Στην εφημερίδα «Κρητική ενότητα» που κυκλοφόρησε σε πανηγυρικό τεύχος, για να τιμήσει τα σαράντα χρόνια από το ολοκαύτωμα των χωριών του Κέντρους, περιλαμβάνονται 28 κείμενα (ιστορικά, πανηγυρικά, ποιητικά, αποσπάσματα παλιών δημοσιευμάτων), στα οποία ο καθένας από τους 17 γράφοντες παρουσιάζει ότι νομίζει και αισθάνεται για την τραγική μα ηρωική επέτειο, ελεύθερα και με δική του ευθύνη, όπως άλλωστε σημειώνει και ο εκδότης.
Επειδή έχω το τραγικό προνόμιο, να φέρω το ίδιο όνομα με 10 από τα θύματα του χωριού μου, το Γερακάρι, θεωρώ υποχρέωση και καθήκον μου, για να προασπίσω τη μνήμη των 165 δολοφονηθέντων των χωριών του Κέντρους στις 22 Αυγούστου του 1944, να σχολιάσω το περιεχόμενο της εν λόγω έκδοσης, με λίγα λόγια αλλα εφ’ολης της ύλης.
Γενικά παρουσιάζεται το δράμα που «παίχτηκε» στα ηρωϊκά χωριά, σ’ ‘ολες του τις διαστάσεις αλλά χωρίς υπερβολές, που άλλωστε δεν χρειάζονται από όλους τους γράφοντες, αρκετοί από τους οποίους ήσαν αυτόπτες μάρτυρες των συμβάντων. Η ηρωϊκή στάση των θυμάτων είναι αναμφισβήτητη και είναι σίγουρο πως ακούστηκε ο Εθνικός Ύμνος και λόγια παλληκαρίσια από τους μελλοθάνατους. Κανένας τους δεν δείλιασε, κανένας τους δεν κιότεψε.
Αναφέρω παραπάνω «από πολλούς γράφοντες». Υπάρχει μια εξαίρεση , αποκαρδιωτική γιατι αυτή αφορά ένα πνευματικό άνθρωπο, ο οποίος στο άρθρο του, που φέρει τον τίτλο «η στρατηγική ..», μόνο στην εισαγωγή του (περιέχει 32 λέξεις), αναφέρεται στην καταστροφή με γενικότητες. Στις υπόλοιπες από τις 357 λέξεις που συνολικά περιέχει το άρθρο του, ασχολείται αποκλειστικά με κατηγορητήριο εναντίων των συμμάχων και κυρίως των Άγγλων. «οι Άγγλοι όσους είχαν φίλους, όσους πλησίασαν, όσους πλήρωσαν, ή όσους εργάστηκαν γι’ αυτούς με ανιδιοτέλεια τους χρησιμοποίησαν για τους ΑΠΩΤΕΡΟΥΣ σκοπούς τους, και όχι για το τοπικό, το Κρητικό ή το ελληνικό συμφέρον. Και οι απώτεροι αυτοί σκοποί ήσαν η διατήρηση του συστήματος, που μόνο με την επαναφορά του Βασιλιά και την εξουδετέρωση των προοδευτικών δυνάμεων θα επιτύγχαναν. Καθαρά και ξάστερα». Καταφέρεται και προσωπικά εναντίον του Λη- Φέρμορ, τον «κατηγορεί φιλόδοξο, αποδίδοντάς τους συγχρόνως ταπεινά ελατήρια. Και άλλα πολλά παρόμοια. Σ’ αυτές τις 317 λέξεις αρθογράφος εκφράζει όλο το παραταξιακό του μίσους εναντίων των Άγγλων «που έσπειραν τη διχόνοια στη Κρήτη».
Οι άνθρωποι του Κέντρους «δούλεψαν» με τους Άγγλους , πολέμησαν , βασανίστηκαν, και πέθαναν για το συμμαχικό γενικότερα αγώνα, προς τιμήν τους. Όσοι δεν «δούλευαν» τότε με τους Άγγλους- αυτό το «είδος» δεν υπήρχε στα συγκεκριμένα χωριά-, που εν πάση περιπτώσει αποτελούσαν μια μικρή μειοψηφία του Κρητικού λαού, ήσαν είτε «αδιάφοροι» ή συνεργάτες των Γερμανών. Οι τελευταίοι ευτυχώς ελάχιστοι. Και αποτελεί τουλάχιστον ύβρη στη μνήμη των Θυμάτων της Ναζιστικής θηριωδίας, με το να τους αναφέρουν άνθρωποι ίσως άσχετοι με την Εθνική Αντίσταση, πως «δούλευαν» για τους Άγγλους, που σημαίνει για ξένα συμφέροντα. Υπενθυμίζω στον αρθρογράφο της «Στρατηγικής» ότι ομοϊδεάτης του, πρόσφατα, κυκλοφόρησε βιβλίο όπου γράφει ξεκάθαρα πως η οργάνωση του, εκτελούσε διαταγές του Συμμαχικού Στρατηγείο υ Μέσης Ανατολής (Σ.ΣΜ.Α).
