Εκεί που λατρευόταν ο Ερμής Κραναίος, η ορθόδοξη πίστη
δημιούργησε το προσκύνημα του Αγίου Αντωνίου. Έτσι, η
Πατσός καθιερώθηκε κι έγινε τόπος συνάθροισης
εκατοντάδων πιστών.
Για μας όμως έτυχε το χωριό αυτό να ταυτιστεί στη συνείδησή
μας με την έννοια της παραδοσιακής φιλοξενίας από ένα
τυχαίο γεγονός.
Ακολουθώντας ένα γκρουπ ταξιδιωτών, που έκαναν μια
επίσκεψη στ’ Αμαριώτικα χωριά, περάσαμε από κει. Θυμήθηκε
κάποιος ότι είχε μια συντεκνιά στην Πατσό και ζήτησε να τους
βρει. Μέχρι ν’ ανταλλάξει εκείνος δυο λόγια με τους
συντέκνους, εισβάλλουν στο πούλμαν μερικές κυρίες με τον
αέρα της αρχοντονοικοκυράς που διακρίνει τις Αμαριώτισσες.
Μια άπλωνε το δίσκο με τη ρακή, άλλη την πιατέλα με τα
φιστίκια, η αμέσως επόμενη κρατούσε παξιμαδάκια. Κι ήταν
όλες ένα χαμόγελο και μια καλοσυνάτη διάθεση. Ένας κόσμος
ολόκληρος δέχτηκε αυτή τη φιλόξενη προσφορά κι εμείς
κοιτάζοντας τις γυναίκες αυτές σκεφθήκαμε, άθελά μας, τον
μικροπανικό που καταλαμβάνει τις οικοδέσποινες της πόλης
αν βρεθούν στο σπίτι τυχαία επισκέπτες.
Αυτά τα περιστατικά δεν καταγράφονται στους τουριστικούς
οδηγούς. Δίνουν όμως το στίγμα των παραδόσεων του τόπου.
Γι’ αυτό και είναι καλό ν’ αναφέρονται.
Είναι απόλαυση ψυχής να βρίσκεσαι στην Πατσό και ιδιαίτερα
τέτοια εποχή, που όλα ανθίζουν.
Ο Στέργιος Σπανάκης αποδίδει την ονομασία του χωριού στο
επώνυμο Paco ή Pazo που υπάρχει σε έγγραφα του Δουκικού
Αρχείου του Χάντακα.
Ο κ. Κρυοβρυσανάκης προσθέτει και μια ακόμα εκδοχή . Ίσως
να οφείλεται στη λατινική λέξη pax που σημαίνει ειρήνη.
Εκεί όμως που δεν χωρά κανένα διαζευκτικό, είναι στην
ιστορία του χωριού που παρουσιάζει δείγματα από την
υστερομινωική περίοδο. Φαίνεται ότι επί Τουρκοκρατίας θα
είχε πολλούς Τούρκους κάτοικους, αν κρίνουμε από την
σχετική αναφορά που κάνει ο Εμμ. Λαμπρινάκης στη
Γεωγραφία του.
Υπάρχει όμως κι ένα πιο ενδεικτικό στοιχείο. Στην απογραφή
του 1881 γράφεται Πατσώ, στο δήμο Μέρωνα με 14
Χριστιανούς και 287 Τούρκους.
Προχωρώντας ένα χιλιόμετρο βόρεια του χωριού στο ύψωμα
Σορός, θα συναντήσουμε το περίφημο σπήλαιο Ερμού του
Κραναίου.
Οι κάτοικοι συνήθιζαν να λένε ότι η περιοχή βγάζει καπνούς.
Αυτό όμως εξηγείται εύκολα αν ληφθεί υπόψη ότι έχοντας
σταθερή θερμοκρασία η εκεί ευρισκόμενη πηγή, καθώς το
χειμώνα τη σκέπαζε το χιόνι δημιουργούσε υδρατμούς.
Λίγο πιο πέρα υπάρχει και το σπήλαιο Φουρναρέ. Εκεί που
λατρευόταν ο Κραναίος Ερμής υπάρχει σήμερα το εκκλησάκι
του 16ου αιώνα, μέσα στο σπήλαιο αφιερωμένο στον Άγιο
Αντώνιο.
