ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΑΝ ΣΠΑΝΙΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΚΑΔΙΚΗ ΕΘΕΛΟΘΥΣΙΑ
 |
25/10/2016 της Ελπίδας Αριστείδου
Σημαντικές μαρτυρίες για το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, φωτογραφικά ντοκουμέντα και εκθέματα παρουσιάστηκαν στη διάρκεια της πολύ ενδιαφέρουσας ημερίδας που πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Κυριακής στο Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνου.
Στη διάρκεια της εκδήλωσης δέκα ομιλητές έθιξαν θέματα όπως το προσωπικό ημερολόγιο του έτους 1865 του Κωνσταντίνου Γιαμπουδάκη και τα άλλα σχετικά εκθέματα του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου, έδωσαν πολύτιμες πληροφορίες για το Αρκάδι από το Αρχείο του Παύλου Βλαστού, αναφέρθηκαν στη βιβλιογραφία για το Μοναστήρι που παρήχθη στον μισό αιώνα από τον προηγούμενο μεγάλο εορτασμό, έκαναν αναφορές για το Αρκαδικό Δράμα από τις εφημερίδες της εποχής του, αλλά και τις επιδράσεις του στη λογοτεχνική παραγωγή, τις δυνατότητες προσέγγισής του σήμερα από την εκπαίδευση, τις επετειακές εκδηλώσεις τίμησης του γεγονότος κατά την περίοδο της οθωμανικής κατοχής της Κρήτης και ιδιαίτερα κατά το έτος 1885.
Η Επιστημονική Ημερίδα με θέμα «Μαρτυρίες για τη Μονή Αρκαδίου», εντασσόταν στο Πρόγραμμα της Οργανωτικής Επιτροπής των Εκδηλώσεων για τα 150 χρόνια της Αρκαδικής Εθελοθυσίας, και οργανώθηκε από το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους-Αρχεία Νομού Ρεθύμνης και το Σχολικό Μουσείο Δήμου Ρεθύμνης. Η Ημερίδα τελούσε υπό την αιγίδα του Δήμου Ρεθύμνης και της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνης.
Την Οργανωτική Επιτροπή της Ημερίδας απάρτιζαν η Φαλή Βογιατζάκη, η Ασπασία Παπαδάκη, ο Γιάννης Παπιομύτογλου, ο Χάρης Στρατιδάκης και ο Μιχάλης Τζεκάκης.
Σημειώνεται ότι η κυρία Ασπασία Παπαδάκη, Δρ Ιστορίας στην εισήγησή της ανέπτυξε το θέμα «Το Αρκάδι μέσα από το Αρχείο του Παύλου Βλαστού», ο Χάρης Στρατιδάκης, Δρ Παιδαγωγικής, επιμελητής Σχολικού Μουσείου έκανε μια επισκόπηση της βιβλιογραφίας της τελευταίας πεντηκονταετίας για το Αρκάδι, ο Γιάννης Παπιομύτογλου, πρώην διευθυντής Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης, μίλησε για το Αρκαδικό Δράμα στις εφημερίδες της εποχής του. Ένα «άγνωστο» ποίημα του 1868 για την Αρκαδική Εθελοθυσία, παρουσίασε ο Μιχάλης Τζεκάκης, πρώην διευθυντής Βιβλιοθήκης. Ακολούθησε μια βιωματική προσέγγιση του αρκαδικού ολοκαυτώματος από μαθητές Γυμνασίου, με ομιλήτρια την Αθηνά Δρανδάκη, φιλόλογος Πειραματικού Γυμνασίου Πανεπιστημίου Κρήτης. Ο δάσκαλος Νίκος Δερεδάκης, ανέπτυξε τις εκδηλώσεις μνήμης για την Αρκαδική Εθελοθυσία την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ο Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, συνταξιούχος φιλόλογος-θεολόγος έκανε εισήγηση με θέμα «Λόγος Καθηγητή Νικολάου Παπαδάκη «Τι είναι δι’ ημάς το Αρκάδι», ενώ πληροφορίες για την Αρκαδική Εθελοθυσία από τις επετειακές εκδηλώσεις του 1885 στο Ρέθυμνο, έδωσε ο Θεόδωρος Πελαντάκης, συνταξιούχος φιλόλογος.
Τέλος για τη βιβλιοθήκη της Μονής Αρκαδίου κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα μίλησε, ο Κωνσταντίνος Μ. Παπαδάκης, θεολόγος-βιβλιοθηκάριος βιβλιοθήκης Πανεπιστημίου Κρήτης.