Αυτοί που αγωνίστηκαν στην Εθνική Αντίσταση, τη συνολική αντίσταση, και συνεργάστηκαν με τους Άγγλους, σαν εκπροσώπους του Σ.Σ.Μ.Α, είναι υπερήφανοι, ή πέθαναν υπερήφανοι, γιατί με τον αγώνα τους συνέβαλαν στην συντριβή του Φασισμού –Ναζισμού, με αποτέλεσμα εμείς σήμερα να απολαμβάνομαι τα αγαθά μιας ελεύθερης και δημοκρατικής πατρίδας. Και φυσικά δεν είμαι συνήγορος της Αγγλικής πολιτικής, που εφάρμοσε παρόμοιες μεθόδους στην Κύπρο, τις οποίες μεθόδους αλλά και όλη πολιτική της Αγγλίας, υψώνοντας τη φωνή του, κατηγόρησε τον Λή – Φέρμορ όταν χρειάστηκε. Και εναι γνωστό πόσο βαρύνουν τα λόγια ενός πνευματικού ανθρώπου, σαν τον Λή Φέρμορ. Τελειώνοντας για τα αναφερόμενα στη «Στρατηγική», παρακαλώ όσους έχουν αποδεικτικά στοιχεία για το «οι Άγγλοι έσπειραν διχόνοια στη Κρήτη», να τα παρουσιάσουν στη δημοσιότητα. Είναι εθνικό καθήκον αυτό. Ο Ελληνικός λαός πολλές φορές στο παρελθόν εχει εξαπατηθεί και κοροϊδευτεί από ξένα συμφέροντα». Δεν είναι όμως σωστό τα δικά μας «στραβοπατήματα», αν υπάρχουν τέτοια, να τα φέρνουν πάντα σε ξένους. Εγώ πάντως αναφέρομαι , για να μην υπάρξουν παρεξηγήσεις, στην περίοδο 1941-1944 και για την Κρήτη. Ένα άλλο αφιέρωμα στο ίδιο φύλλο, τιτλοφορείται «165 νεκροί – γιατί»;. Μου είναι δύσκολο να καταλάβω το νόημα του «γιατί»; Αυτοί που κατακρεουργήθηκαν ήξεραν. Ο γραφάς ήταν αυτόπτης μάρτυρας της συμφοράς στην Κρύα Βρύση, για με το μάτι του μικρού παιδιού είναι τα συμβάντα. Μετά όμως από σαράντα χρόνια, πέφτει σε μια ιστορική ανακρίβεια, γράφοντας πως η ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση πήρε εκδίκηση για την «Καταστροφή του Κέντρους, αναφέροντας τα γεγονότα της 11-9-1944 στη Σ. Ασωμάτων και εν συνεχεία τα της ενέδρας στις Λινές. Αδικεί όμως έτσι την αντίσταση, την ιστορία και τη μνήμη των θυμάτων. Με 50 Γερμανούς νεκρούς- έτσι γράφει- στο καρτέρι των Ποταμών πάρθηκε εκδίκηση; Γιατί κατά διαστήματα 22-30 Αυγούστου δεν χτύπησαν τους Γερμανούς που ανενόχλητοι πηγαινοέρχονταν κουβαλώντας το βιος των δυστυχισμένων χωριών, μπροστα από το «λημέρι» τους τις Αραβάνες, οπότε κάποιο «όφελος» μπορούσε να προκύψει; Εδώ έχει τη θέση του το «γιατί»; Της επικεφαλίδας και ίσως αυτό να εννοεί ο γράψας. Οπωσδήποτε όμως αυτό το «γιατί», θα διερευνηθεί μελλοντικά από κάποιον που ο χρόνος ή ωριμότερη σκέψη, θα τον προφυλάξουν από τις οποιεσδήποτε σκοπιμότητες.
