(Εκθεσις αυτοψίας)
του κ. Μανώλη Κουτάκη, δασκάλου, Μέλους Επαρχιακής Επιτροπής Αμαρίου
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ( Σπύρου Μαρνιέρου)
Προηγουμένως έχουμε παρουσιάσει χειρόγραφη “Εκθεση Αυτοψίας” του Μανώλη Κουτάκη, για την καταστροφή των Αμαριώτικων Χωριών του Κέντρους τον Αύγουστο του ’44. ( ΣΣ Αυτή περιέχεται σε άλλη θέση της παρούσης ενότητας ) Τούτη που παρουσιάζουμε είναι δακτυλογραφημένη και παρότι συμπίπτουν (περίπου) οι ημερομηνίες που συντάκτηκαν (χειρόγραφη και δακτυλογραφημένη) δεν είναι ταυτόσημες από πλευράς περιεχομένου.
Καίτοι δεν είναι ταυτόσημες, σε κανένα σημείο δεν συγκρούονται, εκτός απο ελάχιστες περιπτώσεις, εντελώς επουσιώδους σημασίας. Αντιθέτως η μια συμπληρώνει την άλλη και παρά την μέση αυθεντικότητα της χειρόγραφης και η παρατιθέμενη εμφανίζει εξίσου εξαιρετικό ενδιαφέρον και θα υποστηρίζαμε να ενταχθεί ανεπιφύλακτα στα σπουδαία ντοκουμέντα της Κεντριανής Τραγωδίας, αν δεν έπασχε απο ορισμένες ουσιαστικές αδυναμίες, όπως λ.χ που δεν είναι υπογραμμένη απο το μνημονευόμενο ως συντάκτη και επειδή αγνοούμε (είναι αυτονόητο) αν διασώζεται το σχέδιο της σε χειρόγραφο ή αλλο επίσημο δακτυλογραφημένο αντίτυπο. Προϋπόθεση που εφόσον συντρέξει θα της προσδώσει το αναμφισβήτητο κύρος.
Προσωπικώς βέβαια δεν αμφιβάλλουμε καθόλου για την πατρότητα του κειμένου. Και το “δείγμα γραφής” του Μ.Κ γνωρίζουμε κα η γνησιότητα της αποδεικνύεται απο απλή σύγκριση προς τη χειρόγραφη.
Καθώς γίνεται σαφές απο το περιεχόμενό της, ο Μ.Κ επισκέφτηκε το Γερακάρι στις 30 Αυγούστου 1944. Την επόμενη της αποχώρησης των Γερμανικών στρατευμάτων, ενώ απο τα άλλα χωριά Βρύσες- Ανω μέρος αποσύρθηκαν φαίνεται μια ή δύο μέρες νωρίτερα. Συνεπώς οριστική ημερομηνία αποχώρησης του εχθρού απο της περιοχή του Αμαριώτικου Κέντρους συνάγεται ευθέως η 29η Αυγούστου 1944.
Επισημαίνεται τουτο επειδή ο Μ. Κ. Στη χειρόγραφη Εκθεσή του την κρίσιμή αυτη ημερομηνία τη μεταθέτει στις 31 Αυγούστου 1944. Ατυχώς απο τα στοιχεία που διαθέτουμε να είμαστε κατηγορηματικοί ποια απο τις δύο ημερομηνίες ειναι η σωστή.
Υποθέτουμε, ενισχυόμενοι απο διάφορες πληροφορίες ως ορθότερη την ημερομηνία που προκύπτει απο τη δακτυλογραφημένη Έκθεση (29.8.44).