Ο Χάρης Στρατιδάκης έκανε λόγο για μια ουσιαστική εκδήλωση τα πρακτικά της οποίας αναλυτικά θα εκδοθούν, ενώ όπως ανέφερε, μιλώντας στα «Ρ.Ν.» εκ μέρους της Μητρόπολης, γίνεται προσπάθεια για συγκέντρωση όλων των κειμηλίων που αφορούν στο Αρκάδι, ώστε αυτά να εκτεθούν στην ανακαινισμένη Μονή Αρκαδίου.
Ειδικότερα, κάνοντας έναν απολογισμό της εκδήλωσης ο κ. Στρατιδάκης ανέφερε: «Ήταν μια ουσιαστική ημερίδα που ξεκίνησε με τη διαπίστωση ότι το μεγαλύτερο μέρος των εκδηλώσεων για την Αρκαδική Εθελοθυσία είχε να κάνει με τις τέχνες, ενώ εκείνες για τα γράμματα ήταν ελάχιστες. Πραγματοποιήθηκαν δέκα εισηγήσεις ουσιαστικές. Η επιδίωξή μας από ‘δω και πέρα θα είναι να εκδώσουμε τα πρακτικά με τις πλήρεις εισηγήσεις και ακόμα και να του δώσουμε μορφή μονογραφίας. Εκτός απ τα πρακτικά που υπάρχει προσφορά από Αντιπεριφέρεια, Δήμο και Μητρόπολη θα μπορέσουμε να έχουμε και ανάρτηση ηλεκτρονική μέσω της «Ανέμης» του Πανεπιστημίου, οπότε η δημοσίευση θα είναι μεγαλύτερη.
Η έκθεση με τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων κρίθηκε ουσιαστική και από τον καθ’ ύλην αρμόδιο, τον μητροπολίτη και με τη σύμφωνη γνώμη του κ. Παπιομύτογλου και του κ. Κρεβετζάκη, αποφάσισαν να μεταφερθεί όταν θα λήξει -σε μια εβδομάδα- στην ίδια την Ιερά Μονή Αρκαδίου. Στις ανακοινώσεις έγινε φανερή η προσπάθεια της Εκκλησίας για τη συγκέντρωση των κειμηλίων της Μονής, τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα στα χέρια ιδιωτών. Αυτό σημαίνει ότι η κοινωνία η ίδια θα πρέπει να το πάρει ζεστά, αντιλαμβανόμενη ότι τα τελευταία χρόνια έχουμε μια πλήρη αναβάθμιση της Μονής και η κοινωνία θα πρέπει να βοηθήσει να ανακτηθούν τα κειμήλια για να εκτεθούν στον χώρο της Μονής. Από τον μητροπολίτη επίσης ανακοινώθηκε ότι το δυσεύρετο έργο το οποίο κυκλοφόρησε μισό αιώνα μετά τη συγγραφή του, του επισκόπου Πέτρας και μοναχού του Αρκαδίου Διονύσιου Μαραγκουδάκη, ανατυπώνεται με έξοδα της Παγκρήτιας Ένωσης σε μια αναβαθμισμένη έκδοση, ώστε να είναι στα χέρια των ενδιαφερόμενων. Ο μητροπολίτης μετά από πρόσκληση του προεδρείου, δεσμεύτηκε ότι θα εκδώσει την τεράστια εργασία που έχει κάνει σε σχέση με τον Διονύσιο Μαραγκουδάκη σε μια κριτική έκδοση.
Ευχαριστούμε την Grecotel για την εξαιρετική δεξίωση, τον Βαγγέλη Παπιομύτογλου για την προσφορά γραφιστικής εργασίας και τον Θωμά Κρεβετζάκη από τον Σύλλογο Κατοίκων Παλιάς Πόλης για την ουσιαστική του συμβολή στην έκθεση».
