Το πρόσφατο δημοσίευμα στα Ρεθεμνιώτικα Νέα για τον αείμνηστο Μανόλη Βογιατζάκη και την οικογένειά του με βάζει σε πειρασμό να προσπαθήσω να το κάνω εναργέστερο με μια σειρά από 14 φωτογραφικά τεκμήρια, μερικά από τα οποία αδημοσίευτα και άλλα δημοσιευμένα στο βιβλίο μου Έναντι Σχολής Χωροφυλακής.

Στο τεκμήριο αυτό, το οποίο διασώθηκε από τον Χριστόφορο Σταυρουλάκη αλλά δεν γνωρίσουμε τον ιδιοκτήτη του και φυλάσσεται στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης, στο πίσω μέρος φύλλου ημεροδείκτη με την ημερομηνία 7 Ιανουαρίου αναγράφονται τα αρραβωνιάσματα του καθηγητή Ιωάννη Βογιατζάκη από τον Άρδακτο με την Κυριακούλα Δετοράκηαπό το Ρέθυμνο. Η χρονολόγηση θα πρέπει να τοποθετηθεί μεταξύ των ετών 1902 και 1905, αφού γνωρίσουμε ότι ο Ιωάννης το 1901 είχε μετατεθεί στο Ημιγυμνάσιο Ρεθύμνου και ότι ο γιος του Μανόλης γεννήθηκε το 1906.

Ο Ιωάννης Βογιατζάκης ήταν από τους πρώτους που έχτισε την γαμήλια «φωλιά» του έξω από τα «Μπεντένια», το περιμετρικό δηλαδή τείχος του Ρεθύμνου. Ήταν η πρώτη κατοικία στην περιοχή που σήμερα ακούγεται ως «Σχολή Αστυνομίας» και «Σχολή Χωροφυλακής» και τότε ονομαζόταν «Νοσοκομείο», αφού μόλις είχε αποπερατωθεί το γνωστό κτήριο από τις Ρωσικές αρχές Κατοχής. Στη φωτογραφία εμφανίζεται να ποζάρει σε ώριμη ηλικία μέσα στην αγαπημένη του αυλή, δίπλα στο πηγάδι του κήπου του και με φόντο ότι έτυχε να υπάρχει δίπλα του. Όλα όμως μαρτυρούν την αγάπη του για τη φύση.

Την ίδια ώρα που ο Ιωάννης και η Κυριακούλα ανέτρεφαν τον μοναχογιό τους Μανόλη, ένας άλλος πολύ γνωστός καθηγητής του Ρεθύμνου, ο Μιχαήλ Πρεβελάκης ανέτρεφε τη μοναχοκόρη του Ελένη. Εκείνος όμως είχε μείνει χήρος και έπαιζε για το παιδί του ρόλο όχι μόνο πατέρα αλλά και μητέρας, γι’ αυτό και το έπαιρνε μαζί του ακόμη και στις κοινωνικές αλλά και στις επαγγελματικές του εκδηλώσεις, όπως εδώ, στο κέντρο της φωτογραφίας, το έτος 1919. Για την ιστορία ο θεολόγος καθηγητής και επίσκοπος στην αναμνηστική φωτογραφία του Ανώτερου Παρθεναγωγείου Ρεθύμνης είναι ο Αθανάσιος, ενώ στην άκρη αριστερά διακρίνεται ο εκλεκτός φιλόλογος Μάρκος Δασκαλάκης.

Τα δυο μοναχοπαίδια, καθηγητές πια και οι δύο, ο ένας φυσικός και η άλλη γυμνάστρια, έμελλε να ενώσουν τις ζωές τους, να ευτυχήσουν και να ακολουθήσουν ο ένας τον άλλο στον επέκεινα με διαφορά μόλις τρία χρόνια. Στη γαμήλια φωτογραφία, τότε που οι γάμοι γίνονταν στα σπίτια και όχι στις εκκλησίες, οι νεόνυμφοι και ο πεθερός απαθανατίστηκαν συμβολικά κάτω από το κάδρο της πρόωρα χαμένης μητέρας, που δεν πρόλαβε να γίνει πεθερά, της Αιμιλίας Δανδόλου, η οποία όπως λεγόταν και όπως φαίνεται κι εδώ ήταν καλλονή.