Καθώς επίσης θα παρατηρήσετε, η παρατιθέμενη Εκθεση συνοδεύεται απο σημείωμα του αειμνήστου Δικηγόρου Αντωνη Λίτινα (απο πλευράς γνησιότητας ακολουθεί την τύχη της έκθεσης του Μ.Κ), Προέδρου της Επαρχιακής Επιτροπής Αμαρίου (Ε.Ε.Α), συλλογικου οργάνου της Αντιστασιακής Οργάνωσης Αμαρίου (Ιούνιος 1941) και απευθύνεται στον Αρχηγό της Εθνικής Οργάνωσης Ρεθύμνης (Ε.Ο.Ρ), συνταγματάρχη Χρίστο Τζιφάκη, υπο την ιδιότητά του ως στρατιωτικού υπευθύνου στο Νομό Ρεθύμνης, θέση που κατείχε με έγκριση του Συμμαχικού Στρατηγείου Μεσης Ανατολής, απο τους τελευταίους μήνες του πρώτου χρόνου της Γερμανικής Κατοχής (1941).
Σ.Α.Μ.
ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΑΝΤΩΝΗ ΛΙΤΙΝΑ
ΠΡΟΣ
Τον Στρατιωτικόν Διοικητήν Ρεθύμνης
Η επαρχία μας υπέστη τη μεγάλη θυσία. Καμία πολεμική ρήση ευρείας εκτάσεως δεν ήτο δυνατό να επιφέρει τόσες τροφές, τόσες συμφορές τόσα θύματα.
Τον τρίτο περίπου, οταν υπολογίσωμε και τις παλαιότερες καταστροφές, της Περιφέρειας, κείται ερειπωμένο. Χιλιάδες άστεγοι, πεινασμένοι αρρωστοι χήραι, ορφανά, περιφέροτναι άνευ ελπίδος.
Γι’ αυτούς η ελευθερία θα είναι δώρων άδωρον. Οποιαδήποτε επανόρθωσις θα ειναι ανίκανη να τους αποκαταστήσει. Το άνθος των νέων της περιφέρειας αυτής εξέλιπε. Επεσε άδικα, ύπουλα, χωρις να μπορέσει ν’ αντισταθεί, ενώ είχε τόση διάθεση και τόση δυναμικότητα.
Εμεις!.. Στεκόμεθα βουβοί στα άπαφα πτώματα τα μισοψημένα, στα πεταμένα κομμάτια των ωραίων ηρώων, που τα τρώνε τα σκυλιά και τα όρνεα, χωρίς αν μπορούμε τουλάχιστον να τα θάψουμε.
Είμεθα όλοι συνένοχοι της μεγάλης καταστροφής. Ξεθαρρέψαμε. Ανοικτήκαμε σε πολιτικούς αγώνες. Πιστέψαμε πως φεύγουν οι Γερμανοί κάναμε σχέδια για την αιφνιδιαστική τους αναχώρησι. Πως θα παρουμε τις Αρχες. Πώς θα τηρήσουμε την τάξιν,ενώ οι Γερμανοί σμίλευαν έντεχνα και μυστικά την ολοκληρωτική μας καταστροφή.
Τώρα; σε ποιον να μιλήσωμε για αγώνες μελλοντικούς; ποιος θα μας πιστέψει.
Οι Σύμμαχοι.. οι μεγάλοι μας Σύμμαχοι.. οκτώ ημέρας εκαίετο, ελεηλατείτο απο μια δράκα Γερμανών η όμορφη , πλούσια και ηρωική αυτή περιοχή, χωρις ενα αεροπλάνο να περάσει να μας ρίξει έστω αυτό τη χαριστική βολή. Ας ερχόταν. Ας έπαιρνε μια φωτογραφία, ας έριχνε ύστερα προκηρύξεις, ας μας έδεινε ενα κουράγιο.
Βεβαια δεν υποστέλλουμε τη σημαία. Δεν κλίνουμε το γόνυ. Ολοι μας βλέπουμε να προβάλλη τώρα καθήκον επιτακτικόν κι αυτό κάνουμε. Περίθαλψις των αδελφών μας. Απεδόθημεν σε εράνους, τα προϊόντα των οποίων μοιράζουμε στους άστεγους. Δίνουμε μια πτωχή στέγη στους πονεμένους, ενα βάλσαμο συμπόνοιας και παρηγοριάς. Αυτό κάνουμε. Ολα τα καλά τα αφήνουμε στο περιθώριο και θα συνεχίσουμε αυτό μας το καθήκον.
