ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
Εκφωνηθείς από τον δικηγόρο Μανώλη Ι. Φουρφουλάκη κατά την 70ην επέτειο της ολοκαυτώσεως των χωριών του Κέδρους και της εκτελέσεως 164 κατοίκων.
Σεβασμιώτατε,
Κύριοι βουλευτές
Κα Αντιπεριφερειάρχη
Κε Δήμαρχε Δήμου Αμαρίου
Κε νεοεκλεγέντα Δήμαρχε Αμαρίου
Κύριοι Περιφερειακοί και Δημοτικοί Σύμβουλοι
Κύριοι εκπρόσωποι των Στρατιωτικών, Αστυνομικών, Λιμενικών και λοιπών αρχών Ασφαλείας
Κυρίες και Κύριοι
Εκ μέρους του κ. Δημάρχου και του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αμαρίου μου προτάθηκε και αυτό αποτελεί εξαιρετική τιμή, να εκφωνήσω τον πανηγυρικό της ημέρας, εξ αφορμής των συμβάντων της 22ας Αυγούστου 1944, πρόταση που αποδέχθηκα αμέσως και με σεβασμό.
Τα τρομακτικά γεγονότα που θα εξιστορηθούν κατωτέρω, της 22.8.1944, αποτελούν μία απίστευτη θηριωδία κατοχικών δυνάμεων, αντίστοιχη της οποίας δεν έχει συμβεί ποτέ, κατά την άποψή μου, σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, χωρίς να έχει δοθεί, πάντα κατά την γνώμη μου, η ιδιαίτερη σημασία και βαρύτητα από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, αλλά, ακόμη και από την ίδια την Ιστορία.
Και επειδή δεν θέλω να παρεξηγηθεί κανείς, ιδίως αναφορικά με γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τις θηριωδίες που έλαβαν χώρα στις διάφορες χώρες της Ευρώπης, από τις δυνάμεις του φασισμού και του σκότους, πρέπει να τονιστεί το εξής: Η επαρχία Αμαρίου, κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως και τώρα, ήταν η μικρότερη, γεωγραφικά και πληθυσμιακά, επαρχία του Νομού Ρεθύμνης, αλλά αναπτυσσόμενη, από την άποψη των οικονομικών μεγεθών. Χωρίς να θεωρηθώ σοβινιστής, θεωρώ ότι η επαρχία Αμαρίου ήταν, αντιστρόφως, η πλουσιότερη σε έμψυχο δυναμικό και σε ανθρώπους. Ο πληθυσμός της επαρχίας Αμαρίου, την δεκαετία 1940 ανήρχετο σε 9.632 άτομα, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της εποχής και ήταν σταθερά αναπτυσσόμενη περιοχή, παρά το ορεινό μέρος της. Η εκτέλεση 164 ανθρώπων, νεαρής, ως επί το πλείστον, ηλικίας, ερήμωσε την επαρχία μας και αφάνισε, για πολλά έτη, το έμψυχο δυναμικό αυτής, με όλα τα πολύ δυσάρεστα επακόλουθα.
Εκκινώντας την εξιστόρηση των συμβάντων, που λίγο ή πολύ είναι γνω-στά σε αρκετούς, από την αρκετά πλούσια βιβλιογραφία και τις μονογραφίες που έχουν αφιερωθεί στη συγκεκριμένη ανθρωποθυσία, οφείλω προεισα-γωγικά να επισημάνω ότι μεγάλο μέρος του ιστορικού των θηριωδιών των Γερμανών φασιστών – κατακτητών στο Άνω Μέρος πληροφορήθηκα από τις εξαιρετικά λεπτομερείς σημειώσεις του αποθανόντος θείου μου Θεοδώρου Εμμ. Φουρφουλάκη, ο οποίος ευρίσκετο κατά τον χρόνο της ολοκαυτώσεως σε ηλικία 16 ετών, ήταν συνεπώς αρκετά μεγάλος και είχε ιδιαίτερη αίσθηση των γεγονότων, ήταν δε και ένας από τους προς εκτέλεση οδευομένους και σώθηκε εκ τύχης και εκ θαύματος την τελευταία στιγμή, ως επίσης και από διηγήσεις και μονογραφία του πατρός μου Ιωάννη, ο οποίος επίσης έζησε το σύνολο των τραγικών στιγμών.
***********************
ΑΜΙΓΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Περί την 4ην πρωινή ώρα της 22ας Αυγούστου 1944 τα γαυγίσματα των σκυλιών και ένας πυροβολισμός που ακούστηκε εναντίον του Εμμ. Ν. Καπαρού, ο οποίος αντιλήφθηκε τους Γερμανούς και προσπάθησε να διαφύγει, ξύπνησαν τους κατοίκους, που κατάλαβαν ότι το χωριό ήταν περικυκλωμένο. Πολλοί προκειμένου να αποφύγουν τις ταλαιπωρίες της σύλληψης ή του φυλακισμού τους, όπως είχε συμβεί σε παλαιότερες κυκλώσεις των χωριού, κατάφεραν να διαφύγουν από χώρους που είτε δεν είχαν προλάβει να καταλάβουν οι Γερμανοί είτε φυλάσσονταν ελάχιστα. Πολλοί επίσης κρύφτηκαν σε διάφορες κρύπτες των σπιτιών τους, όπως σε αχυρώνες, ταβάνια, κούμους χοίρων, δέντρα με πλατύ και πυκνό φύλλωμα κ.τ.λ. Οι Γερμανοί ανάγκασαν τους κατοίκους να συγκεντρωθούν στον περίβολο του Δημοτικού Σχολείου, διότι, αν παρέμεναν στα σπίτια των θα εκτελούνταν επί τόπου, δράση που ήταν πανομοιότυπη σε όλα τα χωριά.
