Αναρωτιέται κανείς σαν τι να ωφελεί η αναδρομή στο παρελθόν. Κι όμως σαν μέτρο σύγκρισης πάντα είναι χρήσιμο για να αξιολογείται το παρόν και να προσδιορίζεται το μέλλον.

Είπαμε λοιπόν να ξεφυλλίσουμε εφημερίδες από το Γενάρη του 1900 και να καταγράψουμε τα σημαντικότερα γεγονότα. Κι αυτά που εντοπίσαμε έκαναν το ταξίδι αυτό στο μακρινό χθες μια ανεπανάληπτη εμπειρία. Ακολουθείστε μας στο οδοιπορικό αυτό. Έχει ενδιαφέρον.

Γενάρης του 1900 και η «Αναγέννησις» με 25 παράδες το φύλλο, καλύπτει με συνέπεια την επικαιρότητα.

Υπεύθυνος έκδοσης είναι ο Ι. Ν. Δάνδολος, ενώ καθήκοντα διευθυντού και συντάκτη εκτελεί ο Θεμιστοκλής Γ. Παπαδάκις.

Από τα θέματα που δεσπόζουν στην πρώτη σελίδα το πρόβλημα των δασκάλων που πέρασαν γιορτές με άδεια τσέπη.

Κι ο αρθογράφος δικαίως εξαπολύει μύδρους κατά παντός υπευθύνου, γιατί ενώ άλλοτε, όπως αναφέρει, ακόμα και οι ξένοι διοικούντες αν δεν είχαν δανείζονταν για να πληρώσουν δημοσίους υπαλλήλους και δασκάλους, επί χριστιανικής διοίκησης και με χρήματα που επαρκούν οι δάσκαλοι του Ρεθύμνου έμειναν απλήρωτοι.

Φαίνεται όμως πως η αρμόδια υπηρεσία θα πρέπει να λειτουργούσε εντελώς ανοργάνωτα, καθώς τον Οκτώβρη του 1899 έκανε τη μεγαλύτερη γκάφα από καταβολής δημοσίων υπηρεσιών. Αντί να στείλει τον φάκελο με τους διορισμούς των δασκάλων στον αρμόδιο επόπτη, τον παρέδωσε σε έναν επιβάτη που τον… ξέχασε στο ατμόπλοιο Χ. Δαούτ. που τον ταξίδεψε στην Αφρική. Μόλις έγινε γνωστή η περιπέτεια του φακέλου αναγκάστηκε η Διεύθυνση να εκδώσει νέους διορισμούς. Μέχρι να ενημερωθούν οι διορισθέντες πέρασαν οι μέρες και τα μαθήματα εκείνη τη χρονιά ξεκίνησαν δυο βδομάδες αργότερα.

Καλούσε τέλος ο αρθρογράφος τον αρμόδιο σύμβουλο να πάρει θέση για να πάψουν τα φαινόμενα που πλήρωναν αντί να πληρώνονται οι άμοιροι οι δάσκαλοι.

Δεν ξέρουμε βέβαια αν οι ζημιωθέντες θα διεκδικούσαν ενδίκως τα δικαιώματά τους. Θα μπορούσαν όμως στην περίπτωση αυτή να ζητήσουν τη βοήθεια του δικηγόρου Αντωνίου Βλατάκη που διατηρούσε γραφείο στην οδό Τσάρου 209 όπως βλέπουμε στη διαφήμιση που δεσπόζει στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας.

Οι πρόκριτοι του Ατσιπόπουλου ωστόσο με επικεφαλής το δήμαρχό τους προτίμησαν να πάνε οι ίδιοι στα γραφεία της εφημερίδας και να διαμαρτυρηθούν κατά της Ανωτέρας Διεύθυνσης της Δημοτικής Εκπαίδευσης για το άλλο ανήκουστο που συνέβη στο Παρθεναγωγείο τους.

Αν και η κοινότητά τους ήταν από τις πιο εύρωστες σε πληθυσμό στο νομό, είχε τοποθετηθεί για διδασκαλία στις μικρότερες τάξεις άτομο μεγάλο σε ηλικία που δεν έκανε ούτε για επιστάτης, ενώ στη θέση διδασκαλίσσης που είχε μετατεθεί στο εξάμηνο πάνω, είχαν βάλει μια κοπέλα, η οποία ήταν απόφοιτος …δημοτικού.