Οταν είθε γρήγορα και το πιστεύουμε αυτό. Οταν σημάνει η ώρα φωνάξτε μας. Απο τα συντρίμια μας που καπνίζουν και θα κανπνίζουν ακόμη για πολύ καιρό, θα ξεκινήσουμε κι εμείς. Απο τα ερείπια, τις γωνιές, τα χαλάσματα. Οι σκιές των ηρώων παρακολουθούν. Θα κινηθούν κι εκείνες μαζί μας και οι χήρες και τα ορφανά και οι γέροι ολοι θα’ ρθουνε ηνωμένοι να πάρωμε μέρος στο μεγάλο αγώνα. Δε θα στερήσωμε. Οχι. Το Αμάρι μαυροντυμένο, ζωσμένο απο φλόγες ζει. Γρήγορα θα είναι έτοιμο να βοηθήσει για να σπάσουν τα βαριά του τα σίδερα.
Αντί άλλης εκθέσεως υποβάλλω την ειδική έκθεση εντος των οικείων τομεαρχών, ο άλλος συνελήφθη αλλα έφυγε και τώρα ειναι μακριά.
Με μόνη παρατήρηση οτι αναβιβάζει τους επιδραμόντας Ούνους σε μικρότερο αριθμό του πραγματικού. Εμείς τους υπολογίζουμε με χίλιους περίπου.
31/8/1944
Ο Πρόεδρος Της Επαρχιακής
Επιτροπής Αμαρίου
ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΛΙΤΙΝΑΣ
Παρατείθεται κατωτέρω η σχετική έκθεσις του Τομεάρχου κ. Μανώλη Κουτάκη Διδασκάλου, μετά την απομάκρυνσιν των Γερμανών.
ΕΚΘΕΣΙΣ
Μηνός Αυγούστου 20ν Δεκαπενθήμερον 1944
ΑΥΤΟΨΙΑΙ
Υπό τομεάρχου Γερακαρίου Μ.Κ. (Μανώλη Κουτάκη).
Λογίζω τον εαυτό μου δυστυχή γιατί μου’ λαχε ο κλήρος πρώτος ν’ αντιμετωπίσω τα τρομερά, βάναυσα, αποτρόπαια, εγκληματικά και πώς άλλως να ονομάσω – δεν βρίσκω λόγια στην Ελληνική γλώσσα- κατορθώματα της πλέον αγρίου και βαρβάρου επιδρομής των κατακτητών Ουνικών τεράτων, που εξεπέλυσαν εναντίον της πανώριας κοιλάδας, της ολοπράσινης του Κέδρους μας, που γίνηκε χαράγματα της 22 Αυγούστου (1944) ημέρα Τρίτη (αποφράδα) και ώρα 3η πρωινή.
Η νύχτα άπλωνε ακόμη ολοδρόσερη οταν λυσασμένες οι ορδές του αιμοσταγή τυράννου και δολοφόνου Χίτλερ, ξεχύθηκαν απ’ ολες τις μεριές για να κορέσουν τα βάρβαρα και κακούργα ένστικτα τους πάνω στις σάρκες του σκλάβου Κέδρους.
Τμήμα (Γερμανών στρατιωτών) απο το Σπήλι, άλλο απο το Μέρωνα, απο το Αμάρι, αλλο απο το Πετροχώρι, πάνοπλα και συνοδεύοντα τα σύνεργα της μελετημένης καταστροφής περικύκλωσαν την περιοχή. Δύστυχο διαμέρισμα σου έλαχε ο κλήρος να πληρώσεις λογιών – λογιών για να βλαστήσει το δέντρο της λευτεριάς, που σαν θα’ ρθει θα σ’ ευρει στα ολόμαυρα ντυμένο ενα νεκροταφείο απέραντο.