Στο Άνω Μέρος η συγκέντρωση πραγματοποιήθηκε κατά την 09.00 το πρωί. Κατά την προσέλευση γινόταν έλεγχος και διαλογή και χωρίστηκαν οι κάτοικοι σε τέσσερις (4) ομάδες:
• Τα γυναικόπαιδα, που οδηγήθηκαν στην ανατολική αίθουσα του σχολείου.
• Οι γέροντες, που οδηγήθηκαν στην ανατολική πλευρά της αυλής του σχολείου.
• Οι επιλεγέντες για εκτέλεση, που οδηγήθηκαν και κλείστηκαν στην δυτική αίθουσα
• και οι λοιποί άνδρες, που κατευθύνθηκαν στο γραφείο του Σχολείου.
Οι τελευταίοι, όπως αποδείχθηκε, προορίζονταν για τις φυλακές.
Σε μια στιγμή μετά την επιλογή, ευρέθησαν 20 άνδρες κλεισμένοι στην δυτική αίθουσα και 22 στο γραφείο του Σχολείου. Ο Ελληνομαθής Γερμανός, ονομαζόμενος Ερμαν, που ήταν επιφορτισμένος με την διαλογή των υπό εκτέλεση και υπό κράτηση, διαχώρισε 10 άνδρες από το γραφείο, τους οποίους μετέφερε και έκλεισε στην δυτική αίθουσα μαζί με τους 20 και συμπλήρωσε τον αριθμό των 30 που επρόκειτο να στείλει και έστειλε πράγματι στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Τους υπολοίπους 12 μετέφερε δυτικά και σε απόσταση 30 μέτρων από το Σχολείο, αφού προηγουμένως τους επέτρεψε να μεταβούν στα σπίτια τους με συνοδεία Γερμανών και να παραλάβουν τροφή για 3 – όπως είπε – ημέρες. Μετά από τα παραπάνω ο Ερμαν με τρόπο άγριο, βλοσυρό και βάρβαρο, ανακοίνωσε ότι θα κάψουν το χωριό, διέταξε τους κατοίκους να μεταβούν στα σπίτια τους να παραλάβουν όσα πράγματα νομίζουν χρήσιμα και να επιστρέψουν σε 1 ώρα, γιατί όποιος συλλαμβανόταν εκτός της συγκεντρώσεως θα πυροβολείτο αμέσως, απειλή την οποία οι Γερμανοί πραγματοποίησαν, όπως θα εκθέσω παρακάτω.
Όσοι αφέθηκαν προσωρινά ελεύθεροι, ανακοίνωσαν στους κρυμμένους συγγενείς τους ότι είχε συμβεί, με αποτέλεσμα οι κρυμμένοι να βγουν από τις κρύπτες των και όλοι μαζί να συγκεντρωθούν στον περίβολο στου Σχολείου. Για τους κρυμμένους που εμφανίστηκαν δεν γεννήθηκε θέμα γιατί οι Ναζί είχαν κάμει ήδη τις επιλογές τους, ενώ δεν είναι σίγουρο ότι είχαν καταμετρήσει όσους θα άφηναν ελεύθερους. Σημειώνω εν προκειμένω ότι όσοι ανακαλύ-φθηκαν να κρύβονται προηγουμένως, συνελήφθηκαν, εδάρησαν, οδηγήθηκαν στην αίθουσα των υπό εκτέλεση και εκτελέσθηκαν πράγματι.
Μεταξύ αυτών ήταν αποδεδειγμένα οι Εμμ. Θεοδ. Μαθιουδάκης ή Περδίκας, ο πρωτεξάδελφός του Γεώργιος Εμμ. Σταυρουλάκης ή Καμπουρο-γιώργης και ο Αλέξανδρος Αντ. Παπουτσάκης. Τους δύο πρώτους έβγαλαν οι Γερμανοί από τον αχυρώνα της οικογενείας Εμμανουήλ Μαθιουδάκη, τους χτυπούσαν με τα όπλα τους έξω στο δρόμο και τους οδήγησαν βίαια στο σχολείο. Τη σκηνή αυτή αντελήφθησαν ο παππούς μου και ο γείτονάς μας Παναγιώτης Καπαρός που κρύβονταν μαζί στην ευρισκόμενη στην άκρη της αυλής του σπιτιού μας πυκνόφυλλη μουρνιά, η οποία απέχει δεκαπέντε περίπου μέτρα από τα σπίτια Μαθιουδάκη και Σταυρουλάκη και είχαν πλήρη οπτική και ακουστική επαφή. Το δέντρο αυτό, η πυκνόφυλλη μουρνιά, υπάρχει και σήμερα στην αυλή του σπιτιού μας, στο ίδιο σημείο που ήταν, βέβαια και τότε
Τον Αλέξανδρο Παπουτσάκη συνέλαβαν στο σπίτι του όπου κρυβόταν και τον οδήγησαν με τους άλλους επιλεγέντες. Τον ανωτέρω αντελήφθη να τον οδηγούν ο Ευάγγελος Μπαγουράκης, ο οποίος κρυβόταν σε μία σκεπασμένη τάφρο που βρισκόταν πέντε περίπου μέτρα έξω από την αυλόπορτα του σπιτιού μας και τον πέρασαν από μπροστά του. Μετά την ολοκλήρωση της επανασυγκεντρώσεως, οι Γερμανοί οδήγησαν, ως κοπάδι πρόβατα, μέσω των χωριών Δρυγιές, Βρύσες, Καρδάκι, Γερακάρι και Ελένες στο χωριό Μέρωνα, σε ένα αγρό εντός του οποίου διατάχθηκαν να παραμείνουν και παρέμειναν πράγματι μέχρι το πρωί.
