Η ανατολή της δεύτερης δεκαετίας του περασμένου αιώνα θα αποτελέσει το σημερινό μας γιορταστικό αφιέρωμα. Είναι η αφετηρία της δεκαετίας του 1920 που συνοδεύεται από συγκλονιστικά γεγονότα που επηρεάζουν και τη μικρή μας πόλη.
Ας κάνουμε ένα νοσταλγικό οδοιπορικό στην καθημερινότητα της πόλης που γιόρταζε τις μέρες αυτές με την ίδια πάντα στέρηση λόγω συνθηκών.
Η ανατολή του 1920 βρήκε το Ρέθυμνο στην ίδια κατάσταση της ατέρμονης φτώχειας με όσα αυτή συνεπάγεται. Τα πολιτικά πάθη στο φόρτε τους αν κρίνουμε από τους αρθρογράφους των εφημερίδων «Βήμα» και «Κρητική Επιθεώρηση», που διασταύρωναν τα ξίφη τους με «πύρινα» άρθρα. Και μια επιδημία οστρακιάς που εξαπλώθηκε στην πόλη έγινε αφορμή και για κλείσιμο των σχολείων ακόμα. Ας δούμε όμως τα γεγονότα πιο αναλυτικά με οδηγό τον τοπικό τύπο της εποχής.
Παραμονή Πρωτοχρονιάς βγήκε η Φιλαρμονική του Δήμου για να παιανίσει. Και ζητούσε τον οβολό για τις στολές των μουσικών. Άλλο που δεν ήθελε ο αξέχαστος εκδότης της εφημερίδας «Βήμα» Λυκούργος Καφφάτος, να ξιφουλκήσει και με την αδέκαστη πένα του να περάσει «γενεές δεκατέσσερις» όλους τους δημοτικούς παράγοντες…
«Ο κόσμος, έγραφε την επομένη, έκπληκτος παρηκολούθει το λαμπρόν θέαμα του διασυρμού της υπολήψεως του περιπύστου και περιπτύστου Δήμου ανά τους δρόμους της Ρεθύμνης, διερωτών πως απεφάσισαν να ιδρύσουν Φιλαρμονικήν οι εξαίρετοι περί τον Δήμον φοροχάπται αφού δεν των επερίσσευον χρήματα να ενδύσουν τους μουσικούς;
Την αυτήν απορίαν έχομεν και ημείς και ερωτώμεν πάντα δυνάμενον να μας απαντήσει:
– Δεν εντρέπονται επιτέλους οι άνθρωποι αυτοί;».
Ο Μητροπολίτης Τιμόθεος όμως για άλλο θέμα προσπαθεί με εγκύκλιο να ευαισθητοποιήσει το ποίμνιό του. Ανήσυχος για την οστρακιά που παίρνει διαστάσεις καλεί όλους στο ναό της Αγίας Βαρβάρας για προσευχή και λιτανεία.
Οι πάντες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα. Ο Τιμόθεος μετά τη θεία λειτουργία πήρε την εικόνα της Αγίας Βαρβάρας και τη λιτάνευε σε όλη την πόλη ακολουθούμενος από το εκκλησίασμα. Όλη η πόλη ακολουθούσε. Η πίστη πως θα βοηθήσει η χάρη της Αγίας Βαρβάρας και αυτή τη φορά ήταν ακλόνητη. Είχαν άλλωστε και το προηγούμενο της θαυματουργού επέμβασης, όταν είχε πέσει επιδημία ευλογιάς. Αυτό που αξίζει να τονιστεί είναι ότι δεν συμμορφώθηκαν με τις οδηγίες του Τιμόθεου μόνον οι χριστιανοί της πόλης αλλά και οι Τούρκοι νήστευσαν και τις δυο μέρες και με το δικό τους τρόπο προσευχήθηκαν να περάσει η επιδημία που έπαιρνε διαστάσεις πανδημίας.
Η «Κρητική Επιθεώρηση» από την άλλη προσέγγισε το θέμα με βάση το αρχαίο ρητό «Συν Αθηνά και χείρα κίνει…» δίνοντας την πραγματική διάσταση του προβλήματος. Γιατί εκείνη την εποχή που δεν περίσσευε ούτε λεπτό για αναβάθμιση της ποιότητας ζωής και οι συνθήκες υγιεινής δεν ήταν στις καλύτερες των συνθηκών που επιβάλλονται στην περίπτωση αυτή.