ΓΕΡΑΚΑΡΗΣ
Σταματώ το μοιρολόϊ και έρχομαι στη δουλειά μας, γιατι χρειάζονται βιβλία πολλά για να γραφτεί διεξοδικά η τραγωδία τουτη.
Άλλοι ας έχουν το λόγο. Συνοδευόμενος και συνοδεύων αστυνομικόν λαβόντα άδειαν δια τα καταστραμμένα μέρη, εξεκίνησα την 30 Αυγούστου και ώρα 2.00 μ.μ. δια το καταστραφέν διαμέρισμα, ινα και επιτοπίως αντιληφθώ τα διαδραματισθέντα και εξακριβώσω κατα το δυνατό το μέγεθος της καταστροφής. Να δώσω δε ανάλογα με τις δυνάμεις μου την πιο πιστή ζωγραφιά.
Για λόγους τεχνικούς και διατροφής μας επιβάλανε να αρχίσουμε απο το Γερακάρι. Μολις φτάσαμε στις πλαγιές. Του χωριού Ελένες, αντικρίσαμε με πόνο το Κεφαλοχώρι. Μαύρα συντρίμμια καπνίζοντα! Στις Ελένες μας ειδοποίησαν οτι Αλαμάνοι στρατιώτες έρχονται απο το Σπήλι, αλλα αυτό δε μας άλλαξε γνώμη. Βαδίσαμε και μπήκαμε στο χωριό. Γυναίκες και μικρά παιδιά χωμένα στα ερείπια, μας δέχονται με κλάματα. Βρώμα και καπνιά παντού. Κομμάτι απ’ ο,τι έχει ενας χωρικός βρίσκονται σκορπισμένα. Οι δρόμοι αδιάβατοι ειναι απο τα χαλάσματα. Πανω απο αυτά με κίνδυνο περνάμε και με φόβο. Πιο πανω συναντούμε μερικά δίνει τις παρακάτω πληροφορίες αυθεντικές: “ τη νύχτα της Δευτέρας προς Τρίτη κατά τις 3 το πρωί κατευθύνοντο προς το χωριό μας απο το Σπήλι περίπου 60 Γερμανοί απο το Μέρωνα- Ελένες περί τους 100 ακροβολισμένοι για να το κυκλώσουν. Δεν τους αντελήφθημεν δυστυχώς, παρα όταν η κύκλωσις ειχε περατωθεί και μόνο όσοι ήσαν έξω του κλοιού εσώθησαν.
Μολις χάραξε αρχισαν οι συλλήψεις. Οι άνδρες ολοι οδηγούνται εις Κάτω- Χώρι εις δε τας γυναίκας εδόθει άδεια να πάρουν ο,τι σηκώσουν και ενα ζώον και σε τρεις ώρες να συγκεντρωθούν στην πλατεία, γιατι θα έκαιγαν το χωριο. Κλάματα, οδυρμοί, φωνές. Μερικοί διέφυγαν του κλοιού και άλλοι μέσα στον κλοιό σώθηκαν πάνω σε φουντωτά δέντρα ή σε καπνοδόχους. Αμα συγκεντρώθησαν (το πρωί) όλοι και ολες εκεί στο αμαξωτό (στην πλατεία) παρουσία των γυναικοπαίδων τουφεκίσθηκαν ο Στρατής Στρατηδάκης, και ο Εμμανουήλ Γιαννακουδάκης ηλικίας 20 ετών.
Πανικός επικράτησε και τρόμος. Ευθύς επικράτησε και τρόμος. Ευθύς εξεχώρισαν άνω των 30 νέων και όριμων (κυρίων) εκ των οικογενειών. Κοκονά, Κουτελιδάκη και Αγγελιδάκη (Αγγελάκη) και τους έκλεισαν στο σπίτι του Νικολάου Τζωρτζάκη ευρισκόμενο εις το ΒΑ σημείον του χωριού ημιτελούς δε, εις την καπνοδόχον του οποίου ευρίσκετο κρυμμένος ο ιδιοκτήτης το “Νικολάκι” όστις αφηγείται τα κατωτέρω:
“καθ’ ην στιγμήν εγένετο η κύκλωσις εφονεύθη εκτός του χωριου και ο Νικόλαος (Γ). Ταταράκης ή Τσουτσουδονικολής ετών 50 εξω της οικίας του Διδασκάλου Γεωργίου (Π.Κ) Αγγελιδάκη (Αγγελάκη).