Έκθεση με τα «Πρωτοσέλιδα των εφημερίδων του 1866»
Οι εργασίες της Ημερίδας ξεκίνησαν με τα εγκαίνια μιας πρωτότυπης έκθεσης τεκμηρίων για την Αρκαδική Εθελοθυσία, με θέμα «Πρωτοσέλιδα εφημερίδων του 1866 για το Αρκάδι», επιμελητές της οποίας είναι ο Γιάννης Παπιομύτογλου, πρώην διευθυντής της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης και ο Θωμάς Κρεβετζάκης, πρόεδρος του Συλλόγου Κατοίκων Παλιάς Πόλης Ρεθύμνου. Συνολικά εκτίθενται σαράντα πρωτοσέλιδα εφημερίδων της Ελλάδας και του εξωτερικού των μηνών Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου 1866. Συγκεκριμένα εκτίθενται πρωτοσέλιδα δεκαεννέα εφημερίδων των Αθηνών, δεκαπέντε εφημερίδων επαρχιακών πόλεων της Ελλάδας, δύο της Τεργέστης, τριών της Κωνσταντινούπολης και μιας της Σμύρνης. «Το υλικό το βρήκαμε στο διαδίκτυο, το επεξεργαστήκαμε και το φέραμε σε αυτή τη μορφή. Από την έκθεση αυτή φαίνεται ότι εκείνη την εποχή υπήρχαν πολλές εφημερίδες. Φανταστείτε ότι μόνο η Σύρος είχε τέσσερις εφημερίδες το 1866. Οι αναφορές που έγιναν στον τύπο για την Αρκαδική Εθελοθυσία, αποδεικνύουν ότι το Αρκάδι έχει αντίκτυπο στα απέραντα όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης. Μάλιστα ήταν ένα γεγονός που αναζωπύρωσε το φιλελληνισμό, που είχε πέσει μετά το ’21 σε μαρασμό», ανέφερε σε σχετικές δηλώσεις του ο Γιάννης Παπιομύτογλου.
Το υλικό για το Αρκάδι που βρίσκεται στο Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο
Η πρόεδρος του Ιστορικού Λαογραφικού Μουσείου Φαλή Βογιατζάκη, στην εισήγησή της αναφέρθηκε στο θρυλικό ολοκαύτωμα και τις αξίες για τις οποίες θυσιάστηκαν άνδρες και γυναίκες και παρουσίασε το υλικό που βρίσκεται στο μουσείο και τα αρχεία του για το Αρκάδι, και μεταξύ άλλων ανέφερε:
«Το ΙΛΜΡ που έχει εντάξει στους σκοπούς του τη μελέτη και προβολή της Κρητικής Ιστορίας και παράδοσης, συμμετέχει απόψε παρουσιάζοντας υλικό που αφορά το Αρκάδι, και βρίσκεται στην Έκθεση του ιστορικού μας τμήματος και στα αρχεία μας.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το υλικό της συλλογής του Χρ. Σταυρουλάκη, -συνιδρυτή μαζί μου του ΙΛΜΡ το 1974- που περιλαμβάνει χειρόγραφα, δακτυλογραφήσεις και άτυπα έγγραφα ιστορικού περιεχομένου. Αρκετά από αυτά αναφέρονται στην ιστορία των Κρητικών επαναστάσεων και ιδίως στην επανάσταση του 1866 και το Αρκάδι.
Η επιλογή των τεκμηρίων, έγινε με την καθοδήγηση του Γιώργη Εκκεκάκη, που από τα πρώτα βήματα του Μουσείου στάθηκε πολύτιμος σύμβουλος και δωρητής μας.
Ειδικότερα, όπως η ίδια ανέφερε στην παρουσίασή της τα εκθέματα του μουσείου για το Αρκάδι έχουν ως εξής: Φωτογραφία από το αρχείο της Δημοτικής Βικελαίας Βιβλιοθήκης Ηρακλείου, που δείχνει το Αρκάδι μετά την ανατίναξη, τραγούδι της Κρήτης 1866, που είναι ένα οκτασέλιδο φυλλάδιο με στιχούργημα που περιγράφει την πολιορκία και την ανατίναξη του Αρκαδίου, χειρόγραφο στιχούργημα για τον Ηρακλή Κοκκινίδη, γνωστό αγωνιστή της εποχής με υπογραφή Ι. Κ., οκτασέλιδο φυλλάδιο με τίτλο «Οι μάρτυρες του Αρκαδίου» ανυπόγραφο. Εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 1867, και περιγράφει την πολιορκία και την καταστροφή του Αρκαδίου, έντυπο οκτασέλιδο, με τίτλο «Τραγούδι του ταξιδεύσαντος εις Τήνον Κρητικού», τυπωμένο «εν Ερμουπόλη, εκ του τυπογραφείου του Μ.