Κάποιος φαίνεται εκ των υψηλά ιστάμενων παραγόντων ήθελε να βολέψει ολόκληρη την οικογένεια γιατί η εκτελούσα διδακτικά καθήκοντα απόφοιτος δημοτικού ήταν κόρη του κυρίου που δίδασκε στις μικρότερες τάξεις, ενώ κατά γενική ομολογία δεν ήταν κατάλληλος παρά για επιστάτης και με κάθε επιφύλαξη μάλιστα αν θα μπορούσε να αποδώσει και στο καθήκον αυτό,

Μάλλον όμως ότι δεν δόθηκε άμεσα λύση, γιατί μέχρι και τα τέλη Ιανουαρίου 1900 το Παρθεναγωγείο Ατσιποπούλου μένει κλειστό προς ζημία 90 κοριτσιών όπως αναφέρεται σε σχετικό δημοσίευμα διαμαρτυρίας.

Στην κοινωνική ζωή των πρώτων αυτών ημερών του 1900 δεσπόζει η εκδημία εις Κύριον του Γεωργίου Σιράγα, στην κηδεία του οποίου παρέστη κόσμος εκλεκτός. Κατατέθηκαν δε και τρεις στέφανοι μεταξύ των οποίων αυτός του Φιλεκπαιδευτικού Ομίλου.

Επίσης δυο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να περάσουν το Πλατύ Ποταμό μεταξύ Αγίας Γαλήνης και Τυμπακίου για να πάνε στα χωριά τους. Νεκροί ήταν ο Στυλιανός Βασιλάκης από τα Σαχτούρια και ο Μιχαήλ Παπαδημητρίου από το χωριό Μέλαμπες.

Και μια κοινωνική είδηση με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Στο χωριό Κάτω Πόρος η σύζυγος του Στυλιανού Μαυρορασάκι έφερε στον κόσμο τρία κοριτσάκια. Τελικά έζησαν τα δύο.

Αυτή την εποχή που οι γυναίκες δεν έχουν και πολλές ευκαιρίες η εφημερίδα αναφέρεται με ανακοίνωση σε περίοπτη θέση στην Ευθαλία Πετρακάκη που από το 1897 έχει άδεια του Β Ιατροσυνεδρίου Ελλάδος για την άσκηση του επαγγέλματος της μαίας. Το σπίτι της ήταν στην οδό Οπλιτών και εκεί θα μπορούσαν να την αναζητήσουν οι ευγενείς οικογένειες της πόλης.

Επειδή λόγω των ημερών οργιάζουν τα τυχερά παιχνίδια επαναλαμβάνεται η αστυνομική διάταξη που απαγορεύει αυστηρά να παίζονται στα καφενεία μπασέτα, λασκινέ, φαραώ, μπακαράς, ρουλέτα κι ότι μπορεί να φέρει ζημία σε άλλους παίκτες. Οι ποινές είναι αυστηρότατες και κυμαίνονται από πρόστιμο μέχρι και φυλάκιση.

Αν τώρα κάποιοι δεν έχουν πώς να περάσουν την ώρα τους υπάρχει λύση. Ήδη ορίστηκε κομιτάτο Απόκρεω που καλεί τους πάντες σε συνεργασία για να γιορτάσουν ξέφρενα το επερχόμενο Καρναβάλι. Ειδική επιτροπή που θα βρίσκεται στον εξώστη του ξενοδοχείου «Ελευθερία» θα κρίνει και θα βραβεύσει την καλύτερη αμφίεση.

Η οθωμανική κοινότητα εορτάζει με επισημότητα το μπαϊράμι. Στο τζαμί της Νερατζέ, παρέστησαν οι τοπικές αρχές της χριστιανικής κοινότητας σε ένδειξη σεβασμού και καλής θέλησης. Και το γεγονός καλύπτεται και δημοσιογραφικά από την εφημερίδα με σχετικό ρεπορτάζ.