Μετά την διαλογήν των μελλοθάνατων υπο ισχυράν συνοδείαν οδηγούντο κατα τας μεσηβρινάς ώρας (οι Γερακαριανοί) και οι κάτοικοι του άλλου διαμερίσματος (Ανωμεριανοί, Δρυγιανοί, Βρυσανοί, Σμιλιανοί, Καρδακιανοί, Γουργουθιανοί) και ηνώθηκαν ινα κατευθυνθούν εις Μέρωνα δια Ελενών. Μόλις απεμακρύνθησαν τα γυναικόπαιδα δήμιοι, στυγεροί δολοφόνοι έπαιρναν απο τους έγκλειστους δυο ή και τρεις και τους οδηγούν εις την νοτιώτερον ευρισκομένη οικίαν του Σιραγαντώνη (Αντωνίου Σιράγα) και τους εξετέλουν. Με θάρρος και ηρωισμό έδιδαν τον στερνό χαιρετισμό του φιλήματος μεταξύ των και οδηγούντο στο μακελειό. Αμα εξετελέσθησαν ολοι εραντίσθησαν με εύφλεκτον ύλη και τους έβαλαν φωτιά”.
Ω θηριωδία! Ω βαρβαρισμός! Αυτα διεπιστώθησαν και δι’ επιτοπίου ερεύνης, αν και η δυσωδία ήταν αφόρητος. Ο δυστυχής Νικολάκης (οπως προαναφέρθηκε κρυπτόμενος εις την καπνοδόχον (του σπιτιού του) διέφυγε και εσώθη.
Μετα τις εκτελέσεις άρχισε η λεηλασία, η διαρπαγή και το κάψιμο ή γκρέμισμα (των οικιών) με δυναμίτες. Αι 170 οικίαι του χωριού κατεστράφησαν. Το διτάξιον σχολείον. Αι Εκκλησίαι Παναγία και Αγιος Χαράλαμπος (Δύκλιτος εκκλησία) στο Πανωχώρι απο τα Θεμέλια. Στο νεκροταφείο η Αγία Παρασκευή. Ο Αγιος Στέφανος στη Μεσοχωριά και ο Αγιος Γεώργιος στο Κάτω Χωριό. Τα ιερά βιβλία, τα άμφια, τα ιερά σκεύη εσκορπίσθησαν κατεστραμενα τήδε κακείσε. Οι βρύσες του χωριού ανετινάχθησαν, τα μελίσσια κατεστράφησαν. Τίποτε δε διεσώθη. Βόδια, πρόβατα, αιγες,, υποζύγια, ολα διηρπάγησαν. Μόνο τα κοπάδια γλυτωσαν και τίποτε άλλο. Ουδεν τρόφιμον διεσώθη, ουτε ιματισμός ή υπόδησις. Απο τα χέρια των γυναικών εκλέποντο βιαίως τα πράγματα υπο των στρατιωτών. Εκτός των εκτελεσθέντων (ομαδικώς) εφονεύθησαν σποραδικά γυναίκες και γέροι.
Κατα τη διαδρομή προς το Μέρωνα εξεχώρισαν κορίτσια 16-25 ετών και τα έβαλαν στο αυτοκίνητο κλαίοντα για να τα μεταφέρουν εις Ρέθυμνον.
Μετα την εξακρίβωσιν των ανωτέρω περιήλθομεν τα ερείπια του χωριού, αλλα η δυσοσμία των πτωμάτων, ανθρώπων και ζώων, οι καπνοί και οι συγκινήσεις μας επέβαλον να εγκαταλείψομε το δυστυχισμένο χωριό και να μεταβούμε στις Ελένες, που διανυκτερεύσαμε, για να εξακολουθήσουμε το λυπητερό ταξίδι μας αύριο.
