ξεναγό πάνω σε μεταλλικούς διαδρόμους με σχοινιά στο πλάι, που δίνουν επιπλέον αίσθηση ασφάλειας στα κατηφορικά κομμάτια.
Το σπήλαιο καταλαμβάνει έκταση 3000 τ.μ. κι είναι από τα εντυπωσιακότερα στην Ελλάδα. Στα 270 μέτρα της διαδρομής του, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει πως η φύση με πολύ υπομονή αυτοσχεδιάζει και δημιουργεί με σταγόνες νερού κι άλατα, ένα αισθητικό υπερθέαμα.
Ογκώδεις κολώνες δημιουργούν δαιδαλώδη διαμερίσματα μέσα στο σπήλαιο. Αναρίθμητοι σταλακτίτες και σταλαγμίτες, ποικιλόμορφοι και πολύχρωμοι, διακοσμούν τις αίθουσες του σπηλαίου. Σε πολλά σημεία υπάρχουν λιθωματικές λεκάνες νερού και “μαργαριτάρια σπηλαίων”. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η λάμψη από μικροσκοπικούς κρύσταλους ανθρακικού ασβεστίου.
Η ζωή μέσα στο σπήλαιο Αντίθετα από την πρώτη εντύπωση, τα σπήλαια δεν είναι άδεια από ζωή. Η ζωή εδώ είναι απόλυτα εναρμονισμένη με τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στο εσωτερικό του σπηλαίου: αιώνιο σκοτάδι, υγρασία και ελάχιστη τροφή. Τα ζώα που ζούν στο σπήλαιο είναι διάφανα ή άχρωμα, τυφλά και συνήθως μικροσκοπικά και λεπτεπίλεπτα. Στο σπήλαιο ζουν επίσης πολλές νυχτερίδες κι η παρουσία τους επιβεβαιώνεται από μαυρισμένες περιοχές στην οροφή. Το μαύρο χρώμα προέρχεται από τα περιττώματα τους και βρίσκεται στην οροφή γιατί οι νυχτερίδες κρέμονται ανάποδα. Μια νυχτερίδα καταναλώνει το βάρος της σε έντομα καθημερινά, άρα η ποσότητα των περιττωμάτων που παράγει είναι εξαιρετικά μεγάλη κι αποτελεί τροφή για τα άλλα ζώα που συμβιώνουν στο σπήλαιο. Αλλες πηγές τροφής είναι τα υπολείμματα από το φαγητό των ποντικών, όπως τσόφλια από βελανίδια. Επίσης τα περιττώματα των ποντικών ή ζώα που μπήκαν στη σπηλιά για να βρουν καταφύγιο αλλά δεν μπόρεσαν να βρούν την έξοδο και πέθαναν μέσα στο σπήλαιο.
Πως δημιουργούνται οι σταλακτίτες κι οι σταλαγμίτες Βαθιά μέσα στο σπήλαιο, μόνο ο ήχος από τις σταγόνες που πέφτουν από την οροφή σπάζει την μονοτονία της σκοτεινής και σιωπηλής σπηλιάς. Το ανθρακικό ασβέστιο που είχε διαλύσει το νερό καθώς περνούσε από τις χαραμάδες των ασβεστολιθικών πετρωμάτων, κρυσταλλώνεται περιφερειακά μιας σταγόνας. Σιγά σιγά δημιουργείται ένας μικρός εύθραυστος σωλήνας. Οταν φράξει, το νερό αρχίζει να κυλάει στην εξωτερική του επιφάνεια, περισσότερο ανθρακικό ασβέστιο συσσωρεύεται επάνω στον αρχικό σωλήνα και ο σταλακτίτης αρχίζει να δημιουργείται. Ακριβώς από κάτω, εκεί που πέφτουν οι σταγόνες, δημιουργούνται οι σταλαγμίτες. Είναι άπειρη η ποικιλία μεγεθών και σχημάτων που μπορούν να δημιουργηθούν. Αν στο νερό υπάρχουν διαλυμένα οξείδια μετάλων, τότε οι σταλακτίτες κι οι σταλαγμίτες είναι έγχρωμοι. “Του Σφεντόνη η Τρύπα”, η λαϊκή ονομασία του σπηλαίου Ζωνιανών Το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε από παλιά σαν κρησφύγετο. Εδώ είχε βρεί καταφύγιο ένας αντάρτης (χαϊνης) από τα Σφακιά, ο Σφεντόνης. Μια μέρα που καθόταν στην είσοδο κι έψηνε κρέας, τον είδε ένας νεαρός που πλησίασε και του ζήτησε λίγο. Ο Σφεντόνης από θυμό ή από φόβο μην τον προδώσει, τον κλώτσησε τόσο δυνατά με την μπότα του (στιβάνι) που τον σκότωσε. Οι θρύλοι γύρω από το σπήλαιο Ζωνιανών Στο σκοτεινό σπήλαιο κρυβόταν μια όμορφη νεράιδα, που έβγαινε συγκεκριμένη ώρα κάθε μέρα για να πάει στη γειτονική πηγή και να πιεί νερό. Ενας βοσκός την είχε δει πολλές φορές, αλλά μόλις προσπαθούσε να την πλησιάσει αυτή έτρεχε και κρυβόταν μέσα στο σπήλαιο. Ο πόθος κι η περιέργεια τον έκαναν να την παραμονέψει. Μόλις φάνηκε η νεράιδα ο βοσκός την χτυπά με μια πέτρα που πετά με την πάνιν σφεντόνα του. Η νεράιδα τραυματισμένη κατορθώνει να τρέξε και να κρυφτεί μέσα στο σπήλαιο, αφήνοντας στην είσοδο του το ματωμένο της μαντήλι. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, ο βοσκός πλησίασε την πληγωμένη νεράιδα και γοητευμένος από την ομορφιά της έσκυψε να τη φιλήσει. Η νεράιδα τον απώθησε και του υποσχέθηκε πως αν δεν την πειράξει θα τούδινε ένα καλάμι με μετάξι που θα το έγνεθε όλη η οικογένεια του χωρίς να τελειώνει ποτέ. Ο βοσκός όμως δεν άντεξε και τελικά την φίλησε παρά τις αντιρρήσεις της. Κλαίγοντας η νεράιδα τον καταράστηκε να τρέμουν τα χέρια του ίδιου και όλης της οικογένειας του.
Ο σκελετός του μικρού παιδιού Ενα τραγικό συμβάν εξελίχτηκε στο σπήλαιο, άγνωστο πότε. Πριν μερικές δεκαετίες βρέθηκε έξω από τον τελευταίο θάλαμο ο σκελετός ενός μικρού παιδιού. Ο σκελετός ήταν καλυμμένος από ασβεστολιθικό υλικό, άρα είχε παραμείνει αιώνες ολόκληρους μέσα στο σπήλαιο. Δεν υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με τον θάνατο του παιδιού αυτού. Ισως μπήκε στο σπήλαιο αλλά δεν κατάφερε να ξαναβγεί, παγιδευμένο στις λαβυρινθώδεις διακλαδώσεις του σπηλαίου. Θα μπορούσε βέβαια να είναι κι ο σκελετός του έφηβου που σκότωσε ο Σφεντόνης…