Είναι μοναδική εμπειρία να καταφεύγεις σε μνήμες για να βιώσεις την ατμόσφαιρα εορτών μιας άλλης εποχής.

Καθένας κάτι έχει να πει από αυτά που έζησε γράφοντας έτσι ιστορία.

Ας ακούσουμε μέσα από τις μνήμες αυτές χριστουγεννιάτικες καμπάνες σε Ρεθεμνιώτικα καμπαναριά.

Αναφέρει ο κ. Γιάννης Τσακπίνης, απόστρατος αξιωματικός, σε ένα νοσταλγικό του οδοιπορικό από αυτά που έχουν εξασφαλίσει ένα φανατικό κοινό…

Καθένας κάτι έχει να καταθέσει για τις γιορτινές προετοιμασίες με κοινό παρανομαστή όμως τη… «φούσκα» του χοίρου.

Όπως φαίνεται αυτό ήταν το κρυφό όνειρο των αγοριών γι’ αυτό και πολλά ήταν εκείνα που προσπαθούσαν νωρίτερα να την εξασφαλίσουν δεσμεύοντας με «λόγο τιμής» τους στενούς συγγενείς.

Απαραίτητη ήταν η γενική καθαριότητα σε όλα τα σπίτια, η προετοιμασία των ρούχων της γιορτής που φυλάσσονταν ευλαβικά στο μπαούλο, αφού δεν ήταν εύκολη η αντικατάστασή τους εκείνες τις δύσκολες εποχές. Αν τώρα είχε πάει καλά η χρονιά κι είχε βεντέμα, υπήρχε ελπίδα ο πατέρας που κατέβαινε στη χώρα για τις προμήθειες να κρατούσε και παπούτσια για τα μικρότερα παιδιά.

Ήταν μαρτύριο για το γονέα να υπάρχουν στην οικογένεια παιδιά που δεν βοηθούσαν οι ηλικίες να καλύπτει το ένα αδελφάκι ανάγκες του άλλου. Τα μικρότερα πορεύονταν συνήθως με τα παπούτσια των μεγαλύτερων. Με τα μικρότερα ήταν το πρόβλημα.

Έτσι δεν ήταν σπάνιο να φωλιάσει πίκρα σε παιδικές καρδιές αν δεν γινόταν το όνειρο πραγματικότητα. Επειδή όμως η ελπίδα πεθαίνει τελευταία απέμενε να περιμένουν οι αδικηθέντες το Πάσχα μήπως δικαιωθούν.

Απαραίτητη προϋπόθεση για να γιορτάσουν οι Χριστιανοί τη γέννηση του Θεανθρώπου ήταν να νηστέψουν σαράντα μέρες. Η έναρξη της νηστείας ήταν η γιορτή του Αγίου Φιλίππου.

Στο πλαίσιο της προετοιμασίας ήταν και η εξομολόγηση για να ολοκληρωθεί η διαδικασία της ψυχικής μέθεξης στη μεγάλη γιορτή με τη θεία κοινωνία.

Οι χριστουγεννιάτικες καμπάνες σήμαιναν κυρίως νύχτα. Οι λειτουργίες ήταν νυκτερινές στα περισσότερα χωριά.

Ήταν και το μοναδικό ξύπνημα που δεν προκαλούσε γκρίνια στους μικρότερους. Μέρα γιορτής ήταν αμαρτία να προκαλείς ένταση μουρμουρίζοντας.

Όπως συμβαίνει συνήθως τα Χριστούγεννα ήταν και μια μεγάλη δοκιμασία για τη νοικοκυρά, αφού έπρεπε από μέρες πριν να περάσουν όλα από τα χέρια της. Ακόμα και η λιγότερο δραστήρια αυτή την περίοδο έπρεπε να δείξει μεγάλη προκοπή. Να καθαρίσει γωνιά γωνιά και με πολλή σχολαστικότητα το σπίτι, να ετοιμάσει κουραμπιέδες και μελομακάρονα, να φροντίσει για το χριστόψωμο που ήταν για όλες τις γυναίκες της εποχής μια ευκαιρία ανάδειξης των ιδιαίτερων χαρισμάτων τους στη νοικοκυροσύνη.

Εδώ οι ρόλοι μοιράζονταν. Η γυναίκα δεν είχε δικαίωμα κατά τα κοινωνικά πρότυπα να γυρίζει στην αγορά. Ο άνδρας του σπιτιού είχε την ευθύνη να φροντίσει για όλα. Στο μέτρο του δυνατού πάντα. Συνήθως όμως κανένα από τα στοιχειώδη για το γιορταστικό τραπέζι δεν έλειπε από το ζεμπίλι.

Στις γειτονιές που προσπαθούσαν να ξαναβρούν το δρόμο τους στη ζωή οι ξεριζωμένοι Μικρασιάτες μέρες πριν από τα Χριστούγεννα επικρατούσε πυρετώδης προετοιμασία. Μπορεί να έμενε σε παράγκα που λέει ο λόγος η Μικρασιάτισσα αλλά το σπίτι έπρεπε να λάμψει. Έβγαζε ατμούς λοιπόν το καζάνι κι ευώδιαζε η αλυσίβα με τα δαφνόφυλλα, ενώ πηγαινοέρχονταν οι ταβάδες στο φούρνο με τους κουραμπιέδες και τα «φοινίκια».