Π. Περίδου». Επίσης περιλάμβανε το έκτακτον παράρτημα της Εφημερίδας του Ευαγγελισμού. «Εν Αθήναις 2 Απριλίου 1867. Πρόκειται για περιγραφή μαχών μεταξύ Οθωμανών και Χριστιανών στον Καλλικράτη, στην Αργυρούπολη, στην Καλή Συκιά, στα Κουσελιανά, και στο Σωματά, στις 17-18-19 και 20 Μαρτίου 1867, το έκτακτο παράρτημα της «Εφημερίδας της Αληθείας» Εν Ρεθύμνης 14 Νοεμβρίου 1866, με τίτλο Έκθεσις, με λεπτομερέστατη «των εν τω μοναστηρίω του Αρκαδίου συμβάντων», σπάνιο μονόφυλλο με τίτλο «Ο Υπέρ Ελευθερίας Αγών και η πυρπόλησις του Αρκαδίου». Έχει υπογραφή Γ. Σκόκος, Εν Αθήναις 26 Φεβρουαρίου 1867. Σε δίστιχα περιγράφει τους αγώνες των Ελλήνων και των Κρητών και αναφέρεται και στο Αρκάδι. Παρομοιάζει τους Κρήτες με τον Αχιλλέα και τους πολεμιστές της Ιλιάδος, ένα κεραμικό πιάτο (1870-1880) με παράσταση την ανατίναξη του Αρκαδίου στη μέση, και τριγύρω ο Ηγούμενος Γαβριήλ, ο Δημακόπουλος, ο Βασιλείου, καθώς και τα πλοία Αρκάδι, Πανελλήνιον και άλλα. Φύλλο της εφημερίδας «The Illustrated London News» Saturday August 1st 1869. Στο πρώτο φύλλο έχει το Ρέθυμνο, και Κρητικούς με φουστανέλες. Μέσα, αναφορά στο Αρκάδι, τρία έγγραφα της Προσωρινής Κυβέρνησης της Κρήτης με χρονολογία 1869-1872, που αναφέρονται σε γεγονότα και αγωνιστές της εποχής, το «Ημερολόγιον και Σεληνοδρόμιον» του 1865, τυπωμένο «Εν Βενετία εκ του Ελληνικού Τυπογραφείου του Αγίου Γεωργίου».
Σε ό,τι αφορά τα πρόσωπα στο μουσείο βρίσκονται: Φωτογραφία του Ηγουμένου Γαβριήλ. Πίσω έχει σφραγίδα «Α. Ζ. Βλαχάκης, φωτογράφος εν Ηρακλείω Κρήτης», δύο φωτογραφίες του Νικολάου Σταυρουλάκη ή Μουλαζίμη από το Άδελε, τρεις φωτογραφίες της Στυλιανής Σκανδάλη το γένος Ντανά.
Επίσης από τις επισκέψεις προσωπικοτήτων στο Αρκάδι σε φωτογραφικό υλικό, υπάρχει η επίσκεψη του Ρώσου Ναυάρχου Σκρυδλώφ στο Αρκάδι το 1898, η πρωτότυπη φωτογραφία του Πρίγκιπα Γεωργίου με ιερείς και κόσμο κατά την επίσκεψή του στο Αρκάδι, η πρωτότυπη φωτογραφία του 1903 ή 1904 μπροστά στην εκκλησία του Αρκαδίου, φωτογραφία του ανεμόμυλου του Αρκαδίου πριν την αναστήλωσή του, από τον Ευάγγ. Σπανδάγο το 1905.
«Βλέπετε πόσο σημαντική είναι η διάσωση και μελέτη των ιστορικών μας τεκμηρίων. Με ευγνωμοσύνη λοιπόν, δεχθήκαμε την προσφορά του Μιχάλη Τζεκάκη και του Γιάννη Παπιομύτογλου που με τη συνεργασία πάντα, του Γιώργη Εκκεκάκη, θα μελετήσουν και θα ταξινομήσουν το αρχειακό υλικό και τη βιβλιοθήκη μας.
Εδώ είναι το ΙΛΜ του Ρεθύμνου. Το δικό μας Μουσείο. Καλούμε όσους έχουν έγγραφα ή αντικείμενα από την ιστορία και την παράδοσή μας να τα προσφέρουν στο Μουσείο, ώστε να γίνουν κτήμα όλων και να διατηρηθούν, για τις επόμενες γενεές», τόνισε ολοκληρώνοντας την εισήγησή της η κυρία Βογιατζάκη.
Εκδηλώσεις μνήμης για την αρκαδική εθελοθυσία την περίοδο της Τουρκοκρατίας
Για τις εκδηλώσεις μνήμης που έγιναν την περίοδο της Τουρκοκρατίας, μίλησε στη διάρκεια της εκδήλωσης ο δάσκαλος-ιστορικός και ερευνητής Νίκος Δερεδάκης.