Χρονιάρες μέρες κι όμως δεν μπήκε ψωμί στο σπίτι των χριστιανών λιμενεργατών. Δεν πρόλαβαν να πάρουν τη χαρά που ήρθε πλοίο στο λιμάνι με 1.700 σακιά αλεύρι του δημοσίου και ήρθαν οι Τούρκοι συνάδελφοί τους να τους πάρουν τη μπουκιά από το στόμα.
Αυτό δεν το σήκωσαν δυο από αυτούς ο Ιωάννης Παπαδόσηφος και ο Δημήτριος Πετρακάκης και κατήγγειλαν με επιστολή τους στον τύπο τον Χουσεΐν, καπετάνιο του λιμανιού που υποστήριζε τις ενέργειες αυτές προς όφελος των ομοθρήσκων του.
Η καταγγελία αυτή δεν ήταν κάτι τόσο απλό για την εποχή που αναφερόμαστε. Ο κόσμος του λιμανιού είχε τους δικούς του νόμους γι’ αυτό ίσως και οι επιφανείς του τόπου απέφευγαν να περνούν από εκεί για να προστατεύσουν την υπόληψή τους. Φαίνεται όμως πως το έλεγε η ψυχή των δυο επιστολογράφων που πίστευαν πως αν έκαναν αυτή τη δημόσια καταγγελία ίσως να ευαισθητοποιούσαν τους αρμόδιους να πάρουν θέση.
Δικαίωση ενεργειών του Επισκόπου
Η έλευση του νέου χρόνου έφερε τον Τιμόθεο Βενέρη πιο κοντά στην εκπλήρωση ενός ονείρου που ήταν η αναστήλωση της Ιεράς Μονής Αρκαδίου. Γνωστή η λατρεία του Επισκόπου στον ιερό αυτό χώρο που εκείνη την περίοδο κινδύνευε με κατάρρευση. Τόσο το κωδωνοστάσιο όσο και οι περισσότεροι χώροι είχαν άμεση ανάγκη υποστήριξης. Ήδη από τον Ιούλιο του 1919 ο Επίσκοπος, είχε κάνει τα σχετικά αιτήματα προς κάθε αρμόδια αρχή να σταλεί μηχανικός και να γίνει μελέτη. Κι ενώ φαινόταν πως είχε βρει ανταπόκριση το αίτημά του, ωστόσο μηχανικός δεν φαινόταν στον ορίζοντα. Εκεί όμως που ο Τιμόθεος άρχισε να χάνει τις ελπίδες του πληροφορείται ότι έρχονται στο Ηράκλειο για την αναστήλωση της εκεί Λότζια ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Αναστάσιος Ορλάνδος και ο αρχιτέκτων Διονύσιος Μιχαλιακιανός. Στέλνει αμέσως τηλεγράφημα και τους καλεί να έρθουν στο Ρέθυμνο για να συζητήσουν το θέμα. Από πλευράς χρημάτων δεν υπήρχε πρόβλημα γιατί ο Τιμόθεος είχε προβλέψει να δοθεί ποσόν από την εκποίηση κτημάτων της μονής. Τελικά και με την παρέμβαση του βουλευτή Παπαμιχελάκη ο Επίσκοπος πήρε ένα πρωί τηλεγράφημα στο οποίο ευχαρίστως τον πληροφορούσαν από τη Γενική Διοίκηση ότι και οι δυο επιστήμονες διετάχθηκαν από τις αρχές να έρθουν στο Ρέθυμνο και να εξετάσουν το θέμα της Ιεράς Μονής Αρκαδίου. Καλύτερο δώρο για τη νέα χρονιά σίγουρα δεν ήθελε άλλο ο Τιμόθεος.
Πρωτοχρονιάτικο δώρο έφερε το 1920 και για τον δικηγόρο Ευθύβουλο Τσουδερό που προήχθη σε Ταγματάρχη της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης μετά από αυστηρή αξιολόγηση.
