Το Ρεθυμνο μια από τις πλεον ενδιαφέρουσες πόλεις της Μεσογείου, κτισμένη στα βορεια παράλια της Κρητης με ιστορία στα Γράμματα και τις Τέχνες, διηγείται σήμερα τα απομεινάρια της μακραίωνης παρουσίας της. Το κομμάτι αυτός της γης που ξεκόβει από την ξρά για να χωθεί 700 περίπου μέτρα στη θάλασσα, δημιουργεί ένα ξεχωριστό «πάντρεμα ¨της πόλης με τη θάλασσα, κάτι που δεν συμβαίνει με τις άλλες πόλεις της Κρήτης. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ο,τι γράφει ο Παντελής Πρεβελάκης στο μυθιστόρημά του «Το χρονικό μιας Πολιτείας» για το Ρεθυμνο: «Η πολιτεία προχώρησε από το ακρογιάλι κατά τη στεριά με μεγάλη προφύλαξη, σαν α φοβόταν το περισσό το ξάπλωμα, κι έτσι, μέσα σε δέκα ή και δώδεκα- μπορεί και περισσότερους αιώνες-, απόμενε μικρή και μαζεμένη σαν αγαθό θεριό που χει τα πόδια του μέσα στο νερό και δεν του κάνει καρδιά να τα σύρει παρα πέρα..».
Το Ρέθυμνο, πόλη που καθορίζεται από την ιστορία της, με τους ψιλόλιγνους μιναρέδες, το φάρο, το κωδωνοστάσιο και πανω από όλα τον επιβλητικό όγκο του βεντσιάνικου φρουρίου που δεσπόζει, της Φορτέτζα, προτρέπει τους δεκάδες επισκέπτες να σταματήσουν και να τη φωτογραφήσουν, όπως έκαναν εδώ και αιώνες δεκάδες χαρτογράφοι και ζωγράφοι που θαμπωμένοι από την ομορφιά, κοντοστάθηκαν για την ζωντανέψουν στο χαρτί.
Η μονιμη εγκατάσταση ανθρώπων στο συγκεκριμένο χώρο αρχίζει κατά την τελευταία περίοδο των Μινωικών Χρόνων . τον 40 και 30 αιώνα π. Χ. παρατηρείται η πρώτη ακμή του, ως αυτόνομη πόλη, ενώ στα τέλη των Ρωμαϊκών χρόνων θα επισκιάσει από τις κοντινε΄ς πόλεις Λάππα και Ελεύθερνα. Όμως, στην αρχή της Βενετοκρατίας, το Ρέθυμνο θα ξεχωρίσει. Η μητροπολιτική Βενετία θα διαπιστώσει τα σημασία του. Το μικρό λιμάνι θα ενεργοποιηθεί και θα αποτελέσει σημαντικό σταθμό διαμετακομιστικού εμπορίου.
Στα τέλη αυτής της περιόδου θα αρχίζουν να οικοδομούνται τα μεγαλόπρεπα αναγεννησιακά κτίρια. Καλλιεργούνται τα γράμματα και αναπτύσσεται ένας λαμπρός πολιτισμός. Εκεί θα ακμάσει η πρώτη Ακαδημία καλών τεχνών των Vivi, κι εκει θα δράσουν οι συγγραφείς Μάρκος Μουσούρος, Γεώργιος Χορτάτζης , και ο ποιητής τους Κρητικού Πολέμου Μαρίνος Τζάνος Μπουνιαλής, που θα αποτελέσουν τη συμβολή του Ρεθύμνου στη αναγέννηση της κρητικής λογοτεχνίας. Θα ακολουθήσει πολύχρονη τουρκική κατοχή, ενώ η συμμετοχή των κατοίκων στην Επανάσταση του 1821 πληρώνεται με αθρόες σφαγές Χριστιανών και λεηλασίες των περιουσιών τους. Το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, το 1866, θα ολοκληρώσει την εικόνα της καταστροφής. Όμως, μετα τη συμβαση της Χαλέπας, αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για την τουρκική κυριαρχία.
Η πρώτη τοπική εφημερία που θα κυκλοφορήσει είναι «Ο Νέος Ραδάμανθυς», θα λειτουργήσει ο Θεατρικός σύλλογος «Αι Μουσαι» και θα ιδρυθεί ο «Φιλοεκπαιδευτικός Σύλλογος». Όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις θα αποφασίσουν να καταλάβουν την Κρήτη, στο Ρεθυμνο θα εγκατασταθούν οι Ρώσοι. Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα θα σημάνει την κοινή πορεία της πολης με τον υπόλοιποι Ελληνισμό.
Η πόλη του Ρεθύμνου έχει καταφέρει σήμερα να διατηρήσει τα βασικά χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας της. Το μπετόν μπορεί να έχει εκτοπίσει τα παραδοσιακά υλικά, ξενοδοχεία και πολυκατοικίες ξεφυτρώνουν παντού. Ωστόσο, το φρούριο , η παλιά αναγεννησιακή πόλη, και πάνω από όλα η σχέση της πόλης με τη θάλασσα, την κάνουν να ξεχωρίζει ως μια από τις πλέον ενδιαφέρουσας και γραφικές πόλεις της Κρήτης.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Κυριακή 20 Ιουλίου 1997
(επιμέλεια αφιερώματος Πέγκυ Κουνενάκη)