ΚΑΡΔΑΚΙ, ΓΟΥΡΓΟΥΘΟΙ
Την 31 Αυγούστου πρωί- πρωί, ξεκινήσαμε. Φτάνουμε στη τοποθεσία “Φώτη” και ψάχνουμε για το πτώμα του Ευαγγέλου Ι. Μανιουδάκη ή Κάκα (Γερακαριανού), που τον σκότωσαν εκεί. Ειχε ηλικία 48 ετών, ανάπηρος πολέμου. Δυστυχώς δεν ανευρέθη, κάπου θα κάηκε κι αυτός.
Φτάνουμε στους Μύλους (αλευρόμυλους) αλλα και οι δύο έχουν ανατιναχθεί και προχωρούμε προς το Καρδάκι, το πιο δυστυχισμένο, γιατι απο όλους τους αρρένας κατοίκους του μονο δύο γέροι και δύο νέοι εσώθησαν, τα δε σπίτια όλα εκάησαν. Μας εξιστορούν κι εκεί οτι την Τρίτη 22 Αυγούστου εκυκλώθησαν και συνελήφθησαν ολοι οι παρόντες το πρωί και τα μεν γυναικόπαιδα και οι γέροι κατηυθύνθησαν προς Γερακάρι, οι δε άλλοι ολοι εκλήσθησαν στο σπιτι του (Εμμανουήλ) Βλεπάκη.
Αλλοι Γερμανοί κυκλωσαν νύχτα τους Γουργούθους, συνέλαβαν τους εκεί ευρεθέντες χωριανούς και ξένους και τους τράβηξαν προς το Καρδάκι. Την πρωτοπορείαν είχε ο γηραιός διδάσκαλος Μιχαήλ. (Εμμ.) Γενεράλης, όστις έφερε επι των ώμων του, την 100ετίδα άρρωστον μητέρα του, ως άλλος Αινείας, την αφησε εις Ελένες ασφαλή και λάθρα. Εκ της συνοδείας εξεχώρησαν τον Στέφανον Ν. Μαρνιέρο, Ευαγγελον (Μ) Κουκλινό, Πέτρον (Γ.) Πετράκιν (Λενακάκη) και τους οδήγησαν στο σπίτι του Βλεπάκη. Εκει είχαν συγκεντρώσει και άλλους που έπιασαν στα χωράφια απο διάφορα χωριά και συνεπλήρωσαν τον αριθμό 20 (είκοσι), διότι 20 έπρεπε να τουφεκισθούν στο Καρδάκι.
Μολις δε διέβησαν τα γυναικόπαιδα Βρυσών, Δρυγιών και Άνω Μέρους,εκτελεστικόν απόσπασμα 15 ανδρών τους είπε οτι θα τουφεκισθούν και ο,τι θέλουν να πουν πρώτα.
Αντήλαξαν τον αποχαιρετιστήριον ασπασμόν και κατόπιν ομίλησε ο Εμμανουήλ Σ. Κυδωνάκης, τους οποίους (άνδρες του αποσπάσματος) επικάλεσε άνανδρους, βάρβαρους, δολοφόνους και κατόπιν τους είπε “ κι αν με σκοτώσετε έχουμε πολλούς αδελφούς που θα εκδικηθούν το θάνατό μας”. Εζητοκραύγασαν υπερ της Ελλάδος και πέντε- πέντε οδηγούντο έξω και δια ριπής ταχυβόλου ετουφεκίζοντο και ερίπτοντο εις μικρόν οικισμόν. Εις την πρώτην πεντάδα ήτο ο Εμμανουήλ Βλεπάκης εκ Κεφαλά Αποκορώνου, όστις εδέχθη σφαίραν άνωθε της καρδιάς και δεν απέθανε. Επετρώθη με τους άλλους. Προσποιούμενος τον νεκρόν, κατα τας νυκτερινάς ώρας κατόρθωσε των σκοπών αιμόφυρτος. Αμα ετουφεκίσθησαν εκάησαν και αυτοί κατα τας πρωινάς ώρας της Τετάρτης. Εις τον τόπον του μαρτυρίου εφαίνοντο κεφάλια ολόκληρα, μαύρα με δαγκωμένη τη γλώσσα και ανοικτά μάτια. Κομμάτια μοιροί και χέρια καμμένα, φρικτά απομεινάρια της Γερμανικής θηριωδίας. Ζητούν εκδίκηση οι τουφεκισθέντες εις το Καρδάκι και τ’ άλλα χωριά του Κέντρους. Τα σπίτια όλα είναι κατεστραμμένα και λεηλατημένα. Ζώα, τρόφιμα, ιματισμός. Όπως και εις Γουργούθους που υπέστησαν την αυτήν τύχην.