Το κύρος κάθε εφημερίδας εξαρτάται και από την καλή δικτύωση με άλλες πόλεις. Η «Αναγέννησις» έχει εξασφαλίσει ανταποκριτή στο Ηράκλειο που στέλνει την πρώτη του ανταπόκριση σε επιστολή βεβαίως, με πολλές ευχές για τη νέα χρονιά. Αναφέρει περίπτωση κατάχρησης στο Τελωνείο της πόλης, πλην όμως δεν έχει νεότερα επειδή οι ανακρίσεις συνεχίζονται.

Στο μεταξύ έχουν αρχίσει οι προετοιμασίες για την έκθεση που θα γίνει στα Χανιά τον Απρίλιο με διεθνή χαρακτήρα. Περιλαμβάνει αντικείμενα βιομηχανίας, γεωργίας, εμπορίου, εδωδίμων, τεχνών, υγιεινής κ.λ.π.

Στην έκθεση μπορούν να πάρουν μέρος και Ρεθύμνιοι εκθέτες με υποχρέωση να παραδώσουν τα εκθέματά τους στα Χανιά μέχρι τέλος Μαρτίου.

Φαίνεται όμως ότι παρουσιάστηκε μεγάλο ενδιαφέρον γιατί αποφασίστηκε μετά τη λήξη στα Χανιά να μεταφερθεί η έκθεση στο Ζάπειο Μέγαρο στην Αθήνα σύμφωνα με ανακοίνωση στα τελευταία φύλλα του μήνα. Όσο για τις Ηρακλειώτικες συμμετοχές στην έκθεση θα έχουν την αιγίδα της πριγκιπίσσης Μαρίας όπως αναφέρει ο εκεί ανταποκριτής.

Από τα γεγονότα του Ιανουαρίου 1900 δεν μπορεί να λείπει το πλέον ευφρόσυνο άγγελμα. Με ηγεμονικό διάταγμα αποφασίστηκε η κατασκευή του λιμένος Ρεθύμνου!!! Σύμφωνα με υπολογισμούς το έργο θα έπρεπε να ολοκληρωθεί μέχρι τον Ιούνιο. Η εφημερίδα σχολιάζοντας το γεγονός υπενθυμίζει τη συμβολή του Θεόδωρου Ντεχιοστάκ στην προώθηση του τόσο ζωτικού για την ανάπτυξη της πόλης αυτού έργου, τον οποίο και χαρακτηρίζει ευεργέτη.

Καθυστερεί πάντως η δημοσίευση του βακουφικού νόμου που περιμένουν όλοι με μεγάλη ανυπομονησία και κανένας δεν ξέρει που οφείλεται η αδικαιολόγητος αυτή καθυστέρηση.

Επίκειται πάντως η δημοσίευση του νόμου περί συντάξεως των αγωνιστών. Δικαιούχοι είναι οι γέροντες αγωνιστές, οι ανίκανοι προς εργασία λόγω τραυμάτων, οι χήρες και τα ορφανά των φονευθέντων αγωνιστών. Οι μηνιαίες συντάξεις θα κυμαίνονται από 10 έως 60 δραχμές!!!

Στο μεταξύ όσοι έχουν τη δυνατότητα μπορούν να απολαμβάνουν τα εκλεκτής ποιότητας τυριά και μυζήθρες στο κατάστημα των αδελφών Καλοτεράκη στην οδό Αγίας Βαρβάρας σε εξαιρετικές τιμές.

Κρούσματα νυκτοκλοπών ανησυχούν τους πάντες. Πρόσφατο περιστατικό η διάρρηξη στο οινοπνευματοποιείο Καστρινάκη στην οδό Τσάρου, απ’ όπου οι άγνωστοι δράστες απεκόμισαν 150 γρόσια.

Τα περιστατικά αυτά φέρνουν το προσκήνιο και μια παλαιότερη επισήμανση για την παρουσία άγνωστων προσώπων μετά από κάθε άφιξη ατμοπλοίου στο Ρέθυμνο που δεν έχουν καμιά σχέση με την τοπική κοινωνία.

Πρόκειται για άτομα αμφιβόλου προέλευσης που δεν έγιναν δεκτά σε άλλες πόλεις και κατέφυγαν εδώ. Συνιστάται λοιπόν από την εφημερίδα μεγαλύτερη επαγρύπνηση των αρχών για να μη κινδυνεύσει η τάξη και η ευνομία στο νομό.