Από το χώρο αυτό, με τη βοήθεια των Ελλήνων Αστυνομικών, που φρουρούσαν από ορισμένα σημεία, δραπέτευσαν σχεδόν όλοι οι άνδρες. Την επομένη το πρωί, 23-8-1944, οδήγησαν τα γυναικόπαιδα μέχρι το αστυνομικό φυλάκιο Ποταμών όπου άφησαν το μπουλούκι ελεύθερο, με την ρητή εντολή να μην επανέλθουν στο χωριό μας. Τους επιλεγέντες νέους και νέες οδήγησαν στα συρματοπλέγματα Φορτέτζας. Το αυτό έπραξαν και με τους κατοίκους των άλλων χωριών τους οποίους οδήγησαν μέχρι τους Αποστόλους, και της Κρύας Βρύσης, που τους οδήγησαν προς το Σπήλι. Τι επακολούθησε μετά την απομάκρυνση των κατοίκων είναι απολύτως γνωστά και τεκμηριωμένα από τα ευρήματα μετά την καταστροφή, από μαρτυρίες ανθρώπων που είχαν διαφύγει της κυκλώσεως ή είχαν διανυκτερεύσει στα χωράφια και τα αλώνια και ευρίσκοντο σε, έστω και μακρινή οπτικοακουστική επαφή και από τους τυχαίως διασωθέντες των εκτελεστικών αποσπασμάτων Εμμ. Βλεπάκη στο Καρδάκι και Νικόλαο Τζωρτζάκη στο Γερακάρι.
Από την μία μεριά η βαρβαρότητα, η ωμότητα, η ανθρώπινη θηριωδία σε όλη της την έκταση και από την άλλη η γενναιότητα, η ευψυχία, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η συμπεριφορά των αιμοβόρων θηρίων της ζούγκλας ωχριά μπροστά στην επιδειχθείσα συμπεριφορά των κακούργων Ναζί. Οι εγκλη-ματικές πράξεις που καταδεικνύονται σήμερα, στα διάφορα μήκη και πλάτη της Γης, από τα Μέσα Ενημέρωσης, κατά αθώων πολιτών, έχουν την ίδια και ίσως λιγότερη αθωότητα, μορφή και κατάληξη από αυτή που περιγράφεται σήμερα.
Τις απογευματινές ώρες της ίδιας ημέρας οι ναζί στο Άνω Μέρος οδηγούν ανά δύο στα προκαθορισμένα σπίτια των κληρ. Νικ. Καπαρού και Γεωργίου Τριχάκη τους 30 επιλεγέντες και κρατηθέντες στο Σχολείο και τους εκτελούν. Ο Ζαχαρίας Φραγκουδάκης που κρυβόταν στον αχυρώνα του, απέναντι και σε απόσταση 20 μ. από την δυτική πόρτα της οικίας κληρ. Ν. Καπαρού, άκουε τις σποραδικά επαναλαμβανόμενες ομοβροντίες. Τις ομο-βροντίες αυτές άκουαν και οι Γεώργιος Κυριακάκης ή Χαρκιάς και ο παράλυτος – με πλήρη όμως πνευματική διαύγεια – γιός του Γιάννης Κυριακάκης, που βρίσκονταν στην θέση «Μαθεδίνα» και εκτελέστηκαν, τούτο δε το είπαν στον ανωτέρω Ζαχ. Φραγκουδάκη που τους συνάντησε και το συζήτησαν, όταν το βράδυ δραπέτευσε ο τελευταίος, χωρίς να τον αντιληφθούν οι Γερμανοί, από το χωριό.
Οι εκτελέσεις έγιναν δια τουφεκισμού. Εικάζεται με βεβαιότητα ότι ορισμένοι τουλάχιστον στο Άνω Μέρος σφάχτηκαν με μαχαίρι ή κοφτερή από τις άκρες ξιφολόγχη. Τούτο προκύπτει από το γεγονός ότι σε διασωθέντα τμήματα των τοίχων της οικίας κληρ. Ν. Καπαρού και σε ύψος πάνω από 1 μέτρο από το δάπεδο, βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες εκτοξευθέντος αίματος. Το αίμα αυτό δεν μπορεί παρά να είχε εκτοξευθεί βιαίως από την καρωτίδα σφαγιασθέντων σε όρθια ή ημιόρθια θέση ανθρώπων. Με πυροβολισμό θα ήταν αδύνατη η εκτόξευση του αίματος σε τέτοιο ύψος.