Η αντίσταση αδικείται με τα γραφόμενα στο άρθρο, γιατί στη Σχολή Ασωμάτων δεν έγινε καμία «μάχη» εναντίον των 3 Γερμανών γραφειοκρατών που τα ντουφέκια τους τα είχαν κρεμασμένα στον τοίχο. Είναι γνωστό τι έγινε και δεν είναι στο θέμα μου σημειώνω μόνο πως τα εφόδια των οποίων έγιναν κάτοχοι αντάρτες, ήσαν εισοδήματα της Σχολής και όχι λάφυρα από τα καταστραφέντα προ 14 μόλις ημερών χωριά, τα οποία επί 10 ημέρες τα κουβαλούσαν ανενόχλητοι οι Ναζήδες στο Γυμνάσιο Αρρένων Ρεθύμνου. Η σιωπή πολλές φορές είναι χρυσός. Κατι άλλοι το τηρούν και δεν χάνουν. Από τους 5 συνεργάτες της «Κρητικής Ενότητας» που αναφέρονται στην απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε, οι 4 την παρουσιάζουν σαν μια από τις αφορμές της καταστροφής ενώ παραδέχονται πως η πραγματική αιτία ήταν να χτυπήσουν στην καρδιά την αντίσταση.
Και μόνο ο συγγράψας την «Στρατηγική» γράφει: «Τα Χωριά του Κέντρους κάηκαν γιατί ο Λη – Φέρμορ επιζήτησε με φορτικότητα να οργανώσει τη θεαματική απαγωγή του Κράϊπε. Και όσα χωριά τον βοήθησαν από αγωνιστική διάθεση και αγνό πατριωτισμό εκπλήρωσαν τις μικρές φιλοδοξίες του – και της παρέας του»
Σαν απάντηση σ’ αυτή τη μονολιθική θέση, παραθέτω ότι ακριβώς γράφει ένας δάσκαλος – συνεργάτης στο ίδιο φύλλο, σαν καλύτερο μνημόσυνο, λέγει, προς τους ηρωϊκούς νεκρούς: «να δίνεται σωστή διάσταση, πέρα από μικροκομματικούς υπολογισμούς και μικροπαραταξιακές σκοπιμότητες, στο μεγαλειώδες έπος της αντίστασης του περήφανου και αδούλωτου λαού μας που άρχισε στις 28 Οκτωβρίου 1940 και δεν σταμάτησε παρα μόνο όταν έφυγε και ο τελευταίος Γερμανός από τον τόπο μας.
Το να γράφομε και να πιστεύομαι πως η απαγωγή του Κράϊπε ήταν η αιτία της καταστροφής των χωριών του Κέντρους, είναι σαν να παραδεχόμεθα πως αυτή και μόνο την υπηρεσία πρόσφεραν τα θύματα στην αντίσταση. Η αλήθεια όμως είναι πολύ διαφορετική πολύ διαφορετική πολύ γνωστή.
Οι Γερμανοί ήθελαν να καλύψουν την αποχώρηση τους που θα συμπληρωνόταν μετά 3 ακριβώς εβδομάδες και χτύπησαν εκεί που φοβούνταν. Η απαγωγή ήταν μια από τις αφορμές καθώς έλεγαν, αλλά ως γνωστόν είχε γίνει 5 μήνες προηγουμένως, ενώ χτυπούσαν άμεσα και ανελέητα σαν ήθελαν να εκδικηθούν.
Πιστεύω και εγώ πως η απαγωγή του Γερμανού Στρατηγού δεν ήταν η ενέργεια σωφροσύνης και σκοπιμότητας, παρά το ότι ο στόχος ήταν αιμοσταγής Μίλερ και όχι ο Κράϊπε. Πιστεύω όμως επίσης πως τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας στην Κρήτη δεν θα ήσαν μήτε κατά ένα λιγότερα , αν δεν γινόταν η απαγωγή.
Κλείνοντας τη διαμαρτυρία μου αυτή , θέλω να τονίσω προς άρση κάθε παρεξήγησης, ότι, μήτε τον αθρογράφο της «Στρατηγικής», που είναι ένας καταξιωμένος συγγραφέας, μήτε με τον παρουσιαστή του «165 νεκροί- Γιατί;» που είναι κι αυτός πνευματικός άνθρωπος έχω καμία προσωπική διαφορά. Ο τελευταίος μάλιστα εκτός από συγγενής μου, είναι και πολύ αγαπητό μου πρόσωπο.
Εξέφρασα απλώς τις αντιθέσεις μου στις θέσεις τους, τις συγκεκριμένες, που κατά τη γνώμη μου, θίγουν άμεσα η και έμμεσα, την ιερή για μένα μνήμη των συγγενών , χωριανών και κοντοχωριανών μου, που με απάνθρωπο τρόπο θανατώθηκαν στις 22 Αυγούστου 1944, κατά τα ολοκαυτώματα των 8 χωριών του Κέντρους.
Του Νικ. Α.Κοκονά (Εφημ. ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΙΣΗΣ 30/11/84)