Πολλά είναι τα αρχαιολογικά ευρήματα που ανακάλυψαν οι
κάτοικοι. Το 1885 ο Ιταλός αρχαιολόγος Halbherr έφερε στο
φως δείγματα Υστερομινωικής ΙΙΙ περιόδου. Θα μπορέσει να τα
δει ο επισκέπτης των μουσείων Ρεθύμνου, Ηρακλείου αλλά και
Οξφόρδης (!).
Το γεγονός όμως ότι ευρήματα βρίσκονται ακόμα και στην
Οξφόρδη, δεν ευαισθητοποίησε την αρχαιολογική υπηρεσία.
Έτσι, δεν έγινε ποτέ μια συστηματική ανασκαφή.
Τη σημαντικότητα του αρχαιολογικού χώρου αποδεικνύει και ο
Πωλ Φωρ, ενώ στο Γ’ Κρητολογικό Συνέδριο η κα Ειρήνη
Βαρούχα – Χριστοδουλοπούλου, εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι
το χωριό είναι κτισμένο σε αρχαιότερο οικισμό όπως
αποδεικνύουν χάλκινα νομίσματα Κυδωνιών και χρυσά
Βυζαντινά.
Έμελλε όμως η Πατσός ν’ αποτελέσει και αντίτιμο προδοσίας.
Σύμφωνα με τον Μ.Ι. Μανούσακα, όταν κατεστάλη η
συνωμοσία του Σήφη Βλαστού 1453 – 54, η Βενετία
παραχώρησε τα εισοδήματα από τα χωριά Πατσός και Λαγκά
στον παπά Ιωάννη Λίμα, που είχε προδώσει τα σχέδια της
συνωμοσίας.
Σημαντικό αξιοθέατο του χωριού είναι και τα ερείπια ενός
μεγάλου ναού, που η προφορική παράδοση ισχυρίζεται ότι
είχε 101 πόρτες και παράθυρα.
Εκείνο όμως που αποτελεί πόλο έλξης επισκεπτών, παραμένει
το περίφημο φαράγγι. Με τα έργα δασικής αναψυχής που
έγιναν εκεί, το φαράγγι αποτελεί ιδανικό χώρο για
φυσιολάτρες και παραμένει μια περιοχή που ο επισκέπτης της
Κρήτης θα ήθελε οπωσδήποτε να επισκεφθεί.
Ο κοινοτάρχης κ. Στράτος Κουρκουλός, παρά τις προοπτικές
που έχει το χωριό του, βρίσκεται μπροστά σε αρκετές
δυσκολίες. Προσδοκά την ολοκλήρωση του δρόμου Πατσού –
Καρίνες για να είναι σίγουρος ότι το χωριό του μπαίνει
οριστικά στο δρόμο της ανάπτυξης. Αναζητά πόρους για να
ολοκληρώσει έργα που βρίσκονται σε εξέλιξη.
Ενώ ωστόσο οι δυσκολίες κλονίζουν κάθε αισιοδοξία, εκείνος
χαμογελά με εγκαρτέρηση και προτιμά να σκέπτεται, για να
παίρνει κουράγιο, πόσο θα αξιοποιήσουν το χωριό τα πέτρινα
δρομάκια που ήδη γίνονται. Με αυτά ο επισκέπτης θ’
απολαμβάνει τον περίπατό του και θα θαυμάζει με άνεση τ’
αξιοθέατα της Πατσού.
Ασκεί την υπομονή του ο φιλότιμος κοινοτάρχης, αλλά δεν
περιμένει παθητικά ν’ αλλάξει η μοίρα του χωριού του. Με τα
έγγραφα υπό μάλης τρέχει στις υπηρεσίες μήπως και βρει φως
από πουθενά. Ίσως γι’ αυτό αξίζει περισσότερο να εντοπίσει
συντομότερα τις πηγές χρηματοδότησης, τις αναγκαίες για την
ολοκλήρωση των έργων που έχει προγραμματίσει.
Φαντάζεστε πόσο θα μπορούσε ν’ αναπτυχθεί η Πατσός μέσα
σε λίγα χρόνια, αν επιτέλους τελείωνε ο δρόμος που αποτελεί
και το κλειδί της ανάπτυξής της;
ΕΥΑ ΛΑΔΙΑ
ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ 9 ΜΑΪΟΥ 1997