Το εύρημα αυτό θεωρήθηκε βέβαιο ότι προέρχεται από τη σφαγή των ανθρώπων μας, γι’ αυτό και ο αείμνηστος παπά Κυριάκος διατύπωσε εξ αρχής την εκκλησιαστική ευχή που ακούγεται από το 1944 μέχρι και σήμερα αναλό-γως, ήτοι : «υπέρ των σφαγιασθέντων, τυφεκισθέντων και ολοκαυτωθέντων».
Μετά την εκτέλεση, οι Ναζί περιέβρεξαν τα σώματα με εύφλεκτη ύλη, έβαλαν φωτιά και τα πτώματα απανθρακώθηκαν. Η απανθράκωση ήταν σχεδόν πλήρης, γι’ αυτό στο Άνω Μέρος ευρέθηκαν ελάχιστα κατάλοιπα των σωμάτων, δεν ανιχνεύθηκαν σφαίρες και δεν διαπιστώθηκε ο τρόπος της εκτελέσεως από τα διαλυμένα σώματα. Μετά την απανθράκωση των σωμάτων κατεδάφισαν με εκρηκτικές ύλες τα σπίτια και καταπλάκωσαν τα σώματα, τα οποία κυριολεκτικώς διαλύθηκαν. Στη συνέχεια περισυνέλεξαν και δολοφό-νησαν 4 γριές, 3 γέροντες και τον παράλυτο νέο Ιωάννη Κυριακάκη, που δεν μπόρεσαν ή δεν θέλησαν να εγκαταλείψουν το χωριό.
Παρόμοιες εκτελέσεις διέπραξαν και στο Γερακάρι και στην Κρύα Βρύση ως δε εγώ πιστεύω προέβησαν στην βάρβαρη αυτή πράξη των για να μην υπάρχουν μαρτυρίες περί της συμπεριφοράς των. Πέραν των ανωτέρω οι ναζί, ως κοινοί ληστές, αφαίρεσαν τα πολυτιμότερα πράγματα που βρήκαν στα σπίτια, επιστράτευσαν από τα γειτονικά χωριά ανθρώπους με τα υποζύγιά τους, τους χρησιμοποίησαν ως μεταφορείς και μετέφεραν τα λάφυρα στα αυτοκίνητά τους και από εκεί στους καταυλισμούς.
Οι πράξεις αυτές καταδεικνύουν πως οι Ναζί, δεν ήταν μόνον αιμοσταγείς και αιμοβόροι δήμιοι και εγκληματίες πολέμου, αλλά και ληστές τρισάθλιας μορφής. Οι Γερμανοί έδρασαν κατά πανομοιότυπο τρόπο και στα χωριά, Γερακάρι, όπου εξετέλεσαν συνολικά 42 (40 άνδρες και 2 γυναίκες) στις Βρύσες όπου εξετέλεσαν 30, στο Καρδάκι όπου εξετέλεσαν 19 και στην Κρύα Βρύση, όπου εξετέλεσαν 35, το σύνολον δε των εκτελεσθέντων σ’ όλα τα χωριά ανήλθε σε 164, εκ των οποίων 158 άνδρες και 6 γυναίκες.
Το μέγεθος της καταστροφής και στα 8 χωριά σε ανθρώπινο δυναμικό κυρίως, αλλά και σε υλικές ζημίες, υπήρξε ανυπολόγιστο. Χήρες πολλές σε ενδιαφέρουσα κατάσταση και ορφανά, ευρέθησαν κυριολεκτικώς στο δρόμο. Όλοι οι κάτοικοι αντιμετώπισαν την έλλειψη στέγης, την πείνα και την δυστυχία. Οι συνέπειες της καταστροφής υφίστανται και είναι ορατές ακόμη και σήμερον. Τα 8 χωριά του Κέδρους υπέστησαν την μεγαλύτερη, αναλογικά με τον πληθυσμό και τα οικιστικά δεδομένα καταστροφή κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μετά από τη βαρβαρότητα, την απανθρωπιά και την ωμότητα των ναζί εμφανίζεται όπως και παραπάνω ελέχθη, η γενναιότητα, η ανδρεία, η υπερηφάνεια και ο πατριωτισμός των εκτελεσθέντων που τους ανέδειξε πραγματικούς ήρωες και άξιους της πατρίδας. Στο Γερακάρι σύμφωνα με την αξιόπιστη μαρτυρία του διασωθέντος Νικ. Τζωρτζάκη, όταν ανακοινώθηκε ότι θα τους εκτελέσουν, πρωτοστατούντων των Νικ. Αγγελάκη, Κων/νου Ταταράκη, Πολυδώρου Κοκονά και άλλων, αντέδρασαν και επέδειξαν απαράμιλλο θάρρος.
Αποκάλεσαν τους Γερμανούς άνανδρους, βάρβαρους και δημίους και άρχισαν να ψάλλουν τον εθνικό μας ύμνο.
Στο Καρδάκι κατά μαρτυρίαν του διασωθέντος Εμμ. Βλεπάκη πρωτο-στατούντος του Εμμ. Κυδωνάκη ή «Κρασουλομανώλη» επέδειξαν το ίδιο θάρρος και ευψυχίαν.
Στο Άνω Μέρος τα εκτοξευθέντα αίματα από την σφαγή, πιθανολογούν σφοδρή αντίδραση των εκτελεσθέντων.