Σε απόσταση 30 μέτρων από το πηγάδι που είδαμε σε προηγούμενη φωτογραφία, ο Ιωάννης είχε κτίσει μια περίτεχνη στέρνα, με περιμετρικό καλντερίμι και χρυσόψαρα στα νερά της. Εδώ εμφανίζεται σε ρομαντική στάση της δεκαετίας του 1930 να κάθεται στο «αναβρυτήριο» η νύφη του Ελένη Πρεβελάκη, ενώ στο βάθος διακρίνεται το αρχοντικό Κοβάλσκι και το πολύπαθο κτήριο της κλινικής Μαρούλη, μετέπειτα Γηροκομείο, Πυροσβεστική και Φιλαρμονική.

Στη φωτογραφία φαίνεται το ίδιο σιντριβάνι στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ο Ιωάννης Βογιατζάκης ο νεότερος, ένας καλός επιστήμονας και με τις ίδιες ευαισθησίες με τους προγόνους του ως προς τις παλιές αξίες αλλά και το πράσινο, όρισε ως απαράβατη προδιαγραφή για την οικοδόμηση ενός μικρού τμήματος του κήπου πριν από μια δεκαετία τη διάσωση του σιντριβανιού. Πραγματικά κατόρθωσε να το διασώσει στον ακάλυπτο χώρο, αλώβητο από τους δυστροπούντες οικοδόμους.

Η Ελένη Πρεβελάκη με τον Μανόλη Βογιατζάκη ήταν ένα από τα ρομαντικότερα ρεθεμνιώτικα ζευγάρια. Στη φωτογραφία, η οποία έχει τραβηχτεί πιθανά πριν από τον γάμο τους, η Ελένη εμφανίζεται με φίλες ή συγγενείς της κοπέλες στη Φορτέτζα, σ’ έναν τόπο δηλαδή μη αναμενόμενο (αν μάλιστα θυμηθούμε την Κυρία Ντορεμί). Πίσω τους διακρίνεται το μεσοπολεμικό Ρέθυμνο με τους λόφους στα νότιά του γυμνούς, αφού τα φυτεμένα από την Φιλοδασική Ένωση Ρεθύμνης πευκάκια το 1925 δεν είχαν ακόμη μεγαλώσει.

Να τος ο κύριος Μανολάκης με τον Χόουπ (Hope), που τόσα άξιωσε σε χιλιάδες κυνηγούς του 26^ουΚυνηγιού Θησαυρού, την περασμένη Κυριακή. Τον Χόουπ, λοιπόν, τον ονόμασε έτσι η κόρη του Αιμιλία, με την ελπίδα ότι θα επιβιώσει, καθότι ο πατέρας της τον είχε περιμαζέψει νεογέννητο, παρατημένο και κακοπαθημένο, ώστε κανένας μας δεν του έδινε ελπίδα ζωής. Ο Χόουπ έγινε ένας αφοσιωμένος μεγαλόσωμος σκύλος, που συμπλήρωνε την τριάδα των σκύλων της γειτονιάς, μαζί με τον Πεπίτο της οικογένειας Δασκαλάκη και τον Χαν της οικογένειας Βιστάκη. Τότε ακόμα που οι άνθρωποι, παρότι δεν καλοπερνούσαν, δικαιολογούσαν στον εαυτό τους την πολυτέλεια να προστατεύουν κάποιο μη παραγωγικό ζωντανό.

Σ’ αυτή τη φωτογραφία ο Μανόλης Βογιατζάκης μας εύχεται καλές απόκριες. Ήταν τότε που όλοι οι γείτονες, παρ’ όλες τις διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες και τα διαφορετικά τους πιστεύω μοιράζονταν χαρές και λύπες. Εδώ στο πάντα φιλόξενο σπίτι του Αντώνη Βιστάκη και της Ευαγγελίας, φορώντας την άσπρη ποδιά ετοιμάζεται να τεμαχίσει το γουρουνόπουλο που είχε μαγειρέψει για όλους κάποια Τσικνοπέμπτη στα μέσα της δεκαετίας του 1960.