Κατά την παρουσίασή του, μεταξύ άλλων, ανέφερε: «Οι Κρήτες, από τον πρώτο κιόλας χρόνο ξεκίνησαν να τιμούν την αρκαδική εθελοθυσία αντιλαμβανόμενοι αφενός τη σπουδαιότητα του γεγονότος και προσδίδοντας, αφετέρου, στις τελετές και πολιτικό χαρακτήρα προσδοκώντας στην πολυπόθητη Ένωση.
Χωρίς να έχει περάσει ούτε ένας μήνας από το μεγαλειώδες γεγονός της ολοκαυτώσεως της Μονής Αρκαδίου, στις 4 Δεκεμβρίου του 1866, τελέστηκε μνημόσυνο στο Ναύπλιο «υπέρ μακαρίας μνήμης και αιωνίου αναπαύσεως των ψυχών πάντων, όσοι εν τη εν Κρήτη ιερά μονή Αρκαδίου, εαυτούς εκούσια ιερά ολοκαυτώματα προσήνεγκον», από τους Κρήτες που ζούσαν στην περιοχή. Τον πανηγυρικό λόγο εκφώνησε ο ιεροκήρυκας Ιωσήφ Μαύρος, ενώ «ουχί μόνον όλοι οι ενταύθα Κρήτες, αλλά και άπαντες οι κάτοικοι του Ναυπλίου παρήσαν».
Το δεύτερο μνημόσυνο για το έτος 1866, ετελέσθη στις 18 Δεκεμβρίου 1866, στον Μητροπολιτικό ναό Αθηνών. Στο μνημόσυνο χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Αθηνών Θεόφιλος, ενώ ο καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών Νικόλαος Σαρίπολος, «ευγλώττως εξύμνησε τον ηρωισμόν των εν τη Μονή αγωνισαμένων και πεσόντων και εν γένει των Κρητών».
Στις 8 Νοεμβρίου 1883 καταγράφεται στην ελεύθερη Αθήνα νέον μνημόσυνο στον ναό της Αγ. Ειρήνης. Στην τελετή είχαν κληθεί όλη η κυβέρνηση της Ελλάδος, οι βουλευτές, οι δήμαρχοι Αθηνών και Πειραιά με τα Δημοτικά τους Συμβούλια, καθώς και διάφοροι Σύλλογοι, ενώ τον πανηγυρικό εκφώνησε ο Αρχιμανδρίτης Βλαχάκης.
Το ίδιο βράδυ, στο Δημαρχείο Αθηνών, που ήταν κατάλληλα στολισμένο, τελέστηκε το πολιτικό μνημόσυνο. Στην εκδήλωση μίλησαν για το αρκαδικό δράμα πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, ενώ μαθητές απήγγειλαν ύμνους και ποιήματα σχετικά με την Κρήτη και τους αγώνες της.
Στις 8 Νοεμβρίου 1884, δεκαοκτώ ολόκληρα χρόνια μετά το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, το Ρέθυμνο, εκμεταλλευόμενο τη Σύμβαση της Χαλέπας που έδινε κάποιες ελευθερίες στους Κρητικούς, τόλμησε και αποφάσισε να τιμήσει τους ήρωές του αψηφώντας τους Τούρκους κατακτητές. Παράλληλα, την ίδια μέρα, μνημόσυνο και εορταστικές εκδηλώσεις είχε οργανώσει στη Μονή Αρκαδίου ο Ηγούμενος Γαβριήλ Μαναρής. Σε αυτές παραβρέθηκαν, εκτός από τις χριστιανικές Αρχές του Ρεθύμνου, όλοι οι επιζήσαντες από την φοβερή εκείνη καταστροφή, πολλοί αγωνιστές επαναστάσεων, οι γονείς, οι συγγενείς και οι φίλοι των αγίων εκείνων μαρτύρων, και πολλοί κάτοικοι των γύρω χωριών.
Ενθουσιασμένοι από την επιτυχία του μνημοσύνου του προηγούμενου έτους αλλά και από την ανταπόκριση του κόσμου της Κρήτης, ο Σύλλογος «Μούσαι» έγκαιρα άρχισε να οργανώνει το μνημόσυνο για το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου για το έτος 1885.
Η τουρκική Διοίκηση του Ρεθύμνου με σκεπτικισμό αλλά και διακριτικότητα, παρακολουθούσε τα γεγονότα. Δεν επενέβη αλλά έκανε συστάσεις στον Επίσκοπο Ιερόθεο, ώστε το μνημόσυνο να τελεστεί μόνο στο Αρκάδι, αλλά ο Ιερόθεος τις αγνόησε».