Προ της αποχωρήσεώς τους οι βάρβαροι έριξαν, αποδεδειγμένα, ομοβροντίες δίπλα στους τόπους των εκτελέσεων. Όπως τεκμηριωμένα δέχεται ο μελετητής Σπύρος Μαρνιέρος, καίτοι ωμοί και δολοφόνοι, απέδωσαν στα θύματά τους στρατιωτικές τιμές, πράγμα που δεν θα συνέβαινε αν δεν επεδείκνυαν ανδρεία, ευψυχία και πατριωτισμό. Η παραπάνω συμπεριφορά άλλωστε, δεν μπορούσε να είναι διαφορετική. Ήταν η συνέπεια και η συνέχεια του υψηλού πατριωτικού παλμού από τον οποίο δονείτο ολόκληρη η περιοχή. Γιατί η περιοχή αυτή υπήρξε κατά την διάρκεια της Γερμανοκατοχής η ψυχή και το κέντρο της αντιστάσεως, τόπος λήψεως και αναμεταδόσεως δελτίων ειδήσεων και πληροφοριών, τόπος φιλοξενίας και άσυλον των συμμάχων, των μελών της Εθνικής Αντιστάσεως και των καταδιωκομένων.
Στο σημείο αυτό θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ στη διήγηση του παγκόσμιου φήμης, διασημότερου Έλληνα συγγραφέα και λογοτέχνη Νικο-λάου Καζαντζάκη, στον οποίο ανέθεσε το Ελληνικό Δημόσιο την καταγραφή των παθών, εγκλημάτων, ζημιών κ.τ.λ. των χωριών του Κέδρους, έκθεση που συνετάγη το έτος 1945 και ειδικά για το Ανω Μέρος αναφέρει τα εξής:
«Από τυχαίον πυροβολισμόν γερμανού στρατιώτου κατά την κύκλωσιν, προιδεασθέντες τινές κατώρθωσαν να διαφύγουν. Οι υπόλοιποι κάτοικοι, βιαίως υπό την απειλήν των περιστρόφων ανεγερθέντες εκ της κλίνης των, ωδηγήθησαν, χωρίς να τους επιτραπή να ενδυθούν, εις το σχολείον. Καθοδόν οι Γερμανοί εφόνευον όλα τα ζώα που συνήντων, αγελάδας, σκύλους, χοίρους, κτλ. Εξετέλεσαν 30 άνδρας ομαδικώς, άλλους δε 8 γέροντας και γραίας, μη δυνηθέντας να αποχωρήσουν μετά του άλλου αμάχου πληθυσμού, μ.α. την Εργινούσαν Μαθιουδάκη 103 ετών, τον Γ. Λεμονάκη 86 ετ., την σύζυγόν του Ευαγγελίαν 80 ετ., την Αμαλίαν Παπουτσάκη 75 ετ., και τον Εμμ. Κατσαντώνην 75 ετ., του οποίου οι δύο υιοί Γεώργιος και Στυλιανός και ο επί θυγατρί γαμβρός Διον. Χανδράκης εξετελέσθησαν συγχρόνως, ο δε τρίτος υιός Αντώνιος είχε φονευθή υπό των αλεξιπτωτιστών το 1941. Καταστραφείσαι οικιαί 172 (ολική καταστροφή). Η εκκλησία του χωρίου ουχί μόνον κατεστράφη αλλά και εβεβηλώθη μεταβληθείσα εις τόπον σφαγής ζώων, απορριφθέντων εκεί των εντοσθίων και των κεφαλών χοίρων, προβάτων κτλ. Η εικών της Παναγίας εις ην ήτο αφιερωμένος ο ναός, ευρέθη απογυμνωμένη από τα χρυσά αφιερώματά της και αποπατημένη».
Αλλά ακόμη και η διασημότερη, ίσως, προσωπικότητα του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας σερ Ουίνστον Τσώρτσιλ, στο βιβλίο του «The Second World War» Volume (κεφάλαιο) 3, pag. (σελίδα) 266, αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Πάνω από 5.000 (πέντε χιλιάδες) Βρετανικές και Αυτοκρατορικές δυνάμεις εγκαταλείφθηκαν κάπου κατά την εκκένωση της Κρήτης. Πολλοί απ’ αυτούς αποκρύπτονταν και περιθάλπονταν από τους χωρικούς και τους κατοίκους των ορεινών περιοχών, οι οποίοι ετιμωρούντο χωρίς οίκτο, όταν ανακαλύπτονταν από τους Γερμανούς. Βάρβαρα αντίποινα διαπράττονταν κατά των αθώων ή γενναίων χωρικών, οι οποίοι εκτελούνταν κατά εικοσάδες και τριακοντάδες. Γιά τον λόγο αυτό πρότεινα στο Ανώτατο Πολεμικό Συμβούλιο, τα κατά τόπους διαπραττόμενα εγκλήματα να εκδικάζονται επιτοπίως και οι κατηγορούμενοι να αποστέλλονται να δικάζονται στους τόπους όπου τα διέπραξαν. Η Αρχή αυτή έγινε αποδεκτή και μερικά από τα μεγάλα χρέη πληρώθηκαν …».
Οι ως άνω αναφορές του θρυλικού προσώπου αφορούν, προφανώς, στις θηριωδίες που έλαβαν χώρα στα χωριά του Κέδρους και είναι, παρά ταύτα, ελάχιστα γνωστές.