ΒΡΥΣΕΣ
Βαδίζοντας κατόπιν 5 λεπτά φτάνουμε στις Βρύσες. Εκεί ο βαθμός της καταστροφής φαίνεται περισσότερο, διοτι ήτο πυκνοκατοικημένο το χωριό. Ενα ερείπιον ολα. Ευρίσκουμε πολλούς γέρους και γυναίκες, που ασχολούνται στη περισυλλογή των εναπομείναντων τροφίμων διότι οι βάρβαροι αποτόμως λαβόντες διαταγήν ανεχώρησαν και δεν επρόφθασαν να αποκομίσουν όλα τα τρόφιμα. Εδώ και εκεί βρίσκονται μικροί και μεγάλοι σωροί σιτηρών και οσπρίων. Διενήμηθησαν εξ ίσου εις όλους τους εναπομείναντες υπο επιτροπής ην επιτοπίως συνεστήσαμεν. Ο αγροφύλακας του χωριου Περισονικολής) μας αφηγείτε τα εξής:
“Την Τρίτη κυκλωθήκαμε απο τους βαρβάρους, άγριους κατακτητές. Οι άνδρες ολοι που βρισκόταν στο χωριό συγκεντρώθηκαν οι κάτω των 60 ετών στο σχολείο μέσα και οι γέροι και τα γυναικόπαιδα εξω στον περίβολο. Εδόθη εις αυτά περιθώριο 3 ωρών να πάρουν ο,τι σηκώσουν και ενα σερτό. Μετά ταύτα μπήκε στο σχολείο το Γιαννιό ο αστυνόμος (Γερμανός Ελληνομαθής) και μας είπε οτι το χωριό θα καεί γιατι τροφοδοτεί αντάρτες, γιατι εμεινε εδώ ο στρατηγός Κράϊπε και γιατι δεν βοηθήσατε το στρατό κατοχής. Διαμαρτυρηθήκαμε οτι ειναι αμαρτία, αλλα μάταια. Εβγαλε 18 στον προθάλαμο (του σχολείου) και τους άλλους 30 άφησε μέσα. Οι 18 ακολούθησαν την πορείαν των γυναικοπαίδων των Βρυσών και Ανω Μέρους, οι δε άλλοι μετα το πέρασμα των γυναικοπαίδων του Ανω Μέρους οδηγούμενοι εις την οικίαν, του εις Καρδάκι τουφεκισθέντος Ευαγγέλου Χ. Κορωνάκη ή Χαριτοβαγγέλη εξετελέσθησαν και κατα το βραδάκι ετέθη φωτιά για να καούνε οι 30 εκτελεσθέντες. Μεταβάντες εις τον τόπον του μαρτυρίου ίδωμεν τα λείψανα των πτωμάτων, λόγω όμως της δυσωδίας ήτο η παραμονή μας αδύνατος.
Κατεστράφησαν ολαι αι οικίαι και ο βρύσες του χωριού με φωτιά και δυναμίτες.”