Να τον και στην αυλή του πατρικού του σπιτιού με τη γειτόνισσα καθηγήτρια μαθηματικών Ευαγγελία Ακτουδιανάκη-Βιστάκη στα δεξιά και την ισόβια νοικάρισσά του Ευαγγελία Βαλαρή στα αριστερά. Η κυρία Βαγγελίτσα είχε μετατρέψει το σπίτι με τον μεγάλο διάδρομο και τα πολλά δωμάτια αριστερά και δεξιά σε ένα ιδιότυπο και πρωτοποριακό για την εποχή youth hostel, δίνοντας στέγη σε δεκάδες οικότροφα κορίτσια και μη στενοχωρούμενη όταν αρκετές φορές αυτά δεν είχαν χρήματα να της δώσουν το αντίτιμο. Αντίθετα ευχαριστιόταν πολύ όταν αυτά έφευγαν καλοπαντρεμένα, όπως περίπου η Γεωργία Βασιλειάδου του ελληνικού κινηματογράφου.

Σ’ αυτή τη φωτογραφία ο Μανόλης Βογιατζάκης σε προχωρημένη ηλικία βρίσκεται μέσα στο στοιχείο του, στη φύση. Είχε πάρει την αγάπη γι’ αυτήν τόσο από τον πατέρα του όσο και από τις σπουδές του και προσπαθούσε να τη μεταλαμπαδεύσει και στους μαθητές/τριες του. Θυμάμαι ακόμα τη στενοχώρια του όταν ένα συνεργείο της ΔΕΗ είχε κόψει την κορυφή του πλατάνου που διατηρούσε επί της οδού Εσθήρ Λαβζόε (αργότερα Νικολάου και Μαρίας Καστρινάκη), επειδή κινδύνευε να μπλεχτεί με τα καλώδια του ηλεκτρικού δικτύου.

Αυτό ήταν το σπίτι του πατέρα του, φρεσκοβαμμένο, ακόμα και λίγο πριν από την κατεδάφισή του. Δεν ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακό ούτε ασφαλώς νεοκλασικό. Ήταν ένα τυπικό ρεθεμνιώτικο σπίτι της περιόδου αμέσως μετά την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, μεγάλων οπωσδήποτε διαστάσεων. Χαρακτηριστικές ήταν οι ζώνες και οι ευθείες του γραμμές, τις οποίες δημιουργούσαν εκατοντάδες καλολαξευμένες καντονάδες, που έντυναν και όλα του τα ανοίγματα.

Το σπίτι του πατέρα μου όμως δεν είναι το δικό μου, λέει και πιστεύει ο λαός και μαζί μ’ αυτόν και ο αείμνηστος ΜανόληςΒογιατζάκης. Όπως λοιπόν ο πατέρας του Ιωάννης, έτσι κι ο ίδιος έφτιαξε το δικό του γαμήλιο «κουκούλι», αρκετά διαφορετικό, χωρίς γραμμική διάταξη και σε πολλά επίπεδα. Οι ομοιότητες όμως δεν μπορούσαν να κρυφτούν: αντί της μυθικής αυλής εκείνου, μια εξαιρετική βεράντα ετούτο. Κι όσο για το ύψος, σχεδόν εφάμιλλα: ο ένας όροφος άνετα θα μπορούσε να γίνει και δύο!

Η παραπάνω λαϊκή παρατήρηση για το σπίτι του πατέρα δεν μπορούσε παρά να έχει συνέχεια και στα παιδιά, τον Γιάννη και την Αιμιλία. Πρώτη η Αιμιλία και αργότερα και ο Γιάννης, αναγκασμένοι από τις ανάγκες της ζωής έδωσαν ένα μέρος του κήπου για τη δημιουργία δύο από τις πιο καλοβαλμένες πολυκατοικίες του σημερινού Ρεθύμνου. Αλλά δεν έπαψαν να διατηρούν και το πατρικό σπίτι, με εκτεταμένο για τα μέτρα της πόλης και για την κεντρική του θέση κήπο. Ο Γιάννης, ευπατρίδης όπως και ο πατέρας του, δεν θα διανοούνταν να τον εκμεταλλευτεί, παρότι τον χαίρεται ελάχιστες μέρες τον χρόνο.

strharis@yahoo.gr