**********************
Από όλα τα παραπάνω, ιδιαιτέρως καταθλιπτικά στοιχεία, προξενούνται σήμερα σε όλους, έντονα συναισθήματα συγκίνησης, αγανάκτησης, οργής, θυμού και φρίκης. Εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς τα ανάλογα συναισθήματα που επικρατούσαν στους συγγενείς, φίλους, συγχωριανούς και συντοπίτες των εκτελεσθέντων, τόσο τις κρίσιμες στιγμές και ώρες, όσο και τα μετέπειτα χρόνια, της έντονης αβεβαιότητας, της φτώχειας και της δυστυχίας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τουρίστας Γερμανός στο Ανω Μέρος ήλθε μετά το 1980 και τούτο, βέβαια, είναι προφανές: Οι μνήμες ήταν ακόμη νωπές, ζούσαν μανάδες που είδαν τα παιδιά τους να σκοτώνονται, χήρες που είδαν τους συζύγους τους εκτελεσμένους, παιδιά χωρίς γονείς και αδελφοί χωρίς αδέλφια.
*******************
Στο σημείο αυτό, ολοκληρώνοντας, οφείλω να προβώ στις κάτωθι επισημάνσεις.
Επισήμανση 1η
Αξίζει εν προκειμένω να αναφερθούν ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία και αριθμοί, που εύγλωττα παρουσιάζουν την δεδομένη χρονική στιγμή της καταστροφής, τον Αύγουστο του έτους 1944, την πορεία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την εξέλιξη των μαχών, που όλες, μα όλες, είχαν γείρει προ πολλού, τον πόλεμο υπέρ των συμμαχικών δυνάμεων.
Έτσι:
Η «μάχη του Στάλιγκραντ» ολοκληρώθηκε την 2 Φεβρουαρίου 1943, με την ταπεινωτική, για τους Γερμανούς παράδοσή τους στους τότε Σοβιετικούς με απώλειες πάνω από 800.000 νεκρούς και τραυματίες στρατιώτες και αξιωματικούς.
Οι τελευταίοι στρατιώτες του Αξονα (Γερμανοί, Ιταλοί και άλλες δυνάμεις που ενίσχυαν το φασιστικό καθεστώς) στην Βόρεια Αφρική παραδόθηκαν στις συμμαχικές δυνάμεις την 13η Μαίου 1943, όταν και είχε προηγηθεί η ιστορικής και κομβικής σημασίας νίκη στο «Ελ Αλαμέιν».
Η Ιταλία, από τον Σεπτέμβριο του έτους 1943 είχε ήδη παραδοθεί στις Συμμαχικές δυνάμεις και είχε συνθηκολογήσει, μετά την απόβαση των Αμερι-κανών, Καναδών και Άγγλων, στην Σικελία, την οποία κατέλαβαν πλήρως την 17 Αυγούστου 1943, ένα και πλέον έτος πριν τα τραγικά γεγονότα του Αμαρίου.
Η απόβαση στη Νορμανδία, η καλούμενη και «D-Day» έλαβε χώρα την 6η Ιουνίου 1944, με επιτυχία, παρά τις μεγάλες απώλειες των συμμαχικών δυνάμεων και ιδίως των Αμερικανών.
Από τις 22 Ιουνίου μέχρι τις 19 Αυγούστου 1944 έλαβε χώρα μία εξ ίσου αιματοβαμμένη επιχείρηση, του σοβιετικού στρατού, να εκδιωχθούν οι Γερμανοί από την Ανατολική Ρωσία και την Πολωνία, που θα έμενε γνωστή ως «επιχείρηση Bagration» και ήταν από τις μάχες που έμελλε να αλλάξουν τον ρουν των γεγονότων. Στα μέσα Αυγούστου του 1944, οι Σοβιετικοί έφταναν στις παρυφές της Βαρσοβίας, στέφοντας την επιχείρηση Bagration με απόλυτη επιτυχία.
Στις 12 Οκτωβρίου 1944 οι τελευταίοι Γερμανοί έφυγαν από την Αθήνα, παρέμεινε όμως μία φρουρά στην Κρήτη, στα Χανιά, άνευ ιδιαίτερης σημασίας.
Η «μάχη των Αρδενών», δηλαδή η μάχη που έγινε στα σύνορα Βελγίου και Λουξεμβούργου, στη γειτονιά της Γερμανίας, εκκίνησε την 16η Δεκεμβρίου 1944, με ολέθρια αποτελέσματα για τους Γερμανούς.
Η τελική παράδοση των Γερμανών, έλαβε χώρα την 9 Μαίου 1945, με την υπογραφή της παράδοσης της Γερμανίας άνευ όρων.