ΣΜΙΛΕΣ, ΔΡΥΓΙΕΣ, ΑΝΩ ΜΕΡΟΣ
το χωριό Σμιλέ, υπέστη την ίδιαν τύχη, ως και οι Δρυγιές με τη διαφορά οτι οι Δρυγιανοί κατόρθωσαν να περισώσουν πολλά τρόφιμα και ρουχισμό, διοτι δεν εκυκλώθησαν παρά την Τρίτη το βράδυ. Φεύγοντας απο τις Δρυγιές μετα 10 λεπτών πορεία αντικρίζουμε το Ανω Μέρος, το ξακουστό χωριό για τη φιλοξενία του, αλλα τι! Καπνός, βρώμα, χαλάσματα. Με μάτια κλαμένα και θλιμένη καρδιά μπαίνουμε στο χωριό που καπνίζει. Βρύσες, σχολείο, δεν υπάρχουν.οι δρόμοι εξαφανισμένοι, περνούμε πάνω απο τα χαλάσματα. Η δυμάρτυρος εκκλησία Παναγία ερείπιο σχεδόν. Οι εικόνες, τα κανδύλια, τα ιερά βιβλία, έξω σκουπίδια. Μέσα νεκροταφείο ζώων και αποχωρητήριο των βαρβάρων. Σ’ ολο το χωριό σκορπισμένα παντός είδους ζώα και άνθρωποι (σκοτωμένοι). Η φοβερή δυσοσμία μας αναγκάζει να τραβηχτούμε στη “Μουρια” , να συνάξωμε πληροφορίες. Συνελήφθησαν και εκλείσθησαν στο σχολείο 30 (τριάντα) λεβέντες, οίτινες ετουφεκίσθησαν και μετά εκάησαν στη Μεσοχωριά, στην οικία του αγροφύλακα Τριχάκη. Μετα την περισυλλογήν των άνω πληροφοριών ανεχωρήσαμε δια τας θέσεις μας.
Εκ της όλης ερεύνης βγαίνουν τα εξής συμπεράσματα:
οτι η δύναμις του εχθρού ήτο μικρά. Γύρω απο τους 450-500 (Γερμανοί Στρατιώτες)
οτι είχε ληφθή απόφασις εκτελέσεως 30 (τριάντα) εξ εκάστης Κοινότητος (Ανω Μέρους, Βρυσών, Γερακάρι) και 20 (είκοσι) στο Καρδάκι.
Οτι είχε δοθεί και ελευθερία δράσεως σε κάθε άτομο (Γερμανό στρατιώτη).
Οτι αιτία (της καταστροφής) ήτο η τρομοκρατία και η λεηλασία.
Οτι υπάρχουν κατάσκοποι πολλοί άγνωστοι και (πολλοί) αφελείς. Στην Οργάνωσίν μας οχι.
Οτι στην καταστροφή ολοι επέδειξαν αυτοθυσίαν, αλτρουισμόν και φιλοξενίαν.
Οτι επιβεβαιούνται αι υπόνοιαι μας κατα ορισμένου προσώπου. Ο θάνατος δι’ αυτόν είναι λίγη τιμωρία.
Οτι το διάστημα της καταστροφή και λεηλασίας ήτο 8 (οκτώ) ημερών.
Οτι πρέπει να ληφθούν υπο σημείωσιν οσοι κατεχράσθησαν, έκλεψαν ή κατεκράτησαν πράγματα ανήκοντα εις καταστραφέντας αδελφούς μας.
Τελειώνοντας την Εκθεσίν μου υποβάλλω συνημμένως Πίνακα ονομαστικόν κατα χωρίον, των εκτελεσθέντων, ανεξαρτήτως τόπου εκτελέσεως, μετα των δυνατόν στοχείων.
31.8.1944
Ο Τομεάρχης
του τμήματος Γερακαρίου
Μανόλης Κουτάκης.
============================
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΥΑ ΛΑΔΙΑ
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ :ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΙΝΟΞΥΛΑΚΗΣ
ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ -ΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΑΡΧΕΙΑΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ : ΝΕΛΛΗ ΛΑΔΙΑ