Μήνυση από τον Δήμο σε εκδότη
Ο δήμος παραμένει στο στόχαστρο του εκδότη του «Βήματος» και αυτή τη φορά μάλλον δίκαια, αφού όπως καταγγέλλει ο αρθρογράφος έγιναν αυξήσεις μισθών σε όλους τους δημοτικούς υπαλλήλους πλην των οδοκαθαριστών. Φαίνεται όμως πως η σταγόνα είχε ξεχειλίσει στο ποτήρι της υπομονής των δημοτικών παραγόντων που βρήκαν ως αφορμή ένα συνεχόμενο σχόλιο όπου απεκαλείτο ο δήμος «Τεμπελχανές» και κατέθεσε μήνυση σε βάρος του εκδότη. Αν ήταν τώρα χρονιάρες μέρες ποσώς ενδιέφερε τους μηνυτές. Σημασία είχε γι’ αυτούς να μείνουν ήσυχοι πια από την σκληρή πένα του Καφφάτου. Έμειναν όμως με την πλάνη τους αυτή όπως θα δούμε σε επόμενα αφιερώματα. Γιατί ο δημοσιογράφος με τη φλογερή πένα σε λίγο θα αποκάλυπτε κι ένα μεγάλο σκάνδαλο κλοπής επίπλων από το Διοικητήριο κατονομάζοντας και τους πιθανούς δράστες, επίλεκτα στελέχη του δήμου.
Σιγά σιγά η πόλη εύρισκε τους ρυθμούς της ευελπιστώντας ότι το 1920 θα τους έφερνε τουλάχιστον καθημερινό στο τραπέζι. Και το Λύκειο των Ελληνίδων έδινε στη δημοσιότητα το πρόγραμμά του για τις προσεχείς εκδηλώσεις του, που σκοπό είχαν αποκλειστικά την ανακούφιση της ανθρώπινης δυστυχίας. Άλλωστε μόνο οι κυρίες του Λυκείου και ο σύλλογος Κυριών νοιάζονταν για τους ταλαίπωρους αυτής της πόλης. Ήταν οι καλοί άγγελοι για μικρούς και μεγάλους και οι μόνοι φορείς που έφερναν τα παιδιά πιο κοντά στο πνεύμα των εορτών με τα δώρα τους και κυρίως με την αγάπη τους.
Και τη χρονιά εκείνη θα κατάφερναν με διάφορες εκδηλώσεις αλλά και με αφάνταστα προσωπικό κόστος σε χρόνο και εργασία να φέρουν πολλά χαμόγελα στα χείλη αναξιοπαθούντων κυρίως παιδιών. Κάθε τους χοροεσπερίδα ήταν κι ένα γεγονός που η διψασμένη για ποιοτική ψυχαγωγία τοπική κοινωνία το περίμενε όπως τη βροχή το άνυδρο χώμα. Κάθε κυρία έβαζε τα δυνατά της και στην προετοιμασία του μπουφέ που χαρακτηριζόταν για την ποιότητά του και το πλήθος των εδεσμάτων του. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ευχαριστημένοι οι πάντες ανταποκρίνονταν με περισσότερη διάθεση στη λαχειοφόρο αγορά δίνοντας την ευκαιρία στις κυρίες να έχουν τα έσοδα που θα τους επέτρεπαν να εκπληρώσουν στο ακέραιο τους υψηλούς στόχους τους κάθε φορά.
Πρώτες μέρες του 1921
Το 1921 ανέτειλε στο Ρέθυμνο με τους δασκάλους υπό διωγμόν. Αυτό δεν ήταν τοπικό φαινόμενο αλλά εδώ, λόγω της ανυπότακτης φύσης των εκπαιδευτικών που στέκονταν πάντα στο ύψος των περιστάσεων είχαμε πιο τρανταχτά παραδείγματα
Σύμφωνα με τους κανόνες οι δάσκαλοι έπρεπε να υπακούν τυφλά στην εποπτεύουσα αρχή αλλιώς θα έπρεπε να αντιμετωπίσουν στην καλύτερη περίπτωση τον υποβιβασμό και στη χειρότερη την εξορία…
«Δάσκαλοι υπό διωγμόν» είναι και το κεντρικό σχόλιο της εφημερίδας «Κρητική Επιθεώρηση» πέραν των ευχετηρίων κειμένων λόγω νέου έτους.