Μετά από όλα αυτά, αλλά και πολλά άλλα που, για λόγους οικονομίας χρόνου δεν μπορούν να αναφερθούν εν προκειμένω, προξενείται σε κάθε ένα που ασχολείται με την συγκεκριμένη ιστορία η απορία:
ΠΟΙΟΣ Ο ΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΘΗΡΙΩΔΙΩΝ ΑΥΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΑΟΠΛΩΝ ΚΑΙ ΑΘΩΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ;
ΓΙΑΤΙ ΤΕΤΟΙΑ ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ, ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΡΑΞΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΔΕΝ ΧΥΘΗΚΕ ΑΙΜΑ;
ΔΕΝ ΕΙΧΑΝ ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΝΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΝ ΜΕ ΚΑΤΙ ΑΛΛΟ ΚΑΙ ΠΡΟΕΒΗΚΑΝ ΣΕ ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΩΜΟΤΗΤΕΣ, ΟΤΑΝ ΗΤΑΝ ΠΡΟΦΑΝΕΣ ΟΤΙ ΗΤΑΝ ΘΕΜΑ ΧΡΟΝΟΥ Η ΤΕΛΙΚΗ ΗΤΤΑ ΤΟΥΣ;
Στα ερωτήματα αυτά ποικίλλουν οι απαντήσεις. Δεν θα προβώ σήμερα σε ανάλυση, ούτε θα εκθέσω την προσωπική μου άποψη, αφού δεν αποτελεί αντικείμενο του παρόντος, θα δημοσιεύσω όμως τις σχετικές απόψεις μου σε εύθετο χρόνο.
Επισήμανση 2η
Όπως ανακάλυψα από Βρετανικές πηγές και από το Διαδίκτυο:
Ο στρατηγός Χάινριχ Κράιπε, που γεννήθηκε το έτος 1895, απεβίωσε, τελικώς, το έτος 1976 στη Γερμανία, από φυσιολογικό θάνατο. Ποτέ δεν δικά-στηκε, από κανένα Δικαστήριο, όχι μόνο, δε, αλλά το έτος 1972 παρουσιά-στηκε και σε εκπομπή της Ελληνικής Τηλεόρασης και αυτό, επιτρέψτε μου να πω, ότι το θεωρώ αστείο.
Ο διαβόητος για τα εγκλήματά του Φρίντριχ – Ουίλχελμ Μίλερ, επονομαζόμενος και «Χασάπης της Κρήτης» είχε γεννηθεί το έτος 1897 και αντικατέστησε, την 1 Ιουλίου 1944, τον Μπρούνο Μπράουερ ως στρατηγός διοικητής του Φρουρίου Κρήτης. Αρχές του 1945 ο Μίλερ έγινε διοικητής της 4ης Στρατιάς των Γερμανών και μετατέθηκε στα Ανατολικά σύνορα της Γερμανίας, για τις μάχες που λάμβαναν χώρα, όταν και, αφού χάθηκε ο πόλεμος, συνελήφθη από τους Σοβιετικούς, τον, κατά την άποψή μου, μεγαλύτερο εχθρό των Γερμανών. Οι Σοβιετικοί απέστειλαν τον Μίλερ στις Ελληνικές Αρχές, το 1946, για να δικαστεί για τα εγκλήματα πολέμου που είχε διαπράξει. Καταδικάστηκε σε θάνατο στις 9 Δεκεμβρίου 1946 και εκτελέστηκε από ένοπλο τμήμα την 05.00 πρωινή, στις 20 Μαίου 1947, ανήμερα της επετείου της εισβολής των Γερμανών στην Κρήτη και αυτό δεν μπορεί να είναι τυχαίο.
Ο Μπρούνο Μπράουερ, που είχε γεννηθεί το 1893, αντικαταστάθηκε από τον Φρίντριχ – Ουίλχελμ Μίλερ και ήταν Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης από τον Νοέμβριο του έτους 1942 έως τον Ιούλιο του έτους 1944, με έδρα στο Μάλεμε. Η τύχη του ήταν η ίδια με του Μίλερ, αν και αρκετοί ιστορικοί θεωρούν ότι ο ίδιος ήταν αρκετά ανθρώπινος, αλλά «πλήρωσε» τα εγκλήματα του Μίλερ. Καταδικάστηκε και αυτός σε θάνατο, από το ίδιο Δικαστήριο, αφού δικάστηκε μαζί με τον Μίλερ, στις 9 Δεκεμβρίου 1946 και εκτελέστηκε από ένοπλο τμήμα την 05.00 πρωινή, στις 20 Μαίου 1947.
Επισήμανση 3η
Η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε που πραγματοποιήθηκε τη νύχτα της Τετάρτης 26 προς την Πέμπτη 27 Απριλίου του 1944, αποτελεί, πράγματι, μία σοβαρή και πασίγνωστη αντιστασιακή πράξη. Οφείλω όμως, για λόγους σεβασμού της μνήμης των νεκρών να σημειώσω κάτι, που δεν γνωρίζω εάν στο παρελθόν έχει αναφερθεί σε παρόμοιο λόγο.