Παραμονή θα έβγαιναν τα παιδιά να πούνε τα κάλαντα. Μια παράδοση που τηρούσαν με συνέπεια οι μικροί καλαντιστάδες γιατί θα είχαν την ευκαιρία να δουν στις τσέπες τους και κανένα νόμισμα πέρα από τα τραταρίσματα.

Οι σύλλογοι στο μεταξύ, των Κυριών και του Λυκείου των Ελληνίδων είχαν μοιράσει τα πακέτα αγάπης, ακόμα και το πιο ταπεινό σπιτάκι θα εύρισκε έξω από την κουρελού που αντικαθιστούσε την πόρτα που δεν υπήρχε, ένα πακέτο ή ένα ζεμπίλι.

Καμιά οικογένεια των ευκατάστατων Ρεθεμνιωτών δεν ένοιωθε άνετα αν δεν είχε κάνει το χρέος της στο συνάνθρωπο.

Μετά το χριστουγεννιάτικο τραπέζι ξεκινούσε η άλλη κοινωνική υποχρέωση να «πούνε τη γιορτή». Μια συνήθεια που αναβάθμιζε τις ανθρώπινες σχέσεις και έφερνε όλους πιο κοντά.

Οι γιορτές βέβαια δεν είχαν καμιά σχέση με τις σημερινές που συνήθως γίνονται σε μια πιτσαρία ή ταβέρνα.

Οι εορτάζοντες είχαν το σπίτι ανοικτό από νωρίς και ο δίσκος δεν άδειαζε από ποτηράκια για λικέρ, ή ρακί, ούτε και ο δίσκος με κουραμπιέδες και μελομακάρονα για να τραταριστεί ο επισκέπτης. Για δώρα τώρα ούτε λόγος. Μετρούσε περισσότερο η ανθρώπινη επαφή.

Εκείνα τα Χριστούγεννα του 40 ήταν από τα χειρότερα που έζησε ο τόπος. Οι νέοι έλειπαν στο μέτωπο. Οι άλλοι στα μετόπισθεν ζούσαν μέρες αγωνίας. Ήδη σε κάποια σπίτια είχαν πένθος. Ήταν οι πρώτοι νεκροί που έπεσαν στο μέτωπο. Ανάμεσά τους ο Κωστής Παπαδάκης, που ο θάνατός του προκάλεσε αίσθηση γιατί η οικογένειά του ήταν ιδιαίτερα αγαπητή σε όλους.

Για τα Χριστούγεννα στο μέτωπο μας πληροφορεί στο ημερολόγιό του ο Εμμανουήλ Σταγάκης. Πρόκειται για μια συγκλονιστική μαρτυρία:

Τα Χριστούγεννα περνούσαν απαρατήρητα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου οι ναζί αφάνιζαν εκατομμύρια αθώους.

Σ’ ένα παράρτημα του Μαουτχάουζεν όμως το Μέλκ συνέβη κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για τις ιστορικές αναφορές μας. Εκεί στο υπόγειο αυτό εργοστάσιο της Στάγερ (Steyr-Daimler-Puch) στο οποίο κατασκευάζονταν κυρίως ρουλεμάν και άλλα εξαρτήματα βρέθηκε έγκλειστος και ο σπουδαίος εκείνος Ρεθεμνιώτης ο Κώστας Ξεξάκης.

Η εργασία σκληρή κάτω από συνθήκες απάνθρωπες είχε εξαφανίσει κάθε σκέψη από τους δυστυχισμένους κρατούμενους, που πέρα από το βασανιστικό αίσθημα της πείνας δεν τους απασχολούσε τίποτα άλλο.

Μια νύχτα, γράφει σε κάποιο του δημοσίευμα ο Ξεξάκης, εκεί που δούλευαν, κάνει νόημα ένας κρατούμενος διακριτικά για να μην καταλάβει ο φρουρός ότι θέλει κάτι να πει.

Με μεγάλες προφυλάξεις πλησίασαν όσοι μπορούσαν περίεργοι ν’ ακούσουν. Μόλις ήταν κατάλληλη στιγμή ο κρατούμενος που τους κάλεσε, έδειξε το σημείο που με γραμμές προσπαθούσε να διατηρήσει την αίσθηση του χρόνου.

«Απόψε είναι Χριστούγεννα» είπε μόνο και μετά με φωνή όσο μπορούσε πιο χαμηλή άρχισε να ψάλει ένα χριστουγεννιάτικο ύμνο. Η φωνή του -ήταν ψάλτης στον τόπο του το Βόλο- γλύκανε τις καρδιές των ακροατών του που άρχισαν μετά από καιρό να νοιώθουν δάκρια στα μάτια. Αντάλλαξαν βιαστικά ευχές και έσπευσαν να γυρίσουν στο πόστο τους.

Αυτά όμως τα Χριστούγεννα δεν τα ξέχασε ποτέ ο Κώστας Ξεξάκης. Και τα αναφέρει μεταξύ άλλων σε κείμενα αυτοβιογραφικά.

Ας ευχηθούμε ποτέ πια να μη ζήσουν οι άνθρωποι Χριστούγεννα της ανάγκης και της στέρησης κάθε αγαθού. Και μαζί με το θεάνθρωπο να ξαναγεννηθεί στις καρδιές του σημερινού παραζαλισμένου από τις συνθήκες που επικρατούν ανθρώπου, ό,τι πολυτιμότερο στους καιρούς μας: Η Ελπίδα!