Βέβαια μια καταγγελία δεν έφερνε τη δικαίωση αλλά κι ένας ψίθυρος στην απόλυτη σιωπή είναι κάτι από το παντελώς τίποτα.
Στην κοσμική ζωή δεσπόζουν οι εκδηλώσεις του Συλλόγου Κυριών και του Λυκείου των Ελληνίδων που όπως κάθε χρόνο σημειώνουν μεγάλη προσέλευση κόσμου που θα έφερνε έσοδα στο ταμείο για την ανακούφιση της ανθρώπινης δυστυχίας.
Με την ανατολή του νέου χρόνου έχουμε και τα αποτελέσματα της απογραφής που είχε πραγματοποιηθεί στο Ρέθυμνο 18-19 Δεκεμβρίου 1920. Σύμφωνα με αυτά στον δήμο Ρεθύμνου ζούσαν 8.761 άτομα από τα οποία 6.040 ήταν Χριστιανοί και 2.721 Οθωμανοί.
Η Επιτροπή καθορισμού της θέσης των νέων Μουσουλμανικών Νεκροταφείων διαμαρτύρεται δημόσια επειδή, ενώ είχε καθοριστεί με σχεδιάγραμμα του μηχανικού Εμμ. Δερμιτζάκη, να βρίσκονται στην άκρη του ρύακος ώστε να μη φαίνονται από τη δημόσια οδό Ρεθύμνης Ηρακλείου, τα όρια μετατοπίστηκαν προς τα κάτω και κτίζονταν χωρίς καν να υπάρχει το ανάλογο πλάτος της οδού. Θα έπρεπε λοιπόν οι υπαίτιοι να δώσουν τις δέουσες εξηγήσεις στην επιτροπή.
Εξηγήσεις όμως περίμεναν και οι παλαιοί αγωνιστές που τους έδινε το κράτος ένα περίπου επίδομα, βλέπε χαρτζιλίκι. Πρωτοχρονιά του 1921 δεν είχαν πάρει ούτε πενηνταράκι. Αυτό συνέβαινε μόνο στους αγωνιστές του Ρεθύμνου. Τι να συνέβαινε άραγε; Γιατί αυτή η εξαίρεση;
Με «αναμασήματα» οι αρμόδιοι προσπάθησαν να διασκεδάσουν τις εντυπώσεις. Έκαναν λέει ένα ξεκαθάρισμα για να μην δίδονται επιδόματα και σε τεθνεώτες αγωνιστές και αυτό πήρε χρόνο γι’ αυτό και οι αγωνιστές έκαναν γιορτές χωρίς δραχμή στην τσέπη.
Το 1921 ωστόσο έφερε ένα σπουδαίο δώρο στον Μιχαήλ Πρεβελάκι που επέστρεφε στην εκπαίδευση για να καλύψει τη θέση του Γυμνασιάρχη του Γυμνασίου Ρεθύμνου. Αυτός είχε παραιτηθεί επειδή δεν ήθελε να υπηρετεί επί ηγεσίας Βενιζέλου.
Η νέα κυβέρνηση όμως που προήλθε από τις εκλογές της 4ης Νοεμβρίου 1920 με πρωθυπουργό των Δημήτριο Ράλλη του έδωσε το πράσινο φως για να επανέλθει στο πόστο του. Και οι μεγάλοι του πνεύματος είχαν την ιδεολογία τους. Ας μην το ξεχνάμε κι αυτό.
Αρνητικό όμως αποτέλεσμα είχε για τους χωροφύλακες της Κρήτης, φυσικά και του Ρεθύμνου, η επικράτηση του «λαϊκού» κόμματος.
Με απόφαση της Κυβέρνησης όλοι οι Κρήτες χωροφύλακες ανήκοντες εις τα κλάσεις 1916, 1917 και 1918, απολύθηκαν από τη χωροφυλακή και επανήλθαν στις τάξεις του στρατού, ως μη απολαμβάνοντες της εμπιστοσύνης της ηγεσίας.