Οι ξένοι αυτοί όμως δεν πρέπει να είχαν καμιά σχέση με τα ευρήματα που εντοπίστηκαν στην πόρτα του Εμμ. Πετρακάκη στο χωριό Γεράνι του δήμου Ατσιποπούλου (Μην ξεχνάτε πως βρισκόμαστε στον Γενάρη του 1900). Κάποιος είχε πάει τη νύχτα και άφησε στο κατώφλι δύο φυσίγγια όπλου Μαρτίνι πιθανόν για εκφοβισμό. Ο ιδιοκτήτης πάντως πήγε στον εισαγγελέα και κατήγγειλε το γεγονός καθώς και τα πρόσωπα που θεωρεί ύποπτα.

Όπως φαίνεται από τις ανταποκρίσεις που φθάνουν βέβαια τον Φεβρουάριο αλλά αφορούν τον Ιανουάριο με λαμπρότητα τιμήθηκε η μνήμη των Τριών Ιεραρχών σε ολόκληρο το νομό.

Συγκεκριμένα.

Στον Πρινέ Μυλοποτάμου από την παραμονή είχε στολιστεί το σχολείο με σημαίες, δάφνες και μυρτιές.

Μετά τη θεία λειτουργία ο ιερέας συνοδευόμενος από το εκκλησίασμα μετέβη στο σχολείο, όπου μετά τον αγιασμό, πήρε το λόγο ο δάσκαλος του χωριού Γεώργιος Τσανάκης, που αναφέρθηκε με γλαφυρό ύφος στο θέμα στη ζωή και το έργο των Φωστήρων της Εκκλησίας μας.

Μετά την ομιλία που ενθουσίασε το ακροατήριο οι μαθητές έψαλαν πρώτα τον πολυχρόνιον του Ηγεμόνα και μετά τραγούδησαν διάφορα τραγούδια.

Η τελετή έληξε με ζητωκραυγές υπέρ του Ηγεμόνος της Ενώσεως και των τεσσάρων προστάτιδων δυνάμεων.

Η ίδια πανηγυρική ατμόσφαιρα επικράτησε και στο Μελιδόνι.

Κι εκεί μετά τον αγιασμό που έψαλε ο παπα-Μιχάλης, ο διευθυντής του σχολείου Εμμ. Ανδρουλιδάκης εκφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας με εξαιρετικά παραστατικό ύφος και στη συνέχεια ο δάσκαλος Ν. Παπαδάκης με τους μαθητές του έψαλαν τον ύμνο της Κρήτης και άλλα πατριωτικά τραγούδια.

Κι εδώ πήρε τέλος η όλη εκδήλωση με τις καθιερωμένες ζητωκραυγές.

Στις εκδηλώσεις που περιγράφουν οι κατά τόπους ανταποκριτές δεσπόζει η περιγραφή για τον εορτασμό των Τριών Ιεραρχών στο Άνω Μέρος.

Η δοξολογία εψάλη στο σχολείο και μετά ο δάσκαλος Κυριακάκης (δεν αναφέρεται το μικρό του όνομα) αναφέρθηκε στο χρονικό της ημέρας καθηλώνοντας τους ακροατές του με την ευφράδεια λόγου που διέθετε.

Ακολούθησαν τραγούδια και ζητωκραυγές.

Και η τελετή έληξε με πολλούς επαίνους που δικαίωσαν τους κόπους των διοργανωτών.

Στα τέλη του μήνα ανακοινώθηκε η παροχή δανείων σε πληγέντες καταστρεμμένων χωριών από την επανάσταση του 1897.

Στον κατάλογο -που ανάβει φωτιές αργότερα- καθώς έχει πολλές παραλείψεις -αναφέρονται κατά γεωγραφική περιοχή:

Στο δήμο Ρεθύμνου τα Περιβόλια.

Στην επαρχία Ρεθύμνου τα χωριά (αφήσαμε τη γραφή ως έχει)

Ατσιπόπουλο, Γάλλου, Πρινές, Βεδέροι, Μετόχια, Γωνιά, Αγιος Ανδρέας, Κάστελος, Πηγή, Άδελε, Αγία Παρασκευή, Άγιος Δημήτρης, Μαρουλά, Λούτρα, Μπακαλοχώρι, Αστέρι, Αμνάτος, Μέση, Χρωμοναστήρι, Γιαννούδι, Μύλους, Ανώγεια, Αγία Ειρήνη, Πρασές, Αρμένοι, Αμπελάκι, Όρος, Μύρθιος, Σελί, Γουλεδιανά.