Η συγκεκριμένη πράξη, που θεωρήθηκε ως μια από τις κορυφαίες πράξεις αντίστασης στο νησί, καταδικάστηκε αμέσως από τους «προύχοντες» του Ηρακλείου, προδήλως για να αποφευχθούν τα αντίποινα εις βάρος του άμαχου πληθυσμού. Την επομένη της απαγωγής ημέρα, αρκετοί απ’ αυτούς υπέγραψαν ένα κείμενο καταδίκης της απαγωγής, αλλά και κάθε άλλης αντιστασιακής πράξης. Το κείμενο, που υπογράφεται από τα μέλη της τότε «Λαϊκής Επιτροπής» του 1944, έχει επί λέξει ως εξής:
«Οι υπογεγραμμένοι, εκπροσωπούντες εν προκειμένω την γνώμην και τα αισθήματα ολοκλήρου του λαού του Νομού Ηρακλείου, έχοντες υπ’ όψιν την παρ’ αγνώστων εξαφάνισιν του στρατηγού κ. Κράιπε,
α΄) εκφράζομεν την βαθυτάτην οδύνην κι αγανάκτησιν δια την πράξιν ταύτην
β΄) Πεποίθαμεν ότι εις τα ενεργείας ταύτας δεν μετέχει ο Κρητικός λαός εάν δε τυχόν μετέσχον τινες ούτοι ασφαλώς θα είναι εκ των κακοποιών στοιχείων τα οποία τελευταίως επιδίδονται εις δολοφονικάς και ληστρικάς εναντίον του φιλησύχου λαού πράξεις
γ΄) Αποδοκιμάζομεν και αποκηρύττομεν κάθε ενέργειαν οιουδήποτε συμπατριώτου μας τείνουσαν να δημιουργήση προστριβάς μεταξύ του λαού της Κρήτης και των Στρατευμάτων Κατοχής και
δ΄) Ποιούμεθα έκκλησιν προς πάντας τους Κρήτας όπως σπεύση οιοσδήποτε γνωρίζει ο,τιδήποτε στοιχείον δυνάμενον να διαφωτίση οπωσδήποτε την υπόθεσιν της εξαφανίσεως του στρατηγού Κράιπε να ανακοινώση τούτο εις τας Ελληνικάς ή Γερμανικάς Αρχάς, βέβαιος ων ότι ούτω παρέχει μεγάλην υπηρεσίαν εις τον τόπον μας και συντείνει εις την πρόληψιν μεγάλων κακών
Εν Ηρακλείω τη 28 Απριλίου 1944
Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ»
Επονται οι υπογραφές .
Σίγουρα κάποιοι πιέστηκαν, σε βαθμό που να καταπνιγεί η αντίστασή τους, κάποιοι ή όλοι θέλησαν να προληφθούν τα αντίποινα εις βάρος των αμάχων, όμως είναι σίγουρο ότι υπέγραψαν αυτοβούλως, και είχαν και την πρωτοβουλία της σύνταξής του.
Η ανακοίνωση αυτή , ΟΥΔΟΛΩΣ επιδοκιμάστηκε από τον Κρητικό λαό, ο οποίος δεν έδωσε σημασία εις αυτήν, αλλά προτίμησε την αυτοθυσία και την καταστροφή, από την προδοσία. Αναφέρω τα ανωτέρω για να γνωρίζουν οι νεότεροι και να θυμηθούν οι παλαιότεροι ημών
Επισήμανση 4η
Κάθε δράση στη ζωή φέρνει αντίδραση και κάθε ενέργεια την αντενέργειά της. Το ίδιο συμβαίνει και στον πόλεμο. Κάθε κίνηση που πρόκειται να γίνει πρέπει να είναι αυστηρά μελετημένη, σε όλα τα ενδεχόμενά της, στις πιθανότητες επιτυχίας και αποτυχίας, στο αποτέλεσμα και τις συνέπειες, ως επίσης και στις απώλειες, άμεσες και παράπλευρες.
Ταυτόχρονα, πρέπει να μελετώνται τα ωφελήματα που εξάγονται, τόσο σε επίπεδο υλικό, όσο και σε επίπεδο ψυχολογικό. Οι θηριωδίες που έλαβαν χώρα στα χωριά του Κέδρους, αποτελούν το αποτέλεσμα μίας αντιστασιακής πράξης, όπως ήταν η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε.
Δεν θα απαντήσω τώρα στο ερώτημα, που εγώ ο ίδιος έθεσα στον εαυτό μου, εάν αντιστοιχούν οι θηριωδίες που έγιναν με την απαγωγή, δηλαδή εάν τα οφέλη που προέκυπταν από την απαγωγή του στρατηγού, αντισταθμίζονταν με τις θηριωδίες και την ολοκαύτωση, ή στο υποθετικό ερώτημα εάν γνώριζαν οι συμμετέχοντες στην απαγωγή τι θα επακολουθούσε, θα προέβαιναν ή όχι στην ενέργεια αυτή, διότι ο θεωρητικός και μόνο αυτός προβληματισμός εκφεύγει της παρούσης διηγήσεως.
Τα ίδια ερωτήματα, πάντως, από ότι αντιλήφθηκα, έχουν απασχολήσει και πολλούς άλλους, γνωστούς μελετητές και ιστορικούς και έχουν αναπτυχθεί αρκετές απόψεις. Πολλοί εκ των ασχοληθέντων με το θέμα μεθ ων και ο ασχοληθείς σοβαρώς με την καταστροφή των χωριών Σπύρος Μαρνιέρος, καταδικάζουν την απαγωγή Κράιπε ως άστοχη.
*************************
ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΙ ΚΥΡΙΟΙ
Με την ελπίδα της διαφύλαξης της παγκόσμιας ειρήνης και της φιλανθρωπίας,
Με τη σκέψη μας στους ανθρώπους που θυσιάστηκαν για την πατρίδα και τα ιδανικά της φυλής και του έθνους μας,
Με την ευχή να μην ξαναζήσει ο τόπος μας και κανένας τόπος τέτοια καταστροφή και βαρβαρότητα,
ΑΠΟΤΙΟΜΕ ΦΟΡΟ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ ΣΤΟΥΣ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ ΤΗΝ 22ΑΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1944 στα χωριά του Κέδρους 164 εθνομάρτυρες
Αιωνία τους η μνήμη