Εκείνες τις γιορταστικές μέρες διάλεξε για να επισκεφθεί το Ρέθυμνο ένας παλιός του γνώριμος. Ήταν ο Χουσνής Βαγκογλάκις που είχε εκλεγεί δήμαρχος στις εκλογές της 1ης Μαΐου 1911 έχοντας επικρατήσει του αντιπάλου του Σαφτέρ Κλαψαράκι.
Αυτός που ήταν έμπορος είχε διατελέσει και σύμβουλος του Γυμναστικού Συλλόγου Ρεθύμνου. Στη διάρκεια της θητείας του η Κρήτη ενώνεται με την Ελλάδα, αλλά αυτός παραμένει δήμαρχος Ρεθύμνου, έστω και διορισμένος από την Κρητική Πολιτεία. Μετά έφυγε και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κωνσταντινούπολη αλλά δεν ξέχασε το Ρέθυμνο.
Εκείνη την εποχή που το επισκέφθηκε, πρωτοχρονιά του 1921, δήμαρχος ήταν ο έμπορος Παντελής Πετυχάκης (1862-1925).
Μια μετάθεση αναμενόμενη θλίβει την τοπική κοινωνία. Μετά από την επάξια προαγωγή του έπαιρνε μετάθεση για τη νέα του αναβαθμισμένη θέση ο μέχρι τούδε προϊστάμενος του ταχυδρομείου Ρεθύμνου Ελπιδοφόρος Ζανουδάκης.
Ήταν από τους πλέον σημαίνοντες της τοπικής κοινωνίας και είχε τεθεί στην Αρμοστεία της Σμύρνης, όπου του ανατέθηκε το έργο Επιθεωρητού Οργανωτού των Ταχυδρομείων της Αρμοστείας. Του απονεμήθηκε και ο βαθμός του ταγματάρχη για να μπορεί να κινείται με άνεση στην υπό τον ελληνικό έλεγχο περιοχή. Για τον Ελπιδοφόρο Ζανουδάκη θα κάνουμε ιδιαίτερο αφιέρωμα μετά τις γιορτές.
Αυτή την περίοδο προσφέρει τις υπηρεσίες του στον τομέα υγείας του Ρεθύμνου ο ειδικός γιατρός Βασίλειος Βαρδιάμπασης με νέες θεραπείες για τη φυματίωση και άλλες παθήσεις. Ακόμα και θεραπεία ανικανότητας αναλάμβανε με εγγύηση όπως αναφέρει σχετική ανακοίνωση. Που ήταν το ιατρείο του; Σύμφωνα πάντα με την ανακοίνωσή του δεχόταν στο ξενοδοχείο «Ακταίον» 10-12 το πρωί και 3-5 το απόγευμα.
Ένα Αρχιερατικό Μνημόσυνο που δεσπόζει στο εορταστικό φύλλο αφορά στον πατέρα του μεγαλοβιομηχάνου Ιωάννη Ροδινού, τον Ευστάθιο. Και τελείται στο Ατσιπόπουλο από τον Επίσκοπο Τιμόθεο.
Κι ένα ευχαριστήριο παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Απευθύνεται σε μια μαία την Δέσποινα Σπιτάδη και την ευχαριστεί μια κυρία της τοπικής κοινωνίας που θεραπεύτηκε χάρις στην φροντίδα της μαίας από αιμορραγίες που την ταλαιπωρούσαν επί έντεκα χρόνια!!!
Κοινωνικό γεγονός είναι ένας γάμος. Ένας υποδηματοποιός ο Χαράλαμπος Παπαϊωάννου νυμφεύεται τη δασκάλα Μαρία Βιτσικουνάκι με κουμπάρο τον επιφανή μηχανικό Εμμανουήλ Καυγαλάκη.
Η νύφη θα αναδειχθεί σε μια από τις πιο σημαντικές γυναίκες του Ρεθύμνου με συμμετοχή σε αναρίθμητα σωματεία και έντονη κοινωνική δράση. Η αναφορά μας στη Μαρία Παπαϊωάννου, πολύτιμη κοινωνική παρουσία που ήταν και η Μάνα του Στρατιώτη.