Στην επαρχία Αγίου Βασιλείου:

Κοξαρέ, Λαμπινή, Αγία Πελαγία, Μηξόρμα, Αγκουσελιανά, Παλαιόλουτρα, Άγιος Βασίλειος, Άγιος Ιωάννης.

Στην επαρχία Μυλοποτάμου:

Καιναρτζέ, Επισκοπή και Πρίνος.

Η εφημερίδα διαφωνεί με τους συντάκτες της λίστας στο γεγονός ότι έχουν παραληφθεί τα χωριά του Αμαρίου που κατοικούνταν μεν από Οθωμανούς, αλλά είχαν καταστραφεί τόσες περιουσίες και πολλά χωριά του Μυλοποτάμου. Επίσης δεν αναφερόταν το χωριό Ρουσσοσπίτι που είχε πληγεί αρκετά από τις επιχειρήσεις που έγιναν εκεί κατά τη διάρκεια της επανάστασης.

Ο Γενάρης του 1900 τελειώνει με μια είδηση καθόλου ευχάριστη για την τοπική κοινωνία.

Όπως αναφέρει η «Αναγέννησις» διαλύεται το Τσάρειο Νοσοκομείο και κλείνει τις πόρτες στους ασθενείς αφού δεν είχε πια τη δυνατότητα να προμηθευτεί ούτε κινίνη. Η κατάσταση οδηγεί σε πλήρες αδιέξοδο. Ο δήμος είχε δηλώσει αδυναμία να βοηθήσει, η ιδιωτική πρωτοβουλία εξέλειψε, ουδείς φάνηκε πρόθυμος να βοηθήσει οπότε η διεύθυνση του νοσοκομείου δεν είχε άλλη λύση ούτε και δυνατότητα να συνεχίσει το έργο της.

«Λυπηρόν τοιούτον κοινωφελές κατάστημα να διαλυθή» καταλήγει η εφημερίδα. Κι αυτό συμβαίνει σε μια εποχή που η νοσηρότητα παρουσιάζει μια έξαρση.

Η παρακάτω χρηστική πληροφορία που παραθέτομε αυτολεξεί και άνευ σχολίων έχει και ιστορική σημασία.

«Μαζί με την έναρξη του επόμενου μηνός μεταξύ των δύο ημερολογίων του Ιουλιανού και του Γρηγοριανού, θα υπάρξει διαφορά δεκατριών ημερών αντί του μέχρι τούδε δώδεκα. Εις την Ρωσία ανεκινήθη ήδη το ζήτημα της παραδοχής του νέου ημερολογίου προς ευχερέστερον υπολογισμόν της προϊούσης εμπορικής επικοινωνίας της ρωσικής αυτοκρατορίας μετά της Δυτικής Ευρώπης αλλ’ η ιδέα αύτη υπέρ της οποίας εκηρύχθη και ο Τσάρος ευρίσκει αντιστάσεις εκ μέρους της ρωσικής εκκλησίας και πολλών θρησκευτικών εταιρειών και φαίνεται επί του παρόντος ότι το ζήτημα της αντικαταστάσεως του παλαιού ημερολογίου δεν θα πραγματοποιηθεί».

Στα φύλλα που πήραμε να μελετούμε γραμμή γραμμή, δεν λείπουν και οι πλειστηριασμοί. Κάπου καταλαμβάνουν και ολόκληρη την έκδοση! Δείγμα της οικονομικής δυσπραγίας που καταδυναστεύει και το γεμάτο τραύματα από τις επαναστάσεις Ρέθυμνο.

Αυτά συνέβησαν τον Ιανουάριο του 1900 στο Ρέθυμνο, όπως μας τα παραθέτει η εφημερίδα «Αναγέννησις». Ειδήσεις που δεν απέχουν από τη σημερινή πραγματικότητα. Μικρές πινελιές που δίνουν το στίγμα της εποχής που μοιάζει τόσο μακρινή με αποτέλεσμα τα γεγονότα που τη συνθέτουν να διαβάζονται σαν ένα γοητευτικό παραμύθι.